Quaestio 1

ARTICVLVS VNJCVS. Vtrum habere plures vxores sit contra ius naturae.

ARGVO primo, quod non, quia contra ius naturae nulla cadit licita dispensatio: sed dispensatum fuit cum Abraham habere plures vxores: ergo.

In oppositum arguo per illud Matt. 19. Qui fecit ab initio hominem, masculum, & foeminam fecit eos, & sequitur. Erunt duo in carne vna.

Respondeo primo videndum est, quare ista quaeseio sit introduca. Secundo ponendae sunt propositiones intentae.

Quo ad primum ista quaestio introducta est propter duas opiniones. Vna est, quod contra ius naturae estt pluralitas vxorum, & quod de iure naturae vna est tantum vnius. Ratio iscorum est, quia conditio eorum, quae sunt ad finem, accipienda est ex parte finis: nunc autem finis coniugii est bonum prolis, & habitatio pacifica ex 9. Ethic. cap. 12. cohabitatio autem multarum mulierum simul nonvidetur bene esse pacifica, vt habetur exemplum expressum de vxoribus Jacob: ergo habere plures vxores videtur esse consequens ius naturae. Et ratio tota est, quia oppositum videtur expresse contra rem Sacramenti, etsi non contra rem primam, tamen contra rem secundam.

De hoc autem, quod dicitur, Abraham, & alios patres plures habuisse, dicitur, quod dispensatum fuit cum eis auctoritate Dei, qui in hoc dispensauit pro cultu diuino ampliando: tunc enim totus mũ- dus quasi tendebat ad idolatriam, nec cultores Dei videbantur posse haberi, nisi ex semine ipsorum patrum, & ex ipsis descendentium.

Alia opinio est in oppositum, quod vnitas vxoris non sit de iure naturae. Et ad rationem respondent, quod pacifica habitatio non impeditur propter pluralitatem, sed propter discoliam. Tunc arguunt sic: Manente causa manet efectus, & remota remouetur: sed causa turbationis pacificae est discordia alterius coniugum, & discolia, haec ita potest reperiri in vna vxore, sicut in pluribus, & tamen habere vxorem vnam discolam non est contra ius naturae, quare nec plures habere.

Secunda ratio eorum est ista: Quando aliqua res concernit fines duos, vnum principalem, & alium minus principalem simul, cum opposito finis minus principalis stat finis principalis, ille finis minus principalis non est finis: sed finis principalis matrimonij est bonum prolis: hic autem plures vxores bene sat cum bono prolis, imo multum congruit, quia si contingat vnam esse sterilem, potest aliam admittere, quod non contingit, si non possit haberi plusquam vna vxor.

Tertio, quia Abraham habuit duas vxores, aut ergo de iure, aut ex dispensatione: si ex iure, habetur propositum: si ex dispensatione, aut pro tota po steritate, & modo erit licitum: aut pro solo eo, & sic peccauit Dauid habendo plures vxores.

Quarta ratio est, quia habens ius & dominium potest illud transferre in alterum: sed vxor habet dominium super corpus viri: ergo potest dominium eius alteri communicare. Et confirmatur de Rachel & Lya, quae concesserunt Jacob, vt posset licite ingredi ad ancillas earum.

Dicunt ergo isti, quod habere plures, tantum est contra ius positiuum, & secundum eos Papa pos set dispensare.

Sed mihi videtur, quod habere plures vxores sit contra ius naturae, & quod nullo modo ibi cadere possit dispensatio, & hanc conclusionem probo aucoritatibus, & secundo rationibus. Prima auctoritas est Christi Matt. 19. cum enim quaereretur ab eo de libello repudij, quo dimissa vna, altera introducebatur, dicit, quod nunquam licitum fuit, sed ad duritiam cordis eorum concessum fuit populo Jsrael: sed non fuisset semper illicitum, nisi fuisset contra ius naturae: ergo.

Dices: ex quo repudiat vnam, non videtur illicitum ducere alteram. Contra: statim subdit Christus, si duxerit aliam, moechatur. Item Glos. Gen. 4. cap. reprehendit Lamech, qui fuit primus habens plures vxores, & certum est, quod tunc non erat ius aliud quam ius naturae.

Tertio ad idem est auctoritas Augustini in litera, de bono coniugij cap. 15. Secundo probo idem rationibus, & primo ex virtute iustitiae. Secundo virtute amicitiae. Secundo ex simili in natura.

Primo sic: Certum est, quod in contractu matrimonij est aequalitas inter virum & vxorem, & hoc, vt videtur, de dictamine rationis naturalis: sed con tra ius naturae est quod vna vxor sit plurium virorum, est enim contra finem matrimonij videlicet contra bonum prolis, nam tunc proles non possset congrue educari: confunderetur enim proles, nec esset, qui ei bonum moris, & incrementi iuxta exigentiam ministraret propter distractionem, ac diuisionem alterius parentum, quem oportet pluribus debitum exhibere.

Dices: Jsta ratio concludit, quod bonum prolis est habere plures vxores simul, quibus simul redderet debitum, sed non concludit de habendo plures simul, quibus debitum reddent omnes successiue, vt omnes per vices suas vtantur iure suo, & vir nunc red dat debitum vni, & postea sua vice alteri.

Sed contra: Jstud est contra bonum matrimonij, quia matrimonium est vinculum aeternum, & obligat ad semper, concurrentibus debitis circumstantijs, & non vno tempore, & non alio: quaelibet enim vxor ex vi contractus matrimonialis haberet ius suum in viro pro semper: non ergo haec pro ista concludit, quod habere plures vxores sit contra vice, illa pro alia Dicetur adhuc contra rationem illam, quod non concludit, quod habere plures vxores sit contra bonum prolis, & hoc quantum est ex parte viri cessar, quia si vir sit vnus, & vxores plures habebit, vterque parentum determinatam notitiam de prole, & ideo non confundetur proles, nec deficiet qui administret bonum moris, & nutrimenti.

Respondeo: quicquid sit de hoc, habere tamen plures vxores videtur contra naturam contractus: contractus enim iste includit aequalitatem, quia aequale ius habet vterque parentum, & ideo aequale ius habet vxor in viro, quale vir in vxore, non eset autem aequale ius, vbi alter esset plurium ergo.

Secunda ratio est ista: In contractu matrimoniali datur simpliciter potestas corporis, non per portiones temporis, vel corporis: hoc praemisso arguo sic. Illud est illicitum simpliciter, quod est contra naturam iusti contractus & rationabilis: sed contra naturam contractus matrimonialis est habere plures vxores: ergo. Probatio minoris: Contra naturam contracttus est, quod non totum corpus vnius coniugum, & secundum omne tempus sit in potestate alterius: sed si vir habeat plures vxores, non totum corpus viri erit in potestate vxoris. Probatio, quaelibet enim haberet ius in corpore viri: aut ergo quaelibet haberet ius tantum secundum partem, & habeo propositum: aut quaelibet haberet ius in solidum secundum totum. Si primo modo, habeo propositum. Si secundo modo, sequitur, quod vir obligabitur ad nulli reddendum debitum: ergo obligabitur ad peccatum. Probo antecedens, quia omnibus simul reddere debitum est impossibile, aut ergo reddet vni, & non alteri, & tunc committit iniusttiam; aut nulli & habeo propositum; aut alicui, & tunc, quare magis isti, quam alteri: ergo cogetur simpliciter non reddere debitum, eo quod omnibus simul reddere, nec posssit, nec reddere debeat vni altera praetermissa.

Tertia ratio sumitur ex conditione amicitiae. Contractus enim matrimonialis est contractus intensissima amicitiae: sed ex 9. Ethic, amicitia intensissima non est possibilis ad plures, cuius ratio est, quia plures possent in se esse discordes, & ex consequenti inducerent discordiam in tertio, cui quilibet eorum esset amicus in summo, cui intensissimae amicitiae quilibet teneretur in summo. Ex quo sequitur, quod actus amoris in summo solummodo poss ibilis est in nobis in ordine ad Deum, quia secundum recam rationem omne propositum impediens est tollendum: respectu autem cuiuscunque alterius non omne impediens actum summum amoris secundum dictamen rectae rationis est tollendum.

Quarta ratio procedit ex simili, quod apparet in alijs animalibus: arguo sic: Simile est de naturali instincu in aljs animalibus, & naturali iudicio in hominibus: Ratio similitudinis est, quia vtrumque sequitur debitum, & conditionem naturae: sed instinctus naturae in alijs animalibus facit, quod tem pore associationis tantum sit vna vnius, vnde & de turture legitur, quod semel nupta vni, illo amisso nunquam alteri copulatur. Instantia tamen est de gallo, sed associatio ibi non est ita ex instinctu naturae. Si ergo hoc exigit naturalis instinctus naturae in alijs animalibus, multo magis illud exigit na turale iudicium in hominibus. Sic ergo dico, quod contra ius naturae es habere plures vxores, & in hoc teneo primam opinionem: Discordo tamen ab ea in hoc, quod istud ius naturae non est propter pacificam cohabitationem, sed propter naturam contractus, & actum intensissimae amicitiae, & naturalis iudicij, vt dictum est. Ad rationes autem secundae opinionis.

Ad primam, & secundam cōclusionis rationem, quod non propter causam illam puta cohabitationem pacificam erat illicitum plures habere vxores, sed propter causas alias assignatas.

Ad tertium dicendum, quod etsi vna sit sterilis, non tamen potest aliam ducere, quia aut resignaret priori, & hoc non potest, quia non potest iuri alterius resignare, aut non resignaret & tunc vtraque haberet ius in solidum, quod non est possibile, vt superius deductum est. Sed nunquid posset Papa dispensare, puto quod non, communiter.

Ad decimum de Abraham, & de alijs patribus. Respondeo, quod cum eis dispensatum fuit auctoritate diuina, qui condidit naturam; nec Dauid peccauit, quia consimiliter cum eo auctoritate diuina dispensatum est.

Ad argumentum in oppositum dico quod in eo, quod est contra ius naturae, potest conditor dispensare, vnde sicut Deus, qui erat Dominus vitae Jsaac, praecepit Abraham, vt filium immolaret, & tunc auctoritate Dei, non propria licitum fuit Abraham interficere filium, quod alias erat contra ius naturae; sic dico in proposito de habente plures vxores.