Quaestio 1

ARTJCVLVS J. Vtrum obstinatio Angeli in malo fuerit ex habitu malitiae intenso.

QVANTVM ad primam arguo primo, quod obstinatio Angeli in malo non fuerit ex habitu, quia nullus habitus potest immutare naturalem modum voluntatis: sed naturalis modus voluntatis est posse ferri in aliquid, & resilire ab illo: ergo per nullum habitum potuit Daemon obstinari.

In oppositum est Magister, qui dicit in littera, quod mali Angeli sunt obstinati ex malitia sua: sed non est verisimile, quod ex malitia actuali: ergo ex malitia habituali.

Respondeo, primo ponam vnam Propositionem. Secundo vnam Conclusionem principalem. Propositio prima est haec: Possibile est esse habitum in voluntate, contra cuius inclinationem non po test voluntas moueri.

Hanc probo sic. Omne, quod in aliquo gradu positum facit difficultatem in voluntate resiliendi ab actu aliquo, magis, siue in maiori gradu factum facit maiorem difficultatem, in vltimo tantum potest intendi, quod faciet impossibilitatem: sed habitus aliquis est in voluntate, qui positus in ea dat sibi difficultatem resiliendi ab actu: ergo habitus aliquis poterit tantum intendi, quod dabit sibi impossibilitatem resiliendi. Maiorem probo exemplo, inducendo in omni malitia, si enim aliquid in aliquo gradu det potentiae motiuae difficultatem ad ambulandum, si fiat in maio- ri gradu, dabit maiorem difficultatem, & tantum potest intendi, quod dabit impossibilitatē ad ambulandum. Patet de pondere magis, & magis intenso; & similiter de maiori infrigidatione magis, & magis facta; patet in paralitico, in quo inducit impossibilitatem ambulandi.

Dices, non est aliquid tale in voluntate, quod faciat difficultatem.

Contra: Instas in proposito. Secundo probo ean dem maiorem ratione: Jllud, quod inducit difficultatem in aliqua potentia, ideo inducit difficul tatem, quia ibi concurrit cum contrario agente, quod inclinat ad oppositum eius, ad quod illud inclinat, sicut patet de pondere, quia inclinat deor sum, & potentia motiua, quae fert, & tenet illud superius: sed quanto in aliqua potentia est maior inclinatio ad aliquid vnum, tanto conatus oportet, quod sit maior, si tendat ad oppositum, & velit resilire ab eo: ergo.

Vlterius suppono, quod conatus ille in qualibet potentia citra Deum est finitus. Tunc accipio conatum alicuius potentiae in maiori gradu, quo conuenit illi potentiae, excedat difficultatem, quam fecit habitus, siue quodcunque aliud in duplici proportione, ibi conatus excedit in du plo difficultatem illam. Pono autem, quod illud, quod facit difficultatem, crescat in duplo, & aequabitur conatui. Pono vlterius, quod crescat in triplo, tunc difficultas excedet conatum, & non poterit tunc potentia moueri contra illud, nec resilire ab eo. Minorem rationis probo, quia intemperatus ante habitum intemperantiae abstinet sine difficultate, acquisito autem habitu intemperantiae iam abstinet cum magna difficulta te, & tantum potest habitus intemperantiae inten di, quod non poterit abstinere. Secundo in speciali eodem medio arguo de voluntate, quia voluntas, quae sic se habet ad habitum, quod non posset venire contra habitum, nisi cum conatu; necessario oportet, quod vel eius conatus sit infinitus, qui a nullo faciente difficul- tatem possit adaequari. vel si est finitus, illud quod sacit difficultatem, poterit crescere in tantum, quod voluntas non poterit conari contra illud.

Tertio probo idem auctoritatibus: nam Arist. 3. Ethicor. cap. 5. in medio capitis ponit similitudinem de proijciente lapidem, quod postquam proiectus suerit lapis, non potest reuocari: eodem modo dicit, quod ante habitum operationes sunt in potestate nostra, sed post habitum non.

Item 7. Ethic. dicit. quod consuetudo est altera natura; ergo habitus consuetudinalis secundum eum est natura quaedam: sed si duae naturae trahentes ad contraria concurrant, tantum potest vna trahere, quod non poterit reliqua, contra agere: ergo si concurrat natura voluntatis trahens ad vnum, & habitus naturae trahens ad oppositum, tantum poterit voluntas intendi, quod nullo modo poterit contra agere.

Ad hoc est commune dictum, quod actus inducit consuetudinem, & consuetudo necessitatem

Hoc docet experientia, vnde quod quidam homines sunt incorrigibiles, non est propter aliud, quam propter consuetudinem ad oppositum, & habitum acquisitum.

Secundo principaliter infero conclusionem intentã: Quod obstinati non aliter possunt resilire, nisi quia iusto Dei iudicio cum peccato mor tali intenditur habitus malitiae intensiuus in voluntate, contra quem nullo modo potest voluntis venire, & haec esius obstinatio in contima miseria. Sed dubium est, Cum enim cuilibet habitui correspondeat adaequate aliquis vnus actus, ad quem inclinat habitus ille, qui ponit secundam illam viam, respectu cuius actus esset in Daemone, & alijs damnatis.

Respondeo, puto quod actus ei correspondens sit actus essentialis miseriae, in quo formaliter sunt damnati. actus autem in quo formaliter cō sistit miseria, & infelicitas damnatorum non est carentia visionis diuinae, vt dictum fuit saepe: sed est actus contrarius ci, in quo consistit formaliter beatitudo, scilicet displicentia intenta de deitate: sunt enim in continua displicentia & continuo malignari de deitate, & hoc est quod dicit Psalmista: Superbia eorum, qui te oderunt, ascen dit semper. Ratio autem est ad hoc, quia vnumquodque tale debet fieri, vt aptum natum est fieri. Voluntas autem nata est per habitum immobilitari respectu alicuius actus, non tollendo propter hoc naturam libertatis, nec complacentiam nec libertatem, immo per illud magis augetur: quanto enim magis crescit talis habitus, tanto est intensior complacentia respectu actus, facit autem habitus connaturalitatem potentiae ad actum. Hinc est, quod habituatus summe non po test refilire, quia summe complacet. Si ergo debeat vosuntas angeli mali immobilitari in bono, vel in malo, rationabile est, quod immobilitetur per habitum: ergo Daemon sic immobilitatus per actum intellectui etiam reflexum potest paenitere, vnde & si consideret, quod odire Deum est ma lum, tamen inclinatio habitus immobiliter formans est ad oppositum: ergo.

Et confirmo, quia sicut est de habitu gloriae, ita per oppositum debet esse de miseria, & infoeli citate, quia sicut propositum in proposito, &c. sed beatitudo, & gloria consistit actualiter inactu amoris complacentiae, & habitualiter in habitu charitatis: ergo sic miseria damnatorum actualiter consistit in summa displicentia de deitate, habitualiter autem in habitu inclinante ad illam: ergo.

Sed hic sunt quaedam dubia. Primum est, quod tunc habitus immutabit naturam potentiae inAngelo malo: Natura enim voluntatis suae est libertas: de ratione libertatis est habere dominium actus, vt sic possit in actum, quod possit in oppositum: sed talis habitus facit, quod voluntas Angeli non habeat dominium actus, & quod non possit in oppositum: ergo facit: quod non sit libera: ergo.

Dico, quod in voluntate aliud est contingentia, & aliud libertas: De ratione autem contingentiae respectu actus bene est habere dominium: sed de ratione libertatis non plus est nisi compla centia; vnde si complacenter facis, omni alio remoto, libere facis, & si displicenter, omni alio posito, non libere facis: placentia autem(vt dictum est) includit dominium actus, imo stat cum immobilitate. Potest enim aliquis esse immobiliter respectu actus, & tamen habere complacentiam respectu illius; immo quanto aliquis magis immobiliter fertur in actum, tanto magis complacet in illo.

Confirmo, quia Spiritus Sanctus liberrime procedit, & non procedit contingenter. Similiter 3. Ethic. de pueris dicitur, quod participant spontaneum, non tamen habent dominium actus, cum vsus a commoditate libertatem accipit pro dominio actus. Tunc ad propositum habitus, qui causat obstinationem in Angelo, etsi auferat contingentiam, pro quanto aufert dominium actus, non aufert tamen libertatem. Dices, adhuc stat argumentum, quia si aufert contingentiam, aufert naturam voluntatis, cum de natura eius (vt comparatur ad actum)sit contingentia

Respondeo. Nego quod assumitur, quod contingentia sit de ratione voluntatis compara tae ad actum suum, nam Deus voluntarie diligit se, & tamen non contingenter.

Confirmo, quia voluntas agit modo nobilissi mo, sed in voluntate respectu boni nobilissimus modus est immobilitas, maioris enim perfectionis arguitur voluntas, si immobiliter feratur in bonum, quam si mobiliter. Respectu autem mali est imperfectio in voluntate, & ideo potest voluntas Angeli mali argui ex hoc imperfectisfima. Sic ergo patet, quod contingentia non est de ratione libertatis, sed bene complacentia, & ideo necessario omnis actus voluntatis vel est complacentia, vel oritur ex complacentia, & in proposito talis complacentia est respectu actus, in quo est damnatus formaliter, vt dictum est.

Et confirmo per Commentatorem, vbi loquens de immobilitate intelligentiarum diclt, quod talis est earum immobilitas, qualis estt in bono viro, quasi dicat, sicut bonus vir per habitum immobilitatur in voluntate, sic, & c.

Secunda difficultas contra praedicta est, quia secundum hoc Deus esset causa malitiae, quia habitus ille, qui influit, est malitia formaliter.

Respondeo, non video, quod Angelus malus posset habere habitum huiusmodi ex puris naturalibus; quod enim mouens, quando mouetur causat in se per actum talem habitum, non videtur bene rationabile.

Dico tunc, quod aliud est considerare malum secundum suum absolutum, & aliud sub ratione, qua culpabile, & imputabile, & aliud sub ratione, qua est deforme, non tamen imputabile. Nullum ergo est positiuum, quod Deus non possit. Vnde Deus potest causare in me odium sui quantum ad illud, quod dicit positiuum: sed si causaret in me odium sui, non haberet rationem imputabilis, vel culpae.

Ad propositum dico, quod iusto Dei indicio facere hunc habitum in voluntate Daemonis, & & damnati absque hoc, quod sit culpa in eo, licet sit potentia in Angelo, non tamen est sibi cul pa. Dico tamen quod est iusta, quia iustum est, quod daemon quandoq. sit in termino, & opposito beatitudini: ergo oportet, quod sit in actu opposito beatitudini; scilicet ei displicere de Deitate. In isto autem displicere oportet, quod manuteneatur, alias non esset in termino: sed non manutenetur aliter, quam per habitum: ergo. Ergo sicut Deus dat beato habitum, quo ligatur in complacentia sui; sic dat damnato habitum, quo ligatur in displicentia opposita, & sic ille habitus in beato non habet rationem meriti, sed est aliquid, quod requiritur ad terminum: sic in damnato non habet rationem culpae, sed est illud quod facit ad hoc, quod sit in termino, & est vltimum malum eius; sicut e contra habitus beati est vltimum bonum eius.

Tertia difficultas est, quia non videtur, quod possit poni difficultas propter habitum ex parte voluntatis, nisi quia habitus excedit conatum voluntatis: sed nullus habitus videtur posse excedere conatum voluntatis, cum sit nobilior, cum etiam voluntas recipere non possit habitum, nisi mediante conatu: ergo non maiorem, quam sit conatus eius.

Respondeo, non est inconueniens, quod poten. tia passiua voluntatis in recipiendo excedat potentiam actiuam sui in determinato, & maior sit potentia eius ad recipiendum, quam sit potentia eius ad se determinandum. Nunc ad propositum, quantitas habitus mensuratur secundum quantitatem potentiae passiuae: quantitas vero conatus secundum quantitatem potentiae actiuae in determinando: potest ergo (in quantum passiua est)dari habitus, qui excedat conatum suum in quantum actiua est: ergo.

Quarta difficultas est, quia ex dictis videtur se qui, quod aliquis posset se obstinare in hac vita, quia tantum posset augere habitum malitiae, quod conatus eius non posset ad oppositum.

Respondeo, aut loqueris de obstinatione simpliciter, aut de obstinatione secundum quid. (Vo co autem obstinationem simpliciter, qua quis est obstinatus in omni actu malo, vel formaliter, vel virtualiter) & loquendo de hac obstinatione non puto, quod sit possibile gx puris naturalibus, aut loqueris de obstinationem in specie, & secundum quid, quae est in vno peccato, non video incon- ueniens, quin aliquis viator in tantum possit se obstinare in aliquo vitio, quod nunquam corrigi possit, nisi Dei auxilio, & hoc videtur habere Scriptura, vt patet de Epulone, & similibus.

Dices: Jllud erat contra subtractionem gratiae, quae coadiuuat. Contra, nunquid potest viator demeritorie se priuare gratia? Vel possum tenere viam aliam, quod nec secundum quid, nec simpliciter possit quis se immobilitare in malo in via, & tunc dico, quod voluntas non posset in se causare talem habitum sic intensum, quod immobilitaret eam. Ratio est, quia voluntas causat in se habitu mediante conatu: ergo non potest causare habitum excedentem suum conatum: ergo oportet, quod Deus det talem habitum, quod non disposuit dare aliter in via. Ad argumentum in oppositum patet ex solutione primi Dubij.

ARTJCVLVS JJ. Vtrum obstinatio daemonis habeat ortum ex aliqua causa naturali intrinseca.

AD secundam Quaestionem, Vtrum obstinatio daemonis habeat ortum ex aliqua causa naturali intrinseca. Respondeo, pono aliquas propositiones. Prima est, quod non potest habere ortum ex conditione intrinseca intellectus: hoc dico propter quandam opinionem, quae dicit, quod oritur ex immobilitate apprehensionis intellectus angelici. Ratio est ista, quia intellectus angeli non discurrit: intelligit enim principia, & statim a principio ad conclusiones.

Tunc vltra, cum motus appetitus debeat esse conformis motui apprehensionis, oportet, quod qualis est apprehensio Angeli, tale sit eius appetere: sed vlterius est quidem intellectus, qui discurrit a principio ad conclusionem, ita quod immobiliter apprehendit principium, & conclusionem mobiliter, & ideo appetitus ibi mouetur conformiter respectu finis, qui est principium in appetibilibus immobiliter, respectu autem eorum, quae sunt ad finem, fertur contingentor. Ideo voluntas respectu finis necessario mouetur per actum, qui dicitur voluntas, & immobiliter, vnde non potest non velle finem: respectu vero eorum, quae sunt ad finem, mouetur contingenter, & potest illa non velle. Sed quia Angelus non discurrit, ideo immobiliter apprehendit tam principia, quam conclusiones, & ideo appetitus Angeli immobiliter fertur & in finem, & in ea quae sunt ad finem.

Ratio ergo obstinationis in Angelo est conditio intellectus intrinseca, qua immutabiliter fertur. Consimiliter dicunt de Damnatis, quod quia intellectus corum est immotus in aestimatione, ideo est voluntas immobilitata in affectio ne. Quia vero viator non est immobilitatus saltem respectu eorum, quae sunt ad finem per intellectum, ideo non est obstinatus per asfectum.

Sed ego non puto, quod obstinatio huiusmodi possit esse per talem causam intrinsecam ex parte intellectus. Tunc arguo sic. Nunquam intellectus immobilitatur in aliqua conclusione respectu oppositi, cuius potest habere pro- positionem aliquam magis probabilem per rationem; Intellectus enim mouetur ab obiecto, & ideo fortius mouetur a fortiori obiecto: sed intellectui Daemonis potest occurrere ratio fortior, & magis probabilis ad oppositum eonclusionis, in quam dicis, quod fertur immobiliter: ergo in illam non fertur immobiliter, Vnde po⸗ test fortius, & clarius occutrere,, & magis probabiliter mouebit eum, & efficienter, quod est in statu malo, & peruerso in hoc, quod est in continua Dei displicentia: elgo don videtur, quod sit immobilitatus in opposito.

Item confirmo hoc, quia intellectus est passiuus respectu obiecti. Tunc sic, obiectum quod est magis natum ducere potentiam ad oppofitum actum, immobilitat in actu opposito illi: sed sic est displicentia Dei. Illa enim apprehensa magis nata est mouere intellectum Daemonis ad resilū- dum ab ea, cum sit summum detestabilium: ergo non immobilitabit voluntatem in ea.

Ad motiuum opinionis respondeo, quod ibi est non causa, vt causa: non enim sequitur, non discurrit: ergo immobiliter apprehendit: quia non discurrere, non est causa immobiliter apprehendendi. Vnde in principio falso potest quis sine discursu apprehendere cenclusionem falsam, nec tamen immobilitabitur in ea.

Secunda propositio est, quod ratio intrinseca obstinationis Angeli non potest esse conditio intrinseca voluntatis. Hoc dico propter opinionem quandam, quae dicit, quod voluntas tanto est perfectior, quanto magis immergit se in volito. Voluntas autem Angeli est perfecte libera, nec coniuncta corpori corruptibili, tamen habet bonitatem diminutam, & ideo licet ratione huius habeat libertatem ad oppositum, quia tamen separata est a corpore corruptibili, ideo potest se sic immergere in obiectum, vt non possit resilire. Vnde voluntas perfecta praecedente perfecta electione efficaciter. currit in volitum, ponendo in finem; sed contemplando adeo fortiter inpingit, quod ibi conducitur, & seretrahere non potest. Exemplum est de spiculo, seu ferro immerso in os aliquod, quod non potest inde retrahi, nec virtute eadem, nec maiori. Hanc opinionem non puto veram. Arguo contra aeam sic. Ratio enim, & exemplum sunt quaedam metaphysica. Quaero enim, quid sit illa recuruatio, qua dicitur, quod voluntas recuruatur in volitum. Vel illud est esse Angeli, siue voluntas: sed hoc nihil est dictum, quod essentia sit recuruata, aut est aliquid aliud datum, & non patet quid: quia vel esset positiuum aliquid, vel nihil: si nihil, habeo propositum. Si positiuum, aut illud est actus, vel habitus, vel passio, neutrum vide tur, ergo. Confirmo, quia in danato remanet ve re synderesis respectu aliquarum conclusionum, sicut Arist. dicit 6. Ethic. & potest elici ex cap. 9. vbi dicit quod inexistens in passionibus dicit verum aliquando, non tamen operatur conformiter.

Item, in Angelo malo, cum naturalia sint inte gra, remanent omnes propositiones, & principia practica, & haec accepta indicatiue, licet non vt accipiuntur imperatiue, vt sequitur determinationem voluntatis, & moueret ad volitionem. Vnde & Salomon pessima enunciabat de mulie ribus, tamen indicip imperatiuo, & deliberatiuo eligebat illas. Sic Angelus malus potest dicere; pessimum est odire Deum, & tamen actu arbitratiuo imperat contratium, & isti sunt actus, in quibus syederesis extinguitur.

Tertia propositio est, quod obstinatio Daemonis non potest oriei praeeise ex subtractione gra pae Dei, ficut dicunt quidam, quodideo obstinati sunt, nec possunt elicere actum aliquem acceptum, quia Deus proponit se nunquam dare eis gratiam, sine qua actus nullus acceptus est decongruo, nec de condigno. Haec positio non vide tur rationabilis, quia Sancti videntur dicere, quod scilicet Daemones, & damnati non possent obijcere Deo odium contra ipsos, quia Deus esset paratus dare eis gratiam, ita quod subtractionem gratiae reducunt ad non impaenitentiam, non e conuerso.

Item: licet ratio concluderet, quod non possent mereri, tamen non assignat quid est, per quod tenentur in continua Dei displicentia. Bene enim concludit, quod non possent habere actus formatos sine gratia, sed quod sine gratia non statim prorumpant in odium Dei, non apparet.

Quarta propositio est, quod causa obstinationis non est manutenentia Dei in actu displicentiae de Deo. Hoc dico propter opinionem, quae dicit, quod Daemon elicuit actum malum tunc obstina: te, cum non fuerit aliud, quam ipsum in illo manuteneri. Haec via bene est possibilis, habet tamen aliqua inconuenientia. Primum est, quod vnumquodque fit, vt aptum natum est fieri: sed potentia libera nata est immobilitari in actu. per habitum, vt supra probatum est: ergo.

Confirmo, quia sicut Deus non immediate agit, quod potest agere per causas secundas: sic nonimmediate manutenet, quod potest manutenere per illas. Confirmo, quia liberum, in quantum liberum, magis est aptum natum immobilitari ab intrinseco per habitum, quia cum illo stat complacentia, quam ab extrinseco per aliquod agens; quia ex hoc violentaretur, cum complacentia non stet cum tali immobilitatione.

Item, oporteret ponere continuum miraculum in ista manutenentia, non sic in habitu, cum habitus sit permansiuus in actu reflexo: potest Angelus conuerti super illam manutenentiam, & displicere sibi, quod manuteneatur in illa, & quod illam displicentiam habeat per talem manutenentiam.

Dices: Ita dicam tibi de manutenentia per ha bitum. Respondeo, non est simile quia habitus reddit actum placibilem, cum faciat connaturalitatem, & habet suspendere extimationem de quocũque: quia qualis est vnusquisque, talia sibi videntur & alia. i. Ethic. & 6. Ethic. dicitur, quod malitia corrumpit principium: ergo si per habitum illum auferretur contraria extimatio, melius est ponere, quod obstinatio sit per habitum malitiae, quam per manu tenentiam ipsam.