Quaestio 1

ARTICVLVUS I. Vtrum transubstantiatio sit successio totalis totius corporis Christi post totale non esse panis.

QVOAD primam quaestionem arguo primo, quod transubstantiatio sit totalis successio totius corporis Domi ni post totale non esse panis, sic: Jmpossibile est oppositum vel disparatum conuerti in aliud oppositum, vel disparatum, nisi quia vnum alteri succedit: sed panis, & corpus Domini sunt duo opposita disparata: ergo. Maior patet ex 5. Physic. tex. 6. & 7. Raritas enim non fit densitas, sed pro tanto transit in raritatem, quia succedit vnum alteri. Hoc patet inductiue in omni genere oppositionis.

Minor propositio nota est, cum panis, & corpus Christi sit alterius speciei.

In oppositum est, quia vbi vnum succedit alteri, magis debet fieri mutatio in eo, quod succedit, quam in eo cui succedit: sed in corpore Christi secundum dicta Sanctorum nulla omnino fit mu tatio: ergo.

Respondeo hic primo ponam punctum quaestionis: secundo propositiones intentas.

Propter primum sciendum, quod intentio huius quaestionis est ista. Exclusis enim diuersis modis dicendi, qui sunt erronei, puta quod transubstantiatio sit vbeatio quaedam, sic, quod panis desinat esse cum speciebus, & fiat in eodem vbi corpus Domini. Hic enim modus est contra dicta Sanctorum, & contra determinationem Ecclesiae, sicut apparet extra de summa Trinitate, & fide Catholica cap. 1. damnamus, vbi dicitur: Transubstantiatis pane, & vino in corpus Domini: similiter contra multa alia capitula. Est contra Hugonem deSacramentis parte a. cap. S. vbi dicit, quod panis non cedit in nihil, sed transit in corpus Domini.

Secundo dimisso modo de impanatione, qui expresse est contra Innocentium, qui dicit, quod ibi non est vnio panis cum carne, sicut estt vnio naturae cum Verbo, & etiam tunc non esset ibi caro, nisi per communicationem idiomatum.

Similiter tertio dimisso modo illo, quod est vnio materiae panis cum forma corporis Domini, eo modo quo materia alimenti vnitur formae nutriti, quod improbatur expresse in distinctione praesenti: supposito ergo, quod totale esse panis desinat esse, & quo ad materiam, & quo ad formam; & quod totum transeat in totum ratione cuiuscunque partis, non tantum ratione totalitatis, est difficultas quaestionis, propter opinionem antiquorum Doctorum, & similiter vnius Doctoris moderni, qui dicunt vniformiter, quod ista Transubstantiatio non est aliud, quam relatio importata per successionem, vt sit successio totalis corporis Domini post to tale non esse panis. Corpus. n. Domini est totaliter in potestate diuina, quae facit illud totaliter succedere totali non esse panis, vt sic transubstātiatio sit habitudo quaedam termini ad terminum importata per successionem vnius ad alterum, & differt d successione naturali, quoniam in successione naturali manet subiecum commune, & non transit totum in totum, sed tantum actus succedit actui. Punctus ergo quaestionis est videre an hoc quod di cum est, sufficiat.

Secundo principaliter pono propositiones intentas. Prima est, quod non sufficit ad transubstantiationem, quam ponunt Sancti, quod totum transeat in totum, dicere, quod totale esse vnius suc cedit post totale non esse alterius.

Hanc conclusionem probo aliquibus rationibus, & prima est ista: Omne quod succedit alteri, in aliquo succedit illi: sed non possunt isti dare, in quo succedat corpus Domini ipsi pani: ergo. Maior nota est, quoniam omne, quod succedit alteri, vel succedit in essendo, puta quia non fuit, & modo est; vel succedit in tempore, quia est in tempore, postquam non erat in tempore; vel succedit in locum, quia est in loco, postquam non erat in loco: Sed non est dare primum in proposito, quoniam virtute transubstantiationis non accipit corpus Domini ese post non esse, quoniam prius erat. Nec potest dari secundum, quia eodem modo succedit non esse panis lapidi, qui est in altari, quia est intempore, postquam panis habuit non esse. Nec sufficit tertius modus, quia tunc rediret opinio, quae ponit transubstantiationem vbeationem: hoc enim modo non eset aliud transubstantiari panem in corpus Christi, quam esse corpus Christi vbi fuit panis. Similiter non potest dici, quod succedat ipsis speciebus, vt quia prius fuerunt in pane, & post sint in corpore Christi: ergo manifestum est, quod non pote st dari, in quo sit ista successio: ergo.

Secunda ratio ad idem est ista: Aut ista successio est secundum esse antiquum corporis Domini conseruatum post non esse panis, aut acquisitio alicuius esse noui, in quo succedit pani. Non sufficit primum, quia tunc omne, quod corrumpitur hoc modo, transubstantiaretur in quolibet, quod post suum esse dicitur conseruari: ideo si Deus annihilaret lapidem, posset dici transubstantiari insolem: imo hoc modo panis aeque transubstantiaretur in solem, & totum mundum, quia sol, & totus mundus conseruantur post non esse panis.

Si vero detur secundus modus, habeo propositum, quia illud acquisitum non potest esse entitas simpliciter: aut ergo erit tempus, aut locus, & non apparet quid, vt probabat ratio alia.

Tertia ratio est ex natura posterioris. Certum enim est, quod successio est habitudo posterioris ad prius: si ergo transubstantiatio sit talis successio, tunc panem transubstantiari in corpus Christi, non erit aliud, quam Deum dare corpori Christi habitudinem quandam posterioris ad prius. Sed hoc non sufficit, tum quia omne posterius in aliquo est posterius, scilicet natura, vel tempore, vel loco, vel alio aliquo, vt patet 5. Metaph. tex. 16. cap. de priori, & posteriori, in proposito autem non potest dari in quo: Tamen quia talis modus est communiter contra Docttores, quia ad illum sequitur necessario, quod mutatio facta esset in corpore Domini aeque, & magis quam in pane.

Confirmo hoc: Quia si talis successio est respe- ctus: aut ergo respectus extrinsecus adueniens, aut intrinsecus. Si secundo modo, ille non acquicitur, nisi acquisito aliquo non absoluto: ergo per transubscantiationem adueniet corpori Domini aliud absolutum.

Si vero detur, quod sit respecus extrinsecus, cum ille sit per se terminus motus, sequitur, quod corpus Domini mutabitur acquisito tali respectu.

Praetera probatum est. supra, quod non potest esse talis respectus.

Quarta ratio sumitur ex dictis Sanctorum sic: Vbi praecise vnum succedit alteri, non est verum dicere, quod illud, cui succeditur, accedat, & conuertatur in illud, quod succedit, imo e conuerso succedens accedit ad illud, cui succedit. Sed per Hugonem de Sacramentis parte 4. cap. 8. vel 9. panis accedit ad corpus Domini, & ad vnitatem cum eo. Sancti etiam dicunt communiter, quod panis, & vinum transeant in corpus, quare talis transubstantiatio non est praecise successio.

Confirmo hoc, quoniam licet forma succedat priuationi, non tamen conuerti dicitur priuatio in formam.

Quinta ratio ad idem accipitur ex terminis, sic: Quando inter aliqua est habitudo per accidens ratione alicuius tertij, transeunte illo tertio transit habitudo, verbi gratia, habitudo est per accidens inter Policletum, & aedificare, ratione tertij cui coniungitur, scilicet ratione artificis, tunc aufero, quod non sit artifex, iam non aedificat Policletus, sed secundum Aristotelem 1. Physic. com. 43. & 44. & Commentatorem ibidem, & similiter 8. Physic. habitudo inter terminum a quo & ad quem, est per accidens, puta habitudo carnis, & vermis, & hoc ratione tertij, quod transit de vno ad aliud: sed hic in proposito non est dare tale transiens, quod sit tertium, quia inter corpus Cristi, & panem nulla est habitudo: sic ergo non teneo in hoc conclusionem communem.

Ad argumentum in oppositum concedo, quod ibi est successsio, sed hoc non sufficit, sed oportet dare aliud, ratione cuius habeat corpus Christi habitudinem aliqua ad panem.

ARTICVLVS II Vtrum transubstantiatio sit formaliter transitus.

QVo ad secundam quaestionem arguo primo. quod transubstantiatio non sit formaliter transitus sic: Illud non transit in aliud, quod desinit, antequam perueniat ad illud, sicut non transit mare, qui desinit esse antequam perueniat illuc: sed panis desinit esse, antequam transeat in corpus Domini: ergo.

In oppositum sunt auctoritates multae Sancorum. Respondeo pono tres conclusiones.

Prima est quod dato, quod intellectui modo non appareret ratio, & modus, tamen propter solas auctoritates Sanctorum teneo, quod transubstantiatio est verus transitus, & conuersio totius panis in totum corpus Domini. Haec est expresssaintentio Augustini, & ponitur auctoritas eius de consecratione, & habetur auctoritas in litera Corpus, inquit, Domini est illud, quod ex frugibus terrae sumptum, & mistica praece consecratum est: per manum enim sacerdotis mutatur species.

Ecce expresse, quod illud idem, quod ex frugibus terrae sumptum est, dicit quod est corpus Chri sti. Idem etiam dicit, & habetur in litera distinctio. decima, & ponitur in decretis disc. 2. cap. vtrum figura. Per spiritum, inquit, Sanctum vera caro sine coitu generatur, sic per eundem ex substantia panis, & vini corpus Chrisci, & sanguis consecratur.

Item haec est mens Ambrosij de Sacramentis, & ponitur auctoritas eius de Consecr. dist. 2. cap. panis estt in altare, & etiam habetur in litera distinctio, decima: Panis est in altari ante verba sacra, vbi consecratio accessit, de pane fit vera caro. & infra: Sic operatorius est sermo Christi, vt per illud inciperent esse, quae non erant, quanto magis operatorius est, vt sint quae erant, & in aliud commutentur.

Haec etiam est mens Magistri in litera, & Innocentij de offficio missae parte tertia. cap. 18. qui recitat duas opiniones, vnam, quod ex pane formari corpus Chrilti est dicum metaphoricum, quomodo consueuit dici, quod ex praeterito formetur supinum, vel sicut secundum modum grammaticae ab vna dictione formatur alia, vt legis, is, mutata ine, fit lege, sic haec opinio dicit fieri mutationem panis in corpus Christi: sed hoc excludit dicens, quod sic non debet intelligi, sed illud, quod vere est panis, transit in verum corpus Christi.

Secunda Propositio es, quod licet sit valde difficile videre, & intelligere, quomodo potest dici, quod aliquid transeat in aliud, vbi vero est aliud☿ commune. Possumus tamen dicere, quod vere transit aliquid in aliud, sicut in terminum, quando est aliquid commune, quod transit, vel per modum subiecti, vel per modum formae, & simboli. Ad cuius euidentiam. Primo declaro hoc. Dico enim per modum subiecti, sicut rarum transit in densum, quia subiectum transit de raritate in densitatem. Secundo dico per modum formae simboli, quando ex aqua generatur ignis, ibi manet diaphaneitas communis vtrobique, & hoc modo dyaphanum, quod est aer, transit in dyaphanum, quod est ignis, quia forma eadem simbolica transit de termino a quo in terminum ad quem, & totus aer transiret in ignem, tam secundum materiam, quam secundum sormam sola dyaphaneitate remanente; ista est vera: Totum dyaphanum, quod est aer, tran sit in totum dyaphanum, quod est ignis: sic ergo volo dicere, quod quando aliquid est commune terminoa quo, & ad quem, si per virtutem aliquam illud commune transeat de vno termino in alium, ita proprie dicitur terminus transire in terminum ratione illius communis formae, sicut ratione subiecti communis: hoc viso probo conclusionem. Primo sic: Transire, est de vno ad aliud ire, quod autem subiectum commune substernatur, accidit, per se enim non aliud dicit quam ab hoc in hoc ire, hoc enim importatur per transire: sed vbi est commune simbolum, tunc forma communis transiuit de hoc in illud: ergo si ibi est transitus, sequitur, quod ibi sint termini proprij transitus: sed termini sunta quo, & ad quem: ergo. Probo minorem, scilicet, quod vbi est transitus, ibi sint termini transitus: pone enim, quod rubicundum transeat de- vinositate in acetositatem, patet, quod iuit de hoc in illud, ita quod illud rubicundum, quod primo fuit vinum, nunc est acetum: sed nihil transit decontradictorio in contradictorium sine medio transitu vero: ergo ibi est habitudo termini ad terminum terminantem vnum transitum.

Secundo, quia de ratione transitus non esc aliud, quam attingere terminum a quo, & ad quem: sed haec forma communis attingit vtrumque: ergo est vere transitus.

Tertio, quia forma est principalior' pars: sed quando materia transit, est verus transitus: ergo similiter, quando forma transit, vt sic anima de corpore transeat in corpus, & simitas de naso.

Quarta per Commentatorem 1. Physic. Comm. 63. Corpus demonstratum de genere quantitatis transit de dispositione in dispositionem, & non mutat nomen, nec definitionem; aliquando de forma in formam, vt de carnositate in terrestreitatem: sed illud quantum nec primo modo, nec secundo transit subiectiue: ergo transit per modum formae symbolicae: ergo forma symbolizationis manens transiens de termino in terminum verefacit, quod terminus dicatur vere transire in terminum.

Ad propositum ergo dico, quod non esc capibile, quod transubstantiatio sit habitudo totalis termini ad totalem terminum absolute, sed oportet dare, quod incipiat ab aliquo termino, & terminetur in alium, & alium terminum: ergo oportet dare commune, cui formaliter attribuatur transitus termini ad terminum: illud non est subiectum: ergo estt forma symbolica communis, quae eadem manens transit de pane in corpus Christi.

Tertia Propositio est, quod quicquid sit de hoc, Vtrum totus panis cum omnibus dimensionibus possit transire in totum corpus Christi, & dimensiones eius, ita quod nihil commune remaneat: non enim curo modo de hoc, nec loquor de tali modo transubstantiationis: sed hoc pro nunc dico, quod remanente specie communi, quae transeat de pane in corpus Christi, possumus dicerequod ibi est vere transitus de termino in terminum, & hoc in ordine ad commune manens; & illud non est materia, nec forma, nec aliquid de essentia passionis, nec species ipsae, & dimensiones, vt dantes esse formale extensum, quia haec propositio est vera: dimensionatum transit in corpus Cristi, quia corpus Christi non estt ibi extensum per panis dimensiones: ergo oportet, quod sit aliquid, communs in esse aliud, quam dimensionatum, scilicet in ordine ad aliud esse, quod dant sibi dimensiones: illud autem esse est in esse hoc determinatum ad situm, distare, moueri, & huiusmodi, quae corpori Christi non competunt, nisi ratione dimensionum. Sic ergo virtute illius transitus aliquid, quod erat panis, accipit, quod sit corpus, non capiendo per hoc, quod dico aliquid, tantummodo ipsam aliquiditatem, vt dicit opinio quaedam cuiusdam Doctoris, sed illud aliquid non est aliud, quam hoc, quod dico hoc sensibile demonstratum, quia illud idem hoc sensibile demonstratum, quod prius fuit panis, nunc est corpus Christi, sic quod ipsum translatum es de pane in corpus Christi, & in ordine ad symbolum istum est transitus, de quo est sermo. Hanc autem positionem confirmant dicta aliorum Doctorum.

Primo dictum eorum, qui posuerunt, quod transubstantiatio est successio totius in totum, scilicet totius esse corporis post totale non esse panis, & hoc quidem verum est, quod sit successio duorum terminorum: sed in quo succedit terminus iste illi, aut in esse nouo, vt iste capiat nunc esse de nouo, & nullus hoc concederet sane, quia corpus Christi prius habuit esse simpliciter, & totale; aut succedit nonin esse absolute, sed in esse hic, sed si sic dicatur, transubstantiatio non erit, nisi vbeatio, quod isti negant: ergo oportet, quod ista successio sit penes aliquid, quod prius erat panis, nunc est corpus Christi: hoc autem nihil est, nisi ly. hoc demonstratum, quia verum est dicere, quod hoc, quod tenes, fuit prius panis.

Secundo, Ista positio confirmatur per dictum eorum qui ponunt, quod haec est vera, hoc est corpus meum: illa vero non est vera, hic est corpus meum, contra illos qui dicunt, quod remanet substantia panis, & aduenit in eodem vbi corpus Chri sti, & tunc, hic es corpus meum, idem est, quod, hoc est corpus meum, contra quod dicunt, quod plus importat, hoc est corpus meum, quam hoc quod dicitur, hic est corpus meum: sed manifestum est, quod illud non potest esse, nisi aliquod hoc, quod conueniebat prius pani, & nunc conuenit corpori Christi: ergo.

Tertio, Ista positio confirmatur ex dicto Magistri Innocentij. Innocentius enim in praeallegato capitulo quaerit: vtrum ista conuersio sit formalis, vel substaantialis, & respondet, quod sit substantialis non formalis. Ad cuius euidentiam sciendum est, quod ipse distinguit de triplici conuersione, quoniam quaedam est formalis tantum, & non substantialis, vt quando manet substantia, & mutatur forma sensibilis, sicut quando ex albo aliquid sit nigrum, qualis fuit conuersio Sauli in Paulum: quaedam vero est substantialis, & formalis, vt quando nec manet substantia, nec sensibilis sorma, sic conuersio virgae in colubrum: quaedam vero conuersio est substantialis non formalis, vt in proposito, quando manet sensibilis forma, & mutatur substantia: ergo per eum accidentia aliquam habitudinem habent ad conuersionem, & terminum conuersionis, quia dicit, quod manent accidentia mutata substantia, ita vt sit aliquid commune, quod manet sub vtroque termino.

Quaero ergo, quae est habitudo illa, quam habent accidentia, siue dimensiones ad corpus Christi, illa non potest esse extensio, siue esse extensum: non enim dimensiones panis ibi extendunt corpus Christi: ergo restat, quod ibi sit dare esse hoc demonstratum, quod enim corpus Cristi dicatut esse hoc aliquid demonstratum, capit per ipsas dimensiones, vt superius dictum est.

Confirmo hoc: Quando aliquid manens sic sehabet, quod habet aspectum ad vtrumque terminum conuersionis, ita quod conuersio dat termino ad quem illud, quod aufert a termino a quo, non nisi mediante illo manente, illud tale manens sic medians habet connexionem aliam, & habitudinem necessariam ad illam conuersionem: sed dimensiones panis aspiciunt in conuersione vtrumque terminum, ita quod eis mediantibus conuersio dat corpori Christi, quod sit hic, & tollit a pane esse hic: ergo dimensiones panis habent aliquam habitudinem ad conuersionem: non enim conuer- sio dat corpori Christi, quod sit hic, nisi quia applicat dimensiones panis ad ipsum, quae dant, quod sit hic. Da enim oppositum, quod non applicet dimensiones panis ad corpus Cristi, non habebit, vnde det corpori esse hic: non enim hoc habet ex se, cum ipsa transeunte corpus Christi adhuc habeat esse hic. Sic ergo dimensiones aliquae per sehabent habitudinem ad conuersionem: quaero tunc; aut ista habitudo est habitudo termini, vel subiecti, vel tertio formae symbolicae, & communis vtrique termino: Non primo modo, nec secundo manifestum est: ergo tertio modo per modum formae symbolicae, aut ergo formae symbolicae informantis, & hoc non potest dari: ergo restat, quod per modum formae dantis aliquod esse: non autem esse extensum formaliter: ergo aliquod aliud: illud non est nisi esse determinatum ad situm, & essedemonstratum: substantia enim indiuidua non habet esse determinatum ad situm, nec quod distet a quocunque, nisi per ipsas dimensiones, & per consequens per illas non per se habet, quod sit demonstrabilis, vt hoc, ita quod per easdem dimensiones habet nunc corpus Christi, quod sit hic, per quas habebat prius panis esse hoc, quod quidem esse hoc non est idem, quod esse indiuiduum, sed addit ad illud determinationem ad situm, & ideo quod capit per dimensiones, quod sit hoc determinatum ad situm, capit per illas etiam esse hoc.

Sic igitur, ista transubstantiatio est virtus transitus ratione eiusdem alicuius communis, & simbolici permanentis de vno termino in alium transeuntis. Haec est mens expressa Augustini in illo capitulo, panis est in altari, vbi dicit, quod illud est caro Christi, quod prius est sumptum ex frugibus terrae, ly illud, non demonstrat panem, quia propositio esset falsa; nec species ipsas, quia species ex frugibus non sumuntur: ergo demonstrat aliquid derelicum ex speciebus, quod primo reliuquebatur circa panem, scilicet esse hoc. Ad idem est auctoritas Magistri distinctione decima, quod ista concedenda est: haec substantia fit illa substantia & necesse est, quod hoc referatur ad aliquid commune vtrique termino, alioquin propositio esset falsa

Ad hoc etiam est auctoritas Ambrosij, vt superius dictum est.

Confirmatur etiam hoc per communem opinionem. Tenent enim Doctores communiter, quod corpus Christi est in Sacramento per dimensiones panis, & mouetur motis dimensionibus ipsis. Sed sunt hic dubia quaedam.

ARTICVLVS III Vtrum transubstantiatio sit actio positiua vel permansiua.

PRimum est, quia secundum istam viam non videtur, quod transubstantĩatio sit aliud, quam quaedam vbeatio, quia dicit, quod virtute dimensionum corpus habet, quod sit hic, & eadem determinatio situs, quae prius erat panis ipsius, est nunc corporis Christi. Respondeo sciendum:: est, quod corpus de genore substantiae, non continetur sub dimensionibus an habitudine locati ad locum, sed in alia omnino habitudine, quae etiam communiter est duplex, scilicet habitudo extensionis, & determinationis ad situm: si ergo corpus de genere substantiae aspiceret dimen siones in habitudine locati ad locum, tunc concurreret proposita difficultas: tunc enim cum corpus Christi per transubstantiationem non capiat aliud, quam habitudinem quandam ad species, si talis habitudo esset habitudo locati ad locum, non esset aliud transubstantiatio, quam vbeatio quaedam. Sed ego nego antecedens: pono enim, quod habitudo illa non est aliud, quam indiuisio quaedam in esse vnum hoc demonstratum, quod quidem includit determinationem ad situm, & terminationem entitatis: primum inest ratione dimensionum: secundum vero ratione substantiae: ex ipsis enim dimensionibus derelinquebatur in pane prius esse hic, & postmodum illud idem derelinquitur per dimensiones in corpore Christi, sed substantia panis prius terminabat entitatem dimensionum quam postea terminat corpus Christi, & sic prius ex substantia panis, & ipsis dimensionibus resultabat vnum esle hoc demonstratum; & idem hoc post modum resultat ex dimensionibus, & subsantiacorporis Christi, vt ambo concurrant indiuise ad vnum esse hoc demonstratum, per transubstantiationem: ergo corpus Christi non vbeatur, sed indiuisio in vno esse tertio cum ipsis dimensionibus communicatur, per quam indiuisionem ad situm determinatur.

Dices: Corpus Christi etiam vi conuersionis per ipsas dimensiones determinatur ad situm, ad quem antea non determinabatur: sed determinatio ad situm est determinatio ad vbi: ergo transubstantiatio erit vbeatio. Respondeo: determinatio ad situm non est situatio: corpus enim Cristi in Sacramento nullatenus situatur, sed est quaedam indiuisio cum aliquo situato, per quam contrahit determinationem ad situm eundem, quo illud dicitur situatum.

Ad formam ergo rationis dico, etsi corpus Cri sti determinetur ad situm, vel ad vbi: ipsa tamendeterminatio ad situm, non est vbeatio, vel situatio, vt dictum est: Vbeatio enim est, quando aliquid de vno non transit ad aliud vbi.

In proposito autem vnus, & idem formalis effectus transit de termino in terminum, vt de pane in corpus Christi, & sic transitus ille non fundetur in pane, nec in corpore Christi, neutrum enim horum proprie transit, sed fundatur in communi aliquo eis, quod transit de vno in aliud, & illud est ese hoc aliquid demonstratum.

Secundum dubium est, quia nos non videmus, quod panis magis transeat in substantiam corporis Christi, quam in substantiam ipsius ligni: quare enim magis transit in corpus Christi, quam in ipsum lignum, & quid magis fit circa corpus Christi, quam circa ipsum lignum? Respondeo, dico, quod magis transit in corpus Christi ex hoc, quod corpus Christi, & panis sunt duo termini transitus ratione transeuntis ex vno in aliud, quod est illud, quod importatur per pronomen demonstratiuum, quod dicitur hoc.

Dices: Pronomen hoc proprie significat suppositum, sed quomodo potest corpus Christi cum dimensionibus vniri in vno esse hoc tertio, nisi per rationem mediam? quaere responsionem.

Ad argumentum principale, licet panis desinat esse, tamen aliquid commune manet, quod est subiectum transitus, vt dicum est.