Quaestio 1

ARTJCVLVS J. Vtrum diligere Deum super omnia sit actus proprius Charitatis.

VIDETVR, quod non, quia sine charitate intensa Deus potest diligi super omnia, quia naturaliter tantum vnũquodque est diligibile, quantum valet: sed Deus valet super omnia diligi: ergo. Contra: Duo amores faciunt duas charitates, scilicet amor Dei vsque ad contemptum sui, qui est amor charitatis non naturalis, & constituit charitatem Dei; & amor sui vsque ad contemptum Dei, qui est amor deordinatus, & constituit charitatem Diaboli, cum ergo amor Dei vsque ad contemptum sui sit charitatis proprius, qui constituit charita- tem, videtur, quod diligere Deum super omnia, est proprium Charitatis, quia omni Charitati conuenit iste actus. Alio modo potest sumi, secundum quod proprium dicitur, quod soli conuenit, & tunc est difficultas quaestionis, Vtrum scilicet soli charitati conueniat diligere Deum super omnia, & sic intelligendo quaestionem, dicunt aliqui, quod impossibile est, quod ex puris naturalibus aliquis diligat Deum super se, & super omnia. Probo primo: Quia causa dilectionis est vnitas dilecti ad diligentem: modo maior est vnitas alicuius ad seipsum, quam ad Deum: ergo. Secundo, sicut cognitio naturalis praecedit supernaturalem, ita dilectio naturalis, qui est affectus ad seipsum, praecedit dilectionem supernaturalem, quae est, cum diligit Deum super omnia. Tertio, quia si hoc esset possibile, superflueret Charitas, quae ad hoc ponitur, vt diligatur Deus super omnia.

Quarto, 9. Ethic. dicit Philosophus, quod amicabilia quae sunt ad alterum, veniunt ex amicabilibus, quae sunt ad seipsum. Quinto, hoc patet de haeretico, qui permittit se comburi propter Deum, vt videtur, cum tamen non habeat charitatem, hoc tamen facit propter amorem sui, quia diligit se, & honorem suum, & propriam voluntatem, & ideo vt teneat propriam voluntatem, permittit se comburi, non propter amorem Dei, & haec videtur esse intentio Apostoli 1. Corinth. 13. Si distribuero in cibos pauperum, inquit, omnes facultates meas, & si tradidero corpus meum, ita vt ardeam, charitatem autem non habuero, nihil mihi prodest: & hoc est, quia non diligeret Deum super omnia, quia nemo potest scire, vtrum Deum diligat super omnia. Aliquando enim credit diligere Deum super om nia, & putat se exponere morti propter Deum, & hoc facit ad propriam voluntatem implendam, vt teneat propositum. Alij tamen dicunt contrarium, videlicet, quod impossibile, quod aliquis ex puris naturalibus diligat Deum super omnia: primo, quia gratia & charitas non corrumpit naturam, sed perficit: modo corrumperet naturam, si daret operationem, quae repugnat ex puris naturalibus. Secundo, quia tunc contraria essent simul in habente Charitatem, scilicet amor Dei super omnia propter naturam. Tertio, quia intellectus naturalis potest iudicare, quod Deus est diligendus super omnia: ergo voluntas naturalis potest habere actum correspondentem conformem. Quarto, quia pars naturaliter plus diligit totum, quam semetipsam, quia & seipsath exponit pro salute totius: modo Deus est totum, quia sine ipso nos non possumus esse. Et confirmatur, quia ordo dilectionis naturalis impressus est ab illo, qui impressit naturam, puta Deo: ergo primo fertur in ipsum, aliter enim ordo iste esset peruersus.

Dicendum ad hoc distinguendo, quod diligere Deum super omnia potest intelligi dupliciter, vno modo sic, quod tale diligere includat omnes actus dilectionis, & quicquid requiritur ad perfectam rationem dilectionis. Alio modo, quod includat omnia illa. Primo modo accipiendo pertinet ad diligere Deum super omnia, quod diligens Deum velit, vel optet sibi bonum, puta honorem Dei interra, & huiusmodi, quod complaceat in bono ipsius Dei habito, quod sit idem velle, & idem nolle cum Deo, & per consequens, quod habeat ad illud votum affirmatiuum, & negatiuum, & sic quod impleat omnia praecepta Dei tam affirmatiua, quam quam negatiua, & quantum velle & nolle Dei pateat. & quarto, quod procuret sibi bonum, quantum potest, puta quod laudetur, honoretur, & magnificetur in terra, & caetera talia. In istis enim quatuor est vera dilectio, & si tollas aliquod istorum quatuor, non manet perfecta dilectio: sed ista non potest implere homo ex puris naturalibus, quia posset implere omnia praecepta Dei tam affirmatiua, quam negatiua, quod est error Pelagij. Non enim Pelagius posuit, quod aliquis posset implere praecepta Dei meritorie, sed quod posset implere quan tum ad substantiam actus, vt patet per Augustinum ipsum reprobantem, & ideo ponere quod aliquis ex puris naturalibus possit praecepta implere, quan tum ad substantiam actus, est error Pelagij. Tunc etiam sequeretur, quod aliquis sine gratia posset vitare omne peccatum mortale, quia qui non facit contra praeceptum Dei, nec peccat mortalier.

Confirmatur etiam hoc, quia non potest aliquis diu stare cum gratia, quando constituit sibi aliquem finem creatum, & per consequens peccat mortaliter fruendo vtendis: & ideo isto modo accipiendo Deum diligere super omnia non potest aliquis ipsum diligere super omnia ex puris naturalibus: sed accipiendo diligere Deum super omnia, & perfecte, puta paruipendendo se propter Deum, & exponen do se reorti propter Deum, sic ex puris naturalibus potest aliquis diligere Deum super omnia, & isto modo concordat cum ijs, quae dicta sunt decharitate in primo, quod videlicet requirit propter integritatem circumstantiarum, quae requiruntur in actu virtuosae dilectionis respectu Dei. Et ex his patet, quomodo concurrunt praedictae opiniones: prima enim procedit primo modo, & secunda secundo modo, aliter non concludit. Ad argumentum vtriusque partis patet per idem.

ARTJCVLVS JJ. Vtrum habitus Charitatis, qua diligitur Deus, & proximus, sit vnus habitus.

AD Respondeo dicendum quod sic, quia dilectio, qua diligo proximum, est propter Deum, si enim perfecte diligo aliquem, concordo in voto cum ipso, quia amicorum est idem velle & nolle, vt patet ex immediate dictis: modo Deus diligit omnia quae fecit, & maxime omnes homines secundum naturam suam, ordinando illos ad gloriam suam, quantum est ex ipso, licet odiat peccata, & ideo eodem modo debemus diligere proximum, sicut Deus diligit concordando in voto secum. Quod autem dicitur, quod hoc est, quia qui diligit Deum, diligit iustum, quem Deus vult diligi, & quia Deus vult quod tu diligas proximum, ideo si diligis Deum, diligis proximum: non est bene dictum, quia istenon est ordo dilectionis amicorum: sed hoc est illud, quia Deus diligit proximum, & amicus Dei concordat in velle cum ipso, ideo necessario sequitur, in quantum est amicus Dei, quod vel diligat eum, quem Deus; nec expectat quod Deus reflectat super ipsum, volendo quod amicus suus amet proximum. Sic ergo qui diligit Deum, diligit proxiximum vnico actu Charitatis: sicut qui vult illud quod est ad finem, & finis vnico actu volendi sunt volita. Et ex hoc patet, quod diligere proximum propter Deum, non potest esse ex puris naturalibus: quia sic diligere proximum est diligere ipsum, secundum votum diuinum, & secundum praecepta data a Deo de dilectione proximi: hanc autem dilectionem non potest aliquis habere ad proximum ex puris naturalibus.

ARTJCVLVS JJJ. Vtrum in Charitate sit ordine diligendorum.

VIdetur, quod non, quia sicut se habet fides ad credenda, & spes ad speranda, ita charitas ad diligenda: sed in fide non est ordo credendorum, quia omnibus aequaliter adhaeretur per fidem, vt in spe sperandorum: ergo.

Contra Cantic. 7. Deus ordinauit in me charitatem. Respondeo primo comparanda est charitas quibusdam virtutibus, quae sunt conformes in aliquo charitati, non tamen sunt charitas, & sunt quatuor, & charitas est quinta. Prima virtus conformis charitati est affabilitas, de qua determinatur 4. Ethic. & vocat eam Philosophus amicitiam, quia habet aliquid amicitiae; consistit enim in conuictu familiari, quo ad omnes, secundum quam aliquis etiam peregrino sit conuiuere affabiliter, & vt oportet in loquela; & dicitur etiam amicabilitas, & est tam ad amicos, quam non amicos, & tam ad extraneos, quam proximos, & habet duo opposita vitia, puta discolum, qui viuit in amaritudine cum alio, & est onerosus in loquela omnibus, prouocans socios; qui non laudat laudata, nec concordat cum alijs, & sic deficit ab affabilitate. Aliud vitium est superabundanter velulantem esse, qui verba inania, & inordinata profert, & superflua: & si faciat hoc gratia obtinendi aliquod beneficium, dicitur blanditor, talis autem affabilis non est amicus, quia non bene se habet per istam virtutem, tam ad non amicos, quam ad amicos: sed superueniente passione amoris talit fit amicus, vt dicit Philosophus 4. Eth. Secunda virtus conformis charitati est beneuolen tia, de qua tractatur 9. Ethic. & consistit in affectu, volendo, scilicet bene alteri: vitium autem ei oppositum in defectu est inuidia, siue malignantia: sed superabundantiae vitium dicitur in beneuolendo tam indignis, quam dignis, & de hoc habetur 2. Ethic. Tertia est beneficentia, quae respicit, nec tamen est vera amicitia, quia non amicis solum, sed etiam inimicis facimus bona, tamen magis videtur participare de ratione amicitiae, quam affabilitas, quae respicit conuictum, & magis quam beneuolentia, quae respicit affectum: huius virtutis videtur esse eleemosina, & hospitalitas, & huiusmodi: huic autem indefectu opponitur auaritia: sed in abundantia prodigalitas, & de hoc patet 4. Ethic. cap. 1. Tamen dicit, quod non est virtus, eo quod est actus quidam, benefacere enim est opus dicendum quia bene est actus, sed ex talibus actibus frequentatis generatur consimilis habitus, qui dicitur virtus beneficentiae.

Quarta virtus conformis charitati dicitur amieitia, de qua habetur 8. & 9. Ethic. & differt a praedictis sicut totum a partibus: complectitur enim quicquid aliae complectuntur, & vlterius addit super illa actum principalem, in quo differt ab illis puta esse velle & nolle: amicitia enim non solum se habet in conuictu, vel affectu, sed identitat ipsum amicum cum suo amico, & est alter ipse: vnde in amico dicitur esse idem velle, & nolle. Istta autem ami citia consistit super vnitate, & communicatione, quae potest esse in bono vtili, vel delectabili, vel honesto. Bonum enim siue honestum continet virtutes tam morales, quam intellectuales: conditiones etiam alias laudabiles quamuis non sunt virtutes, vtputa consanguinitatem in vno genere, vel nutritionem: sed aliqui connectuntur vel doctrina, sicut discipulus accipit doctrinam a Magistro, & caetera talia, & ideo quicunque in talibus communicant, possunt dici amici amicitia boni honesti, vt virtuosi, qui communicant in virtute morali, & Philosophi aliqui communicant in virtute intellectuali, & sic de alijs. Illi autem, qui communicant in bono vtili, dicuntur amici vtiles, & qui in bono delectabili amici delectabiles, sicut dicitur amicus in se. Ratio omnium istorum est, quia amicitia est virtus identatiua amicorum, & ideo vbi vnitas, vel communicatio in aliquo, ibi fundatur ratio amicitiae secundum rationem illius boni, in quo fit communicatio. Sed hic est dubium. Quia Aristoteles dicit, quod amicitia vel est virtus, vel non est sine virtute, & sic non virtus erit virtus. & hoc probatur primo, quia solum addit passionem amoris ad affabilitatem, vt prius dictum est secundum intentionem Philosophi 4. Ethic. cap. 6. Secundo, quia nulla virtus praesupponit acquisitionem aliam virtutum: modo amicitia supponit acquisitionem aliarum virtutum, maxime amicitia, quae fundatur super virtutes, quae est potissima, & de qua principaliter hic intenditur; & propter hoc dicunt aliqui, quod amicitia non est virtus, sed bene addit aliquas conditiones ad virtutes alias.

Dicendum tamen, quod amicitia est vere virtus, quod patet, tum quia habet oppositum vitium, puta esse sine fide, & infidelitatem, quae est maximum vitium: tum quia omnis actus distinctus secundum virtutes, habet laudabilitatem specialem, & circumstantias proprias, & differentes, a circum stantijs actuum aliarum virtutum, & frequentatus generat habitum virtuosum. sic autem est de actu amicitiae, quae est identitare alterum sibi in affatu, & conuictu, & affectu, & effectu, habet enim propriam laudabilitatem, & proprias circumstantias, & est distinctus ab actibus istarum trium virtutum postpositarum, cum quibus amicitia habet maximam affinitatem. Nec valet, quod opponitur in contrarium: affabilitas enim sicut amicitia passione amoris regulata, & circumstantionata, secundum quod oportet, adueniente materia, habet esse virtutem, quia virtus regulat passiones.

Nec etiam valet, quod dicitur, quod supponit alias virtutes, sicut tectum fundamentum, & parietes, & tamen charitas est virtus, vnde materia amicitiae est aliae virtutes, quae connexae sunt quantum ad habitum, non quantum ad actum, & ideo propter connexionem, quam habent virtutes, amicitia, quae fundatur super communicationem virtutum, bene praesupponit alias virtutes.

Quinta virtus, de qua hic principaliter quaeritur, est ipsa charitas, de qua licet indirecte tractatur 8. Ethic. cap. 7. vbi tractat Philosophus de ista amicitia, quae est secundum excessum, & secundum analogiam, quae est inter nos, & Deum. Proprie enim illa amicitia non habet rationem amicitiae, quia amicitia fundatur super vnitate, vel communicatione, secundum quandam aequalitatem: ista autem fundatur super aequalitatem, vnde potest dici excellens amicitia, & sic potest vocari Charitas, quasi excellens amicitia. Differt autem ista cha- ritas ab amicitia in duobus, primo in fundamento, vt aliqualiter tactum est, quia fundamentum amicitiae est vnitas aequalitas, secundum quod aliqui aequaliter participant in aliquo bono, nec vnum habet illud essentialiter, & aliud participatiue, sed ambo participatiue habent illud; vel si vnum recipit illud ab alio, vt filius accipit esse a patre, & discipulus scientiam a magistro, tamen vniuoce quodammodo participant, ita quod semper est ibi aliqualis aequalitas in tali fundamento. Et, propter hoc loquendo de tali amicitia, quilibet debet se plus diligere, quam alium, quia bonum suum est sibi melius, & maxime loquendo de bono virtutis: sed cha ritas fundatur in quadam vnitate, & communicatione, vbi non est aliqua aequalitas, sed excessus, & analogia quaedam, qua Deus habet illud bonum, in quo est talis vnitas essentialiter, & amicitiae perfectissime, nos habemus autem solum participatiue ab ipso & diminutiue: & ideo, quia illud bonum, etiam nostrum, perfectius est in Deo, quam in nobis, quia omnia, quae habemus participatiue, nobili ori modo sunt in Deo virtualiter, quam in nobis sic formaliter, ideo magis debemus diligere Deum ex charitate, quam nosmetipsos.

Secundo differunt in actu: actus enim vtriusque est identitare. Sed diuersimode, nam actus amicitiae est identitare amicum sibi, & trahere illum ad se, vt sit vnum cum ipso: sed actus charitatis est identitare se Deo, & tranferendo se in esse diuinum, non trahendo Deum ad esse proprium, & sic patet quomodo charitas est amicitia secundum excessum, & secundum proportionem. Secundo comparanda est charitas ad actus amicitiae, qui sunt sex: tres interiores, & duo exteriores, & sextus superadditur. Primus interior, qui est principalior, & formalis, non est optare amico bonum, vt quidam volunt, sed est complacere in bono amici habito, siue sit bonum vtile, vel delectabile, vel naturae, vel virtutis; vnde iste est actus amicitiae, velle complacere in amico & bono eius propter se, vt habetur 8. & 9. Ethic. Secundus actus amicitiae est optare amico bonum, & iste est debitus ordo, vt primo amicus complaceat in bono habito, & postea optet sibi bona, si illa sibi deficiunt, & hoc est velle alteri bona, de quo habetur 2. Ethic.

Tertius est concordare in voto, quia, vt dicitur 8. Ethic. idem velle, & idem nolle est amicorum, & in 9. cap. 6. dicitur, quod discordes in voto maxime in practicis soluunt amicitiam. Quartus actus, qui est exterior, & correspondet primo actui interiori, est conuiuere cum amico, nihil enim tam proprium amicorum, quam conuiuere 9. Ethic. cap. 1I. & 3. Ethic. cap. 5. Quintus autem, qui correspondet secundo, & tertio interioribus, est procurare bonum amico, quantum possibile est, vt dicitur 2. Ethic. Sextus autem, qui est minimus, & est complementum amicitiae, est redamatio, ita quod amicus redametur ab amico, & sciat etiam se redamari.

Tunc applicando ad charitatem, videndum est, quomodo isti actus competunt charitati: primo enim per charitatem, quam habemus, debemus complacere in Deo, & etiam bonis eius propter se, & ipse eodem actu redamat nos complacendo in bono nostro. Secundo debemus optare bonum sibi, sicut possibile est, non enim debemus optare bona intrinseca, quia illis non caret, sed bona extrinsemca puta, quod ametur, & honoretur ab alijs: ista sunt maiora bona extrinseca, quae possumus sibi optare, & ipse e conuerso redamat nos optando nobis bona gloriae, & gratiae suae absque obice. Tertio, debemus concordare secum in voto nostro, quamdiu sumus eius amici. Quarto, debemus conuiuere secum intentionaliter per spem, sed in futuro realiter per gloriam, quia ipse etiam conuiuit nobiscum. Quinto debemus sibi procurare bona, puta quod ametur, & honoretur ab omnibus, quantum possumus, & quantum in nobis est: ipse enim e conuerso procurat nobis omnia bona quae habemus tam fortunae quam naturae, vel gratiae & gloriae. Ex his patet, quod inter creaturam rationalem solum, vt est angelus & homo, & Deum potest esse amor charitatis, quia aliae creaturae non possunt habere actus proprios charitati. Tertio comparanda est charitas ad diligenda ex charitate, vnde sciendum, quod primum diligendum ex charitate estt Deus, quia charitas est amicitia superexcellentiae, qui primo, & directe tendit in summum bonum, quale est solus Deus. Distinguitur etiam vnitas inter amantem, & amatum, vna quae non est formaliter, sicut est vnitas amicorum, inquantum sunt vnum, & velle, & nolle. Alia est vnitas formalis, sicut est vnitas totius, & partis, & ista est maior, nam & pars magis debet diligere bonum totius, quam bonum proprium, quia bonum partis perfectius est in toto, quam in se ipsa, quia non potest stare, nisi totum sit. Sic autem est de bonitate diuina, quae est bonitas totius respectu vniuersae creaturae, & ideo ratione istius specialis vnitatis, & excellentis bonitatis, ex quo oritur dilectio charitatiua, Deus est primum, & summum diligibile ex charitateParticularia autem diligibilia dicuntur in ordinead ipsum diligibile, inquantum magis participant de ratione diligibilitatis ad ipsum Deum: Vndequia primus actus charitatis est complacere inamico puta in Deo, & in omni eo, in quo complacet Deus, & sic de alijs actibus charitatis referendo ad Deum, vbi ponuntur quinque diligenda ex charitate. Primum est Deus, secundum est tuipse secundum animam: tertium proximus secundum animam, & etiam Angelus: quartum corpus proprium: & quintum corpus proximi. Ista enim omnia possunt communicare cum Deo in beatitudine, & ei conuiuere aliquo modo. Ex hoc patet, quod charitas, & omne aliud accidens excluditur a dilectione charitatiua, quia talia non sunt diligenda ex charitate, cum non possimus cum talibus conuiuere, nisi forte dicatur, quod charitas potest diligi ex charitate, pro quanto sine ipsa non possumus habere dilectionem charitatiuam. Excludunduntur etiam omnes substantiae, quae non sunt naturae intellectuales, cum quibus non possumus conuiuere in beatitudine. Et tertio excluduntur obstinati, vt daemones, & damnati. Considerando enim naturam ipsorum absolute bene essent diligendi ex charitate, quia sic possemus cum ipsis conuiuere: sed considerando ipsos in malitia sua, vt obstinati sunt non dici possunt nobis conuiuere. Peccatum tamen eorum non debemus ex charitatediligere.

Quarto videndum est de ordine diligendorum ex charitate. Vbi sciendum, quod non est ibi ordo prioris & posterioris secundum tempus, quia omnia simul tempore sunt diligenda ex charitate; sed iste ordo attenditur penes gradus actus, & iste gradus potest attendi penes intentionem ipsius actus secundum quod aliquis diligit vnum actu interiori quam alium; vel penes gradum boni optabilis, in quo est complacentia, secundum quod aliquis optat maius bonum vni, quam alteri, licet non actu intensiori. Et ista duo sunt diuersa, quia sunt separabilia, magis intense diligit ipsum, quam vnum extraneum bonum, clericum & prudentem, & tamen quantum ad gradum boni optati plus diligit extraneum, vel diligere debet, quia optat sibi episcopatum, reputans ipsum dignum, & illum episcopatum non optat fratri suo, quem reputat insufficientem pro tali officio. Aliquando etiam est actus dilectionis circa vnum magis intensus, quam circa alium, & tamen totum optatum est aequale, vt, magis intense diligo mihi bonum, quam tibi, & tamen aequale bonum opto tibi, & mihi, scilicet beatitudinem.

Tunc applicando ad propositum, ordo est in diligendis ex charitate secundum vtrumque modum, quia causa dilectionis charitatiuae est: ex amore diuino debemus enim diligere, secundum quod Deus diligit, & secundum quod vult nos diligere, & secundum quod sunt diligibilia ex charitate, magis participant de ratione diligibilitatis charitatiuae in ordine ad Deum, qui summe primo est diligendus, & quantum ad gradum actus dilectionis, & quantum ad totum optatum.

De secundis autem diligendis ex charitate patet accipiendo per comparationem ad seipsum, & sic quilibet debet primo, & principaliter, & magis intense, quo ad actum dilectionis diligere seipsum, vel per comparationem extraneorum secundum diuersas rationes diligibilitatis in extraneos. Vna ergo ratio est virtutis, alia parentela, alia communicatio, vt religio, vel politia, & sic de talibus. Quantum ergo ad seipsum quilibet debet primo diligere scipsum, loquendo de intensione actus: sed si se reputat minus bonum, & minus sufficientem, quam alium, tunc debet alteri optare magis, quam sibi stante sua insufficientia; absolute tamen plus debet se diligere, quia, & de bono virtutis plus optat. Ex hoc patet quomodo vnus Sanctus plus diligit se, quam beatam Virginem, quia magis intense diligit, & complacet in sua gloria, quam in gloria beatae Virginis, tamen plus diligit beatam Virginem quantum ad bonum optatiuum, quia maius bonum, & maiorem gloriam optat ipsi, eo quod ipsa est magis digna. Quoad proximos, & extraneos magis boni, & magis virtuosi sunt magis diligendi, quantum ad bonum optatum, sed non semper quantum ad intensionem actus.

De parentela, dicunt aliqui, quod nil facit ad ordinem dilectionis, ideo debemus omnia referre ad participationem in bonitate diuina: sed non valet, quia parentela est conditio honesta, dato, quod non sit virtus, tamen est fundamentum amicitiae, & Deus vult, quod plus diligamus parentes, & amicos carnales, quam extraneos quantum ad intensionem actus: nam quantum ad bonum optatum non sunt sufficientes, & meliores. Ratio huius est, quia a parentibus dependeo in esse, vel filij ex me, vel nos, qui sumus de eodem parentela, ab eodem; & ista est ratio diligibilitatis, & aliter dicendum est de ijs, qui sunt domestici, vel eiusdem religionis, vel eiusdem politiae, ita quod caeteris paribus isti sunt magis diligendi. Si autem non sunt pares in caeteris, tunc meliori debeo maius bonum optare: sed quantum ad intensionem actus in effe- ctu, tunc si sit actus complacentiae in bono magis intense debeo complacere in bono virtuosi: sed in optando debeo magis intense optare bonum his, qui sunt mihi magis coniuncti modis praedictis.

Sed hic oritur quaestio, quam mouet Aristoteles: Vtrum aliquis existens pater, & filius debeat plus diligere parentes, quam filios. Dicendum quod quantum ad conuiuere debet plus diligere non solum filios, sed etiam vxorem: sed quantum ad complacere, & alios actus charitatis dicunt aliqui, quod debet plus diligere parentes, loquendo de dilectione charitatiua: loquendo vero de dilectione naturali, plus diligit filios, eo quod sunt opus eius. Alij dicunt, quod inquantum filius est aliquid ipsius patris; pater autem non est aliquid ipsius filij, sic debet plus diligere filios: sed in quantum est a patre, a quo habet esse, nutriri, & educari, debet plus diligere patrem. Sed dicendum, quod absolute loquendo plus debet diligere parentes, quam filios, quia plures rationes amicitiae: magis enim obligatur filius ad patrem, quam e conuerso, quia plura recepit a patre, quam a filio. Ad argumentum potest dici, quod non est simile, eo quod credenda, & speranda eo modo connectuntur veritati diuinae, vt aeque sit verum vnum credibile, sicut aliud. Vel dicendum, quod in fide est ordo non adhaerendo, sed diligendo, & in deueniendo ad notitiam vnius per alterum, & similiter de sperandis suo modo.

ARTJCVLVS JJJJ. Vtrum magis meritorium sit diligere inimicum quam amicum

VIdetur, quod sic: Quia magis difficile: virtus autem est de bono, & difficili. Contra, diligere amicum, habet rationem maioris debiti, & boni, & plures rationes amicitiae, & charitatis ibi concurrunt. Respondeo dicendum, quod distinctio est in hoc amore meritorum, quod quidam complaceat in eo, quod est inimicus, quia vocatur hic inimicus, ille, qui te odit; non ille, quem tu odis: modo in hoc, quod te odit, peccat, & ideo quantum ad hoc nullo modo est diligendus: sed in alijs bonis quibus debet complacere, & in natura sua, licet peccatum odij tibi displiceat, & hoc quantum ad primum actum charitatis. Quantum vero ad secundum, qui est optare bonum. Dicendum, quod tu debes sibi optare bonum gratiae, & gloriae, vt diligat Deum: de bonis autem naturae, & fortunae, si teneas, quod ex illis non debeat te impugnare, nec peius valere, debes sibi illa optare. Sed si credas, quod ex illis impugnaret te, non est necessitatis, vt optes ei; imo supererogationis esset, si optares, ad hoc vt irritaret te, vel forte fatuitas esset, nisi causa actus esset bene circumstantionata: non tamen debes optare ipsi priuationem istorum bonorum, sed debes stare in negatione, vel neutro, nec optando, nec priuando. Quantum ad tertium actum, qui est concordare in volito, debet cum ipso in volito concordare, si volitum eius sit honestum, & bonum; si non, tamen non debet concordare cum ipso, inquantum est tale. De quarto actu charitatis, qui est conuiuere cum ipso, quia conuictus est propter delectationem inter amicos, quem non consequeris ex conuictu, nec ipse consequetur; imo & redundaret ad malum tuum: si ta- men crederes, quod posses eum attrahere ad amorem tuum, tunc perfectionis esset conuiuere cum ipso. De quinto actu, qui est procurare bona sibi, dicendum quod non teneris procurare bona gratiae & gloriae, & orare pro ipso saltem generaliter, non excludendo eum ab orationibus tuis, si occurrat tibi actualiter, dum oras, procurare sibi bona fortunae, nec teneris, nisi quando vides eum in extrema necessitate, tamen perfectionis esset hoc facere.

Secundo, videndum est de argumento, quid est magis meritorium diligere amicum, vel inimicum. Vbi sciendum, quod ista quaestio potest intelligi de dilectione pro habitu, vel pro actu. Si per habitum, hoc potest intelligi dupliciter, vno modo, vt habitus est principium dilectionis inimicorum quantum ad id, quod est necessitatis in tali dilectione, tunc quaestio nullam difficultatem habet, quia idem est habitus, qui principium diligendi inimicos isto modo, & diligendi amicos illo modo; nec habitus est principium dilectionis inimicorum, quantum ad id, quod est perfectionis, & supererogationis, & tunc habitus, qui diligitur minus isto modo, requirit maiorem intentionem, & ideo est perfe ctior habitu quo diligitur amicus simpliciter: non enim requirit habitus charitatis, quo diligo amicum, quod diligam inimicum quantum ad illa, quae sunt supererogationis, licet bene requirat, quod diligam eum quantum ad ea, quae sunt necessitatis, & isto modo magis meritorium est diligere inimicum, quam amicum. Si autem intelligatur illa dilectio de actu charitatis, tunc potest intelligi quaestio tripliciter. Vno modo exclusiue, puta vtrum magis meritoriū sit diligere amicum, non diligendo inimicum; vel diligere inimicum non diligendo amicum, vt diligo amicos & inimicos, quis magis meretur, & tunc quaestio nulla est, quia neutrum est meritorium, cum de necessitate charitatis sit vtrumque diligere. Alio modo potest intelligi exclusiue, vt diligo amicos, & inimicos, & tu similiter, & tunc aequales sunt e conuerso, vterque actus vtrumque includit. Tertio modo potest intelligi diuisiue, vt videlicet occurrit mihi de amico, & opto ei bonum diligendo ipsum, & non considerando in illo actu de inimico. Postea quarto considero de inimico, & opto etiam ei bonum, quis istorum actuum est magis meritorius. Et certum est, quod diuersis respectibus vnus est magis meritorius, & alius minus, & e conuerso. Considero enim difficultatem, quae est in actu diligendi inimicum, & remotionem amoris naturalis, iste actus diligendi inimicum est magis meritorius. Sed considerando in alio actu ratione dilectionis ex parte obiecti, & obligationem, siue rationem debiti, iste alius est magis meritorius. Sed quis eorum est magis meritorius, omnibus computatis, difficile est videre. Aliqui enim dicunt, quod diligere inimicum est magis meritorium simpliciter eo, quod ibi est plus de voluntate. Aliqui dicunt, quod diligere amicum, quia ibi est maior bonitas obiecti, qnae praeponderat bonitati circunstantiae, quae est esse voluntarium: sed hoc difficile.

Respondeo ad hoc, similis quaestio est quasi in omnibus, videlicet quid sit magis meritorium, aut facere vnum bonum paruum opus valde intensum, vel facere maius bonum actu minus intenso.

Breuiter videtur esse dicendum in proposito, quod diligere amicum simpliciter est magis meritorium quia talis dilectio est prima, & perfectior, & ad principales actus se extendit, & habet bonitatem essentialem non ex circumstantia solum. nec impedit si in dilectatione vna sit maior difficultas, & plus appareat de voluntario, quia si istud praeponderaret bonitati obiecti, tunc esset magis meritorium diligere diabolum, quam Deum, quod falsissimum est. Si autem Sancti aliquando videntur dicere contrarium, interuenit hoc ratione difficultatis, & secundum quid. Per hoc patet ad argumenta vtriusque partis, argumenta enim procedunt secun dum quid.

ARTJCVLVS V. Vtrum Charitas habita possit amitti?

Videtur quod non, quia de ratione foelicitatis Vhumanae, & in via, est quod sit immobilis, & permanens: sed charitas vera est verior foelicitas, quae possit haberi in via. Contra: Homo existens in charitate potest peccare mortaliter, & tunc amittit charitatem. Apoc. 11. habeo pauca contra te, quia charitatem priorem reliquisti. Respondeo primo videndum est: Vtrum charitas in via potest acquiri, videtur, quod non: quia actus charitatis cadit sub illo praecepto: Diliges dominum Deum tuum ex toto cor de tuo, &c. sed talis actus dilectionis non pōt haberi in via, quare &c. Secundo quia secundum sanctos in dilectione Dei ex charitate non est modus, nec termi nus: sed quilibet in dilectione sua tenet modum, & habet terminum. & confirmatur, quia Sancti dicunt quod diuinum praeceptum non impletur nec impleri potest in via. Dicendum ad hoc, quod vera charitas potest in via acquiri secundum illud Rom. 8. Quis nos separabit a charitate Christi. Ad primum obiectum dicendum, quod ibi ponuntur quatuor, puta diligere Deum ex toto corde, quantum ad voluntatem; ex tota mente quantum ad intellectum; ex tota anima quantum ad appetitum, secundum sensum; ex totis viribus, vel tota fortitudine, vel tota virtute, secundum quod in diuersis locis ista habetur (quod tamen pro eodem habentur) quantum ad potentiam executiuam. Vel potest dici quod omnia idem significant, & ponuntur ibi ad maiorem expositionem rhetorice, exprimendo magis expresse intentum. modo quia ibi ponitur, Totum. Dicunt aliqui quod totalitas perfectionem includit, quia totum & perfectum idem. Alio modo perfectio dicit potest sumi vel simpliciter, vel secundum quid, sicut puer dicitur perfectus secundum corpus suum, non tamen simpliciter sicut Vir. Jllud ergo praeceptum in via potest impleri simpliciter, sed secundum tempus viae potest impleri, quia perfecte potest impleri diligi, sicut tempus requirit. Sed hoc non videtur valere, quia si intelligit perfectionem dilectionis secundum tempus viae, quantum ad aliquem gradum, vel tantum qui non potest mensurari in via, non est verum, quia non est dare gradum in via, quin semper sit vltra procedere, & quin possit plus diligi. Vnde dicendum quod ista aequalitas potest intelligi secundum circunstantias omnes concurrentes ad actum dilectionis, & sic sumitur extensiue, ita quod nil aliud est dicere, nisi totaliter concordare cum voluntate diuina, & complacere in Deo, & bonis eius, quantum ad omnes circumstantias intendentes actum dilectionis, & sic ly, totaliter, intensiue quantum ad gradum, ita quod quantum ad summum gradum dilectio- nis diligatur, & sic ly, totaliter, non cadit sub praecepto, imo nullus gradus sub praecepto cadit, saltem nisi minimus, si sit dare vnum minimum. Quia in quocunque gradu dilectionis charitatiuae diligatur, sufficit ad impletionem, nec potest attingi gradus, quin possit vlterius, & debeat diligi, & sic potest impleri in via, & secundum hoc etiam dicunt Sancti, quod in dilectione Dei non est modus quantum ad gradum, quia in quocunque gradu impletur, & tamen semper potest plus diligi, quia non habet tantum in via, tamen bene est modus primo modo, quantum ad circunstantias intendentes actum dilectionis, idest, bene est modus extensiue non intensiue.

Secundo videndum est, si potest amitti, vel si potest esse informis sine alijs virtutibus. Dicendum quod non potest esse informis, & hoc est secundum aliquos, eo quod est Spiritus sancti impulsus, vel est idem ipse gratia, vel aliquid prosluens a gratia, vel amor, qui fundatur super vitam, & communicationem spiritualem. Dicendum, quod haec est vltima omnium virtutum, & complementum omnium aliarum, & ideo exigit, vel praeexigit omnes alias virtutes. Potest tamen amitti, & hoc directe per odium, quod directe contrariatur dilectioni, & per quodcunque peccatum mortale. Potest tamen amissa recuperari, quandiu sumus in via, quia Deus paratus est dare, si homo disponit se, & faciat, quod in se est:

Ad argumentum dicendum, quod Philosophus loquitur de faelicitate humana acquisita ex actibus quae est de difficili amissibilis; tamen potest amitti: charitas autem est per infusionem, & ideo per vnicam potest amitti, vel quantum ad habitu m non sit de habitutibus acquisitis, sed per multos actus contrarios.

ARTJCVLVS V. De Charitate Vtrum Deus diligat aequa liter omnia

Videtur, quod sic, quia omnia diligit amore infinito, quasi aequale in idem omnium. Contra: diligit vnumquodque secundum, quod diligibile: modo illa sunt magis diligibilia, quae magis participant de bonitate diuina. Respondeo, Certum est hoc, quod Deus diligit omnia amore beneuolentiae, quia beneuolendo, vel diligendo essentiam suam, diligit omnia, quae illam participant, volendo omnibus bona, quae habent, & hoc sine redamatione, & sine conuiuere, quia nec omnia sibi conuiuunt, vt inanimata & bruta: sed loquendo de amore charitatis, & amicitiae, dicendum, quod amore praeueniente diligit rationabilia considerando naturam illorum: omnino enim amo re quodam praeueniente vult eis beatitudinem, vult saluos fieri, & cum ipsis vult conuiuere; sed amore consequente, & efficaci diligit solum praedestinatos, secundum quod dicit Apostolus: ipse dilexit nos, & lauit nos, quos praesciuit, & praedestinauit, & c. Respondeo dicendum, quod loquendo de aequalitate dilectionis, ex parte actus, & gradus ipsius dilectionis, tunc aequaliter omnia diligit, quia amore infinito, vt prius dictum: sed loquendo quã- tum ad bonum optatum, non aequaliter omnia diligit, quia non aequale bonum omnibus vult. Tertio dico, quod iustum pro nunc, quam peccatorem qui tamen est praedestinatus, & saluabitur, quia maius bonum sibi vult pro nunc; absolute tamen, & finaliter plus diligit istum peccatorem saluandum, quam istum nunc iustum damnandum.

Quarto: De paenitente resurgente, & innocente dicendum, quod charitas est simpliciter secundum gra dum gratiae, in quo paenitens resurgit, & in quo inno cens stat, vnde istum simpliciter plus diligit, siue sit innocens, siue homo, siue Angelus, in quo est maior gratia, tamen secundum quid propter aliquid accidentale plus diligit innocentem, qui nunquam ipsum offendit. Quarto dicendum, quod plus diligit Chrisum, quam totum mundum, quia optauit sibi maius bonum, puta vnionem ad Verbum, quae est bonum infinitum, vt prius visum est. Quinto, quod plus diligit beatam Virginem, quam aliam singularem creaturam puram, quia maternitas beatae Virginis videtur esse summum bonum post vnionem, non tamen est bonum infinitum, & ideo plus forte diligit beatam Virginem, quam omnem creaturam puram, non tamen plusquam omnem creaturam possibilem fieri, quia forte maternitas non excedit omnem bonitatem a Crea tore possibilem fieri.

Sexto de Petro, & Ioanne, quem plus dilexit Christus, loquendo quantum ad gradum gratiae, non est nostrum determinare, ipse nouit. Tamen videtur, quod Petrus dilexit plus Christum, inquantum caput erat Ecclesiae, & ideo Christus plus ei commisit, & maius bonum contulit saltem magis vniuersale, puta regimen Ecclesiae, cuius caput Christus erat singularis persona, & ideo Christus plus dilexit eum singulariter, ostendendo sibi maiorem familiaritatem.

Quod autem arguitur, quod Christus plus dilexit Joannem; similiter, quia maius bonum ei contulit, puta regimen matris suae; non videtur valere, quia non contulit regimen matris, sed obsequium, vt ministraret sibi, vnde mater Domini magis regebat Joannem, quam loannes ipsam, sed ipse fuit minister eius. Petro autem contulit regnum Ecclesiae, quod videtur esse simpliciter maius bonum, quam obsequium matris Domini. Quid autem sit hoc, Deus nouit. Ad argumenta principaliter ex dictis.