Quaestio 1

ARTICVLVUS I. Vtrum potentiae animae remaneat in anima separata.

QVANTVM ad primum arguo primo, quod sic. Quia quando aliqua sunt eadem per essentiam, vno separato separatur reliquum: sed potentiae animae sunt eae dem per essentiam, & realiter, cum anima solum formaliter differentes: er- go separata anima separantur cum ea potentiae: remanent ergo in ea separata.

In oppositum est Philosophus 12. Metaph. tex. 17. vbi dubitans, vtrum aliqua forma possit praecedere materiam, & dicit, quod nulla forma praecedit materiam. Vtrum autem aliqua forma remaneat separata a materia, dubitatur de anima: dicit tamen, quod si sit, non tota sed intellectus: ergo nulla alia potentia videtur remanere in anima separata praeter intellecum. Respondeo: hic nonest difficultas de intellecu, & voluntate, siue sint duae secundae animam constituentes, vt Commentator videtur dicere 3. de anima com. 5. siue diuersae qualitates animae, vt subiecti, siue duae subsantia actuales & formales. Nunc videtur quibusdam esse de mente Commentatoris, & antiquorum ponentium in natura intellectuali materiam non transmutabilem, sed ingenerabilem, & incorruptibilem, & hoc in genere intelligibilium, quod videtur Philosophus sentire de omni natura intellectuali circa principium tertij de anima. Quicquid sit de intellectu, & voluntate non est de eis magna difficultas, sed tota difficultas est de potentijs sensitiuis, tam apprehensiui, squam motiuis. Quantum ad apprehensiuas in speciali modo est difficultas, quia dicunt quidant, quod tales potentiae sunt ipsamet anima, sub alio tamen respectu, nec organa includuntur infra tales potentias, nisi per modum connotati.

Alij dicunt, quod sunt ipsamet anima realiter, differentes ab ipsa, & inter se tantum formaliter, & quidditatiue. Alij dicunt, quod sunt qualitates quaedam consequentes ipsum compositum, & ideo non remanent in anima separata. Ideo ad declarationem quaesiti pono primo vnam propositionem, postea inferam quaedam ex ea.

Propositio ista est, quicquid sit de intellectu, & voluntate, quia nunc non curo de istis. De potentijs autem sensitiuis dico, quod ipsae sunt quaedam qualitates compositum consequentes.

Hanc Propositionem probo. Primo quia videtur esse expresse opinio Commentatoris 3. de anima in fine com. 82. & ibidem com. 3. Vbi Aristoteles quaerit, vtrum anima sit vna substantia, & plures secundum virtutem; vel sit vna genere, & plures secundum speciem. Commentator dicit ibi: Haec dubitatio habet ortum, quia non est adhuc determinatum, quomodo anima est vna, quia potest esse vna subiecto, & plures secundum virtutes; vel plures in specie, & vna in genere: & post determinando dicit, quod est vna in specie, & plures secundum virtutes, sicut pomum est vna substantia habens in se colorem, saporem, & odorem. Et ratio Philosophi ad istam partem est, quoniam si esset plures secundum substantiam, tunc eius vnitas esset a corpore, cum sit e contrario, quia vnitas corporis est ab anima: hoc Philosophus.

Item idem 1. Ethic. cap. 13. vbi disttinguit potentias in rationalem per essentiam, & per participationem, dicit, vtrum autem sint distinca situ, & loco, vel sint indiuisibilia apta nata, sicut curuum, & concauum, non curandum: ergo secundum Aristotelem oportet dare, vel quod sint separatae, & distinctae situ, quia nullo modo Aristoteles poneret; vel oportet, quod differant sicut duae qualitates indiuisibiliter se habentes ad compositum, & inter se, sicut concauum, & conuexum in eadem peripheria, & habeo propositum.

Quod autem tales potentiae non sint tantum ani mae ipsius, ex hoc probant, quod cuius est actus, est potentia: sed actus harum potentiarum non sunt ipsius animae tantum, nec praecise coniunci, & absolute, nisi inquantum consistit in media proportione calidi, & frigidi, humidi, & sicci, & hanc proportionem secundum medium qualitatum extremarum voco ego potentiam sensitiuam. Cum ergo dixi, quod potentiae sensitiuae sunt qualitates, non intelligo, quod sint qualitates aliae quam ipsaemet proportiones medietatum extremarum qualitatum consistentes in organis, vt sic, potentia sensitiua tactus non sit aliud quam medietas qualitatum tangibilium reductarum ad medium, puta calidi, frigidi, humidi, & sicci, & sic de alijs: actus ergo sentiendi non est coniunctim, nisi per rationem talis mixtionis, & medietatis ipsarum qualitatum sensibilium: ergo nec potentiae: ergo potentiae ipsae sensitiuae non sunt aliud, quam quaedam medietates talium qualitatum, ac per consequens quaedam formae complexionales, & per consequens qualitates absolute, vt dictum est, consequentes naturam coniuncti.

Ex hanc conclusione elicio quasdam alias conclusiones.

Prima est, quod potentiae sensitiuae non remanēt in anima separata. Ratio est quia corrupto primo subiecto non remanet accidens consequens subiecum, illud scilicet subiecum potentiarum sensitiuarum est ipsum coniunctum secundum rationem mediae complexionis organi, vt probatum est: ergo.

Sed elicio aliam conclusionem, quod tales potentiae non remanent in anima separata, nec causaliter, nec virtua liter, vt putant quidam, quod huiusmodi potentiae sint ab anima causaliter, & virtualiter, & quando vnitur corpori statim profluit in tales potentias, sicut in proprietates, ad modum quo aqua calefacta separata ab igne fluit in naturalem frigiditatem. Ratio autem, quare opinio haec non videtur vera est ista, quia qualitates ab illo dicuntur per se esse, & profluere, quod primo respiciunt in ratione per se, & primi subiecti. Cuius ratio est, quia quaelibet proprietas oritur immediate a per se, & proprio, & primo subiecto suo: sed potentiae sensitiuae, vt dictum est, non respiciunt animam in ratione per se, & primi subiecti sui, sed ipsum coniunctum: ergo non possunt dici radicaliter, & causaliter fluere ab anima, sed a coniuncto: qualitates enim istae, etsi sint in composito per rationem animae, vt determinantis, & exigentis huiusmodi qualitates, non tamen in ratione causae efficientis, vel subiecti. Forte etiam non sunt determinatiue tantum ab anima, sed ab aliqua alia sorma complexionali totius organi concurrente cum anima: ergo non sunt virtualitera sola anima.

Tertia conclusio est, quod huiusmodi potentiae fluunt ab anima virtualiter determinatiue, hoc est principaliter exigitiue: anima enim exigit, quod talia sint organa, & sic mixta ad medium reducta, & quod organum differat ab organo, & per consequens, quod eorum qualitates mediae, & potentiae sint tales, & aliae, ac aliae.

Vltimo infero aliam conclusionem, quod in resurrectione redeunt eaedem potentiae numero, quae prius fuerant in coniuncto. Hanc conclusionem probo theologice per vnam rationem communem: ratio enim, quare debet idem homo resurgere, est, vt ille idem qui causa fuit, & particeps meriti, & demeriti, sit receptor condigni praemii, & hoc exigit iustitia diuina: sed idem numero fuit particeps meriti, & demeriti: ergo idem numero, & secundum easdem potentias debet esse particeps praemij puta poenae, & gehennae. Haec est ratio fundata in rectitudine diuinae iustitiae: hanc rationem innuit Dama sc. lib. 4. cap. vlt. si ergo haec ratio valeat, eodem modo concludet de potentijs, quia potentiae fuerunt participes meriti, & demeriti: ergo debent eaedem esse participes poenae & gloriae. Minor apparet, quoniam potentiae affligebantur in continendo a delectabilibus, vt flendo, & ieiunando: ergo.

Secubdo ad idem, nullum dubium est tenenti fidem, quod homo idem numero resurget, ita quod vnitas naturalis compositi, quae corrupta fuit, redibit eadem numero: identitas autem subiecti est causa identitatis passionum, & proprietatum: tunc sic, quando vnum est causa alterius, si redit primum, redit secundum: sed identitas coniuncti est causa identitatis potentiarum, & ista redit eadem numero: ergo.

Confirmo per illud Iob cap. 19. & oculi mei conspecturi sunt, vbi notanter ponit identitatem potentiae visiuae.

ARTICVLVS II Vtrum in anima separata sit virtus motiua, quae possit mouere corpus.

AD secundam quaestionem arguo primo, quod potentia motiua ad locum non remaneat in anima separata, sic: Nulla potentia organica remanet in anima separata, quia omnis talis potentiaest primo coniuncti: sed potentia motiua ad locum est huiusmodi: ergo.

In oppositum est articulus fidei, quod anima Christi descendit ad inferos, nunquid potuisset secum deferre vnam paleam, si voluisset, & mouere localiter aliquod corpus.

Confirmo, quia ponunt pie aliqui, quod portauit secum baculum imperialem. Respondeo hic est difficultas in modo de potentia motiua ad locum, qualis potentia sit: Vtrum sit organica, vel non, tenentibus quibusdam, quod in anima nulla est potentia non organica: nunquam enim mouet sineorgano corporali, ex quo inferunt, quod talis potentia non remanet in anima separata: ratio autem est, quia talis potentia non reperitur sine organo. Et si dicatur eis, quod duplex est potentia in anima. quaedam organica, quaedam non organica, arguunt contra hoc, quia huiusmodi potentiam non experimur in corpore, vt quandoque moueatur ab anima organice, quandoque non organice.

Haec opinio non videtur stare cum opinione Commentatoris, qui videtur expresse 12. Metapli. com. 33. dicere, quod potentia motiua est in substantijs separatis, dicens, quod de virtutibus animae tantum reperitur in eis intellectus, & appetitiua motiua ad locum. Est etiam apud fideles opinio haec irrationabilis, quoniam legimus quandoque Sancorum animas in corpore assumpto apparere, sicut legimus de Agatha apparente Luciae, & in persona propria, non in persona Angeli.

Propterea quidam alij dicunt, quod in anima est duplex potentia, vna quidem organica, alia vero non organica. Prima quidem vtitur coniuncta- corpori: secunda vero separata a corpore, & hoc est rationabile, quoniam enim anima est substantia media inter substantias abstractas, & substantias corporales, inquantum ipsa est forma conuemiens cum abstractis, habet potentiam intellectiuam, voluntatem, & motiuam ad locum non organicam. Inquantum vero conuenit cum corporalibus, habet potentias sensitiuas, & motiuam ad locum organice.

Sed quia dubium est, cum intellectus, & voluntas non impediantur in actibus suis propter coniun ctionem ad corpus, quare impediatur anima exisens in corpore ab ista potentia motiua, ne possit exire secundum eam in actum suum, & sicut mouet corpus organice partem mediante parte, sic moueat non organice.

Propter quod dicunt, quod ista potentia organica, & non organica, eadem est potentia, vt inquantum mouet partem mediante parte, dicatur organica: inquantum vero mouet totum immediate, dicatur non organica: haec ergo est difficultas istius arpf, pondeo ad quaesttionem, vbi primo ponam vnam propositionem. Secundo eliciam allam.

Quantum ad primum pono propositionem istam, quod in anima coniuncta corpori est dare aliquam partem corporalem primo motam ab anima, mediante parte alia corporali. Hanc propositionem pono propter opinionem aliquorum, qui imaginan tur, quod quando animal mouet se, moueatur pars, mediante alia parte mota, & illa mediante alia quousque veniat ad aliquam partem immobilem, quae fic est ratio mouendi alteram, quod ipsa non est mota: anima ergo secundum istos nullam partem corporis mouet immediate, sed inter eam, & primam partem motam, est dare necessario partem aliquam immobilem, mediantem inter primum mouens, & primum motum. Hanc propositionem non teneo propter hoc, quod Philosophus expresse sentit oppositum in lib. de motu animalium cap. 1. & ibidem Commentator. Ideo proposui propositam propositionem.

Ad cuius euidentiam considerandum est, quod in motu animalis possumus considerare tria, scilicet motorem immobilem, rem primo motam, & cum hoc & mouentem: & tertio rem sic motam, quod non est mouens.

Primum mouens est anima ipsa, sicut quado animal mouet digitum, res ibi primo mouens est animal; res vero mota, & non mouens est caro, & os: sed de re mota, quae cum hoc est mouens, sic quod ipsa sit illud, quod immediate, & primo mouetur ab anima, & anima illa mediante moueat partes alias, est difficultas.

Galenus namque ponit, quod idem est neruus: Commentator autem hoc improbat, quoniam neruus quandoque infrigidatur, & tunc impossibile est quod moueat: ergo aliquid est in ipso praeter neruum, quae est ratio, quare neruus mouet.

Dicit ergo Commentator, quod primo motum ab anima, quo mediante mouet anima alias partes corporis in corpore animalis, est quidam spiritus inexistens, qui motus ab anima habet mouere neruum, nunc contrahendo, nunc extendendo ipsum, & ex consequenti mouetur pars illa, quae est colligata cum neruo, puta os & caro, quae sic mouentes cut auouect turtu ilaiut iuegtuste- tis, & in quodam loculo, qui est pars carnosa apta nata recipere spiritum, vbi multum viget calor na turalis: sic ergo spiritus existens ibi est primum quod mouetur immediate ab anima, nullo alio mediante, & ideo anima est primo mouens: spiritus vero primum motum, qui motus mouere habet neruos, ac neruis mediantibus, quicquid est cum neruis colligatum, puta carnem, & os, quae sunt mota ab alio, & non mouent. Haec est expressa Aristotelis intentio in lib. de motu animalium cap. 1. vnde dicit: & cum omne motum moueatur quiescente, &c. & subdit, quod non oportet, quod pars aliqua immobilis sit ita, quod non totum mo ueatur: contingit enim quandoque, quod totum mouetur, & nihil est immobile nisi punctus.

Quomodo ergo, & a quo tunc est motus? Respon det, quod immediate est ab anima, quae primo mouet spiritum, mediante spiritu totum corpus. Haec similiter est mens expressa Commentatoris in 8. Physic. comm. 36. vel 37. vbi dicit, sicut nullum est per se in rebus quae mouentur, &c. & subdit, quod illud, quod in animali est primo mouens, est anima, motum vero immediatum ab ea est spiritus in musculis, & lacertis.

Item comm. 38. dicit idem sic: Post ista apparet hoc in eis, quae mouentur naturaliter, sicut est in animalibus, quia motor in eis est aliud a moto: sequitur: nullus enim dubitat, quod animal mouetur ab anima, & anima est motor, & corpus est motum, & idem dicit iuxta finem commenti, quod animal mouetur secundum, quod componitur ex motore, & moto, non quod motor& motum sint in eodem idem in actu.

Item comm. 30. dicit, quod necese es, quod illa quae mouentur a motore intrinseco, necesse est, quod diuidantur in motorem, & motum; & necesse est, quod ista non sint idem secundum definitionem, sicut est dispositio in animalibus: anima enim, quae est motor in eis, distinguitur a corpore secundum definitionem.

Item Commentator in suo colliget lib. 2. de iuuamine contrarij motus concludit idem. Ex his apparet, quod mens Commentatoris est, quod anima immediate moueat corpus, & aliquam partem eius immediate, non per aliam partem; nam secundum eum motum est, quod res mouens, & mota differunt: nihil autem mouetur, nisi a quiescente illo motu, tunc quaero: Illud quiescens, vel est anima sola, & habeo propositum; vel est aliqua pars corporis, & hoc est contra intentionem Commentatoris, & Philosophi, quia secundum eos contingit quandoque, vt totum corpus sit motum excepto punctali aliquo, sicut ille qui saltat mouet se totaliter vsque ad quendam punctum determinatum; & cum punctus non habeat virtutem motiuam in loco, necesse est, quod illud mouens immobile sit praecise anima ipsa.

Secundo ex hac positione infero aliud, vt materia modo patitur: miror multum, quod phylosophantes potuerunt adhaerere illi opinioni vulgatae, quod in animalibus non differat realiter, & secundum essentiam corporeitas ab ipsa anima. Videtur enim mihi, quod apud Aristotelem, & eius sequaces necesse sit, quod alia sit animae realitas a realitate corporis: nam Aristoteles, & Commentator expresse dicunt, quod in animali oportet animam, quae est motor, distingui a corpore, quod est motũ; & ratio est quia mouens necesse est, quod distin guatur a moto, vt expresse Commentator dicit 8. Physic. com. 30. superius allegato. Vnde in eodem, probans, quod corpora simplicia non possunt esse mota ex se, quia in eis non distinguitur mouens & motum in actu, statim instat contra se, quia talia componuntur ex materia, & forma, quorum vtrumque est distinctum secundum definitionem ab alio. Et respondet, quod prima materia non est existens in actu, nisi secundum formam, ideo non potest esse motum, quia oportet motorem, & motum esse disttincta, & in actu.

Quomodo ergo anima est mouens in animalibus, & corpus motum, si in animali non est realitas alia, quam animae, & materiae primae, ita quod corpus non dicat realitatem aliam, nisi animae, & materiae primae; ita impossibile erit hoc ponentibus, quod animal moueatur ex se sicut corporasimplicia, si ratio Commentatoris concludat: vel enim erit idem mouens, & motum; vel motum non erit existens in actu; vel si sic, necesse est, quod sit in animali alia realitas formae praeter realitatem animae, quia materia non est in actu, nisi per formam per Commentatorem 8. Phys. com. 30. vbi supra Ex his ad quaestionem dico.

Quod sicut anima mouere potest aliquod corpus immediate non mediante alio corpore, sic potest separata a corpore, & ideo remanet in ea potentia motiua corporis ad locum. Ad argumentum patet.

ARTICVLVS III Vtrum in anima separata sit memoria.

QVoad tertiam quaestionem arguo primo, quod memoria non sit in anima separata, quia nul- la potentia organica manet in anima separata: sed memoria est potentia organica, vt dicit Philosophus lib. de memoria, & reminiscentia: ergo. In oppositum habetur illud Luc. 6. vbi Abraham alloquebatur diuitem sepultum in inferno, dicens; Fili recordare, quod suscepisti multa bona in vita tua, &c. recordari autem est actus memoriae: sed non reducebat eum ad actum impossibilem esse in eo: ergo. Respondeo hic primo narrabo duas opiniones; & secundo reducam eas ad concordiam.

Quantum ad primum sciendum es, quod opinio est quorundam sequentium dicta Philosophi, quod memoria non est in anima separata, quia memoria tantum videtur esse in parte sensitiua, vt Philosophus videtur expresse dicere in lib. de memoria & reminiscentia cap. J.

Confirmatur, quia memoria non est vniuersalium per Philosophum ibidem; vnde nullus memoratur triangulum habere tres: sed intellectus est vniuersalium: ergo memoria non videtur essse in parteintellectiua.

Tertio, quia si actus memoriae esset in anima separata: ergo sancti post vitam recordari possent peccatorum commissorum in hac vita: sed consequens est falsum, quia aut pro tunc tristarentur, & sic non essent perfecté beati; aut gauderent, & sic peccarent.

Alia est opinio ad oppositum, & habet pro se primo experientiam, quia quilibet recordatur se intellexisse: sed per virtutem sensitiuam non potest quis recordari se intellexisse, quoniam intellectio non cadit sub sensu: ergo.

Confirmatur hoc per Aristotelem in lib. de me- moria, & reminiscentia ipse dicit ibi, quod recordamur nos intellexisse triangulum: sed non potest quis recordari intellectionis per memoriam sensitiuam: ergo.

Item secundo: quia prudentia est vere in anima separata, & potest esse in intellectu: sed prudentia perfecta habet tres partes, secundum Tullium, scilicet intelligentiam respectu praesentium, memoriam respectu praeteritorum, & prouidentiam respectu futurorum: ergo: haec sunt duae opiniones extremae.

Quantum ad secundum pono duas propositiones. Prima est, quod memoria, vt est potentia spiritualis, & thesaurus intentionum praeteritarum, est in parte sensitiua, & ad hoc vadit Philosophus in lib. de memoria, & reminiscentia cum negat memoriam distingui ab intellectu. Ad cuius euidentiam sciendum est, quod aliud est retinere imaginem rei sensatae, aliud est retinere ipsius rei sensatae sensationem; sicut aliud est retinere imaginem rei in se, aliud est retinere visionem: sensatio enim apud Aristotelem vocatur conprehensio, & intentio, imago vero est ipsum comprehensum

Et docet experientia, quod haec duo distinguntur, & quod retentio vnius non est retentio alterius: multi enim bene retinent intentiones, & comprehensiones, qui male retinent imaginem comprehensorum, cuiusmodi sunt qui recordantur se vidisse, quid tamem viderint non recordantur. sic Danielis 2. Nabucodonosor recordabatur se somniasse, illud tamen, quod somniauerat, fugerat ab eo. Et ex hoc apparet, quod argumentum, quod fit de Paulo, quo aliqui nituntur probare, quod in eo fuerit species repraesentans essentiam diuinam, per hoc, quod recordabatur se vidisse, & audisse quae non licet ho mini loqui, per quod probare intendunt, quod possibile est habere notitiam abstractiuam de diuina essentia in via, non concludit: Paulus enim non recordabatur, nec retinebat imaginem rei comprehensae, puta essentiae diuinae, sed tantummodo retinebat ipsam sensationem, vnde recordabatur se vidisse, non tamen oportet, quod recordaretur eius, quod vidit, puta imaginis rei comprehensae. Et quia aliud est retinere comprehensiones, & aliud retinere comprehensa, ideo hoc, & illud in sensu pertinent necesario ad duas potentias. Ideo secundum mentem Commentatoris super cap. 2. & 1. de memoria, & reminiscentia, retinere sensationes pertinet ad memoriam, quae est virtus in postrema parte cerebri. Retinere vero ipsas imagines comprehensorum pertinet ad virtutem phantasiae, seu ima ginationis, quae est virtus in anteriori parte cerebri, ideo memoria dicitur thesaurus formarum. Et quod istae duae retentiones non pertineant ad eandem potentiam, nec organum, probo primo auctoritate expressa Commentatoris in de memoria, & reminiscentia. Secundo rationibus duabus. Quarum prima dicit quia, secunda vero propter quid.

Prima ratio est, quia si istae duae retentiones pertinerent ad idem organum, & eandem virtutem necessario, qui vigeret in retentiua formarum apprehensarum, vigeret & in retētiua ipsarum apprehensionum; & e conuerso; & qui haberet aptitudinem ad vnum, haberet & per consequens aptitudinem ad aliud, cuius oppositum docet manifeste experientia. Videmus enim, quod aliqui habent recordationes de formis, & nullam quasi recordationem habent de sensationibus, & com- comprehensionibus: & quandoque ex diuersitate complexionum apparet, quod multi sunt, in quibus bene conseruatur res ipsa, siue forma rei, & male ipsa comprehensio. Quod vero retinere formas pertineat ad partem anteriorem, siue imaginationem, patet per hoc, quia laesi in parte anteriori retinent male formas, qui tamen optime possunt retinere comprehensiones ac sensationes. Consimiliter laesi in parte posteriori non valent retinerecomprehensiones, qui tamen possunt retinere formas; ex quo patet quod retentio comprehensionum pertinet ad partem cerebri posteriorem.

Secunda ratio dicens propter quid, est ista. Socundum gradum operationum in spiritualitate est gradus organorum, & potentiarum organicarum, quae sunt principia illarum operationum, & hinc est, quod quia spiritualior est visio quam auditio, ideo habet organum altiorem, quia & operatio sensus communis es spiritualior, quam operatio sensus particularis, ideo requirit aliud, & altius organum quam illa. Jdem patet inductiue in omnibus potentijs vsque ad intellectum, quia semper quanto est subtilior, tanto operatio eius est spiritualior; sic qualitates quibus potentia illa vtitur in operando, oportet quod sint spiritualiores; Et ideo videmus quod illi in quibus vigent spiritus subtiliores, habent operationes magis abstractas. Sic ergo illa propositio manifesta est, quod quanto operatio est spiritualior, tanto requirit organum altius, & qualitatem spiritualiorem, & subtiliores spiritus, quibus operetur: sed retentio comprehensionum est spiritualior quam retentio formarum: patet ex natura obiectorum, quia visio est spiritualior, quam sit ipsum visum, siue forma rei in se, cum forma rei in se sit aliquod dimensionatum: ergo oportet, quod retentio comprehensionis habeat altius organum, & subtiliorem virtutem, & hinc est quod retentioni formarum correspondent virtus, & organum magis grossum, sicut est imaginatio, & naturae comprehensionum correspondet memoria, quae est potentia organica spiritualior, & hinc est quod ipsa immediatius deseruit intellectui, quam quaecunque alia.

Tertia ratio potest adduci talis: Potentia, quae est vltima omnino omnium potentiarum sensitiuarum, non est eadem potentia cum potentia imaginatiua: ratio es, quia cogitatiua est posterior imaginatiua: ergo ipsa est vltima. Antecedens patet, quia virtus cogitatiua, secundum Commen tatorem, componit, & diuidit intentiones sensatas ad inuicem: nunc autem actus simpliciter praecedit actum apprehensionis compositum: ergo simplex apprehensio apprehensionem compositam ergo. Sed memoria est vlterior cogitatiua: ergo manifestum es quod memoria non estt imaginatiua. Minorem probo, quia ex quo experimur potentiam retentiuam comprehensionum sine retentione rei comprehensae, & e conuerso: ergo oportet, quod sit potentia componens, & diuidens res comprehensas inter se ab ipsis comprehensionibus, vt diuidens rem visam a visione, vel componens: ista est cogitatiua, quae praesupponit imaginatiuam, vbi sunt res comprehensae: ergo oportet esse vlteriorem, quae sit ipsarum comprehensionum posterior cogitatiua, quae comprehensiones separet, vel diuidat a rebus comprehensis. Et ideo est vna bona doctrina de memoria ad bene memorandum ,, quod cum aliquis audiuit, vel vidit multa, reflectat se spiritualiter super ipsas visiones, & comprehensiones, & tunc solidius fiunt in memoria, quia fortius imprimuntur.

Ex hoc infero, quomodo memoria est praeteritorum, & distinguitur ab intelligentia: ratio est, quia ipsa est thesaurus comprehensionum, & actuum sensuum particularium transeuntium in praeteritum: huiusmodi autem actus impossibile estt apprehendi sine tempore, qui enim apprehendit actum aliquem, puta vidi, audiui, & sic de alijs, necessario cointelligit tempus; & sicut apprehendens visionem prae sentem, necessario apprehendit tempus, sic retinens ipsam visionem praeteritam necessario retinet tempus praeteritum, & ideo visionem retinet annexam praeteritioni: haec ergo causa est, quia memoria est praeteritorum.

Sed ex alia parte, quia imaginatio retinet formas rerum comprehensarum, quae abstrahunt a tempore, ideo imaginatio abstrahit a tempore.

Secunda Propositio est, quod tam memoria, quam intelligentia, vel reminiscentia, vel imaginatiua, neutra earum habet actum elicere, sed retinere, & ideo actus memorandi, vel reminiscendi non est elicitiue a memoria, nec imaginatiue, sed est cogitatiuae virtutis elicitiue, & subiectiue; memoriae vero & imaginatiuae est tantummodo praeparatiue, pro quanto memoria praeparat comprehensionem, imaginatiua vero format. Et haec est expressa intentio Commentatoris vbi supra de memoria, & reminiscentia: vt autem appareat distinctio actus, qui est memorari, ab actu, qui est reminisci: considerandum est, quod thesaurus intentionum tantummodo habet conseruare, nonapprehendere: nec ergo memoria apprehendit, nec imaginatiua, sed tantummodo conseruat, licet Aui cenna super primum cap. de memoria, & reminisc. diuidat phantasiam contra imaginationem, quod Commentator reputat vnam trupham, tantummo do ergo habet memoria, & imaginatiua praeparare obiectum ipsi cogitatiuae. Aliqua est elicitiue actus memorandi: cum ergo acciderit, quod memoria praeparet comprehensionem, tunc cogitatio elicit actum quo dicit, vidi, sed nondum scit quid viderit; quando vero simul imaginatio praeparat formam rei comprehensae, tunc dicit cogitatiua, hoc vidi, & actus iste est actus perfectae recordationis, & dicitur memorari, qui non est aliud, quam comprehensionem praeparatam memoriae copulare cum re comprehensa, siue praeparata ab imaginnatiua. Sed cum acciderit, quod memoria praeparet comprehensionem, & imaginatiua non simul praeparet rem comprehensam, tunc non elicit cogitatiua actum memorandi perfectum, sed actum quendam imperfectum dicens vidi, & nesciens adhuc quid, recurrit ad thesaurum formarum comprehensarum, quae est virtus imaginatiua, vt est dictum, qui si praesentet sibi formam comprehensam, statim copulat eam cum intentione, & elicit actum memorandi. Si vero praesentet formam aliam, quam apprehensam, statim cogitatiua apprehendit illam comprehensionem non fuisse illius formae, & tunc statim venit reminiscentia, cuius est discurrere circa imaginatiuam, quaerendo formas, siue formam, super quam fuerat comprehen sio, qua inuenta & copulata cum apprehensionehabetur actus reminiscentiae. Eodem modo est dicendum, quando cogitatiuae imaginatiua offert primo formam rei sensatae, & posemodum occurrit sensatio, siue comprehensio, quae non habuit connexionem cum forma illa, statim cogitatio discurrit circa comprehensiones retentas in thesauro memoriae, donec inueniat comprehensionem propriam, qua habita statim format actum, qui dicitur actus reminiscentiae, vt sic actus reminiscentiae differat ab actu memoriae, per hoc quod est finis discursus modo exposito.

Dices, ergo reminisci est actus intellectus, cum ad solùm intellectum pertineat discurrere.

Respondeo: discurrere pertinet ad cogitatiuam nosram, & per hoc differt a cogitutiua brutorum, quae proprie non discurrit. Difffert autem discursus cogitatiuae in nobis a discursu intellectus, quia intellectus discurrit in intensionibus vniuersalibus; cogitatiua vero in particularibus.

Tertia Propositio, quod accipiendo hoc modo memoriam, vt est spiritualis thesaurus comprehensionum separatim a rebus comprehensis, non pertinet ad partem intellectiuam. Ratio est, quia intellectus, cum sit spiritua lissimus non indiget alia potentia retinente, & alia eliciente: cum etiam species in intellectu sit aeque spiritualis, vt comprehen sio specierum siue formarum rerum apprehensarum, non indigeat aliqua potentia in qua conseruetur, a potentia in qua conseruantur actus siue comprehensiones ipsarum rerum, quod non potest poni in sensu propter inaequalem gradum rerum comprehensarum a sensibus, & ipsarum comprehensionum. Sed capiendo memoriam cum apprehensione actus cum praeteritione, tunc dico, quod memoria potest pertinere ad intellectum: non enim repugnat intellectui apprehendere actum sub praeteritione magis, quam sensui.

Sed tamen sciendum est, quod aliter hoc modo erit memoria in sensu, & aliter in intellecu. Intellectus enim memoratur vniuersalium: sensus vero particularium. Sed non potest intellectus absolute memorari vniuersalium, nisi & sensus pro tunc memoretur particularium, & stante sensu in memoria particularis intellectus memoratur vniuersalis in illo particulari: Verbi gratia cogitatio memoratur vidisse lineam bipedalem, & intellectus memoratur intellexissse lineam simpliciter in linea bipedali. Ratio est, quia sicut actus simplex intellectus. non est sine acttu simplici sensus, vnde nunquam intellectus intelligit lineam simpliciter, quin phantasia apprehendat lineam particularem, vt lineam pedalem, vel bipedalem. Et hinc est quod Commentator dicit 3. de anima com. 30. quod intentio imaginata habet duplex subiectum, vnum inquantum est vnum, & illud est intentio imaginata idest res intellecta, inquantum habet esse intentionale, & apparens in intellecu fundatur in esse apparenti, & intentionali a phantasmate. Intellectus enim speculatur quo quid est in phantasmate 3. de anima tex. 30.

Intentio vero intellecta, inquantum est vnum entium extra animam, habet pro subiecto intellectum. Intentio enim intellecta hoc modo est ipsamet intellectio, quia nullum habet esse reale, nisi esse ipsius intellectionis. Sic ergo ad propositum dico, quod intellectus absolute non memoratur vniuersalis, nisi in ipso actu memorandi particulareipsius cogitationis, & haec est meus Commentatoris expressa in libello suo de memoria, & reminiscentia. Hinc est quod communiter habens bonam memoriam sensitiuam, habet etiam bonam intellectiuam.

In alio autem differt recordatio in sensu, & intellectu, quia in sensu idem est copulatio ipsius conprehensionis praeteritae cum re comprehensa: inintellectu autem est non copulatio, sed simplex apprehensio vtriusque sub praeteritione: non enim separatim conseruatur in intellectu sicut in sensu.

His visis, venio ad concordandum duas opiniones praemissas. Ad cuius euidentiam sciendum est, quod memoria quaedam est, quae est pars imaginationis, de qua habetur Luc. 6. fili recordare, &c. haec autem non est aliud, quam apprehensio intellectionis, & intentionis intellectae sub praeteritione, & hoc modo memoria pertinet ad intellectum, & in hoc secunda opinio dicit verum.

Alio modo memoria accipitur pro thesauro conprehensionum, & actus memorandi, hoc modo non est nisi copulare comprehensionem praeteritam praepara tam a memoria cum forma rei comprehensae praeparata ab imaginatione, & hoc modo non est memoria in intellectu: de hoc autem modo memoriae loquitur Aristoteles in libello de memoria, & reminiscentia, & in hoc verum dicebat opinio prima. Et hoc modo patet, quid dicendum ad questionem, quia memoria, vt est thesaurus comprehensionum, disttinctus a thelauro formarum comprehensarum, de qua Aristoteles loquitur, non est in anima separata, vt vero memoria accipitur pro retentioneintellectionum, vel etiam specierum, hoc modo remanet in anima separata.