Quaestio 2

ARTJCVLVS J. Irascibilis, & concupiscibilis an distinguantur.

CIRCA primum, dico, quod distinguuntur, quod sic declaro, quia omnes Doct. dicunt irascibilem, & concupiscibilem distingui aliquo modo. Ita Auicen. 6. naturalium parte 4. dicit: -huius autem virtutis, idest, voluntatis, rami sunt irascibilis, cuius est vincere, & concupiscibilis, quae concupiscit. Item Damasc. lib. 2. cap. 12. & sumit ex verbi Philosophi 4. Ethic. in rationali autem sunt duae partes, scilicet inobediens rationi, & obediens rationi, scilicet voluntas, quae diuiditur in concupiscentiam, & iram Item Augustinus de spiritu, & anima cap. 3. loquens de concupiscibili, & irascibili: dicit sic: Circa has potentias tota ratio animae consistit in rationabilitate, & concupiscibilitate, & irascibilitate. Hoc de primo articulo.

ARTJCVLVS JI. Penes quid distinguantur Irascibilis, & Concupiscibilis.

CIrca secundum penes quid distinguantur, hic primo pono quinque modos dicendi. Secundo ponam, quod mihi videtur.

Primus ergo modus est, quod irascibilis, & concupiscibilis distinguuntur per inclinari ad conueniens, & resurgere, vel impugnare impediens. Quod autem haec sic bene assignata, probatur, quia perfectio consequens formam naturalem, debet consequi formam animalem, & vitalem: imo multo plus sit perfectior: sed in forma naturali inuenitur alienatio, & tendentia in conueniens, & repugnantia in prohibens: ergo. Maior probatur, quia ignis per eandem virtutem ascendit, & repugnat prohibenti. Et confirmatur hoc per Auicen. qui plane hoc vult, vbi supra.

Item dicitur communiter, quod irascibilis estt propugnatrix concupiscibilis. Item dicitur, quod passiones irascibilis surgunt de passionibus concu piscibilis.

Contra: Haec positio deficit in conclusione principali, & ratione. Quod in conclusione probo sic. Sicut se habet forma naturalis ad haec duo, scilicet inclinari, & repellere, sic anima: sed per eandem vim, & actum habet forma naturalis inclinari, & prohibenti repugnare, sicut patet de lapide grandi descendente: eadem enim grauitate descendit, & repellit omnem obicem, eodem etiam motu: ergo multo fortius anima. Et confirmatur, quia quod est dispersum in inferioribus, vnitur in superioribus: si ergo ibi est vnitum, multo magis hic.

Item contra conclusionem: Jlla non est differentia constitutiua alicuius naturae diuisiua, quae non adaequat omne indiuiduum illius speciei, & ratio est, quia complet illam totam: sed refugere nondietiut de ee cauu ira- scibilis, & non repugnare formaliter. Ista ergo opinio habet imaginationem, quae oritur ex vno, vbi vere est deceptio, scilicet, quod actus adaequatus Jrascibilis sit irasci, quod non est verum.

Secundus modus ponendi, quod distinguuntur pe nes diuersa obiecta, quia concupiscibilis aspicit bonum simpliciter: irascibilis vero bonum arduum, quod patet ex communi dicto, quia dicimus, quod ise irascitur circa arduum, & sic secundum istos penes bonum simpliciter, & penes bonum arduum, hae duae potentiae differunt.

Ista est communis opinio, & ideo appropinquat magis ad verum, quam dicam superius. Sed adhuc non sufficit, & sumo propositionem istam, quo duae differentiae diuidentes aliquod commune non debent inueniri alternatim vna in specie alterius, circa aliam: sed concupiscibilis sertur in arduum, & in malum simplex non in arduum: ergo.

Item declaro: Quoniam concupiscere est propter beatitudinem, quae est ad arduum. Item probo per rationem, quia ad eandem potentiam pertinet ferri in arduum simpliciter, & in quocunque gradu, sicut patet de ente, & particulari ente respectu intellectus: ita quod non oportet potentiam propter hoc innouare: sed per te ad naturam concupiscibilis pertinet ferri in bonum simpliciter: ergo & ad arduum. Dico, quod arduum non est gradus bo nitatis, sed est solū difficile bonum, quod pro eodē habeo, quia quantuncũque sit difficilis beatitudo, concupisco tamen eam mihi. Item: Potentia, quae potest in aliquem actum specificum, potest in omnem alium actum eiusdem rationis: sed concupiscere bonum arduum non est alterius rationis, quam concupiscere bonum simpliciter: ergo. Probo idem de actu irascibilis, & opposito, quod malum non arduum, vel bonum non arduum est respectu irasci bilis, vt quando irasceris respectu muscae volantis, & patet de Iona propheta respectu hederae. Dico, quod imo tale malum, circa quod irascor, quantumcunque sit, est mihi arduum. Dico, quod hoc non est malum, quod patet, quia video, quod de facili possum habere victoriam, si volo: ergo.

Item: eodem modo timor est multo maius malum: illa ergo distinctio non est absolute vera.

Tertius modus dicendi est, quod distinguitur penes intensum, & remissum, ita quod imaginantur isti, quod actus irascibilis non sit, nisi intensus actus concupiscibilis vehementer. Quod declaratur, quia quando vehementer speras, tunc est spes, non autem quando lente speras; similiter timor quando est vehemens est irascibilis.

Contra: Magis, & minus intentum non diuersificant speciem 1. Polit. sed spes, & desiderium boni sunt diuersa specie: ergo.

Item, quod spes non sit vehemens desiderium probo, quia quando aliquid potest esse cum opposito ali cuius, illud non est idem cum illo: sed desiderium intensum est cum desperatione: ergo desiderium intensum non est idem cum spe. Item, idem dico de irascibili. Illa enim non sunt idem, quae possunt separari, sed ab ira potest separari desiderium intensum vindictae, & tamen non assurget ad vindictam, & tamen iratus assurgit: ergo est, vel esse potest desiderium vindictae sine ira.

Item: Causa, & effectus non sunt idem: sed spes, & desperatio, & huiusmodi oriuntur ex desiderio: ergo. De hoc vide prolixius in tertio, quaestione: An in Christo fuerit verus dolor.

Ideo est quartus modus, quod distinguuntur penes bonum, & malum, nam irascibilis est respectu mali praesentis, quod probatur, quia nullus irascitur, nisi malo nociuo, nec irascitur quis cibo, vel delectabili: similiter concupiscentia non est nisi respectu boni, haec positio minus valet, quam omnes, nam irascibilis est respectu boni, non solum mali. Spes etiam, & desperatio.

Dicitur quinto quod irascibilis deriuatur ab vno actu adaequato ipsi irascibili, quod est irasci, & con cupiscibilis ab alio actu adaequato, quod est concupiscere. Item etiam non valet, quod irasci non est actus adaequatus concupiscibili: probo, omnis actus adaequans potentiam praedicatur de omni actu illius potentiae, vt intelligere se habet respectu omnis actus intellectus: sed superbire non est irasci, nec timere, nec sperare sunt irasci, nec alia huiusmodi: ergo.

Quomodo ergo denominatur potentia ab actu irascendi, si non est adaequatus. Respondeo, dico, quod denominatur sicut ab actu priori, vel notiori, sicut concupiscentia concupiscere. Ideo vltimo dico, quod mihi videtur.

Ad cuius euidentiam accipio hic vnam propositionem talem: Quando in aliqua potentia inuenitur aliqua coordinatio actuum, ita quod tota coordinatio reducitur ad vnum modum generalem, & alia ad alium modum: tunc distinctio potest sumi secun dum ista duo, ad quae omnia reducuntur, & ipsa sunt prima, & ad nihil aliud reducta: ita: capio hic coordinationes distinctas in contrarium, vt desiderium, & fuga, & delectatio, & tristitia, spes, & desperatio, & huiusmodi, haec non reducuntur ad vnum modum, sed ab illis coordinationibus sumitur distinctio potentiae, quae reducuntur in alium, & alium modum, qui non sunt in alios reducibiles. Exemplum distinctio potentiarum, siue organum, quod est quaedam coordinatio actuum auditus, & vocatur auditio, & est alia actuum visus, quae vocatur visio, vbi ergo inueneris tales coordinationes in acttibus, hoc sufficit ad distinctionem potentiarum: sed inuenio hic tales coordinationes: ergo. Maior patet inducendo, minorem probo. ad cuius euidentiam.

Notandum est, quod inuenio quandam coordinationem actuum, qui actus sunt irasci, sperare & desperare, audere & timere, &c. Ista prima coordinatio actuum, & haec coordinatio includit multa alterius speciei ab alia coordinatione, quae est amare, & desiderare, & delectari, odisse, & fugere, & tristari.

Dico etiam, quod irasci, & sperare, & huiusmodi, quae sunt de prima coordinatione, sunt inter sealterius rationis, siue speciei, & tamen sub ea coordinatione sunt, quia reducuntur ad vnum: istae enim conueniunt in vno formali, & in ratione obiectali, & in modo causandi. Ex his autem tribus distinguitur ista tota coordinatio ab alia coordinatione.

Dico ergo quantum ad primum, quod tota ista coordinatio, quae est in prima, conueniunt in hoc, quod est amare, vel assurgere, vel erigi, ita quod isti actus non sunt formaliter appetere, sed sunt actus alij, quia si respectu obiecti conantis, est spes. Si autem deficit, est desperatio. Hoc autem declaro sic. Sed ad euidentiam maiorem, primo insto, & probo, quod isti actus formaliter sunt appetere, primo sic. Irasci est appetere formaliter, nam appetere cadit in definitione eius. Item velle, & nolle adaequant omnes actus positinos: ergo oportet omnem actum voluntatis esse velle, vel nolle. Respondeo, dico ad hoc, quod non sunt formaliter appetere, vt dixi. Primo probo de spe, & desperatione, quod non sint appetere bonum arduum, non. n. spes apperit arduum. Probo, quando aliquid est separabile ab aliquo, illud non est idem cum illo, sed possunt separari: ergo non est spes. Minorem probo, pono exemplum. Tu appetis Papatum deinde offendis Cardinales, & sic desperas, & tamen appetis adhuc Papatum: ergo aliquid aliud dicit, quam appetere, & hoc est, quia enim appetendo iudicas posse obtinere illud, ex iudicio assurgis ad illud, & sic assurgere est sperare.

Item: desideras quandoque, & quandoque appetis. Similiter, de ira, mortem aliquando appetis inimici, & tamen continue irasceris illi: ergo ali quid aliud est desiderare ab ira. Idem dico de audacia, & timore: nam audax non desiderat malum: similiter prosterni timore respectu mali: non autem appetere: Vnde dico, quod respectu eiusdem obiecti sunt actus concupiscibilis, sicut desiderare, & huiusmodi: sed alius modus se babendi est respectu actuum irascibilis, sicut timoris, & huiusmodi, vt dictum est, quod sit modus actuum Concupiscibilis.

Sed dices forte, quod illud, quod dicunt formaliter isti actus, per quod differunt ab alia coordinatione secundum potentiam concupiscibilem, non est aliquod additum, sed quaedam passio exorta ex tali appetitu, & desiderio, quae passiones sunt in corpore. Confirmatur, quia istud corpori non est actus vitalis: ergo ponere hoc in appetitu rationali est irrationale. Item conatus est circumstantia actus, qui est concupiscere, vel appeterecum conatu. Respondeo: ista iuuat me, quia dicitur, quod actus istos sequuntur passiones corporales, & ex hoc, quod vltra illam passionem sit dare aliquid aliud, ad quod est ille modus, vel illud sormale actuum irascibilis. Probo, quia actus appetitus est causa illarum passionum secundum te. Tunc arguo sic.

Quando aliquid est causa alicuius, oportet, quod si ponatur, quod ponatur esfectus: sed ex desiderio solum non sequitur inflammatio: ergo vltra illud desiderium est aliquid aliud, quod est cau sa istius passionis, quo posito ponitur effectus, & vltra hoc aliquid aliud, vt conari, vel assurgere, ex quo primo oritur talis passio corporalis.

Ad secundum dico, quod conari est actus vitalis appetitus, non quod sit vita, sed quia includit modum aliquem vitalem, vt de intelligere, quo ponitur aliquid in esse formato. Similiter dico de visu, vt patet in albo, quod non est intra speculum, tales species, & sic sunt vitales, quoniam procedunt a vita, similiter amor est actus vitalis, quoniam eo fertur intentionaliter in amatum; similiter hic est quidam actuum ex aspectu.

Secundo dico, quod est actus appetitus, quia illud, quo mouetur appetitus, est actus eius: sed ipso conari, vel assurgere mouetur appetitus: ergo. Assumptum declaro sic, quia actus rationalis extra sunt conformes actibus intrinsecis, ex quibus oriuntur, vel quos sequuntur, qui actus sunt in appetitu.

Dico autem conformes, non quod sicut erigitur potentia executiua exterior, quia elicit actum, quo dicitur erigi modo intentionali, ad quem se- quitur actus erectionis in executiua exteriori.

Ad tertium cum dicis, quod est circunstantia actus: ergo non facit diuersitatem in potentia. Dico, quod per conari, vel intelligis gradum inactu, & sic non distinguitur, nec sic ego accipio conari: vel accipis alio modo, quod sit conatus non respectu actus, sed respectu obiecti, non quod sit gradus actus, vel circumstantia, & sic intelligo, & isto modo est alius actus habens alium modum qui distinguit.

Nunc ad instantias principales factas contra illud, quod dicebatur, quod huiusmodi actus non sunt formaliter appetere.

Ad primum dico, quod ira non est appetitus vin dictae formaliter, licet coincludat illum. Ad aliud dico, quod si ferri in obiectum sit appetere, tamen conari non est appetere, quia vltra illud dicit conatus assurrectionem, & secundum hoc differunt, vnde velle, & nolle omnes actus adaequant ad appetitus, prout actus sunt ab appetitu, sed tamen ex sua ratione formali assurgere, & cum assurrectione se ferre in obiectum, & surgere in obiectum. & sic potes dicere de velle & nolle, vnde ferri in obiectum non est conari, quia conari vltra ferri vult assurgere. Secundo conueniunt in ratione obedientali, ꝗa in bono separato est ratio boni, & ratio arduitatis. Oens ergo isti actus habent pro obiecto ipsam arduitatem supposita bonitate: ita quod sunt ibi duo actus, vnus est respectu totius boni, quod totum concupiscit, alius actus est respectu ardui, & sic est conari, & assurgere. Sed quid est honum arduum, est dubium, nam non dicit, nisi absens, quia sic beati non haberent tentionem, quae tentio est actus irascibilis: tentio autem in patria succedit fidei. Item non est excedens, quia sic Deus non haberet tentionem, cum sit omnia excedens. Item non est ratio praeciabilitatis, quia iste amor est. Item, obiectum charitatis est inappreciabile. Item, tu apprecias per actum: ergo actus praecedit, antequam appreciares, & sic capitis ante illud bonum, quod est arduum: quaero ergo hoc quod autem non absolutum, patet: nec respectiuum, probo, quia tunc relatio esset ratio obiectiua: quando ergo dico, quod uis aliud, voco arduum, nisi per comparationem ad appetentem. Non dico, quod sit gradus intensus boni, quod obijcitur in se, sed solum per respectum ad appetentem: vnde licet etiam in se sit modicum, si est difficile respectu appetitus, est arduum.

Non dicit autem impossibilitatem per respectum ad appetentem, quia impossibile non habet ordinem ad attingibilitatem: dicit ergo rationem possibilis attingibilis, non quocunque modo, sed cum quadam difficultate, & sic includit quandam altitudinem, & eleuationem appetitus non totaliter: sed supponit communem eleuationem.

Prima ergo coordinatio fertur in bonum absolu te; sed secunda coordinatio est respectu arduitatis, quia secundae coordinationis est eleuari, & conari, & assurgere, & ista altitudo, ad quam eleuaris conaris, & assurgis, est ratio ardui, in quod ista coordinatio cernit istam coordinationem.

Et cum dicis, quod bonum arduum est bonum absens: dico, quod bene loqueris, & tu probas, quod alias non esset ibi tensio. Dico, quod non est ibi actus irascibilis, & licet succedit spei, non tamen in eadem potentia: vnde non habet rationem actus bene, nulla enim ibi assurrectio: sed se- quitur actum intellectus, & voluntatis, & sic includit absens. Vel possum dicere, quod licet sit praesens, tamen est altum, & ideo arduum. Cum dicis, non est excedens, dico, quod imo excedens, idest cum difficultate attingibilis, non quin possit attingi, nec volo, quod in Deo sint actus irascibilis: vnde quando imaginaris, quod musca offendit te, & est absens, quod non potes te faciliter vindicare, ideo assurgis, & ideo dico, quod oportet, quod sit difficulter attingibilis, & hoc voco arduum, & sic tota coordinatio ista habet pro obiecto totum hoc, scilitet bonum arduum, & tunc patet, quod tota ista coordinatio conuenit in ratione obedientiali, quae est arduitas modo, quo dictum est.

Ad aliud, quod dicit, quod non est relatio, quia tunc relatio esset ratio obiectiua. Dimitto istud modo. Nunc tertio dico, quod conueniunt in actiuo causali, & in ordine ad causam, & ab alijs. Dico ergo, quod sicut se habet voluntas ad intellectum, quod volitio includit apprehensionem per intellectum, & intellectio phantasiam; sic actus irascibilis includit actus concupiscibilis: nunquam enim irasceris, quin appetas vindictam: est enim ira quidam actus, quo surgis: sed includit appetitum vindictae: ita quod secundum hoc sunt duo actus, quorum primus est respectu irae desiderare, & iste est actus concupiscibilis, & postmodum respectu altitudinis, in qua consistit arduitas, est actus alterius coordinationis.

Item sic est de spe, quoniam nunquam speras, nisi desideres: Deinde quia in obiecto respectu alterius assurgis, & tunc elicis actum irascibilis; similiter est de timore, & breuiter de omnibus actibus irascibilis, includit enim actus concupiscibilis, quemadmodum velle includit intelligere; Intelligere includit phantasiare: & ideo nunquam assurgis, nisi concupiscis, cuius ratio est, quia obiectum arduitatis includit ipsum bonum, respectu cuius est primo actus concupiscibilis idem ipsum desiderium.

Ad propositum, quando quaeris, penes quid distinguuntur. Dico, quod non penes arduitatem, & penes bonum simpliciter, & absolute, vt dicit opinio vna supradicta, quia tunc sequeretur, quod actus appetitiuae, scilicet concupiscibilis, non posset ferri in totum bonum arduum speratum, sed penes modum qui est assurgere, vel conari respectu boni desiderati. Ita quod est ibi distinctio ex actibus diuersarum coordinationum, quae diuersae coordinationes sunt secundum alium, & alium modum ferendi; ita quod quaelibet coordinatio reducitur ad vnum modum generalem, & ad istos actus reducuntur omnes passiones. Haec de modo, quo irascibilis, & concupiscibilis distinguuntur.

ARTJCVLVS JJJ. Vbi disttinguantur Irascibilis, & Concupiscibilis.

NVnc restat videre, vbi distinguantur. Vnde si quaeris, in duobus appetitibus, certum est, quod sic, quia diuersae potentiae in sensitiuo, & rationali. Sed si quaeris, quomodo in eodem: hic sunt opiniones.

Vna est cuiusdam Doct. antiqui, quod Irascibilis, & Concupiscibilis sunt diuersae potentiae in ap- petitu sensitiuo, non appetitu intellectiuo: sed solum sunt intellectiuae similitudine.

Alius dicit, quod in appetitu sensitiuo distinguuntur, sicut duae potentiae: sed intellectiuo, sicut duae vires eiusdem potentiae.

Motiuum autem primae opin. est hoc: Quantumcunque aliquae duae potentiae sic se habent, quod vna respicit rationem generalem obiectiuam, & alia respicit rationes speciales sub illo obiecto, Prima potentia non distinguitur ex hoc in duas potentias: sed potentiae quae aspiciunt particulares rationes bene distinguuntur. Exemplum: sensus communis respicit omnia sensibilia pro obiecto adaequando: sed visus aspicit non quodlibet sensibile, sed tantum colorem, & auditus sonum, & sic de alijs, tunc sensus communis non distinguitur, licet habeat colorem, & sonum, & diuersa sensibilia: sed bene visus respectu coloris distinguitur auditus vero respectu soni, & similiter est de intellectu, qui respicit ens in generali pro obiecto adaequato: sed partiales potentiae aspiciunt, & habent pro obiecto entia partialia. Tota autem illa propositio videtur valde rationalis, sed quando potentia habet aliquod obiectum adaeqnatum, & obiectum adaequat potentiam, non dicitur potentia respectu illius obiecti, licet illud obiectum habeat rationes partiales, quia illae partiales rationes non adaequant potentiam: sed vbi est dare potentiam aliam, quae aequate aspicit rationem partialem vnam sub obiecto partiali, ratio adaequat potentiam, tunc per tales rationes partiales necessarium est, quod tales potentiae distinguantur. Tunc format Minorem sic: sed appetitus intellectiuus fertur in bonum generaliter, appetitus autem sensitiuus respicit bonum, & arduum: ergo.

Item: Sicut se habet potentia apprehensiua respectu aliquarum potentiarum apprehensiuarum sic se habet appetitus intellectiuus respectu appetituum sensitiuorum: sed intellectus est respectu omnium, respectu quorum sunt aliae potentiae apprehensiuae: ergo appetitus intellectiuus est respectu omnium appetibilium, respectu quorum sunt aliae potentiae appetitiuae: ergo penes diuersimode appetitiua non distinguitur appetitus intellectiuus, licet penes illa distinguitur sensitiuus. Et confirmatur: quoniam quae sunt dispersa in inferioribus sunt vnita in superioribus.

Item: Philosophi ponunt, vel distinguunt appetitum in irascibilem, & concupiscibilem, illum scilicet, qui est rationalis per participationem, vt patet 3. de anima, & ex Damasc. vnde positum est in principio quaestionis, & allegat Damascenus ad hoc Gregorium Nazian. sed voluntas non est rationalis per participationem, sed per essentiam: ergo non fuit intentio Philosophorum, quod appetitus intellectiuus diuideretur in irascibilem, & concupiscibilem, vt in duas potentias, sed solum de sensitiuo. Istta ergo est prima opinio.

Modus ponendi istius opinionis est iste: Modus concupiscibilis est quietari: modus vero irascibilis est non quietari, sed repellere: sunt ergo diuersi modi vtriusque. Isti autem diuersi modi non possunt esse in anima mediante vno organo: sed oportet, quod sint organa diuersa, vnum, quo repellatialiud, quo quiescat. Et quia potentiae organicae distinguuntur per diuersa organa, ideo necessario in appetitu organico irascibilis, & concupi- scibilis sunt diuersae potentiae. Sed in appetitu intellectiuo non est dare organum, quia intellectus non est potentia organo alligata: ergo quiescere, & repellere non arguunt ibi diuersa organa: sed bene aliquas directiones appetituum, vt, volo quie scere, volo repellere, & tunc quiesco, vel irascor; sicut ergo intellectus est auditus, cum iudicat desono, & est visus, cum iudicat de colore; ita quod potentia visiua, & auditus isto modo mediate sunt in intellectu: sic irascibilis, & concupiscibilis in voluntate secundum istas reductiones.

Hic nunc arguo contra conclusionem. Secundo contra rationes, & motiua sua.

Prima enim ratio deficit in maiori, & minori. Maior enim, quae dicebat: Quando aliqua potentia habet pro obiecto rationem generalem, vna, &c. Di co quod haec maior est falsa, nisi addatur, quod rationes partiales per se sint contentae sub ratione obiectiua generali, ad hoc, vt non causent distinctionem in potentia, quae est respectu illius rationis generalis, alias si sint extrinsece, non erit propositio vera. Exemplum, visus habet colorem pro obiecto, albedo etiam continetur sub colore. Dico ergo, quod sicut visus per se fertur in colorem, eadem necessitate oportet, quod feratur in omneillud, quod per se, & formaliter est sub colore, & sic per se visus fertur in albedinem, sicut in colorem, licet non primo, quia fertur in albedinem, per colorem, quia visibile est passio prima coloris, & per colorem est albedinis. Vbi ergo est per se contentum sub colore fertur, in illud visus per se: sed pono substantiam, quia ratio substantiae se habet extrinsece ad rationem coloris, & per accidens: ergo potentia, quae per se solum fertur in illud, quod per se continetur sub colore. Si autem aliquid per accidens continetur sub colore, simili modo potentia, quae per se sertur in colorem, per accidens fertur in illud aliud, & sic visus in substantiam fertur per accidens, & sic talia arguunt diuersas potentias. Tunc accipio istam minorem tuam sic correctam, & arguo oppositum contra te sic: Quando aliqua potentia fertur in aliquam rationem generalem adaequate etiam fertur in rationes partiales, quae sunt per se in illud reducibiles, non extrinsece, nec oportet, quod ferri in obiectum, & rationes alias partiales arguat diuersas potentias: sed ratio arduitatis non est per se reducibilis ad rationem boni, nec mali: ergo per accidens: ergo.

Probatio minoris, quia secundum Philosophum, bonum per se diuiditur in delectabile, vtile, & honestum; non autem in arduum.

Item, si sic, tunc vbicunque ponetur ratio ardui, ponetur boni, vel mali, posito enim inferiori, ponitur superius: sed hoc non est; nam audibile potest habere rationem ardui, quia arduum voco non aliud, quam difficile & eleuatum, & tamen audibile, nec bonum, vel malum, vt tale est: ergo illa potentia, quae fertur per se in arduitatem, oportet, quod sit alia ab illa potentia, quae fertur per le in bonum delectabile, vel in vtile, vel honestum. Quia vero ad hoc, quod irascibilis feratur super arduitatem, sufficit, quod illud, super quod fertur, sit bonum desideratum, ideo ratio bonitatis per se non requiritur, sed solum sicut exigit.

Nunc ad minorem dico, quod potest habere duplicem intellectum, ita quod in vno nil concludit; in alio nil probat. Quaero enim quid intelligis in mi- nori per partiales rationes, aut speciem aliquam, vel rationem, quae est vnius speciei, & sic beneprobares, si probares, quod appetitus rationalis fertur in bonum simpliciter, & appetitus sensitiuus in aliquam partialem rationem: sed non probas, quod oportet, quod si potentia fertur in arduitatem, quod illa sit potentia alia.

Secundus intellectus potest esse, vt dicatur ratio partialis, idest particulare, vt continetur sub vniuersali, & tunc, vel probat, quod ferretur potentia semper in talem hic, & nunc; quia nec oportet, quod ibi sit vna potentia respectu vniuersalis, & alia respectu particularis, vel partialis: sicut patet de colore, & hic color, qui est respectu eiusdem potentiae: vnde si probaret, quod bonum requirit organum distinctum, & arduum aliud, tunc probaret, sed non probat.

Nunc ad secundam rationem vbi dicit, quod sicut est vna potentia intellectiua, quae continet virtualiter omnes actus aliarum apprehensiuarum, fic vna potentia apprehensiua, &c. Si hoc valet, dicam tunc idem de appetitu sensitiuo, quia in ordine apprehensiuarum est vna aestimatiua, quae est respectu omnium actuum aliarum: ergo etiam vnus appetitus sensitiuus, vt talis, & sic ratio non concludit. Similiter secunda ratio non valet. Dico enim, quod Philosophi ponūt voluntatem irrationalem per participationem, vnde dico, quod voluntatem includit Philosophus per participationem; quod probatur, quia ipse ponit, quod omnis virtus moralis est in voluntate, quae tamen virtutes ponuntur in rationali per participationem: vnderationem per essentiam nominat potentiam iudicatiuam. Item dicit ibi, quod est continens, quod est obediens, & quoddam non, & obediens ponit rationalem per participationem, & sic vocat, & per participationem solum, quod non. Item, de differentia spiritus, & animae. Dicit, quod irascibilis, & concupiscibilis insunt animae, antequam infundatur in corpore. Modus ponendi nihil valet, quia spes non fertur, vt repellat, & tamen est actus irascibilis. Ideo Henricus super 8. quolibet suo quaest. 15. dicit, quod irascibilis, & concupiscibilis distinguuntur, sicut potentiae in sensitiuo, & intellectiuo, sicut vires, nisi vt potentiae. Probat autem quod sicuti in intellectu non irascimur per iudicium rationis, quando iudicat. Item spes est in voluntate, quae est actus irascibilis, vnde ponit charitatem in concupiscibili, & spem in irascibili. Tamen alius modus probandi eius est melior, quia non potest negare, quin in voluntate sit timor, qui est, donec sit tempus, scilicet cum alia actus irascibilis. Similiter autem actus sperandi, & spes, & dico, non solum est spes actus desiderandi. Imo est quodam electio, & sic oportet ponerealiam virtutem a charitate, & fide: sunt ergo actus irascibilis in voluntate, sed non vt sunt passiones: rationem autem, quare non, quaere in tertio quaestione: Vtrum in Christo fuit verus dolor.

Vlterius dicit iste, quod distinguuntur in appetitu intellectiuo, sicut vires, non sicut potentiae, ratio sua talis est, quando aliqua duo sic se habent, quod distinguuntur penes modum agendi, & patiendi, alia aūt duo sic se habent, quod non distinguuntur, nisi penes modū patiendi, vel solū agendi, prima duo distinguuntur, vt potentiae, alia vero duo duo non, vt duae potentiae: sed irascibilis, & concupiscibilis in sensitiuo distinguuntur penes modos agendi, & patiendi, quia anima concupiscendo agit, Jrascendo patitur, & ratio est, quia appetitus sensitiuus mouet, & mouetur: ergo: sed voluntas est mouens non mota, & ideo solum differunt irascibilis, & concupiscibilis in voluntate penes modum agendi, & sic non distinguuntur, vt potentiae: sed alia distinctione sint vires.

Item, quando aliqua duo sic se habent, quod vnum oritur ab alio, & ordinatur ad illud, iam non sunt duae potentiae, licet sint duae vires: sed in voluntate actus irascibilis, oritur ab actibus concupiscibilis. & ordinatur ad illos: ergo. Minor patet 8. de animal. Item irascor quia desidero aliquid. Ideo irascor impedienti. Item ideo repellis, vt delectetur concupiscibilis, & sic est ibi ordo, quod etiam oriuntur passiones irascibilis a concupiscibili, patet, quoniam aliqua animalia repugnant propter cibum, vel propter coitum, vel nidum, & sic sunt duae vires, quoni am non pont appetitus quiescere, nisi repellat.

Sed contra: non capio aliud per vires, quam per potentias, vegetatiuam, sensitiuam, intellectiuam dicuntur a Philosophis vires, quae tamen sunt potentiae, & sic non video, quid vocas vim, nisi forte vim voces vltimum de potentia, & hoc non est nisi actus in potentia cum vltimo gradu conatus, vel vltimo conatu, & ita tua distinctio nihil valet, sic intelligemdo vires. Nam actus irascibilis non est vltimum de potentia, quia spes non dicit vltimum de potentia. Item secundum eum potentiae dicuntur respectus: ergo duo sunt actus respectu concupiscibilis, & irascibilis: ergo alij, & alij respectus, & ita distincta principia, & potentiae. Si etiam voces vim, quia actus sunt alterius rationis: hoc ego voco potentiam.

Rationes autem non concludunt, cum dicit Philosophus, differunt tam in sensitiuo, quam intellectiuo: sed ibi sunt potentiae: hic ergo erunt vires, hoc nihil concludit, quia vegetatiua, & nutritiua plus differunt, quam intellectus agens, & possibilis. Sed vegetatiua, & nutritiua differunt, vt duae potentiae, quod non est verum: ergo consequentia non est bona. Alia autem ratio parum valet, quia aut intelligis per (oririjentitatiue, vt quod irascibilis sic oriatur a concupiscibili, & hoc est falsum, quia ipsemet non posuit nisi distinctionem rerum.

Si dicas, quod vna supponit aliam, quia obiectum vnius praesupponit obiectum alterius: tunc dico, quod maior est falsa. Si vero intelligis fundamentaliter, adhuc est falsa, vt patet de quibusdam, quae adhuc differunt, vt potentiae. Dico ergo, quod concupiscibilis, & irascibilis minus distinguuntur a rationali appetitu, quam a sensitiuo, & tamen dico quod sunt duae potentiae. Hic dico tres conclusiones.

Prima est. quod Irascibilis, & Concupiscibilis distinguuntur, vt duae potentiae in sensitiuo. Secunda est, quod in intellectiuo distinguuntur, vt duae potentiae in sensitiuo. Tertia, est quod minus distinguuntur in intellectiuo, quam in sensitiuo.

Primam conclusionem, probo sic: Actus exigens aliam, & aliam qualitatem sensibilem, & aliam complexionem, exigit aliam, & aliam potentiam: sed actus illarum duarum coordinationum, exigūt aliam & aliam complexionem, & aliam qualitate sensibilem in corpore: ergo. Maior patet, quare dico, quod exigunt qualitatem, quia Commentator a. vel 3. de anima dicit, quod actus vitales non eliciuntur mediantibus qualitatibus; sed exigunt illas dispositiones corporales: si ergo isti actus exigunt aliam, & aliam qualitatem, patet, quod reducuntur ad diuersas potentias, sicut visus exigit. humore glacialem, & auditus aerem complantatũ; & adeo sunt istae qualitates alterius modi, quod non possunt esse in eadem potentia, & hoc contingit tam in actibus elicitis, quam non elicitis: sic est memorari, idest retinere respectu intellectus non arguit, nec exigit qualitatem: sed respectu sensitiuae requirit frigiditatem, & siccitatem, quia retinet in virtute humidi, & sicci; sed imaginatio, quae vtitur spiritibus calidis propter mobilitatem spirituum, & sic semper exiguntur diuersae qualitates respectu diuersorum actuum: sic ergo dico, quod duo actus, siue eliciti, siue non, qui requirunt alias dispositiones, & complexiones corporales, sunt reducibiles ad diuersa organa, & per consequens ad diuersas potentias: sed illarum duarum complexionum coordinatarum actus sunt huiusmodi. Vnde corpus molle est aptum ad delectandum, sed non ad pugnandum, vel irascendum, sed oportet esse calidum, & siccum. & sic isti actus reducuntur in aliam, & aliam passionem, siue potentiam, & sic in aliud, & aliud organum, sicut visus, & auditus.

Contra hoc videtur "Commentator 3. de anima", vbi dicit, quod totum est in eodem, sicut delectari, & irasci. Dico, quod forte sunt ambo in eodem, sicut duo sensus in lingua, & tamen tactus, & gustus in lingua sunt, & habent distincta organa, sicut etiam organa distincta habent complexionem aliam, & aliam. Hoc de prima quaestione.

Secunda Conclusio est, quod irascibilis, & Concupiscibilis distinguuntur in intellectiuo, sicut duae potentiae. Probo sic: Actus vitales, qui non exigunt in eliciente aliam, & aliam qualitatem distinguuntur penes alium modum intentionalem respectu obiecti, & penes obiectum, non autem penes qualitates, sicut patet de intelligere, qui est motus rei ad intra, & in voluntate e conuerso ipsius, scilicet voluntatis ad rem, quia intellectus ponit obiectum in esse formato, in voluntate vero est obiectum in esse transformato conditionato. Isti autem duo modi sunt actus generales intentionales, ad quos omnes alij reducuntur, & tunc quia omnes actus intellectus sunt modus eodem modo ferendi in obiectum, ideo non exigunt distinctam potentiam. Ideo dico ex parte voluntatis. Quando autem inuenio, quod sunt tales modi diuersorum obiectorum, & quod habent diuersum modum serendi, tunc distinguuntur vt actus duarum potentiarum: talis ergo actuum distinctio arguit distinctionem potentiarum, sed si actus per specificas rationes distinguuntur, non oportet reduci ad diuer sas potentias, sicut est de actu sperandi, & audendi.

Item: actus habentes in se contrarietatem ad eandem potentiam reducuntur, vt est timere, & audere: sperare, & desperare, vt tales actus potentiarum per qualitates sensibiles, quia carent organo: ergo oportet, quod per vnum modum in genere; ita quod sunt alterius generis, & capio per alium modum in genere, secundum potentias, vel gradus vitalitatis. Sed tota coordinatio Jrascibilis habet vnum modum in genere, alium modum dico vitalitatis respectu obiecti, & alium modum coordinatio con cupiscibilis, quia alius modus ferendi est simpliciter in obiectum, & alius modus est erigi: & ratio obedientialis est alterius rationis, quia bonum siue ratio bonitatis habet trahere: sed altitudo, siue arduitas assurgere, & sic ex ratione obedientiali, & modo agendi istae potentiae distingnuntur.

Et si dicas, quod actus Jrascibilis exigit bonum arduum; dico, quod ratio bonitatis, & arduitatis sunt duae rationes; ita quod spes, & huiusmodi sunt respe ctu boni desiderati, ex quo illa oritur, & desperatio prosternitur. Similiter timor respecu mali oditi, & audacia, hic erigitur, ille prosternitur. Ira vero est respectu mali iam habiti, & experti, & ideo prae supponit actum tristitiae, & sic ratio bonitatis non est ratio obiectiua Jrascibilis, licet praeexigatur.

Vltimo quantum ad tertiam conclusionem, dico, quod minus distinguuntur in intellectiuo, quam in sensitiuo penes modum vitalis alium, & rationem obiectiuam, & per organum, in intellectiuo autem solum duobus modis, quia non per organum. Hoc de totali quaestione.

Rationes pro tertia Conclusione sunt pro me.

Ad argumenta alterius positionis, dico, quod consequentia non tenet, quando vnus modus vitalis est in potentia obiectiua: sed iudicare distingui, aut in ratione iudicij, & ponere obiectum in esse formato in omnibus potentijs, vt est distinctio. Sed quia speciei est alia, & alia receptio, & speciei receptae in organo impressio, & ideo in oculo exigit dyaphanum, in aure aerem frangibilem: sed distinguitur potentia ex hoc, quod species alterius rationis reperitur, & organum alterius rationis: sed in appetitu intellectiuo distinguuntur penes modos diuersos, qui sunt trahi, & erigi. & haec de omnibus.