Quaestio 1

ARTJCVLVS J. Vtrum lux fuit prima die creata.

ARguo primo, quod non, quia nullum accidens proprium producitur sine suo subiecto: sed lux est proprium accidens Solis, & aliorum luminarium, quae non fuerunt producta prima die: ergo.

In oppositum est aucto ritas sacrae Scripturae: In principio creauit Deus Caelum, & Terram: sequitur, dixitque Deus, fiat lux, & facta est lux.

Respondeo primo praemitto aliquas propositiones, Secundo ponam propositionem principaliter intentam. Propositiones primae, quas praemitto, sunt de natura ipsius lucis in se, & est prima Propositio ista, quod lux in luminaribus, & stellis non est forma substantialis, sed accidentalis de tertia specie qualitatis.

Hanc propositionem pono propter opiniones quorundam, qui dixerunt, lucem esse substantialem formam horum corporum. Hanc conclusionem probo primo per Philosophum 1. physicorum vbi dicit, quod est subiectum in vno non potest esse accidens alteri: sed lux in aliquo est accidens, puta in igne, vt per Damascenum: ergo, & in luminaribus & stellis est accidens

Respondeo; ratio dicti Philosophi, & Commentatoris est, quia forma substantialis dat esse simpliciter, dat etiam nomen, & diffinitionem, & ideo illud, cui aduenit, non habet nomen, nec dif finitionem; & ideo nulla forma substantialis est accidens aduen iens, & extrinsecus alicuius rei, quia tunc veniret in eo, cui adueniret nomen, & diffinitio non, quod est falsum. Secundo probo idem per Commentator. 8. metaph. com. 4 Ille dat regulam ibi ad cogno scendum de aliquo, vtrum sit accideus alicui, vel substantia, videndum est, si additur ei, cui dicitur inesse sine imaginatione, si enim addi possit sine imaginatione, tūo est accidentale, si vero non possit sine imaginatione, est substantiale. Exemplum de rationali, & risibili: rationale enim non potest addi homini sine imaginatione, est, n. eadē imaginatio dicēdo homo rōnalis, sed risibilis pōt sine imaginatione addi dicendo homo risihilis, & ideo concluditur, quod rationale est differen⸗ tia substantialis, risibilis vero accidentalis, & per hanc regulam probat Aristot. 7. metapir. quod simitas est accidens naso: sed addendo lucem soli non est imaginatio; non enim imaginatio si sol lucidus: ergo lux est soli forma accidentalis, non substantialis.

Tertia ratio ad conclusionem est, quia forma substantialis non est per se, & primum obiectum sensus, ita quod per se possit immutare visum hoc enim proprium est tertiae speciei qualitatis, quod sit inferens passionem sensibus: sed lux est per se motiua visus 2. de anima: ergo. Secunda Propositio est, quod lumen in aere, &radius similiter habent esse vere reale, & non proprie esse intentionale, vno modo tamen vt diuiditur ex opposito contra esse reale, & hoc modo esse intentionale nihil aliud est, quam esse apparens non existens, quomodo consueuit dici, quod color in Jride habet esse intentionale: similiter duplicitas candelae, quae apparet aliter cancellatis oculis: similiter torculo apparente in aqua mota per baculum, de omnibus talibus, & simili bus solet quaeri: Vtrum habeant esse reale, vel intentionale, hoc est esse apparens, & iudicatum per virtutem aliquam apprehensiuam. Hinc est, quod Aristot. 2. de anima quaerit. Vtrum tangibile sit de cap. qualitatis, vel tactus: similiter odor de cap. quali tatis, vel olfactus, & sonus de ca p. qualitatis, vel auditus: & videtur ibi velle, quod tangibile est de cap. qualitatis, cum non solum tactus patiatur a tangibili: sed so nus videtur de capitulo ad aliquid, quia a sono nihil patitur, nisi auditus, & ab odore similiter tantum olfactus, & ideo videtur, quod esse formale odoris, & soni non sit nisi in esse iudicato: ex fractione enim aeris, & corporum fit fractio in aere aeris ibi compilati, quo fracto potentia auditiua ponit sonum in esse iudicato, & ideo dicit, quod sonus, & odor non sunt de capitulo qualitatis, sed oltactus, & auditus, hoc est, eorum esse non est nisi esie apparens, & iudi catum ab aliqua potentia. Esse enim de capitulo auditus, nihil aliud est, vt hic Philosophus capit, quam habere esse apparens, & iudicatum per auditum, similiter de odore: Finalis enim euaporatio immutat olfactum ad esse intentionale, & quidditatem odoris, & ideo est de capitulo olfactus, hoc est, suum esse non est in praedicamento entis realis, sed intentionalis, puta apparentis, & iudicati per olfactum.

Hoc idem dicendum est de collo columbae, & quorundam pannorum sericorum, qui in diuersis sitibus apparent diuersi coloris: colores enim illi diuersi non habent esse nisi apparens, & iudicatum per visum; non enim quia oculus meus sit in alio, & alio situ sic alius, & alius color in obiecto, oculus enim non causat realiter colorem in obiecto. Non sunt ergo colores huiusmodi, nisi quaedam apparentiae obiectiue factae quidem impressione facta in sensu a re extra, qua facta res apparet aliter, quam est. Et ideo visiones in se possunt esse falsae, & possunt esse verae, quae non sunt. Non dico quin requiratur res aliqua faciens impressionem aliquam in visu, sine tali enim impressione non potest oculus iudicare vere, & false, sed dico de re, quae non est, quia iudicato resultanti ex tali impressione non correspondet aliquid in re extra, ita quod impressio licet fiat ab aliqua re, non tamen a re, quam iudico ibi esse.

Tunc ad propositum hoc modo capiendo essse intentionale, volunt quidam dicere, quod sint colores diuersi apparentes in collo columbae in diuersis sitibus, illi non habent aliud esse, quam esse intentionale, idest apparens, & iudicatum a potentia: sic lux, & radius in aere non habeant esse nisi intentionale iudicatum, & apparens potentiae visiuae, quod quidem stare non potest. & ratio est, quia impossibile est, quod efectus realis procedat ab esse intentionali tantum, & apparenti: sed a radio procedit effectus aliquis realis, vt patet, si ponatur speculum concauum directe oppositum radio solis, generatur saepe ex concursu, & reflexione radiorum ibidem ignis, vt expertum est: ergo.

Alio modo accipitur intentio non pro esse opposito tali enti, sed pro modo quodam speciali entis realis. Ad cuius euidentiam secundum est, quod entium realium quaedam sunt, quorum esse consistit in quadam tendentia, sic, quod potentiam apprehensiuam non habent in se terminare, sed illam faciunt tendere in aliud: quaedam autem sunt entia, quae in se sunt fixa & terminata, nullo modo in a liud tendere facientia.

Exemplum de primo modo, sicut species coloris in medio, vel in oculo. Exemplum de secundo, vt color in se, vel aliud huiusmodi, & tunc hoc modo capiendo esse intentionale, est quaestio in proposito. Vtrum radius, & lux sint intentiones, hoc est: Vtrum sint res, quibus potentia tantummodo tendit in aliud, puta in solem, ita vt non sint res in se fixae, & terminatae, sed sint species rei fixae, & terminatae deducentes directe potentiam in rem illam, cuius sunt species.

Tunc dicunt aliqui ad quaestionem in isto intellectu, quod radius, & lux non sunt, nisi. species hoc modo deducentes in solem, quibus mediantibus potentia tendit in ipsum solem. & ratio pro hoc est, quia radijs multiplicatis multiplicatur species, & e conuerso; vbi etiam supra oculum incidit radius, ibi intendit species: hoc etiam modo radius nihil est quantum ad illud, quod est ratio uidendi ipsum solem.

Sed opinio haec, licet non sit faciliter improbabilis, quia ex positione non sequitur, quod radius, & lux non sint verae res sufficientes causare actum realem, tamen non videtur proprie dictum, quod sint species tantum ipsius solis, ita quod eorum ratio consistat inesse illud, quo potentia visiua deduci habet insolem, & in se non sint res fixae, & terminatae. Ratio huiusmodi est, quia lux, & radius in medio videntur esse quaedam per se sensibilia obiectiue: quae autem sunt huiusmodi, non habent tantummodo rationem medij tendentis, siue deducentis in aliud: ergo. Sed illa ratio non multum concludit, quia species in intellectum & intellectio habent modo rationem medij, & formalis tendentiae in aliud deducentis, & tamen possunt per se obijci intellectui. Sic dicam de radio, & luce. Ideo aliter arguam contra opinionem, quia cum species solis vere multiplicetur non solum in medio, sed in seusu exteriori, & in sensibus interioribus existentibus subiectiue in cerebro, si species solis sit radius siue lux, sequitur, quod actu sit radius, & lux in potentijs interioribus, in quibus ponuntur species solis, & sic cerebrum medium esset radiosum, & lucidum, quod non videtur esse rationabile, quod ita sint tales illustrationes specierum. Et confirmatur, quia illud, quod habet esse tantum intentionale hoc modo, vt expositum est, non denominat subiectum suum, vnde species albi in medio non denominat ipsum medium, non enim dicitur aer albus, nec organum oculi propter speciem albedinis inexistentem; sed lux, & radius vere denominant subiectum recipiens; vere enim ad praesentiam lucis dicitur aer lucidus, vel radiosus; & si lux vel radius essent in cerebro, & potentijs intentionalibus, vere diceretur potentia illa luminosa, & radiosa. Dico ergo quantum ad hoc, quod radius, & lux sunt vere forma realis; sunt enim qualitates verae de tertia specie, & sunt instrumenta substantialia so- lis in alerando, & causando colorem ad eductio nem generabilium inferiorum.

Tertia propositio est, quod radius, & lux multiplicantur a sole in instanti. Hanc propositionem pono contra opinionem Auempace de spe ciali, quae dicit, quod multiplicantur in tempore. Vnde ille probat, quod citius, & prius tempore videtur medium basis continuae, quam extrema; ratio est, quia radij visualis motus prius attingit medium, quam extrema, & hoc prius tempore, licet imperceptibili.

Hoc autem probat, quia linea terminata ab oculo ad medium est breuior quam ea quae est terminata ad extremam. Aristoteles 6. physicor. & 10. metaph. autem est opinionis contrariae, Vnde dicit, quod visio perficitur in instrumento: Commentator 6. physicorum etiam dicit, quod illuminatio fit in instanti, & hoc dicit ipse. Ignorauit Auempace, Pro illa opinione Aristotelis, & Commentatoris sunt rationes. Prima est, quia radius vere generatur in medio in instanti. Ante cedens manifestum est, consequentiam probo, quoniam impossibile est aliter vnum solum radium generari. Sol enim non manet in eodem situ, & eadem dispositione ad medium, nisi per instans, tunc sic: in vnico illo instanti, quo sol est in eno fitu, & dispositione ad medium, aut generatur radius, & habeo propositum, aut non, & tunc nunquam generabitur, ratio haiusmodi est, quia radius diffunditur a sole secundum lineam rectam ad istum punctum medij. Variato autem situ variatur linea recta solis ad illum; ergo variatur radius, qui diffunditur secundum lineam illam, ita quod primus corrumpitur. Aut ergo oportet dicere, quod sol diffundat vnum radium in isto medio, aut si generat alium, & alium radium secundum alium, & alium fitum ad medium, oportet necessario, quod ille, qui fit secundum istum fitum ad medium, corrumpatur, & alius generetur secundum alium situm ad medium. & quia oppositio solis, & situs in ordine ad istum punctum, non durat in medio nisi per instans, oportet necessario, quod si tunc generatur radius, quod non duret nisi per instans: ergo sua generatio est in iustanti, vel nunquam generabitur. Dices, quod generatio radij non est secundum lineam rectam, hoc falsum est, alia n. generatio lucis, & alia generatio radii: licet ergo generatio lucis fit generatio circularis, generatio tamen radij recta est.

Secunda ratio ad idem est, quoniam quando forma aliqua diffunditur in subiecto. siue spa tio aliquo tempore perceptibili, si fiat spatium proportionatum, in illo tali spatio fiet tempore perceptibili super spatium miliaris, motus eiusdem mobilis fiet super lineam tempore perceptibili. Ponamus etiam, quod illuminatio spatij quantitatis suae sit imperceptibilis, si capiam totum Hemispherium illud est improportio natum respectu spatij illius, ac per consequens illuminatio totius hemispherij erit in tempore perceptibilis. Dices, quod tempus est ita breue, quod non apparet.

Contra: in vigesima parte vnius moti fiat dif- fusio luminis super pallium hemispher ij, in maio ri tempore fiat multiplicatio in maiori quantitate: ergo tantum poterit augeri quantitas hemispherij illuminandi, quod illuminatio ibi fiet tempore perceptibili.

Tertia ratio ad Conclusionem est, quia si illuminatio non fieri possit in instanti, aut hoc est ex luminis solaris debilitate, siue ex debilitate vnitatis solis; aut est ex dispositione subiecti, puta ipsius medij, aut ex distantia corporis solaris ad subiectum siue medium: sed nullum istorum habet locum in proposito. Non primum: Virtus enim solis excedit totum hemispherium in illuminando: Nec secundum, quia aer est summe dispositus ad lucem, non enim est indispositus contrariae, sed tantum priuatiue, similiter distantia proportionata est: ergo. Tunc arguo sic. In quocunque instanti passum est aptum natum immutari, & est agens potens agere, in illo instanti potest esse effectus: sed in primo instanti aer est summe dispositus receptiue, & sol potens sufficienter actiue respectu illius luminis: ergo in primo instanti potest esse aeris illuminatio. Sed dices: ergo motus localis est in instanti, quia diffusio luminis fit cum motu locali:; sed illuminatio est simplex alteratio: Dices, quod hoc impedit, quia sol iliuminat vnam partem medij alia mediante.

Contra. Hoc non prohibet, in eodem enim instanti, quo sol illuminat primam partem altera pars est summae disposita, & sol potens agere respectu eius. Licet ergo prius natura aer illuminetur secundum partem propinquiorem, non tamen prius tempore, sed in instanti, Vnde est imaginandum quod sol illuminat partem aliam, & sic de alijs, & totum medium in eodem instanti, ita, quod ibi est tantum ordo naturae, & agentium non temporis.

Quarta propositio est, quod lux, & color non sunt duo disparata obiecta visus. Hanc Conclusionem pono propter opinionem quandam, quae dicit, quod quodlibet eorum est per se obiectum visus, & primum; ita quod secundum eos visus est potentia vna, nihilominus tamen non habet potentiam obiectiuam formalem vnam. Nec hoc est inconueniens secun dum eos, quoniam tactus est vna potentia, & tamen est duarum contrarietatum, primo scilicet sicci, & humidi, calidi, & frigidi, quae sunt rationes totaliter disparatae.

Hanc propositionem non puto esse veram, ideo probo conclusionem oppositam, quam accepi Primo, Quia lux, & color in medio, in quo insunt, habent se sicut perficiens, & perfectibile, sicut prius, & posterius: Mouet enim in virtute lucis color ipse. Ideo alij dicunt, quod est lux per se proprium, & primum obiectum visus: color autem non est in actu nisi per lucem. Vnde non manent in tenebris colores in actu, sed tantum in potentia, fiunt autem in acu mediante luce, & haec est opinio Auicennae, quam improbat Commentator.

Auicenna enim per se habet argumentum, quod lux diuersimode incidens generat colores diuersos, secundum diuersam dispofitionem subiecti, & ideo color in tenebris non est in actu, sed potentiae propinquiffima, & per lucem reducitur ad actum. & hoc est, quia color nihil aliud est, quam lux participata in mixto, & ideo ad diuersitatam lucis & mixtionis, sequitur diuerfitas colorum: unde de nocte, color aereus videtur albus, & rubedo similiter videtur albedo, & multa aliae experimenta, quae ratio non potest negare, & confirmant conclusionem il lam 1

Tunc arguo oontra eam, quia tunc color non haberet esse fixam, nec mixta haberent lsuos colores fixos, imo color eorum effet ficut color Camaleontis. Sed ratio haec cito ab alijs soluetur, ideo arguo aliter sic. Qualitates propriae elememoeuni remanent, & sunt in forma mixta in actu quocumque extrinseco circumscripto: sed elementa habent proprias luces, quae sunt propriae eorum qualitates (vt Aristoteles libr. de coloribus intendit, & dicam in materia de elementis. ) Elementa etiam in actu remanent in mixto: ergo earum qualitates etiam remanebunt. Tunc vltra: non possunt qualitates eorum remanere cum maiori absolutione quam illa immixta: ergo sicut ex ipsis conflatur mixtum, sic ex qualibet earum conflabitur qualitas quaedam mixti: sicut enim se habet forma ad formam, sic qualitas propria ad propriam eius qualitatem: esset ergo qualitas mixta confata, ex qualitate eius lucis elementaris, & illa est qualitas, quae in corporibus mixtis appellatur color: ergo. color est in mixto in actu circumscripta luce corporis exuinseci modosi, licet non circumscripta lucepropria elementorum, color enim hoc modo non est aliud, quam qualitas quaedam mixta ex lucibus proprijs ipsorum elementorum proportionabilium.

Tunc ad instantias pro alia opinione, ad experientias illas dico, quod lux potest variare colores, non quantum ad rem, sed quantum ad apparentiam, Vnde si lux fuerit multum intensa, videtur quandoque color albus, vt patet in lumine solis in meridie, & lumine lunae, quae albedo non est ibi secundum rem, sed tantummodo in esse iudicato.

Sed adhuc manet difficultas, quomodo lux, & color, ex quo sunt diuersae qualitates pertinent ad eandem potentiam? dico tamen, quod nullum est inconueniens, arguo enim sic. Qualitates mixtae, & extremae ad eandem potentiam reducuntur. Hanc probo inductiue de colore elementari, & mixtorum; similiter de siccitate, & humiditate, quae sunt extrema, & de mollicie, quae est medium, similiter de pinguedine, & crassitate, quae sunt qualitates mixtae, Vnde de qualibet earum dicit Commentator, 4 metaph. quod sunt perceptibiles tactu, quia extrema, ex quibus componuntur, pertinent ad sensum tactus. Sed color est qualitas quaedam mixta ex qualitatibus proprijs elementorum, quae sunt luces propriae earum. Lux autem pertinet ad sensum visus: ergo color, in quantum est qualitas mixta ex alia, & alia luce, pertinebit ad sensum visus.

Ad euidentiam autem ipsius propositionis assumptae est dicendum, quod aliqui putant, quod terra nihil faciat ad lucem, nisi terminatiue, vnde imaginantur, quod ignis habeat lucem proprie ita, quod concurrit ad lucem causando. Aer enim ratione Dyaphaneitatis, & aqua ratione perspicuitatis se habent ibi receptiue. Terra vero, quia opaca, & terminata facit ad lucem tantum terminatiue, quia ibi terminatur, & terminata mouet visum.

Sed hanc imaginationem non puto esse veram: Aristoteles enim libr. de coloribus dicit, quod omnia elementa habent qualitates quasdam sensibiles sensu visus, quod dicunt luces, sicut patet de aqua, quae videtur viridis, quae quidem viriditas non est color, cum elementa non habeant colores in actu, maxime aqua, & terra sed lux aquea. Similiter in aere est lux propria quaedam, magis vergens ad albedinem, & hinc est, quod mixta, si videantur in aere, sunt alba vt patet de spuma, & niue: similiter ignis habet suam lucem tendentem ad rubedinem, terra vero suam, quae magis tendit ad nigredinem.

Hinc est, quod Aristoteles ibi distingult colorem dicens, quod quidam colores sunt compositi, quidam simplices: habent ergo elementa proprias luces, quae ab Aristotele vocantur colores simplices. Tunc quando elementa immiscentur, sicut non corrumpuntur elementa sed manent: sic eorum qualitates, & luces non corrumpuntur, sed conueniunt ad vnam qualitatem conflatam, siue resultantem, quam Aristoteles vocat colorem mixtum.

Hinc est, quod secundum diuersas mixtiones elementorum apparent in mixtis alij, & alij colores: Ibi enim miscentur aqua, & terra, & si dominatur terra, apparet ibi color medius vergens ad opacitatem quandam propter: opacum terreum, quod ibi dominatur. Si vero praedominetur aer, vergit ad colorem magis album, & quasi positiue. Si autem praedominetur aqua, vergit mixtum ad colorem viridem & hoc manifestum est in folijs arborum. Primo namque apparent viridia propter praedominium ipsius, si quando fuerint desiccata, & dominetur aer, incipiunt dealbari, & apparent quandoque colores praematuri. Vnde secundum illam viam, videlicet secundum diuersam mixtionem elementorum, Aristoteles dat causam diuersitatis foliorum, & fructuum, vbi supra. Et hinc est, quod alius est color ossis, alius color carnis.

In omnibus enim coloribus mixtorum sunt realitates qualitatum elementarium, quae sunt propriae luces eorum, sed si sint fractae eo modo, quo sunt literarum soni fracti in medio sono syllabarum, & secundum quod aliter, & aliter concurrunt huiusmodi realitates in mixto, est facile assignare causas diuersorum colorum in mixtis.

Sed quid ad Aristotelem, qui dicit, quod co- lor est lux in corpore terminato, per quod videtur intelligere, quod color non addat ad lucem, nisi determinatum subiectum, puta corpus terminatum, vt videlicet illud, quod in dyaphano, & perspicuo est lux in terminato sit color: dico, quod diffinitio illa Aristotelis non obuiat praedictis. Ait enim, quod color est extremitas perspicui in corpore terminato: hoc ergo, quod dicitur extremitas perspicui, referendum est ad qualitates, & luces elementorum, hoc vero, quod dicit in corpore terminato, est referendum ad ipsum mixtum, quod capit terminationem maiorem, & minorem, secundum quod plus habet de terreo opaco: vt sit sensus: color est extremitas perspicui, idest qualitates, & luces illorum elementorum in corpore terminato, idest mixto. Sic ergo apparent Maior illa, & Minor: ergo stat conclusio, quod scilicet ex eo, quod color est qualitas mixta, & media ex luce elementari, pertinet ad eandem potentiam cum ipsa luce. sed quid dicendum de lucesolari?

Respondeo, Aristoteles vbi supra videtur quandam vniuocationem ponere inter qualitatem sensibilem solis, & qualitates elementorum, puta ignis, sic etiam mixtorum, vnde dicit, quod sol habet colorem album, idest sensibilem qualitatem appropinquantem ad albedinem, quae est qualitas mixta.

Quinta propositio est, quod lux exigitur adhoc, quod color actu videatur, sed quomodo, & quare, sunt diuersi modi. Aliqui enim dicunt, quod exigitur propter medium, vt, scilicet disponat ipsum ad recipiendum speciem coloris, qui multiplicatur, ad organum: Hinc est, quod si color fuerit in medio illuminato, & oculus ille videbit colorem. Sed contra hoc est, quia si propter hoc exigitur, tunc non possent colores species multiplicare per medium tenebrosum, quod est contra experientiam: nam oculus existens in tenebris videt colorem illuminati, quod non esset, nisi species coloris multiplicaretur per medium tenebrosum, in quo ponitur esse oculus ille videns in tenebris. Ideo dicunt aliqui, quod requiritur propter organum. Sed hoc non est etiam verum, quod habet praedicta experientia, nam oculus existens in tenebris videt colorem illuminatum. Oportet ergo, quod requiratur propter colorem, sed quomodo dicitur, quod propter actum secundum, licet enim color in tenebris sit in actu primo, tamen non potest, vt sic habere actum secundum, sed actum talem largitur ei lux. Sed hoc non sufficit. Si enim color in tenebris est sufficienter in actu primo, quare non habet actum secundum.

Ideo dico, quod requiritur lux propter colorem non absolute, sed ad hoc, quod moueat, & ideo aliqualiter propter actum secundum. Ratio vero huiusmodi est, quia color est lux diminuta, non sufficiens ex se mouere visum, & ideo si fuerit aliqua qualitas in tenebris participans lucem magis perfecte, poterit vtique mouere visum, sicut clare apparet in carbunculo, & noticula, quae videntur in tenebris, quia habent lucem fortiorem. Dico tunc aliam Propositionem, quod diminutum in aliquo genere non exit in actum, nisi per assistentiam fortioris in genere primo, Virtus motiua diminuta non potest mouere, nisi per assistentiam fortioris in genere primo: quia ergo, vt dictum est, color imperfecte participat rationem lucis, ideo ad hoc, quod moueat, exigitur existentia lucis extrinsecae, vt ambo integrent rationem vnius sufficientis motiui respectu medij, & oculi. & ideo licet medium sit obscurum, similiter organum sit in tenebris, dum tamen lux sit circa rem, qua possit res illa nullo apposito mouere visum. Vnde existens in puteo tenebroso, hoc modo videt stellas, quod est, quia lux non propter aliud requiritur, quam propter colores, vt dictum est.

Vltima propositio pertinens ad propositum principale. Vtrum lux fuerit prima die creata, & quae lux est illa, quae creata fuit. Dicitur, quod non lux proprie, sed similitudinarie, puta Angelus. Vnde creatio Angeli fuit opus primae diei, ideo sensus est. Dixit Deus, fiat lux, id est, Angelus.

Sed contra hoc est Augustinus contra Manichaeum, & super Genesim ad literam, qui dicit ibi, non est metaforica, sed historica literasacrae Scripturae, nunc autem planum, quod litera habet de luce corporali, non de Angelo: vnde sequitur, quod factum est, habet de luce corporali, non de Angelo, vnde sequitur Vespere, & mane dies primus, dies autem non fuit sine corporali luce.

Ideo dicunt alij Doctores, puta Magister, & Beda, quod lux illa fuit nubecula quaedam corporalis in loco illo, vbi sol nunc est circumiens hemispherium illud, & causans diem potentia sua, sua vero absentia noctem, sicut nunc facit sol. Sed statim oritur difficultas, quid fa-

ctum sit de nubecula illa luminosa. Ad hoc tamen dicunt, quod conuersa est in solem, lunam, & stellas, quae facta sunt de illa, vt de materia Sed contra hoc est, quia tunc sol esset generabilis, & corruptibilis, & alia luminaria similiter, & rediret tunc opinio Antiquorum Philosophorum. Ideo dicunt alij, quod lux illa fuit quaedam qualitas luminosa, quae fuit data corporibus caelestibus signanter soli: dicunt tamen, quod sol, & alia corpora luminosa, quantum ad substantiam, fuerunt creata prima die, quod prima die materia fuit sub formis substantialibus caelorum, & aliorum corporum luminarium, & ideo sol quantum ad suam formam substantialem fuit die prima: similiter corpora alia stellarum, sed carebant propria eorum qualitate, quae est lux, & ita fuit eis data quarta die: in prima ergo die Deus dixit: Fiat lux, idest corpora caelestia luminosa, quantum ad substantiam, & cum aliqua qualitate lucida vmbrosa, quae quarta die ad praesentiam perfectioris corrupta est, vel illa eadem augmentata

Sed ista via ita repugnat Philosophiae, sicut pri ma, & est satis irrationabilis: lux enim solis secun dum philosophiam coaeua est soli, & eam necesse esse, sicut Sol. Ratio huiusmodi est, quia lux est sequela necessaria formae substantialis Solis, & corporum aliorum, sicut risibilitas hominis. Tales enim non separantur factione, & productione a suis subiectis, & quicquid sit de potentia Dei; tamen talia miracula non sunt ponenda sine nocessitate. Dico ergon quantum ad istum articulum, quod sententia Damasceni, & Basilij magis est te nenda, eo quod magis consona est sensui litterali scripturae, quae de plano habet, quod prima diefacta est dies. Sed quid tunc debet intelligi per diem.

Ad huiusmodi euidentiam sciendum est, quod dies potest diffiniri tripliciter, vno modo per cau sam efficientem, vt cum dicitur: dies est latio So lis super terram, & hoc non fuit prima dies, de qua nunc est sermo.

Alij vero dies diffiniuntur per causam formalem, quae assignat eius quidditatem, puta si dicatur: Dies est luminositas quaedam, & haec diffinitio est imperfecta: ideo tertio modo potest diffiniri per causam formalem includendo mate rialem, & haec est diffinitio propria accidentium 7. metaph. hoc modo dies luminis situs Hemispherij, siue in media sphera, Tunc ad propositum dico, quod dies quae primo creata est, fuit nonaliud, quam luminositas quaedam causata in Hemispherio successiue, sicut nunc causatur a Sole. non enim Deus indiget Sole in causando lumen in medio, & ideo sicut Sol nunc suo circuitu tansat in Hemispherio aliam, & aliam luminositatem quae est alia, & alia dies, & hoc successine, lumen prius, & lumen consequens diem post diem. Sic recte Deus sua virtute causabat in medio absque praesentia Solis lucem, & luminositatem quandam similē illi, quam nunc sa cit Sol, & hoc successiue, augendo etiam, & deerescendo, ac per hoc etiam mane, & vespere causando, & successiue lumen post lumen, idest diem post diem, vsque ad quartum diem, qua Sol producttus est, & tunc creauit Deus immediate Solem, & corpora alia luminosa cum luce propria. Et tunc Deus suspendit actionem suam circa lumen Hemispherij, & permisit Solem agere actionem suam, qui ex tunc causauit lumen in medio, eo ordine, quo Deus creabat primo, & successiue, & per consequens continuauit diem post diem successiue, eo modo, quo Deus immediate creauerat dies tres primos, Sic ergo lux illa prima die fuit creata, secundum hoc luminositas quaedam successiue causata in Hemispherio eiusdem rationis cum eo, quod modo causatur a Sole, quae est formaliter idem, quod dies; cuius item priuatio est nox, creata (inquam)mediate a Deo. et intelligo, quod luminositas illa moueretur per Hemispherium, sed continue creabatur succe ssiue alia, & alia, sicut modo, & haec est sententia Damasceni lib. I. c. 4. Dicit enim, quod lux illa erat radius, qui expansus faciebat diem: hoc idem dicit Basilius in Exameron. Hoc idem videtur intendere Magister, & Beda, qui ponebant illam nubeculam esse corpus lucidum, non accipiendo corpus proprie, sed quia lux, siue lumen est extensum in medio, quia etiam imaginantur lucem, quasi per modum corporis cuiusdam, ideo large poterat lux illa dici corpus; quia vero sol peregit postea officium illius lucis sua luce simili causata ab eo, ideo potest dici aliqualiter, quod lux die quarta fuit conuersa in solem. Haec expositio est summe consona textui, qui dicit, Appellauit lucem diem. Dies enim formaliter non est nisi luminositas in tanta mensura existens in Hemispherio; nec est dies nu becula illa lucida, nisi causaliter, pro quanto poterat esse a tali nubecula.

Ad argumentum patet: Non enim facta est lux illa sine subiecto, facta enim est in Hemispherio.