Quaestio 1

ARTJCVLVS I. Vtrum passiones appetitus sensitiui vere fuerins in Christo.

SED primum quaero: Vtrum passiones appetitus sensitiui vere fuerint in Christo. Et quod non probo sic. In Christo non fuit verus dolor: ergo. Antecedens patet per Hilar. lib. 10. de Trinit. in litera, & consequentia statim clare sequitur. Item, in Christo non fuit tristitia: ergo nec verae passiones appetitus sensitiui. Antecedens patet, Christus non erat tristis, nec turbulentus. Consequentia patet, quia finis omnis passionis est delectatio, vel tristitia: ergo vbi non est finis: nec ea quae sunt ad finem. Item, qui non habet obiectum timoris, nec per consequens timorem; sed Christus non habuit obiectum: ergo. Probo minorem, quia obiectum timoris est arduum, & hoc est incurabile malum: sed nihil fuit incurabile in Christo: ergo. & confirmatur hoc per dictum Hilar. qui dicit, quod non est verisimile, quod timuerit, quia ceciderunt illi, qui venerunt ad eum capiendum in aspectu eius. Item, quod in Christo non fuit ira patet, quia ira est animi perturbatio, haec non fuit in Christo. Item probo pluraliter de omnibus passionibus sic: Si passiones fuerunt in Christo, aut fuerunt passiones irascibilis, aut concupiscibilis, quia prima passio eius concupiscentia: hoc autem est peccatum, quare in Christo non fuit. Item nec irascibilis, quia potissima, & prior eius passio est ira: haec autem in Christo non fuit. Item in homine virtuoso simpliciter, & perfecto simpliciter non sunt huiusmodi passiones; probo quia quantum sunt, tantum deficit a virtute: sed Christus fuit simpliciter, & perfecte virtuosus: ergo.

Contra est Euangelium, quod vbi loquitur histori ce ad literam est intelligendum: sed Euangelium loquitur historice, quod passiones fuerunt in Chri sto, vt dicit: Coepit tristari, & moestus esse. Item in Psal. zelus domus tuae, &c. Sed zelus est passio: Item Joannis 2. dicitur, quod hoc verbum fuit verificatum in Christo. Item in Christo fuit verus dolor: ergo, & passiones verae. Consequentia patet, quia dolor est vna de passionibus appetitus. Item Christus assumpsit naturam passibilem, & animam: ergo.

Respondeo hic, Dico tria. Primo de passionibus in communi. secundo in speciali, tertio de passionibus Christi in speciali, quomodo in eo fue runt. De passionibus in generali difficile est determinare, quia materia est male discussa. Ideo oportet hic tria inquirere. Primo, quid sunt passiones. Secundo, quot sunt. Tertio, quae concurrunt ad causandum passiones. In speciali autem in secundo articulo: in tertio, quomodo in Christo, &c.

Circa primum dico, quod passiones sunt actus appetitus sensitiui, vt amare, gaudere & tristari; quod autem talia dicantur passiones patet per Aristotelem a. Ethic. dicit Aristoteles, quod in anima sunt tria, scilicet potentiae, passiones, & habitus sub passione. Item Joannes Damasc. lib. 2. cap. 23. & 38. dicit, quod passio animalis est actus, vel motus appetitiuae virtutis sentiendi boni, vel mali. & ibidem, quod passio est modus animae rationalis in dispositionem boni, vel mali: sed talis actus est passio 3. Ethic. Augustinus etiam lib. 9. cap. 4. de Ciuitate Dei, dicit: quod aliqui vocant istas passiones, affectiones, animi perturbationes.

Sed hic est dubium, quare actus appetitus sensitiui vocantur passiones, & arguo, qued non possunt dici passiones, sic: Vnum oppositum non habet nomen alterius: sed tales actus sunt oppositi passionibus: ergo. Maior patet, quia sicut non sortitur nomen, ita nec passionem. Minor patet, quia tales actus sequuntur passiones: sed actio, & passio opponuntur: ergo.

Dices, quod sunt passiones realiter, quia appetitus sensitiuus patitur ab obiecto. Non valet, quia secundum hoc secundi actus virtutis sensitiuae apprehensiuae debent dici passio, & tamen non sunt.

Dices, quod actioni de genere qualitatis non opponitur passio. Non valet, quia pari ratione dicam de intelligere, quod tamen dicitur actio talis, & tamen non est passio. Item secundo sic: De quocunque asseritur ratio passionis, aut hoc ratione receptionis, vel ratione obiectionis. Haec est sufficiens diuisio 2. de anima tex. 57. & 58. passio dicitur istis duobus modis: sed ex nullo istorum modorum potest actio dici passio: ergo. Minorem probo primo, quod non ex receptione, quia sic vifio recipitur in oculo, sicut amor in appetitu; sic etiam intellectio, & volitio recipitur in intellectu, & voluntate, & non dicuntur passiones. Nec secundo ex obiectione, quia in laetitia, vel gaudio nulla obiectio, postea aliquid potest obijci in vna cognitione, & sequitur dolor in capite: ergo.

Item: si dicuntur passiones, aut dicuntur passiones de praedicamento passionis, aut de tertia specie qualitatis: sed nec hoc, nec illud. Maior patet. Minor declaratur, quia praedicamentum actionis est accidens relatiuum: tales autem sunt quidditatum. Nec secundo modo de tertia specie qualitatis, quia passio de tertia specie est generalis, vt albedo, & dulcedo: & postea isti actus secundum te non erunt in tertia specie, quia sunt huiuimodi ad hoc, vt gaudium est de bono conuenienti, & ita includunt terminos determinatos.

Item: si dicuntur passiones, aut hoc est formaliter, aut consequenter, vel concomitanter, aut efficienter. Non primo modo, quia tales effectus sunt vere qualitates supernaturales, & formales; tales autem non sunt passiones, quia nihil est eis contrarium; passionibus autem est contrarium. Nec concomitanter, quia sicut in visione aliquid operatur caelum impressiue, ex quo visio concomitatur. Nec tertio modo, quia cum sint actus spirituales, non causant passiones carnales: & postea non saltem appraehensiue, quia hoc facit visio, & visio non est passio.

Respondeo, quod actus appetitus sensitiui vocantur passiones, & tamen actus voluntatis, aut intellectus, nec apprehensiuae, nec sensitiuae vocantur passiones: tamen in appetitu sensitiuae dicuntur passiones. Ratio est cuiusdam Doctoris, quia vitio non est passio, & tamen amor est passio, quia ratio videtur importare tractum quoddam ipsius passi ad agens, quia passum trahitur ad obiecum, & ideo talis tractus vocatur pati. Passio ergo est illud, secundum quod aliquid trahitur ad aliud: sed per tales actus trahitur appetitus ad obiectum, non sic de potentijs apprehensiuis: ergo.

Minor declaratur, quia appetitus vadit ad rem, & tendit: ergo trahitur, sed in aliis est motus rei ad potentiam apprehensiuam, ideo passio dicitur proprie.

Item: actus appetitus sensitiui dicuntur passio, & non actus intellectiui: ergo. quia passio dicitur proprie, vbi transmutatio corporalis concomitatur: sed in actu appetitus sensitiui concomitatur huiusmodi passio, non actus intellectiui: ergo. quod patet, quia talis passio non est alligata organo corporali.

Dicit ergo iste, quod de ratione passionis sunt duo, scilicet transmutari, & trahi: & ideo propter primum non est passio in voluntate, propter sensus in apprehensione sensitiua.

Contra: hoc non sufficit. Primo, quod dicit de trahi, arguo contra eum sic: Si trahi est de ratione passionis, vbi non erit trahi, non erit passio: sed quod hic passio ponatur tractus potentiae ad obiectum: sed odium, & tristitia non sunt tractus ad obiectum, imo sunt fuga e conuerso, quia per odium sugitur ab obiecto, & tamen sunt maximae passiones: ergo.

Item: Si haec est formalis ratio, scilicet trahi, tunc actus secundum quod potentia magis traheret, est maxime passio: sed amor maxime trahit: ergo est maxime passio, quod tamen ipse negat alibi; imo secundum eum ira est maxime passio. Item quaero, quid intelligit per trahi ad obiectum, non capio aliud, nisi similari ad agens, non quia adducat illud ad se.

Tunc arguo sic: Vbi est agentis, & patientis maxima assimilatio, ibi erit maxima passio: sed in actu voluntatis apprehensiuae est maxima assimilatio: ergo. Probatur minor, quia obiectum imprimit suam similitudinem. Dices, quod ego accipio aliter trahi. Certe tu facis fallaciam consequentis, quia tu ponis, quod mouetur ab obiecto, tunc aequiuoce loqueris de tractu. Contra illud, quod dicit, quod non dicitur passio, nisi concomitetur transmutatio corporalis. Contra, quia formae simplicis ratio eius consistit in vno simplici: sed transmutatio corporalis, & trahi sunt duo: ergo oportet ibi esse vnum solum. Item, transmutatio corporalis est ex nimia imaginatione, vt patet de ouibus Jacobi.

Item: alia ratio est, vnde dicantur passiones; ad cuius euidentiam formo Propositiones.

Prima, quod isti actus sunt formae simplices. Secunda est, quod intra istos actus transmutationes formaliter non ingrediuntur. Tertia, quia concomitatur aliquo modo istos actus. Quarta, quia sunt formaliter in prima specie qualitatis. Quinta, quia transmutatio concomitantis est in tertia specie qualitatis. & ex hoc patebit, quomodo dicuntur actus appetitus sensitiui passiones, & non actus potentiae apprehensiuae.

Primam propositionem probo sic. Potentiis correspondent actus: ergo potentia vitalis, & quod radicatur vere in anima: ergo.

Item: sunt actus formae vitalis, & vniuersaliter sensitiuae: ergo & amare, & odisse, & vniuersaliter appetere. Consequentia patet, quia isti actus sunt nobiliores, quam illi, vnde sicut in hominevoluntas est altior potentia, quam intellectus, sic appetitus in brutis. Item actus vitales dicuntur, quibus potentia intentionalis obiecto vnitur, qui est proprius modus vnionis: verbi gratia, si intelligere esset qualitas mortua, per quam solum potentia assimilaretur obiecto, certe non esset vitalis; sed quia ponitur obiectum vniri in esse cognito, ideo vocatur vitalis, quia est specialis modus similitudinis, & singularis: ita de amore. Vnde dicit Augustinus, nihil tam praesens, quam quod cogitatione ponitur: sed actui appetitus sensitiui vnitur obiectum potentiae modo vitali, & intentionaliter: ergo. Item si dicit, quod non sunt vitales, nec intentionales, sed ira est transmutatio cordis.

Contra sequitur, quod vbi esset transmutatio talis, quam inlammatio esset ira: sed illa inflammatio esset calor: ergo vbi est calor, ibi erit ira. Dicit quod non valet, quia non quilibet calor, & inflammatio est ira: sed talis inflammatio specialis in corde est ira.

Contra, tunc solum differret ira, & accensio, sicut concauitas, & nasus: sed certum est, quod non sunt sicut simum, & concauum, quia forma vbicunque ponatur, est eiusdem speciei: ergo si est accensio, ibi est ira. Item, concauitas vbicunque est eiusdem rationis: ergo non est ira formaliter tales trans mutationes: ergo sunt formae magis in appetitu sicut in subiecto.

Nunc venio ad secundam Conclusionem, & primo arguo sic, contra: Jllud, quod definitur per aliud, includit illud formaliter: sed definiendo iram, definis transmutationem corporalem, vt dicitur, ira est transmutatio sanguinis circa cor. Dices, quod haec definitio est physica. dico quod verum est, & ideo est melior, quia ponuntur illa quae pertinent ad intrinsecum.

Item: illud quo cessante, cessat aliud, videtur etiam inclusum in illo: sed cessante tali transmutatione cessat ira: ergo.

Item: quando duo sic se habent, quod vnum est in subiecto per aliud, illud videtur pertinere ad suum intrinsecum: sed vbi est verecundia, ibi est rubedo faciei, & similiter in corde ira est accensio sanguinis: ergo.

Dico, quod non, & probo sic. Isti actus sunt vitales, vt probatum est. Tunc sic. Intra tamen formam vitalem nil intrat, nisi vitale: sed transmutationes corporales sunt non vitales: ergo.

Item: Intra realitatem formae simplicis, non includuntur duae realitates distinctae; sed tales transmutationes dicuntur diuersae realiter, quia diuersi motus, & concursus, & postea tales sunt corporales, & sunt coram vitalibus, & non vitalibus: illa autem sunt proprie vitalia.

Ad obiectiones in contrarium. Ad primam dico, quod tales definitiones non sunt philosophicae, quae differunt per motum, & accidentia; vnde non curat physicus de praecisa quidditate, sed solum metaphysicus curat de quidditate, & quia ista se

concomitantur; ideo physicus de ira dicit, est accensus, &c. sed metaphysicus dicit: Ira est appetitus vindictae. Contra iam dicit Aristoteles, quod definitiones logicae sunt vanae, verum est, sed non metaphysicae, nisi in ordine ad passiones, quia non possunt probari passiones, nisi demonstratiue, & a priori: sed quantum ad intrinsecum non, imo sic sunt verissimae.

Ad aliud dico, quod non concomitatur: ergo est intrinsecum, non valet, quia calor non est ignis & tamen concomitatur.

Ad aliud dico, quod verecundia non est in vultu, quia verecundia non est aliud, quam timor improbationis, & ira est in corde. Imo ex tua propositione ptobas, quod non sunt idem.

Nunc de tertia Propositione hoc non oportet probare, quia non est verecundia, quin rubescat, sic est malum. Sed dubium est, vtrum tales transmutationes praecedant, & sint primae, vt causa, vel post, vt primo sit gaudium, & post transmutatio.

Et quod transmutatio praecedat, probo, quia quando ab aliqua causa sunt duo effectus, quorum vnus separatur, alius non: ille qui non separatur debet dici prior. Exemplum de sole respectu illuminationis, & caloris: sed imaginatio in appetitu sensitiuo causat transmutationem, & tunc statim est in ista passio, & aliquando est ibi transmutatio, & non est passio: ergo. Et confirmatur, quia medici volentes curare illas passiones, prius curant illas transmutationes. Sic etiam melancolia curatur per fletum: ergo.

Item: actus appetitus sunt in appetitu sensitiuo & organo: sed istae transmutationes sunt dispositiones organi: ergo prius est: ergo.

Item: dispositi ad iram sunt dispositi per istas transinutationes, ita de passionibus, & dispositionibus, quia hoc sunt totaliter dispositi: ergo videtur, quod istae passiones insint mediante alio, & sic illud erit praeuium: ergo. Et confirmatur 1. de anima, videtur, quod gaudium, & tristitia sunt non separata, quia in taliter dispositis surgunt tales passiones; videtur ergo, quod illae sint primae.

Contra, videtur de alia parte, quod transinutationes tales sint sequelae, & probo, quod si tales exigerentur vt primae, aut hoc esset per modum disponentis, aut per modum coelicientis, vt potentia eliciat. Non primo modo, quia inter potentiam, & actum non cadit medium necessario. Nec secundo modo, quia non videtur, quod caeli terminant actum. Nec ex parte obiecti, quia videtur, quod potentia sit sufficiens cum obiecto, siue esca. Et confirmatur, quia dicimus, quod cor dilatatur prae gaudio, & cor inflammatum dicimus post iram. Item secundum diuersitatem istarum passionum diuersificatur transmutatio, quia enim verecundus tristatur, ad locum extrinsecum emirtit sanguinem, non e conuerso, & quia gaudet quidam, statim cor dilatatur. Ideo dico, quod tales transmutationes non sunt primae sequelae.

Nunc restat exponere alias duas propositiones de actibus potentiarum, & quantum ad alteram dico, quod tales actus potentiarum sunt in prima specie qualitatis formaliter. Hoc probo sic: illa dispositio, quam comitatur bene, vel male in disposito, est in prima specie qualitatis, hoc declaratur; vbi distinguuntur species qualitatis: sed ab huiusmodi actibus non potest separari bene, vel male, probo istam, da quicquid volueris, siue verecundiam, siue nemesim quamcunque passionem des, ex suo formali importat bene, vel male. Dices, quod non important bene, vel male, nisi obiectiue inquantum circa istas passiones possumus nos habere per habitus, bene, vel male.

Contra: absque omni habitu verecundia est bona, & nemesis inuidia mala. Item, a quacunque passione impossibile est separari bonum, vel malum.

Ad tuum argumentum dico, quod per habitus fit distinctio in illis passionibus, quae sunt indifferenter bonae, vel malae: sed in illis, quae ex genere important bonitatem, vel malitiam, non sic per hoc. Idem dico de actibus intellectus, qui omnes sunt in prima specie qualitatis. Item omnis dispositio, vel est in prima specie, vel in alijs speciebus, scilicet secunda, tertia, quarta: sed actus isti non sunt in secunda specie, quia non sunt potentiae, nec in tertia specie, vt argumentum videtur dicere, quod ira est in tertia specie qualitatis: sed non est sic, cuius ratio est, quia tertia est dispositio absoluta in se, & separata ab obiecto. Isti autem actus non sunt dispositiones sic absolutae, quia sunt huius ad hoc siue actus. Item nec in quarta specie, quia non consequitur quantitatem, restat ergo quod in prima. Item omnis dispositio huius ad hoc disponens subiectum tanquam perficiens, vel imperficiens est in prima specie qualitatis: hoc fuit declaratum quaestione, vbi distinxi species qualitatis: sed actus isti sunt huiusmodi: actus enim disponit non absolute, sed per respectum ad obiectum, vt actus est perficere, vel imperficere potentiam: ergo.

Nunc ad aliam propositionem dico, quod transmutationes quae ex ijs sequuntur, sunt in tertia specie qualitatis. Ad istas autem transmutationes sequitur quandoque motus localis, vt dilatatio cordis, rarefactio, & huiusmodi, &c. & tales motus non sunt de genere qualitatis. Et est quaedam dispofitio, quae sequitur ad istum motum, & istud vel est qualitas actiua, & hoc in tertia specie qualitatis; vel est dispositio consequens, quae est qualitas consequens quantitatem, vt cum cor dilatatur, vel in ira consttringitur, & ista densitas est in quarta specie qualitatis: ergo solum loquitur de qualitate, quae est dispositio consequens, quae est qualitas actualis. Hanc dico esse in tertia specie qualitatis, vt est calefactio in irato, vel frigefactio in timore, quod idem est in tertia specie qualitatis, quia infert passionem, & ideo inducunt infirmitates, vt est passio amoris, & aegritudo amoris, quae est quaedam dispositio derelicta ab isto, & uocatur a medicis amor haeroicus. & ideo dicuntur passiones, & aegritudines, quia aegritudo eius terminus, sed quando intenditur est mors; sic contingit mori animal nimio gaudio, similiter de ira.

Tunc patet propositum, quare motus appetitus dicuntur passiones, non a suscipiendo, nec abijciendo, sed solum causaliter, prout huiusmodi actus sequuntur quaedam passiones obiectiuae, sed multum protenduntur, & sic in hoc, quod inducunt passionem, sunt passiones.

Ad primum pro parte alia dico, quod non sunt passiones formaliter, sed solum causaliter, quia veras passiones causant.

Ad aliud concedo maiorem. Ad minorem dico, quod non dicunt obiectiones, quod sint formaliter obiectiones, sed solum causatiue, sed quia ex actibus talibus sequitur transmutatio, quae est obiectio, vnde ira, & gaudium obijciunt, quia si intendantur, afferunt mortem.

Ad aliud dico, quod passiones neutro modo, quia solum dicuntur passiones consecutiue, & causatiue. Ad aliud dico, quod isti actus non sunt in tertia specie qualitatis, sed sunt aliquid, quod in- ducit passiones de tertia specie qualitatis. Ad aliud dico, quod non sunt passiones formaliter, sed solum concomitatiue, & causatiue.

Instabis dicens, quod visionem concomitatur passio in sensu: ergo & passio, quod non potentia. Dico, quod vt actus dicatur passio, non sufficit con comitantia passionis, sed exigitur causatio: tunc actus non causat passionem, sed potentia subiectum causat passionem, vnde obiectum excellens corrũ- pit visum, non visio: sed ex motu appetitus sunt cau satiue huiusmodi passiones.

Dico, quod imaginatio causat passionem; atque hoc, non est ex formali ratione actus, sed consecutiue solum, vnde potest imaginatio, quam non sequitur laesio, sed posito quocunque gradu appetitus sequitur immediate transmutatio. Ex formali ergo ratione imaginationis non est, quod actum eius sequatur transmutatio; vnde quod dicitur de Camaleonta, non est ex sola imaginatione, sed ex affectione aliqua. Sic quod dicitur de ouibus Jacob, dico quod non est ex sola imaginatione, sed ex actu appetitum sequente. Et hoc de primo articulo.

ARTJCVLVSJJ. De numero passionum.

DE secundo ergo est dicendum, de numero passionum. Ad cuius euidentiam sciendum est, quod communiter assignantur passiones sex concupiscibilis, & quinque irascibilis. Sex autem concupiscibilis sunt istae, scilicet, amor, desiderium, delectatio, odium, fuga, tristitia, ita quod tres primae sunt respectu boni, & tres vltimae respectu mali. Similiter ex parte irascibilis sunt quinque; duae respectu boni, & duae respectu mali absentis, & vna respectu mali praesentis. Respectu boni est spes, & desperatio, respectu mali absentis audere, & timere: sed respectu mali praesentis irascibilis est, scilicet assurgere in iram. Hic attende, quod huiusmodi passiones dicunt actum formaliter, transmutationem consecutiue, & causaliter.

Quantum ad primum possunt poni in appetitu intellectiuo, vnde in parte intellectiua est species: sed quantum ad secundum non possunt dici passiones, nam ex hoc dicebantur passiones, quia causabant transmutationem corporalem conformem, quam sequitur passio. Ista transmutatio non ponitur in parte intellectiua, vnde in spiritualibus, vt appetitus sensitiui, vt conformis motus localiter hoc non potest esse in intellectu.

Hic autem sunt duo dubia.

Primum, an istae passiones inter se realiter distin guantur, vt amor, & odium, quae sunt passiones concupiscibilis, distinguantur ab alijs & an euacuent omnem passionem appetitus sensitiui.

Circa primum concurrit dubium, quomodo amor, & odium quae sunt passiones concupiscibilis, distinguantur ab aliis quatuor passionibus concu piscibilis. Secundo, quomodo delectatio, & tristitia ibidem ab aliis quatuor. Tertium dubium est de delectationibus inter se quomodo distinguantur.

ARTJCVLVS JJJ. De delectationibus, quomodo inter se distinguantur.

VTrum delectatio corporalis, quae est quaedam passio, & delectatio cordis, contineantur sub vna ratione generali, & per hoc videbitur distinctio passionum concupiscibilis.

Circa primum, quomodo amor, & olium se habeant ad alias quatuor passiones concupiscibilis: hic est duplex modus dicendi.

Dicit vnus Doctor, quod amor, & odium solum dicunt actum primum appetitus, & qualitatem quandam inexistentem: sed tristitia, & desiderium dicunt actum secundum. Quod probatur a simisi: sicut enim est in motu rerum naturalium, motus deorsum est actus elicitus, & actus secundus; inclinatio autem dicit grauitatem, quae est qualitas quaedam, & actus primus. Sic ergo in motus appetitus alius cum sit amor est quaedam complacentia, & confirmatio amati cum amato: amor non dicit passionem, vel actum secundum, sed dicit actum primum, & qualitatem quandam inexistentem, quae est inclinatio ipsa formaliter ad amatum: sed desiderium, & tristitia dicunt actus elicitus, & secundos.

Item: impossibile est duos actus perfectos appetitus poni simul in appetitiuo, & intensos; sed existente in appetitu desiderio, & delectatione summa, potest summe inesse amor ergo non inde, quod differant, sicut duo actus eliciti secundi. Item: illud, a quo oritur actus secundus, non est actus secundus, sed delectatio, & desiderium, quae sunt secundi, oriuntur amor, &c. Minor pater, maiorem probo, quia amor est desiderium, & amore in habito delectaris: Est etiam amor principium omnis actus concupiscibilis, vt videtur: ergo amor non est nisi qualitas quaedam, quae non est actus secundus, sed primus, & gratuitas faciens conformitatem duorum, sicut grauitas est actus primus faciens conformitatem grauis ad genitum. Sicut ergo amor solum est grauitas, non actus elicitus. Haec positio est satis probabilis, sed non videtur verum dicere, quod amor sit actus secundus.

Et probo, quod sic. Jllud, sub quo est statim potentia ad principium obiecti, & ad absentiam obiecti statim, non est sub illo, illud est actus elicitus.

Dico autem statim ad differentiam habitus, sub quo non est statim potentia ad principium obiecti, & quia dices forte, quod statim species est in oculo ad principium obiecti. Ideo addo aliam particulam, quod ad absentiam illud statim abest.

Sed dices forte, quod species non conseruatur in oculo absente obiecto. Ideo addo modo aliud, & dico, quod illud sit tale, quod sit vitalis, & visio formalis potentia cum obiecto; stat ergo propositio, quod istae tres conditiones non conueniunt habitui nec speciei, sed actui. Tunc subditur, sed amor statim obiecti ad praesentiam acquiritur visio actus, quam aliqua passio. Item ad absentiam obiecti quiescit. Item, vnit potentiam formaliter cum obiecto, & vitaliter: ergo. Item, amor distinguitur in actualem, & habitualem, tunc, illud quo acquiritur habitus, est actus secundus: sed tale est amor: ergo.

Item: Delectatio, & amor cadit sub praecepto: sed talis qualitas mortua non cadit sub praecepto: ergo. Si ergo imaginatur, quod amor sit qualitas, quae est operatio, concedo: sed non concedo aliter.

Ac primum pro sua positione dico, quod amor bene est conformitas, & actus complacentiae: vnde est actus, qui vocatur placere, & est qualitas vitalis conditionis in obiectum, & est de prima specie qualitatis. De grauitate autem autem non est sic simile, quia grauitas non acquiritur, nec potentia mouetur de aliquo in grauitatem. Item non est vitalis tendentia in aliud.

Ad secundum dico, quod non est aliquod inconueniens assignare duos actus, & qualitates non solum se habentes quodam ordine, sed quod vnum sit causa alterius. Exemplum de radio, & calore, quae sunt subiectiue in aere, & radius est causa caloris: sed in proposito, & complacentia magna ad rem intenditur eius desiderium, & sic possunt simul esse cognitum: ergo concludit de actibus disparatis, non sic in proposito.

Ad aliud nego minorem, dico enim, quod actus secundus, qui est vitalis tendentia, totum esse causa alterius tendentiae, cum sit amor respectu desiderij.

Alius modus communis, quod realiter distinguuntur, ita quod amor, & odium se habent ad desiderium, & tristitiam, & alia sicut distincta realiter. De hoc alias fuit dictum. Sed modo specialiter dico, quod amor, & odium non diuiduntur con tra alias passiones. Imo dico, quod omnis amor vel est desiderium, vel delectatio, & omne odium, vel est tristitia, vel fuga, hoc probo aliquibus rationibus. Primo sic: Quandocunque duae differentiae dicuntur euacuare omnes actus alicuius potentiae, omnis actus contentus in potentia continetur sub aliqua istarum differentiarum; sed ita est quod desiderare, & quiescere, appetitum tendere, & quiescere, euacuant sufficienter omnes actus concupiscibilis: ergo ex vna parte, & fugere, & tristari actus euacuant illis oppositos ex alia parte: ergo omnis actus appetitus concupiscibilis est vel tendere, vel fugere, vel tristari: sed amore est in appetitu: ergo. Maior patet. Minorem probo a simili, sic: Sicut se habet de motibus naturalibus, sic de motibus appetitus animalis: sed omne, quod mouetur appetitu naturali, habet tendere in aliud, vel quietari, vt patet de graui: ergo similiter appetitus animalis habet, vel motum tendentiae, & motum, quo in illo quiescit.

Dices, quod non simile depono in graui inclinari, quod praecedit tendere: ergo similiter in appetitu est inclinari, & illud non esse praecedit actum: ergo actus primus, & talem voco amorem.

Contra: Aut per inclinari intendis potentiam, & sic manifestum est, quod non oportet, quod actus vel dicit aliquid faciens confortatiue, & sit idem quod placere: sed placere est quietari in illo: ergo apparet in extremis.

Item: probo illud discurrendo sic: Omnis actus appetitus concupiscibilis est respectu boni, tunc sic, vel est respectu boni, vt tuum est, & sic vel est habitum, & sic in illud non fertur, nisi in delectari; vel est non habitum, & sic non fertur, nisi per desiderare: Vel est appetitus secundo modo respectu boni alterius, & hoc similiter contingit dupliciter. Vel est habitum, & sic super illud feretur actus, qui est placere, & istud est quiescere. Si autem non sit habitum, sic fertur super illud per desiderare, & istud est tendere: igitur omnis actus appetitus respectu boni est vel quiescere, vel tendere: cum ergo quies sit delectari, & tendere sit desiderare: ergo ista duo euacuant omnes actus appetitus respectu boni: quare sequitur, quod omnis amor est vel desiderium, vel delectatio: ergo non dabit potentiam, quae non reducatur ad actum

Item tertio sic: Omnis amor, vel est concupiscen tiae, vel amicitiae: sed amor concupiscentiae est desiderare, amor vero amicitiae est delectari, & quiescere: ergo. Maior patet. Cum enim dico amicitiae, vel concupiscentiae, ista est contractio in transitiuum: omnis amor, vel est amor qui est complacentiae, vel amor, qui amicitiae. Minorem probo, quia idem est concupiscere, quod de siderare, amor complacentiae, vel amicitiae est delectari.

Item, quod idem sit placere, quod delectari, patet, quoniam idem est obiectum placibilis, & delectabilis. Item, idem est placens, & delectans, placet, & delectat: ergo idem est placere & delectari in illo. Non autem dico, quod omnis amor sit desiderium, & delectatio corporalis, sed tantum hoc dico, quod specificatio amoris est necessario, vel quiescere, vel desiderare: ita quod omnis amor specifice vel est desiderium, vel delectatio, idesl quiescere, vnde si amas te, dicitur talis amor complacentiae, & hoc idem est, quod delectari. Item si alium amas, eodem modo complaces in isto, & delectaris. Similiter, si aliquid ames tibi, diceris desiderare tibi; & si alteri, diceris desiderare illi. Et ex his patet, quod beatitudo formaliter consistit in delectatione, qui est amor & complacentia. Non dico, quod sit complacentia visionis, sed dico, quod est consequens ipsam visionem, scilicet Dei. Nec beatitudo est amor desiderij, quo scilicet Deum desideret, quia beatus iam habet Deum, vel aliquid desideret, quia nihil ex hoc Deo acquiritur: sed solum est amor complacentiae, vt quia complacet in summo bono, vnde 7. Ethic. cap. 13. summum bonum omnes res delectabiles: ergo. Dico, quod beatitudo est delectatio formaliter, ita vt gaudium de Deo, & complacentia in eo, est actus formaliter beatitudinis contra opinionem quorundam.

Sed hic est dubium. Primo, quia amor est principium desiderij: ergo non est idem, quod desiderium. Item, principium delectationis: ergo nonest delectatio, quia enim amas desideras, & quia desideras delecttaris; Quies & delectatio est vltimum potentiae, sed amare est principium. Item, odium non est idem quod tristari, imo sunt simul, quod idem se diligat, & summe tristetur. Et patet de daemone, qui se diligit, & summe tristatur ex poena: ergo amor non est idem, quod delectatio, per istam regulam, Si propositum de proposito.

Respondeo. Dico ad primum, quod est amor desiderij, & amor complacentiae, vel delectationis, nunc vnio oritur ex delectatione; ex delectatione oritur desiderium, quia ex eo, quod delectaris, desideras vniri delectanti te. Amor autem, qui est idem, quod delectatio, ex tali amore oritur ipsum desiderium.

Item, delectatio est multiplex: quaedam in praesentia obiecti, & ista talis delectatio oritur ex obiecto, quod prius, dum non esset praesens, non delectabat, quia prius oportet esse obiectum delectabile, & talis delectatio dicitur complacentia, vel complacere, quo obiectum placet tibi, ex isto amore accenditur desiderium, quod scilicet obiecttum sit sua praesentia vnitum. Secundo, acquisita praesentia obiecti oritur ista delectatio, quae est alterius rationis, vnde Aristoteles, Vnusquisque delectatur in eo, quod amat, quia primo complacet, deinde fit desiderium. Deinde dum obiectum est vnitum, fit alia delectatio ad aliud tertium obiectum: vnde sunt istae duae delectationes alterius rationis. Non ergo sunt plures actus tendere in obiectum, & delectari: imo nec possunt esse nisi vnus actus. Ad aliud dico, quod aequiuocas delectari, quia ipsi summe quiescunt in se, in quantum sibi placent, & istud est delectari, & quiescere, siue amor complacentiae: nam appetitus fugit poenam, & inquietatur in poenis, imaginatio summe tristatur: sed in se quietatur, & ideo est amor complacentiae: vnde summe de obiecto tristatur, quia appetitus molestatur, & in se summe placet, & ideo simul stant, quia sunt actus rationis. In quo autem fit formalis miseria eorum, non cognoscitur, vnde esse in poe na sensus, vel imaginatione non credo: sed miseria damnatorum consistit in Dei displicentia, & ista opponitur foelicitati, quia habentes actum istum omnibus alijs dictis formaliter sunt damnati.

Quantum ad istud dubium patet, quia amor & odium respectu aliarum passionum se habent, sicut genus ad speciem. 9. Ethic.

De secundo, quomodo scilicet delectatio, & desiderium se habent ad tristitiam & fugam, dicunt aliqui, quod delectatio, & tristitia non sunt actus potentiae, sed impressiones derelictae ab obiecto, & habent adhuc aliqua, primum quoddam amare, & actus huiusmodi sunt in potestate nostra, sed delectari non est in potestate nostra. Item 7 Ethic. cap. 12. & lib. 10. cap. 3. Delectatio superuenit operantibus, vnde dicitur signum ad generati: habitus enim superueniens est delectatio, quare videtur, quod sit pailio consequens operationem. Item delecta tio, & tristitia in actu exteriori non sunt actus, sed sunt impressiones obiecti: et go.

Ad hoc dico, an sint impressiones, non cognoscitur, quia forte omnes tales actus sunt impressiones: sed reputo necessarium, quod delectatio sit actus vitalis formaliter, sicut amare & desiderare sunt actus a potentia appetitiua in obiectum. Confirmo, quia delectatio cordis, gaudium, & laetitia: sed ista sunt vitales actus: ergo. Et sic dico de contrarijs passionibus.

Item, quando aliquid mouetur dupliciter, scilicet realiter, & intentionaliter, dupliciter in illo quiescit vt graue, quod realiter mouetur in centrum, non solum in aliquid, ideo non solum realiter quiescit in illo: se d animal mouetur dupliciter in obiectum, scilicet realiter in eundo, & intentionaliter, vt appetitu: ergo quiescit dupliciter. Tunc quaero, aut ista quies est vnio realis, & si non, ergo intentionalis; tunc autem quiescit negatiue, scilicet quod non mouetur, & hoc non, quia oportet, quod desiderium adipiscatur, adipisci autem non est negatio, vnde finis motus est adeptio eius, ad quod mobile mouetur, non autem negatio ipsius motus. Tunc istud aut est actus, aut potentia, aut nihil: non potentia, nec nihil: ergo actus ap petitus, qui est quiescere, est obiectum: ergo est ope ratio vitalis: sed istud non est gaudere, delectari; & gaudere, & laetari sunt actus vitales: ergo.

Item, delectatio, ex quo vnit potentiam vitaliter cum obiecto, & respicit intentionaliter obiectum, dicetur necessario qualitas, & operatio vitalis, vnde delectari non est aliud, quam obiectiue gaudere, & delectari de alio: ergo vere est operatio, non autem passio impressa, nisi sicut & actus. Vnde in appetitu sunt duo, scilicet actus positiuus, vt desiderare, & quiescere; oppositi, vt fugere, & inquietari; vnde in obiecto non placido potentia inquietatur, & hoc est delectatio: quare delectatio non est circa operationem, nec derelictum, vt dicebat alia opinio, sed est operatio appetitus, vt animalis, vel intellectualis, vnde est quietatio, quae est ex moueri in obiectum, & ideo delectatio non est actus potentiae apprehensiuae, quia non mouetur in obiectum, & haec est intentio Philosophi: nec ergo est actus alicuius potentiae apprehensiuae: sed bene est actus appetitus solum, & hoc dupliciter, vel appetitus animalis, & intellecti. Vtrum autem sit ab obiecto, non curo modo. Ad rationes pro alia opinione. Ad primam dico, quod istae passiones, & actus, qui habent ordinem causalitatis non sunt in potestate nostra, vt nunquam speras nisi amatum; nec fugis, nisi oditum, tunc quando amãre est in appetitu, necessario alij actus sequuntur: vnde si amas, non praesentatur tibi illud, vt arduum, sed vt possibile, speras, & sic desideras.

Item: ex amore rei habitae est quiescere, idest, delectari in illa: ergo dico, quod habito primo actu alij non sunt in potestate nostra, sed sequentes illum: sed si es in potestate respectu primu, eris in potestate respectu secundi, scilicet passio in appetitu.

Ad Aristotelem dico, quod non intelligit, quod sit passio intellectualis, sed bene aliquid consequens. operationem in intellectu. Vnde in contemplatione veritatis appetitus quiescit, & sic non in eadem potentia, sed in alia, scilicet in appetitu.

Nunc autem de tertio dubio, quomodo dilectatio carnalis differat a delectatione, quae vocatur animalis. Dico autem carnalis, & animalis, puta gaudium cordis, & delectatio gustus in bono vino, conueniunt in ratione communi: sed plus differunt, quam desiderare, & delectari, quia plus differunt videre, & intelligere, quam intelligere, & velle, & tamen sunt magis consequentia in modo se habendi ad inuicem. Arguo enim sic: Jllae duae passiones differunt genere, quae consequuntur apprehensiuas genere distinctas, hoc patet, quia nunquam delectaris, nisi apprehendas: sed delecttatio corporalis sequitur apprehensiuam sensitiuam, delectatio vero cordis sequitur aestimationem inferiorem, istae sunt genere distinctae: ergo. Item plus differunt passiones in potentijs distinctis, quam in eadem: sed desiderium, & delectatio sunt in eodem appetitu disferentes, vt duae passiones, delectatio autem corporalis est in apprehensione exteriori; delectatio vero cordis in corde: ergo.

Hic dico, quod sunt duo appetitus, vnus qui sequitur apprehensionem interiorem, alius, qui habet exteriorem: nunquam enim appetitus exterior mouetur ab aestimatiua, nec interior mouetur ab apprehensione exteriori: ergo duo appetitus, & sic duae passiones. Et confirmatur, quia dolor, & delectatio interior stant simul, vt patet de matribus, non ergo sunt vnus, quia sic opposita essent in eodem.

Item: ista simul stant, quod aliquis interius tristetur, & exterius delectetur, vt patet de Virgine violenter deflorata: nonebgo idem est appetitus. Aliquando autem eorum delectationes concurrunt ad inuicem. Sed contra videtur, quod gustus delectetur, sic de omnibus sensibus, circa suos actus, non videtur ergo, quod sit alius appetitus exterior a potentia apprehensiua. Et confirmatur, quia dicitur sentio dolorem: ergo dolor est actus poten- tiae apprehensiuae, non appetitus. Dico, quod si ista delectatio possit esse actus potentiae apprehensiuae, esset certe apprehensiuae interioris, & sic non oportet dare alium appetitum animalis, quam aestimatiuam virtutem. Sed hoc non est verum. Probo, quia actus apprehensiuae sunt iuditia formaliter, & motiones obiectorum ad potentiam, sed motus appetitus non sunt iudicia, nec sunt temdere, nisi obieci in potentiam. Jmo e conuerso, & ideo necessario est alia potentia apprehensiua & ideo oportet dicere necessario, quod sit appetitus complantatus, qui sequitur omnem apurehensionem, nec potest separari ab aliqua appochen sione. Quod vero dicit, quod dolorem sentimus. Dico, quod sentire aliquando accipitur pro experientia, quandoque pro actu. Primo modo intelligitur, cum dicitur, dolorem sentio, idest experior, vel doleo, non secundo modo. Pono ergo quadruplicem passionem, duas in appetitu exteriori, tristitiam & dolorem, & hae sunt delectationes corporales. Item in concupiscibili duas alias scilicet desiderium, & delecationem, fugam, & tristitiam, amor vero, & odium coincidunt cum istis. Pono in irascibili quinque, Spes, & desperatio respectu boni, & respectu mali absentis audere, & timere, respectu vero mali est ira: ergo sunt duae passiones respectu appetitus carnalis sequentis ap prehensionem exteriorem, & octo respectu appetitus animalis sequentis apprehensionem interiorem, quorum quatuor sunt concupiscibilis, & quinque irascibilis, vt visum est statim: haec de tertio articulo.

ARTJCVLVS JJJJ. Vtrum omnes passiones possint reduci ad has quinque

NVnc de sufficientia istarum, quae consistit in in reducendo omnes passiones appetitus ad has quinque: Vtrum omnes passiones tales possint reduci ad has quinque, & quod non, ostendo primo, quod non omnes corporales passiones reducuntur ad delectationem, & dolorem. Secundo, quod non oens passiones concupiscibilis reducuntur ad istas quatuor, & omnes irascibilis ad quinq. assignatas.

Quantum ad primum arguo sic: Fames, & sitis sunt paliiones corporales: sed non sunt deleccatio, nec dolor: nam famens non dolet, nec delectatur, & si dicit, quod sic esset tristitia. ex Arist. 2. de anima ꝗ dicit, quod fames est desiderium calidi, & sicci, est passiocorporalis, & tamen non est dolor, nec delectatio, Hoc idem dico de multis alijs passionibus, vt videatur reductio omnium corporalium ad delectationem, vel dolorem.

Nunc secundo arguo, quod non omnes irascibiles passiones reducuntur ad quinque praedictas passiones irascibilis. Primo, quia superbia est passio irascibilis, vnde animalia iracunda sunt superba, vt leo, & tamen superbia non est aliqua illarum quinque, vt nec spes, nec desperatio, nec timor, nec auda cia, vel ira, vt patet discurrendo per omnes. Item, Par uipensio, Irreuerentia, vel timor non sunt aliqua illarum, & tamen sunt irascibilis. Item Verecundia est in irascibili, & non apparet, quod sit illarum. Item segnities, pigrities, capitositas, & huiusmodi non est aliqua illarum.

Item Nemesis, & indignatio. Item, quod est magis dubium, mitescere est passio, tamen non est ali qua istarum.

Nunc tertio de concupiscibili arguo sic, quoniam Auaritia est passio concupiscibilis, & tamen non videtur, quod possit reduci ad desiderium, vel delectationem, vel tristitiam, vel fugam, hoc idem de inuidia. Item: Aemulatio est passio concupiscibilis, quia dicitur, Aemulamini, & c. Respondeo, dico, quod imo totus numerus passionum per istas quinque enumerantur. Ad cuius euidentiam hic sunt duo declaranda.

Primo, sufficientia eorum. Secundo, quomodo omnes passiones ad illas reducuntur. Primo ergo de passionibus corporalibus, quae sunt in appetitu exteriori, quod dolor ibidem, & delectatio euacuent omnes passiones corporales consequentes apprehensionem exteriorem, probo sic. Tot modis contingit variari passiones appetitus exterioris, quot modis potest haberi ad bonum, vel malum apprehensum: sed ad bonum, vel ad malum exterius apprehensum non se potest habere ap petitus exterior, nisi vt quiescere, vel quietari est tristari: ergo. Maior patet, quia passiones appetitus exterioris consequuntur bonum, vel malum apprehensum. Quot modis contingit variari huius modi apprehensiones, tot modis variantur passiones illas sequentes. Minorem probo. Dico, quod sensus exterior nunquam apprehendit, nisi bonum praesens, quia in absentia sensibilium non est actus circa illa: appetitus enim interior circa non praesens desiderat, vel fugit; hos ergo duos actus non potest habere appetitus exterior, quia semper aspicit obiectum, vt praesens: sed actus eius sunt circa bonum, vel malum iam praesens, circa bonum praesens non se habet desiderando.

Item: desiderium est respectu habiti: ergo se habet quiescendo, & hoc est delectari. Item circa malum praesens non se habet fugiendo, quia fuga est respectu eius, quod nondum illum consequi. tur: ergo se habet inquietando hac, alia tristari. Et si dicit esse aliqua desideria, quae sint passiones corporales solum, dico, quod non. Imo fames, & sitis, de quibus magis videtur, non solum est desiderium, sed etiam est tristitia, ad quam sequitur imaginatio de passione, & ex hoc sequitur desiderium cordis ad amouendum illam passionem

Nunc visa sufficientia passionum corporalium, reduco omnes ad illas duas. Vbi nota, quod passiones corporales, quae nominant delectationem, non habent nomina diuersa, vt delectatio, quae est circa comedere, & bibere: sed illa quae sonant in dolorem; sic, vt fames & sitis, nam fames est experientia qualitatis oppositae, vt frigidi, & humidi: vnde accidit, quod euntes per mare plus famescant. Item in hyeme, quod est quia tactus delicatus, qui est in parte stomachi, leditur; ex qua laesione est tristitia in parte illa, quae tristitia est for tis fames, ex qua est imaginatio, & desiderium oppositae qualitatis.

Similiter tristitia accidit ex hoc, quod sentit calidum & siccum, & sic tristatur, & sequitur imaginatio, ex hoc autem desiderium frigidi, & humidi. Jdem dico de pruritu, qui accidit ex hoc, quod aliquis humor laedit delicatum neruum tactus, ex quo est tristitia, vnde obiectum tristitiae illius est obiectum apprehensum carni, & tunc aliqua mouetur ad expulsionem obiecti apprehensi laedentis: est ergo fortis tristitia.

Item: frigere, & calescere est ex praesentia qualitatis oppositae, ex qua sequitur tristitia formaliter, sicut etiam de solutione continui, quae est no- bis incognita: & ideo est tristitia, quae vocatur dolor. Dicitur enim talis laesio dolor, non quod sit tristitia, quia tristitia nihil est nisi inquietari: sed dicitur propter vehementiam passionis, vt sic dolor sit tristitia vehemens, & ideo omnia causantia tristitiam acutam dicuntur infligere dolorem: sed an aliae delectationes habent non proprium: videtur, quod sic, vt dulce, & suaue, & c. dico, quod non, imo semper vnum sumitur pro alio, vt suaue dicit obiectum delectans visum, simul & obiectum delectans alios sensus: sic etiam dulce, vnde ex praesentia obiecti conuenientis in appetitu oritur ista passio: sed quia homines circa tristabilia anxiantur, ideo sunt nomina magis in speciali imposita, quam delectabilibus: ergo non est desiderium in appetitu exteriori, sed in corde, quia omne desiderium sequitur apprehensionem extrahitiue. Pa tet ergo sufficientia passionum corporalium, & reductio omnium ad duas, scilicet delectationem vel tristitiam.

Nunc dicendum est de passionibus concupiscilis. Dico, quod in concupiscibili est desiderium, & delectatio, fugere, vel tristari, quod idē est, quod dolere, vel anxiari: sunt ergo quatuor passiones. Et quod non nisi quatuor, probo ratione sicut supra de corporalibus est probatum. Tot sunt passiones concupiscibilis, quot modis contingit ferri appetitum animalem in bonum, & malum apprehensum sensu interiori. Dico autem absque assurrectione non casu, siue, cadendo ab obiecto, quia talis est passio realis. Dico, apprehensione interiori, quia appetitus interior non mouetur apprehensione sensus exterioris: sed aestimatiue iudican tis bonum, vel malum circa suum subiectum. Sed appetitum concupiscibilem, modo, quo dictum est, contingit quatuor modis solum moueri: ergo. probo minorem. In hoc enim appetitus interior praecedit exteriorem, quia interior est respectu absentis, & praesentis, vt dicitur 2. de anima, quod notitia de re absente est in phantasmate, ergo potest cadere sub apprehensione absentis: ergo hio apparet intellectus interior, duo, plusquam exterior, quia interior fertur circa bonum absens, & circa malum, quod non accidit de appetitu exteriori: sed circa bonum praesens mouetur, vt quiescens, & circa malum praesens, vt tristans; circa bonum absens vt desiderans: sed circa malum absens vt fugiens, & pluribus modis non conuenit moueri: ergo.

Ad maiorem euidentiam inslo contra hoc primo sic contra minorem, & contra totam rationem. Primo est insufficiens, nam bonum apprehenditur absolute in se, non vt praesens, vel absens: tunc quaero qualis motus est in illud, & quicquid sit illud erit complacere, & inclinari in illud, & illud vocant amorem alij: ergo videtur, quod sit bona passio, scilicet amor, & odium opposita.

Item secundo sic: primo Rhetoricorum, memoria delectabilium est delectabilis: sed memoria, & expectatio est respectu absentium: ergo delectatio est respectu absentium. Item, respectu boni praeteriti non est desiderium, & tamen est bonum absens. Item petis principium, quia assumis, quod non se potest habere circa bonum praesens, nisi quiescendo, quia hoc peto, & patet contrarium, quia se potest habere in illud, vt transformando: ergo non probas conclusionem.

Ad primum est hic attendendum. Dico, quod omnis motus appetitus, vel est in bonitate simpliciter, vel in bonitate absolute, vel in bonum apparens, vt in bonum sui, vel in bonum alterius.

Si ergo mouetur in bonum alterius, hoc est dupliciter, vel in bonum praesens, vel absens: praesens dico, si sit praesens illi, tunc peto quis motus est iste, & dico certe, quod est motus quietis, quia quiescit in bono, quod est in alio, & istud non est nisi simul placere cum illo de bono. Si autem feratur in bonum alterius, vt absens, tunc feretur optando bonum, quod aliter non potest feri appetitus, & sic circa illud erit desiderium, & sic ferri in bonum alterius, vt absens, tunc feretur sufficienter & euacuabitur per delectari, & desiderare. Item dicitur si feratur in bonum, vt sui: tunc quaero, aut bonum est praesens, & tunc fertur delectando: si autem sit absens, fertur tendendo in illud, & sic desiderando: ergo absens, & praesens necessario euacuant modum ferendi in bonum, vel sui, vel alterius.

Si autem fertur primo modo, scilicet in bonum absolute, vt si fertur in virtutem in se, vel pulchritudinem: dico, quod cum fertur praesens, non in bonum praesens appetentis, nec in bonum cui appeto; sed fertur in bonum principaliter, quia isti bono, & virtuti inest ratio bonitatis, vnde si bonitas ista esset separata, dum sit praesens per eundem actum fertur in illam, quo ferretur dum esset coniuncta, & non separata. Dico ergo, quod actus, qui fertur in amore absolute, est actus qui est delectatio in praesenti bono, sic est amor, non vt alterius, vnde bonitas praesens necessario delectat. Est ergo quidam ordo in actibus circa bonum, quo primo fertur appetitus in bonum in se, & hoc est quiescere, & delectari in bono, vt principaliter habet rationem bonitatis. Deinde sequitur desiderium adipiscendi, quo adepto sequitur delectatio alterius rationis. Et sic est de amore respectu beatorum, qui in caelo complacent videndo, non quod beatitudo consistat in visione, quia visio est quid creatum: sed consistit in obiecto, vel circa obiectum summum, & fertur in bonum diuinum, non desiderando, sed complacendo, & iste est amor charitatiuus, & summus: ergo non est vna passio accipienda respectu boni absoluti, quia illud habet iam bonitatem suam praesentem, & tunc vt sic quiescit appetitus, & si nondum habet, desiderat, quo adepto, est alia delectatio, vt quies alterius rationis.

Ad aliud dico, quod hoc est ratione actualitatis, quia memoria, quasi reddit praeterita in actu. Item de futura est ratione certitudinis expectans, vnde, vt sit potentia certa de consecutione obiecti futura, iam ex hoc quodammodo reducit illud in actu.

Ad aliud dico, quod praeteritum cum futuro conuenit, quod vtrumque non est. Et differunt, quia futurum est in potentia, non autem praeteritum: ergo ratione, qua futurum est in potentia circa illud desiderium: sed ratione praeteriti non est ineo desiderium, sed solum circa ipsum est delectatio, prout reducit illud in actu, scilicet memoria.

Ad aliud dico, quod imo euacuat, nam intentionales sequuntur conformaliter motus reales: natura autem res non mouetur ad aliud, nisi duobus modis, vel vt ad distans, & sic mouetur tendendo, vt patet de animali ad cibum. Si autem non sit distans, mouet quiescendo: Sic conformiter dico de appetitu, qui niouetur intentional. ter, quoniam vel mouetur tendendo, & sic est desiderium, vel fruendo, & sic est delectatio, & quies. Tunc arguo sic; To: sunt modi in-tus intentionalis, quot sunt modi motus realis: sed mo:us realis non nisi dupliciter, vt diccum est: ergo.

Dicis, non habes fugam, & tristitiam. Dico, quod imo quoniam anima fugit, & inquietatur in praesenti malo: & quod dicebant, quod vniri est aliud, dico, quod vniri praesupponit absens, & nondum vnitum, & vnde formaliter est actus amoris, qui est desiderium: sed imo formalis est actus amoris, qui est complacentia, vnde per vnionem quiescit graue in centro. Sed per vniri mouetur ad vnionem form iliter, & talis amor qui est vniri, & mouetur ad vnionem formaliter, est amor, desiderium, & amor secundum Philosophum. Sed amor qui est vnio formaliter, & transformatum, est complacentia, quies. delectatio, & huiusmodi: ergo amor, & odium non sunt speciales passiones, vt dictum est supra.

Nunc de passionibus concupiscibilis, omnes nominantur a tristitia, vel delectatione non vltimate consequente, sed de obiecto in se, & tunc sub eadem paisione reducuntur multae aliae pailiones. Exemplum. Inuidia est tristitia alienae prosperitatis: quod enim formaliter est tristitia, ex illa oritur desiderium inficiendi bonum, & vocatur Inuidia. Item fugere illud bonum vocatur similiter inuidia: sic ergo a tristitia sumitur in tota coordinatione. Tunc enim dico sic. Tristitia vel est de malo alterius, vel de bono. Si de malo, & hoc alterius simpliciter, & sic sumitur vna passio, quae vocatur inuidia. Vnde Augustinus 12. de Ciuit. Dei. Tristitia est cor liuidum, cuius oppositum est passio, quae vocatur Crudelitas. Si autem sit tristitia de bono alterius simpliciter, quia bonum est imaginabile, & malum proprium, & tunc oritur tristitia, & vocatur inuidia, & eius oppositum est beneuolentiaz scilicet habere cor inclinatum ad bonum alterius. Si autem sit tristitia de bono alterius non absolute, sed inquantum apprehenditur propria carentia, tunc est Emulatio, quae est de malo suo, inquantum oppositum bonum apprehenditur. Vnde non est tristicia de bono alterius, vt est illius, quia sic esset Inuidia; nec debono illius absolute: sed solum quia ipse non habet illa, & ipsa est passio laudabilis, quam facit conatus ad bonum: ex hoc enim non sequitur velle inficere bonum illius, sed bene aemulatio ad illud. Tunc vltra Tristitia de malo proprio, & Gaudium de bono proprio specialiter distinguuntur ex diuersis obiectis, & materijs, circa quas delectaris, vt circa pecuniam vocatur Auaritia, circa ludos vocatur iocunditas, sed circa victoriam vocatur capitositas. Vnde capitositas passio est specialis, & sic pro omnibus talibus.

Si quaeras, quare talium passionum aliquae habent nomen, & aliquae non, vt est delectatio indormiendo. Dico, quod ideo est, quod in nominatis relucet quaedam ratio boni, vel mali; vt in homine iocundo relucet bonum, quod est Jocunditas.

In discolo autem relucet malum, idest agrestitas, & sic patet, quomodo reducuntur passiones concupiscibilis.

Nunc de passionibus irascibilis. Primo de sufficientia dico, quod sunt quinque passiones, scilicet Spes, & Desperatio, Timor, & audacia, & ira, & hoc. sic probatur per talem rationem. Tot sunt passiones, quo. modis contingit assurgere, vel cadere ad bonum, vel a bono apprehenso apprehensione interiori. Ista autem nota, quod omnes actus irascibilis sunt formaliter assurgere, vel tunc: Quot sunt species assurrectionis, vel casus, tot sunt passiones irascibilis, tunc sumo sub, sed quatuor modis solum contingit appetitiuam irascibilem assurgere, & cadere ab obiecto: ergo. Minor probatur sic: Bonum apprehensum vel est praesens, & sic nunquam assurgit, quia vt sic non est sibi difficile, vel arduum. Si autem sit absens respectu illius potest assurgere, vel cadere, vt assurgit, sic oritur spes; vt autem cadit, desperatio.

Si autem sit malum, aut est praesens, & sic respectu illius assurgit ardue ad repellendum, & sic dicitur ira, quae non est nisi assurrectio ad repellendum malum. Modo non dicitur casus appetitus. Sed hoc post discutietur. Sed respectu mali absentis, quod futurum est, sunt duae passiones, quoniam assurrectio respectu illius dicitur audaeia, casus vero dicitur timor, & quia pluribus modis non fertur appetitus, ideo non sunt plures passiones.

Hoc est dubium, omnes passiones istae sunt appetitus intendentis, non quiescentis, tunc fertur in bonum, vt absens, sicut quiescens, quia sicut cum assurrectione aliquid desiderat, sic cum assurrectione quiescit in aliquo, vt Sancti in Deo.

Tunc arguo sic: Sicut cum assurrectione tendit appetitus in aliquid, sic cum assurrectione quiescit in illo: ergo debet esse aliqua passio respectu boni praesentis.

Item: ponuntur tres actus animae, fruitio, visio, & tensio, quibus respondent tres vittutes, siue ipsae respondent tribus virtutibus, fidei, spei, & charitati: ergo & actus istis correspondentes mutuo debent esse in eadem vi. Siut ergo spes est in irascibili, sic tensio est in irascibili, & in respectu boni praesentis.

Item tertio ostendo, quod insufficienter ostendis, quod ira sit respectu mali praesentis, tunc sicut contingit assurgere respectu mali praesentis, sic contingit cadere, non enim in concupiscibili: ergo.

Et confirmatur: Quia cuilibet passioni, respondet passio contraria: ergo, & irae, & sic erit dare vnam passionem respectu mali praesentis, inquantum appetitus cadit ab isto. Respondeo, & primo do vnam regulam generalem, scilicet, quod nullus actus irascibilis est in quiescendo. Secundo, quod nullus actus irascibilis est ferri, tendere, vel desiderare: sed est quoddam assurgere concomitans: si enim esset quiescere, iam esset actus concupiscibilis. Et praeterea, non est quies respectu ardui: sed actus irascibilis est arduum. Item quiescere non concomitatur assurgere: sed conari est dupliciter, vel vt circumstantia actus, & sic potest esse conari ad istum actum, & sic bene potest esse idem cum quiescere. Alio modo conari est idem, quod assurgere, non in actum, sed in obiectum, & sic non est verum, vt sperare bonum non est desiderare, vel indesiderare corpori, sed in desideratum assurgere, ita quod, vt sic non mediat potentiam, & actum, sed inter actum, & obiectum, & vt sic, est alius actus. Tunc ergo assurgere non est quiescere, nec desiderare, nec ipsum concomitatur assurgere, quia habito obiecto non assurgis: sed bene concomitatur, & tunc idem est, quod cum conari quiescere, desiderare; vnde est assurrectio ad desideratum, non ad desiderium.

Si autem dicis, non videtur istud assurgere, nisi futurum; Dico, quod est necesse actus appetitus, quia omnis actus vitalis, & intentionalis in appetitu est formaliter actus in appetitum; sed istud assurgere vnit specialiter potentiam cum obiecto suo modo: ergo est actus vitalis.

Item: appetitus est potentia motiua: ergo secundum diuersos motus debent poni diuersi actus in appetitu, tunc iste est motus specialis appetitus, & ideo spes iuuat omnem actum, vnde mouet ad actum non solum desiderium, sed vtrumque simul. Dico autem, quod desiderium includitur in omni actu appetitus.

Ad rationes in oppositum. Ad primam dico, quod verum est, quoniam respectu quietis est actus appetitus, licet autem malum sit praesens, tamenvictoria non est praesens, ad quam assurgit appetitus. Ad aliud dico, quod non est tendentia in obiectum, sed sorte in actum. Ad aliud dicit vnus Doctor in summa, quod est aliqua forma creata ex extremis, illa non habet contrarium proprium, sed extrema, vt est ira, quae conflatur ex tristitia, & desiderio vindictae, & spe consequendi; ita quod ira ex islis oritur: ergo. Ista ratio non concludit, quia sequitur, quod saltem cum extrema sint contraria, tunc tristitia, & spes essent contrariae. Item, ad actum audaciae concurrunt desiderium, & spes victoriae consequendae, & tamen audacia habet contrarium. Item aequiuocat de formis creatis per modum medij resultantibus, vt est calor medius, & de formis causatis per modum solius causationis, nam ira non resultat pen modum medii, ex tristitia, & spe, quia imo manent distincta tristitia, & spes in ira, sed solum est in illis causare. Ira autem est assurrectio ad obiectum tristabile, & ad defiderium, scilicet ad vindictam, & ad speratum, & tamen est neutra carum.

Dico ergo quod videtur, quod mansuescere, & mitescere sit vna specialis passio opposita irae, vt quando aliquis percutitur, & non irascitur, hoc non definio: Vel forte si est aliqua passio, illa est innominata, quia raro contingit, tunc reduco omnes alias ad praenominatas. Dico, quod omnis nominata passio irascibilis reducitur ad timorem, vel audaciam; sunt enim de malo, vt timere operationem est segnities, idest pigritia, & labor, & quando est tristitia fequitur Mollities, cuius oppositum est Pronitas, oppositum autem segnitiei est Velocitas. Item homo habet quandam rationem tristabilis, quia magnum, tunc dicitur iste timor. Reuerentia autem vel est ex amore, & sic est reuerentia filialis; vel est ex timore, & iste timor est verecundia, oppositum huius dicitur Effrons, & Audax. Item: audere respectu honoris est reprehensio, oppositum vero, scilicet timere est Pusillanimitas. Item superbia, inquantum est vana gloria, est in concupiscibili, vt autem est audere, est in irascibi- li: sed oritur ex illa od ium, & dicitur indignatio, & zelus, sicut ira Jonae, & quod dicitur: zelus domus tuae, & c. Spes autem, & desperatio in omni ma teria manent sub proprijs nominibus, & ratio est quia sequuntur, vel sunt magna bona, vel mala, & ideo sunt nomina imposita.