Quaestio 1

ARTJCVLVS I. Vtrum tempus sit duratio vel successio, siue quantitas continua, vel discreta.

QVantum ad primum, arguo primo; quod tempus sit quantitas continua, quoniam continuum est illud, cuius partes copulantur ad aliquem terminum conmunē, vt patet in praedica mentis c. de quantitate: sed partes temporis copulantur ad aliquem vnum communem terminum, quia ad nunc: ergo.

In oppositum est, quia in eius definitione ponitur numerus, qui non est quantitas continua, discre tum enim non ponitur essentialiter, & intrinsece in diffinitione continni, sed in difinitione tempuris ponitur numerus patet ex 4 physicor. ergo.

Respondeo. Hio ponam primo duas propositiones, secundo eliciam diffinitionem temporis. Prima propositio est haeca quod loquendo de tempore, vt est quantitas indeterminata, non reducta ad aliquem certum numerum, vel monsuram, nil aliud est, quam successio motus, siue quantum successiuum.

Hanc propositionem probo primo rationibus, demum auctoritatibus. Prima ratio est ista. Sicut se habet dimensio, & quantitas permansina, ad quantum permansiuum, ita se habet successio sine tempore ad omne quantum successiuum. Hanc probo, quia secundum Aristor quantitas in genere non est nisi duplex, soilicet permanens, & successiua; & primam diuidit in lineam superficiem, & corpus, secunda est ipsum tempus; sicut ergo quantitas permansiua ad suum quantum, & dimensionatum; sic se habet successiua ad suum quantum (vtrobique enim comparatur forma ad suum effectum formalem) sed quantitas permansiua non est nisi dimensio, & partiabilitas quanti permansiui. Sicut corporeitas non est nisi dimensio, & partiabilitas quanti permansiui; sic corporeitas non est nisi dimensio formalis, & partiabilitas corporis; sic de linea, & superficie: ergo sic se habebit tempus ad esse suc cessiuum, quod erit successio formaliter cuiuslibet quanti successini, vt sic omne, quod succedit, succedat formaliter per ipsum tempus.

Secunda ratio est ista. Tempus non est formaliternisi prius, & posterius continuitate addita: sed prioritas, & posterioritas non sunt allud formaliter, quam quaedam successio habentis partes priores & posteriores; ergo, &c. Maior patet, quia tempus non est formaliter aliud, quam praeteritum, & futurum, & praesens: sed haec formaliter non sunt, nisi ptius & posterius. Vndepraeteritio non est aliud quam quaedam prioritas respectu praesentialitatis, & futuritionis. Vbi considerandum est, quod dicendo, quod tempus est ipsum praeteritum, praesens, & futurum, ista inquam, possunt accipi formaliter pro ipsa praeteritione, & futuritione; vel subiectiue pro eo quod praeteritum, & futurum est, quod est subiectum praeteritionis; vel possunt accipi copulatiue pro substrato, & ista praeteritione, & futuritione, & tunc tempus non est praeteritum, praesens, & futurum, accepta secundo modo, sed primo modo tantum. Minorem probo. Successio enim non est aliud, quam hoc post hoc & instans prius transiens, futurum accedens, quare successio non est aliud quam prioritas illa, & posterioritas.

Tertia ratio est ista. Capio quantum succedens, & ipsam successionem, quae non est aliud, quam prioritas, siue prius, & posterius. Resoluo ipsum succedens in ipsam successionem, quae non est aliud, quam prioritas, & posterioritas, & in ipsum, quod succedit, quod est subiectum ipsius successionis. Similiter resoluo prius, & posterius in illud, quod est prius, & posterius, & in illam posteritatem, sicut resoluo album in illud, quod est album, & in illam albedinem. Volo probare, quod tempus non est aliud, quam illa successio eius, quod succedit, seu prioritas, & posterioritas eorum, quae est prius, & posterius, & hoc sic: Aut tempus est formaliter illa successio motus, aut est alia successio, qua motus succedit: sed non potest esse secundus modus, ergo necessario oportet dare, quod tempus sit successio motus, qua motus dicitur succedere formaliter. Minorem probo; quoniam sicut est impossibile in quanto permansiuo esse duas quantitates permansiuas, sic etiam in quanto successiuo, imposs ibile est esse duas successiones, & quantitates succes siuas; ergo impossibile est, quod in motu sit vna successio, quae est tempus, & alia, qua motus succedit intrinsece, sed successio, qua motus succedit, est ipsum tempus.

Confirmo, quia si motus habet propriam, & intrinsecam successionem aliam a successione, quae est formaliter tempus, tunc oporter et, quod essent duae quantitates formaliter successiuae, quo concesso, sequitur, quod Phylosophus fuit valde insufficiens in non ponendo nisi vnam quantitatem successiuam: motus enim(secundum eum)est solummodo quantum per accidens. Item nullus negat, quin tempus sit quantitas succesfiua, tunc sic, aut tempus est illa successio in abstracto, aut est aliquid concretum ex partibus succedentibus, & successione; ita quod habeat partes intrinsece succedentes, sicut & motus; non potest dici secundus modus, quia tunc tempus esset quantitas per accidens, ergo necessario oportet dicere, quod tempus sit ista successio in abstracto, & hoc cum omne, quod est tale in concreto, sit tale formaliter per illud, quod est tale in abstracto, sicut omne, quod est album, est album albedine, sequitur, quod omne succe ssiuum fit sorma liter tale ipso tempore: sic ergo tempus est success io, qua succedunt formaliter partes motus: motus vero habet aliam successionem intrinsece, qua dicatur succedens praeter tempus, quae est formaliter successio.

Nunc secundo probo hanc Conclusionem per auctoritates, & prima Augustini, vbi dicit, quod tempus nihil aliud est; quam successiuorum distinctio, siue distensio, distensionē nihil aliud esse quam successionem seu distinctionem quae idem vi detur esse, quod successio, non enim dicit extensionem, quia illa non esset, nisi in permanentibus. Item Auicen. 5. physic. dicit, quod tempus non est, nisi continuitas motus, non continuitas permansiua: ergo successiua, hoc autem nil aliud est, quam successio, er go. Item Aristot. probat, quod motus non est tempus, tum quia tempus est vbique, non motus, tum quia tempus non multiplicatur, motus multiplicatur. Probat hoc idem per hoc: quod motus differentiae, seu passiones sunt tardum, & velox, quae non sunt passiones temporis.

Secundo probo aliam conclusionem, quod scilicet tempus est aliquid motus, quia non percipimus tempus, nisi in motu, secundum eum: & prius concludit ibi, quod tempus est prius & posterius in motu, & prius dicit, quod prius, & posterius in motu sunt aliud ab ipso motu. Sed hic contra ipsam conclusionem videntur esse quaedam dubia: primo quia dicitur, quod tem pus non est aliud formaliter, quam prioritas, & posterioritas in motu. Contra, quia prioritas, & posterioritas sunt formaliter relationes: tempus non est formaliter relatio: ergo.

Secundo, quia dictum est, quod motus est successiuus formaliter per ipsum tempus, ita quod tempus est forma liter illa successio motus. Contra hoc arguo: quia impossibile est, quod causa, & causatum sint idem: sed successio, & continuitas in motu est causa successionis & continuitatis in tempore, patet 4. phys. & 7. metaph. Item motus per se omni alio circumscripto habet par tes, aut ergo continuas, aut discretas, aut successiuas, aut permanentes: ergo circumscripto tempore motus habet partes suas permanentes, vel successiuas, non ergo habet a tempore, quod sit success iuum.

Ad illa respondeo. ad cuius euidentiam scien dum est, quod valde est difficile in aliquibus cō- cretis resoluere ea in abstractum, siue informam, & subiectum: & hoc propter indiuisionem formae a subiecto, propter quod intellectus arguitiuus non potest diuidere subiectum, & accidens, & separare vnum ab alio, ideo apprehendit vtrumque, sicut vnum: sicut cum dico partem, pu tatur enim, quod cum concipimus partem, concipiamus tantummodo vnam rem, sed in rei veritate concipimus duo. Intellectus enim arguitiuus resoluit concretum in duo, in formam in abstracto, & subiectum, puta in illam particularitatem, & in i llud quod subijcitur partibilitati, siue sit lignum, siue ferrum, siue albedo, vel qualitas aliqua: quando enim concipio partes albedinis habeo naturam albedinis vt substratum, & illam partibilitatem in abstracto, ita quod albedo est illud, quod partitur, & partibilitas illa, quae est quantitatis, est illud quo partitur, & vnum non est aliud: albedo est in praedicamento qualitatis, partibilitas vero in praedicamento quantita tis, & hoc probo: quia albedo transit de maiori partibilitate ad minorem, nulla mutatione facta in substantia albedinis, sic est in proposito, capiendo enim partes motus, concipio eas in quadam successione. Verbi gratia. Cum concipio dealbationem continuam, concipio ibi alias, & alias partes sibi inuicem succedentes. Intellectus igitur, hoc quod dico successiuum, potest resoluere in illa, quae succedunt, & sic habeo absolute partes ipsius motus, & in ipsam successionem, & sic habeo ipsum tempus. Similiter est, cum concipio prius, & posterius in motu, intellectus statim potest resoluere prius, & posterius; & tunc concipio absolute partes motus, & in ipsam prioritatem, & posterioritatem, & sic habeo formaliter illam successionem, quae formaliter est tempus; & illa successio siue prioritas, & posterioritas non sunt idem, quod illae partes motus, & haec est intentio Aristot. quando dicit, quod tempus non est motus, sed aliquid ipsius, & Commentator 4. physic. comm. 99. dicit, quod motus, &tempus habent quidditatem aliam, licet sint idem subiecto.

Tunc ad dubia. ad primum dico, quod sicut in quantitate permansiua est considerare distantiam, & illa vno modo est relatio, alio modo non: cum enim concipio spatium inter duo distantia, quae non est relatio, cum illa duo distantia fundant mutuas habitudines, secundum quas vnum vt distans dicitur ad aliud, & talis habitudo voca- tur, & distantia, quae vt sic concepta, est relatio; sic dico in quantitate successiua, quando capio prioritatem, & posterioritatem absolute, vt sunt quaedam linea successionis inter media, & inter hoc, & illud, vt sic. prioritas, & posterioritas non sunt relationes, sed quaedam lineae distantiae, & successionis inter duo. Si vero illam lineam capiam alijs rationibus, vt incipit ab hoc in illud, &e conuerso: vt ab illo in hoc, siue, vt per illam hoc aspicit illud, & e conuerso, illud aspicit hoc, sic concipiendo, habeo mutuas relationes prioritatis, & posterioritatis huius ab hoc, & e conuerso.

Ad secundum dico, quod in motu aliud est par tibilitas, & aliud successio; & ex alio habet motus partibilitatem, ex alio autem successionem: primum probo, quia potest esse in motibus maior successio stante eorum aequali partibilitate, & e conuerso. Verbi gratia. Vnus vadit ad sanctum Dionysium in quatuor horis, claudus ibit in vna die aequalis partibilitas est in motu vtriusque, quia tantus motus est vnus, quantus est alius; tamen non est aequalis successio, quia vna est quatuor horarum, alia vnius diei.

Consimiliter pone, quod in quatuor horis vadit quis ad sanctum Dionysium, & in quatuor horis vadit quis vsque ad exitum ciuitatis, successio est aequalis vtrobique; quia quae libet est quatuor horarum, tamen partibilitas non est aequalis.

Secundo probo per Philosophum 6. physicor. tex. 38. & text. II. Diuisihilitas vnius motus est secundum partes, siue secundum diuisibilitatem magnitudinis, vt dicit ibi idem; successio vero in motu formaliter est a tempore. Vlterius sciendum, quod partibilitatem quamlibet sequitur continuitas, vel discontinuitas, sicut autem diuersitas motus oritur a spatio, & magnitudine, vnde partibilitatem, & continuitatem motus ha bet ab illa magnitudine, sed nec illa continuitas est successio, immo stante eadem continuitate potest esse maior, & minor successio, vt dicebatur de partibilitate; sed tam partibilitas, quam continuitas mensuratur successione, & continuitas mensuratione, & partibilitas eo modo, quo habet partibilitatem, est a partibilitate, & continuitate in motu.

Verum sciendum est vlterius, quod in motu potest considerari duplex continuitas; vna, quae est secundum partes, secundum quam potest de motu dici tantus, & tantus; alia vero secundum successionem, secundum quam dicitur motus magnus, qui durat per multum tempus: primam continuitatem habet motus a spatio, sine partibilitate.

Ad tertium respondeo, quod tempus proprie non habet partes, sed est formalis successio ipsarum partium, sicut quantitas in abstracto non habet partes, sed est illa partibilitas habentis partes. In omni enim eo, quod habet partem aliud est illud, quod est pars, & aliud partibilitas ipsa eius, quod est pars ipsa; ergo partibilitas non habet partes, sed est illud, quo partitur formaliter illud, quod habet partes, quod est pars in concreto i bene tamen verum est, quod in talibus formis saepe concretum denominat abstractum. Sicut Augustinus quandoque dicit, quod candor est candidus: & ratio huius denominationis est, quia in talibus est abstractio dis- similis, & ideo de difficili potest resolui concretum in formam in abstracto, & in subiectum, im mo propter intimam indiuisionem formae, & subiecti, quando putat intellectus habere abstra ctum, concludit & subiectum. Hinc est quod quantitas, quae est quaedam partibilitas, commu niter concipitur cum ipso quanto, & partibili. Vnde concipiendo lineam putat intellectus concipere puram quantitatem, & hoc non est verum, immo concipitur in linea ipsum lineatum: aliud enim est lineatio, & aliud lineatum, & aliud corpore itas, & aliud in corporeitate ipsum, quod est corpus: & sic est in proposito, quia & si tempus non sit nisi successio formalis omninm succeden tium, tamen quandoq. denominatur a concreto: quia non bene concipitur success io sine succedente. Ideo dicimus, quod tempus est continuum, & etiam successiuum.

Secunda Propositio est haec: quod tempus acceptum per modum quantitatis indeterminatae est quantitas continua, & non discreta; sed vt accipitur per modum quantitatis determinatae, & mensuratae. sic est quantitas composita ex cō- tinua, & discreta. Hanc Propositionem probo, quoad vtramque partem: ad cuius euidentiam, primo praenoto quoddam notabile, quod quantitas quaedam est indeterminata, vt cum dico lineam, superficiem, & huiusmodi; quaedam vero determinata, vt cum dico bicubitum, tercubitum, & huiusmodi. Est autem quantitas determinata quantitas reducta ad certum numerum, & mensuram, & ideo sciendum est, quod sicut Philosophus in 1o. metaph. tex. 3. dicit. Prima ra tio mensurae inuenitur in quantitate discreta, & inde transfertur ad continuam, & hinc est quod nunquam continua quantitas habet rationem mensurae, nec potest aliquid mensurare, nisi vt reducitur ad certam mensuram quantitatis discretae: sicut linea absolute sumpta numquam intelligeretur aliquid mensurare, sed linea reducta ad quantitatem discretam, puta ad numerum determinatum, vt si dicatur, linea decem palmorum, talis inquam, vt sic, habet rationem mensurae, & hic est processus Arist. 10. metaph. tex. 3. quod quantitas discreta capit rationem mensurae ab vno, quantitas vero continua a quantitate discreta. Sicut igitur dictum est de quantitate continua permanente, sic dico proportionaliter de successiua, quae est tempus, quod quaedam est in. determinata, quaedam determinata. Tempus igi tur est quantitas indeterminata, prout absolute est illa successio, non reducta adhuc ad numerum aliquem determinatum, siue mensuram: sed tempus, vt est illa successio reducta ad certum numerum, & mensuram, quemadmodum vncia est pondus reductum ad certum numerum, hoc modo dico, quod tempus est prius, & posterius numerata in motu, quia ad numerum reducta: tem pus autem, vt est quantitas sic numerata, dicitur annus, vel mensis, vel dies, vel aliud huiusmodi.

His visis patet intellectus Propositionis, quam posui, quod tempus, vt est quantitas indetermina ta, est quantitas continua; vt vero est quantitas determinata ad veram mensuram, & certam, & numerum reducta, est quantitas composita ex continua, & discreta. Est enim, vt sic, aliquid constitutum ex prius & posterius, & numero, ideo est prius, & posterius numerata.

Viso quomodo intelligo Propositionem illam, nunc probo eam: primo probo primam partem sic. Tempus, vt est quantitas indeterminata, non est aliud, quam successio: sed successio est quantitas continua. Illa enim successio est prioritas quaedam, & posterioritas continuata ad aliquem communem terminum, est enim futuritio, & praeteritio continuata ad praesens. Et confirmo, quia sicut linea est quantitas indeterminata non discreta, tamen non includit numerum aliquem vt sic; ita dico, de tempore, in quantum est quantitas indeterminata.

Secundam partem Propositionis probo, quod tempus, vt est quantitas reducta ad certam mensuram, sit quantitas quaedam composita ex con tinua, & discreta. Hoc probo primo ratione, de inde auctoritate: Ratione sic: Jmpossibile est, quam titatem certificari, & determinari, nisi vt reducitur ad certum numerum; hoc probo per Arist. in praedicamentis, qui di cit, quod quantitas deter minata est, quae reducta est ad certum numerum, vt bicubitum, tricubitum; similiter patet hoc in tempore: Nullum enim potes accipere tempus determinatum, nisi vt ad numerum aliquem reductum. Vnde impossibile est concipere annum determinate, nisi mensurando eum, & reducendo ad numerum mensium, & mensem, nisi reducendo ad numerum hebdomadarum, & hebdomadam ad numerum dierum, & diem ad numerum horarum, & horam ad numerum minutorum; ergo omnis quantitas, vt determinata est, includit numerum infra suam rationem, quia determinationem totam habet a numero.

Hanc Propositionem probo per expressam au ctoritatem Commentatoris 4. physic. com. 108. & 109. vbi dicit fic. Et quaeret aliquis; si tempus quodammodo est continuum, & quodammodo discretum; quare diffinitum est per discretum, cum dicitur ipsum esse numerum. Et respondere possumus ad hoc, quod extra mentem non est, nisi motum, & tempus non fit, nisi quando mens diuidit motum in prius, & posterius: & haec est intentio numeri motus, idest motus numeratus: ergo substantia temporis, quae est in eo, quasi materia, & motus continuus, quoniam non est numerus simpliciter, sed numerus motus; continuatio ergo accidit ei gratia materiae, & discretio, scilicet numerus, gratia formae, & est compositum ex duabus quantitatibus, scilicet, ex continua, & discreta, & illa compositio accidit mensuris, quando diuiduntur: & consideratio, quae est in 10. Euclidis de magnitudinibus. In illo enim tractatu considerat de magnitudinibus, secundum quod sunt numerus.

Ad euidentiam autem eius, quod dicitur de magnitudinibus, & mensuris in libro Euclidis, sciendum est: quod Euclides vsque ad decimum librum agit de propositionibus, in decimo autem incipit agere de lineis rationalibus, idest mensurabilibus: linea enim mensurata est linea reducta ad certum numerum, & ideo est composita ex numero, & continuo.

Nunc secundo infero diffinitionem temporis, potest ergo tempus considerari, vt est quantitas indeterminata, & hoc modo consueuit de- tempore dici, quod est mensura motus rerum numerabilium. Mora autem, idest, successio. Vnde hoc, vel ponitur de numero, sicut quando diffinitur linea, Linea est longitudo, ergo. Hoc etiam modo definit Augustinus tempus, dicens. Tempus est distinctio succedentium, infra quod aspexit ad tempus, vt est quantitas indetermina ta. Arist. autem non aspexit ad tempus, nisi vt est qnantitas terminata. & haec est ratio. Vbi sciendum est, quod vnum tempus non est mensu ra quantitatis interminatae, sed terminatae. Non enim significat aliquid interminatum ad modum lineae, sed significat successionem reductam ad certum numerum, & mensuram, sicut vncia ad pon dus mensuratum: significat enim prius, & posterius in motu non absolute, sed vt numerata sunt in actu ab anima, vt Commentator dicit vbi supra, & hoc importat vocabulum; dicitur enim tempus a temperando, vnde temporata idem est, quod mensurata: sicut ergo si diffinias vlnam vltra quantitatem addis numerum aliquem determinatum; ita si diffinias tempus vltra successionem absolute, addis numerum, & sic Arist. 4. phys. text. 101. definit, tempus est numerus mo tus secundum prius, & posterius. Et sciendum quod in diffinitione ista non accipimus numerum, quo numeramus, sed numerum numeratum: non enim est intelligendum, quod tempus sit dualitas, vel quaternitas, vel numerus aliquis formaliter acceptus, sed est prius, & posterius numerata. Vnde quando mens prius, & posterius accipit in certo numero reducta, tunc conci pit rationem temporis, vel partium temporis; vt tamen reducit prius, & posterius ad sexaginta minuta attribuit rationem horae, & sic vniuersaliter, quando accipit successionem numerando eam, accipit semper aliquam partem temporis, vt diem, mensem, vel annum. Bene igitur dixit Arist. Tempus est prius, & posterius numerata. Arist. enim accipit tempus, secundum propriam rationem temporis, quod proprie est quantitas inducens rationem numeri, & mensurae, sicut est vncia, & vlna.

Ad cuius euidentiam considerandum est, quod mo tus, & tempus diuidi, & menturari habet dupliciter, vel per partes suas, per quas dicitur esse diuisibi lis, vel per prius, & posterius. Prima diuisio est secundum partes magnitudinis. Dicitur enim motus, hoc modo, tantus a tanto spatio; alio modo habet motus mensurari a tempore, quia tempus est ipsa prius, & posterius in motu, cum sit successio quaedam, hoc modo dicitur etiam motus maior, vel minor, secundum successionem maiorem, vel minorem: Exemplum pono, quod vnus vadit in duabus horis ad sanctum Dionysium & alius in aequali tempore, vsque ad partem, motus isti erunt aequales, secundum diuersitatem, quam contrahunt a priori, & posteriori, siue ab illa successione, & tamen motus ad sanctum Dionysium esset maior secundum diuersitatem partium, quam contrahit a spatio, siue a magnitudine. sed pone, quod ille vadit ad sanctum Dionysium in duabus horis, & alius infra diem, vsque ad partem, tunc certum est, quod motus, qui est ad sanctum Dionysium, maior erit secundum diuersitatem spatij, sed est minor secundum diuersitatem ipsorum prius, & posterius, siue suc- cessionis. sic intelligit Arist. diffinitionem illam motus, secundum prius, & posterius, vt intelligatur, quo tempore est numeratio motus, & mensura, non secundum numerationem, & men surationem partium, quam habet a spatio, & magnitudine, sed secundum numerationem, quam habet a prioritate, & posterioritate, seu a successione.

Tunc ad argumentum principale, Arist. accipit ibi tempus, vt est quantitas indeterminata, habet enim communem ter minum, secundum quem copulantur partes temporis, quae sunt prius, & po sterius absolute, non vt includit rationem numeri certi, vel mensurae.

Ad aliud argumentum principale in oppositum dictum est, quod Arist. capit ibi tempus, vt est quantitas quaedam indeterminata continua reducta ad discretam, & vt est quantitas determinata, vt sic enim includit numerum.

Sed contra, quia secundum hoc tempus vt est quantitas determinata non esset vna quantitas: ad hoc respondet Commentator, quod accipien do tempus, & numerum, vt vnum diuiditur contra alium, sic tempus est quantitas vna; sed accipiendo tempus, in quantum includit numerum, sic est compositum ex continuo, & discreto, & sic non diuiditur contra numerum: sicut linca numerata, vel vlna, non diuiditur contra numerum, sed accipiendo absolute lineam, hoc modo diuiditur contra numerum, & sic est in proposito.

ARTJCVLVS JJ. Vtrum tempus secundum suum formale sit ens in anima, vel extra animam.

QVoad secundam quaestionem arguo primo, quod tempus sit vere ens in anima sic. Cuius partes sunt vere extra animam, ip sum est ens extra animam: sed partes temporis sunt entia extra animam, licet enim nullus intellectus de mundo consideraret, & omnes homines de mundo dormirent, adhuc essent dies, & nox & hora: ergo.

In oppositum est Philosoph. 4. phys. text. 97. qui dicit, quod si anima non est, tempus non est. Respondeo, hic sic procedam, Primo namque ponam propositionem intentam, & probabo illam. Secundo probabo eisdem rationibus propo sitionem oppositam. Tertio mediabo inter illas, & quarto mouebo quaedam dubia. Ista sunt difsi cilia, vt Commentator dicit in principio tractatus de tempore. Pono igitur Propositionem hãc. Quod loquendo de tempore, in quantum est quan titas reducta ad certum numerum, & vt est quan titas determinata, patet, quod suum formale est in anima, hoc enim modo suum formale est numerus, vt Commentator 4. phys. com. 189. dicit: De numero autem dixi in primo, quod est ens formaliter in anima, & hoc est processus Arist. 4. phys. tex. 97. ad probandum, quod tempus sit ens. Primo. n. ait, quod tempus est numerus, & post subdit, quod numerus non esset, si anima numerans non sit, & post concludit, quod tempus non esset, si anima non sit; hoc modo dies, & hora sunt ab anima: quod enim dies con tineat 12. horas, & hora sexaginta minuta, hoc habet praecise ab anima, quae sic praeuidit. Sed loquendo vt est quantitas indeterminata, puta in quantum absolute est successio quaedam, & prioritas, ac posterioritas omnium succedentium, vt sic, quaestio est magis difficilis.

Probo igitur primo, quod tempus hoc modo, vt est successio quaedam, & prioritas, & posterioritas, non sit nisi in anima, quoniam illud, quod componitur ex esse, & non esse, impossibile est, quod sit ens, nisi in anima: sed tempus hoc modo componitur ex esse, & non esse: ergo. Maiorem probo auctoritate, & ratione. Auctoritas est Commentatoris 4. phys. com. 88. qui dicit, quod entia completa sunt illa, ad quorum esse nihil facit anima: ideo concludit, quod illud, quod componitur ex eo, quod defecit, & eo, quod nondum est, non potest esse ens completum extra animam. Ratione probo eam sic: quando ratio aliqua est composita ex eo quod est, & ex eo, quod nondum est, necesse est, quod illud, quod componit, det entitatem aliquam ei, quod non est; quod enim non est, non venit ad compositionem entis: sed illud quod non est, non potest habere entitatem aliquam, nisi in anima, cuiusmodi sunt negationes, & similia per Aristot. 7. metaph. text. 14. & 15. si ergo ei, quod non est, oportet dari aliquod esse, & non entibus nihil potest dari, nisi in anima; sequitur quod illud non habet esse, nisi in anima: ergo compositum ex illo non habet esse completum extra animam. Minor patet per Commentatorem, vbi supra, vbi dicit, quod tempus est compositum ex eo, quod defecit, & ex eo quod non dum est, idest ex praeterito, & suturo, & haec est ratio eius ad probandum, quod tempus non habet esse completum extra animam.

Secunda ratio ad idem est haec: Tempus vt est quantitas indeterminata, non est formaliter, nisi prius, & posterius: sed haec non sunt entia, nisi in anima: ergo. Minor patet, quia prius in eo, quod prius est, iam praeterijt: ergo non est, sed fuit simpliciter: posterius in eo, quod posterins est, futurum est: ergo nondum est, sed erit: ergo si prius, & posterius habent aliquod esse, non habent esse, nisi in anima.

Dices: prius non est, sed fuit, posterius autem non fuit, sed erit: ergo sunt omnia non entia.

Contra: ex hoc habeo propositum. Significatum enim de ly, est, vel fuit, non est extra animam, quod specialiter probo, quia quando plura sunt in actu, iam non se habent vt prius, & posterius, immo vt sic sunt simul. Confirmo hoc, quia prius, & posterius nominant aut relationes, aut quasdam continuitates reales extra animam: sed nec sic, nec sic, prius, & posterius sunt extra animam: si enim sint relationes, habeo propositum. quia ad non ens, impossibile est, quod sit relatio realis, similiter cum fundamentum desinit, etiam extra intellectum, non habet relatio, qpod sit extra intellectum; fundamentum autem posterioritatis, & prioritatis desinit esse extra intellectum, quando autem prius est non est illud, quod est posterius, & e conuerso, cum fuerit, quod est posterius, non est illud, quod est prius.

Si vero detur secundum, scilicet, quod sint continuitates reales existentes extra animam, ita quod prius, & posterius formaliter non sunt, nisi continuitates quaedam prioris ad posterius. Contra: ex hoc habeo propositum, quod tempus non est aliud extra animam. Ratio est, quia tali continuationi, quam ponis, non potes assignare subiectum, in quo sit subiectiue. Illa enim continuitas, aut est subiectiue in numerato esse in isto nunc significato, aut in toto numerato esse cum praecedenti: non primo modo, quia continuitas est ista, aliquid diuisibile; diuisibileautem non est subiectiue in indiuisibili: nec potest dari secundus modus, puta, quod illa continuitas successiua sit in isto numerato esse, cum praecedenti, vt sit quaedam continuatio plurium numeratorum esse, hic modus non potest rationabiliter dari. Ratio est, quia quod son est, continuari non potest cum eo, quod est, sed praecedens numeratum esse definit esse; ergo.

Confirmo hanc conclusionem per rationem fortissimam sic: Cuius partes integrales nullae, vel aliqua, vel illa totalitas non sunt extra animam, ipsam impossibile est esse extra animam: & ratio est, quia ideo totum aliquod est extra animam, quia partes eius omnes, vel aliqua, vel illa totalitas sunt entia extra animam: sed partes temporis subiectiuae non sunt entia extra animam; similiter nec partes integrantes, nec totalitas illa; ergo.

Probatio minoris est, quoniam partes temporis subiectiue sunt praeteritum, & futurum, & praesens, quae non sunt extra animam; de praeterito, & futuro patet, de praesenti probo; quia de tempore non habemus, nisi nunc ergo de tem pore praesenti nihil extra animam est, nisi instans: sed etiam instans non est tempus, nec pars temporis: ergo. Similiter nec partes integrantes tempus sunt extra animam, ex eadem ratione, quia nunquam extra animam habetur de tempore, nisi instans, quod non est pars temporis; ergo.

Similiter nec illa totalitas puta talis successio continua, potest esse extra animam per rationes iam inductas, quare, & c.

Haec videtur esse mens Augustini, vbi dicit: Visum est mihi tempus non esse aliud, quam discessionem quandam successiuorum, & infra dicit, quod discessio illa non est, nisi apud animam, & infra cap. 10. dicit; quod tempus futurum non est, nisi longa expectatio, quam facit anima, & longum praeteritum, longa memoria, quam habet anima. Vnde anima extendens se ad futurum expectat, & talis expectatio est tempus futurum, vel se extendit ad praeteritum, & tunc memorat, & talis memoratio dicitur praeteritum.

Ex alia parte arguo secundo per easdem rationes, quod ratio temporis sit entitas extra animam. Prima ratio probabat oppositum per hoc, quod tempus componitur ex eo, quod est, & ex eo, quod non est. Ex hoc ego probo propositum sic. Illud de cuius ratione est, quod sit ratio constitutiua ex eo, quod est, & ex eo, quod non est, infra quod siue totum sit, vel non sit, totum illud non esset, sed oportet, quod altero existente alterum non sit, illud necessario est ens extra animam: sed tempus, & motus huiusmodi sunt: ergo. Maiorem pro- bo; quia si ponas, quod tempus sit ens in anima: ergo non exigit ad rationem sui aliquid, quod habeat esse extra animam. si enim ponas tempus ens in anima, iam alterum constituentium non habet magis, quod sit illud, quod est, quam alterum (Negationes enim possunt habere in anima esse)ergo tempus non erit compositum ex eo quod est, & ex eo, quod non est, quia vtrumque hoc modo haberet aequaliter esse. Similiter si esset ens tantum in anima, iam illud, ex quo constituitur, tanquam ex eo, quod non est, non po test dici magis non eus, quam alterum, ex quo consti tuitur tanquam ex eo, quod est; quia cum anima possit dare esse non entibus, poterit dare esse ei parti temporis, quam dicis non esse: ergo oportet, quod illa sit ens ex natura rei, & altera pars sit ens ex natura rei: ergo totum constitutum est ens ex natura rei. Minorem probo, quia tempus constat, ex eo quod est, & aliquo, quod non est, similiter motus: da enim, quod totum sit: ergo nihil est futurum: ergo iam cessat motus: ergo cessat successio, & per consequens tempus, da ergo, quod totum non sit: ergo adhuc nihil motus est, nec successionis: ergo nec temporis. Vnde dormiant omnes, siue intelligant, siue non, adhuc de motu est numeratum esse, & pars, quae transiuit, & quae futura est, similiter dormiant omnes, adhuc de tempore est esse & praeteritum, & futurum, fiue sit intellectus, siue non, esse est in re; futurum autem, & praeteritum non sunt in re, ita quod fiue intelligas, siue non, aliquid temporis est, & aliquid eius non est: ergo tempus non est ens tantummodo apud animam. Et hoc est quod dicit communis positio, quod differt natura permanentium a natura successiuorum, quoniam permanentia habent totum eorum esse, & tota entitas omnium partium est in re, successiuorum autem natura habet, quod tantum indiuisibile sit in re, reliquum autem non sit. Eodem modo possunt deduci ad illam conclusionem rationes aliae, quae erant ad oppositum: quid ergo dicendum?

Distinctio media inter opiniones supradictas.

Pono nunc secundo distinctionem, quae mediabit inter opiniones, dico igitur, quod successionem esse extra intellectum, potest duobus modis intelligi, vel sicut illud, quod est compositum ex ente, & negatione entis, vel secundo, vt entia positiua dicuntur esse extra animam. Ad propositum, tempus est ens extra animam, sicut aliquid componitur ex eo quod est, & ex eo quod non est. primo hoc declaro exemplo, quaero. Vtrum nox sit res in anima, vel res extra animam, & videtur quod sit tantum in anima, quia nox est pri uatio lucis: Priuationes autem non habent esse nisi in anima.

Sed in oppositum est, quia tunc circumscripto actu intellectus, tenebra omnino est, & nox talis est: ergo quando omnes dormiunt de nocte, nox non est, quod est falsum.

Respondeo tunc, quod quando quaeritur. Vtrum nox sit res extra animam, hoc potest intelligi, vel sicut illud, cui competit absolute, & pure, & totaliter esse; vel sicut illud, cui competit partim esse, & partim non esse: primo. mo- do nox non habet esse extra animam, sed secundo mo do tantum; tenebra enim dicit priuationem lucis, & subiectum, scilicet aerem, ratione autem subiecti includit aliquid, quod habet esse, ratione autem priuationis lucis includit aliquid, quod non habet esse.

Dices: Nonne priuatio habet esse extra intelle ctum; nam circumscripto omni actu intellectus priuatio lucis est, quia aer priuatus est luce. Respondeo, non proprie dicitur, quod priuatio sit in re extra animam, sed magis proprie dicitur, quod habitus oppositus non sit, ita quod suum non esse non habet per actum intellectus, quam dicatur, quod priuatio sit extra intellectnm. Vnde circumscripto actu intellectus magis proprie dicitur, quod lux non est, quam priuatio lucis sit: licet ergo lux sit non extra animam, infra quod suum non esse sit, siue intellectus consideret, siue non, non impeditur, quin tenebra includat aliud, quod non est: non entitas enim illa extra intellectum non dicit aliquid positiuum, quod sit, sed dicit negationem quandam. Vnde bene verum est, quod negatio extra intellectum est, sed negationem esse extra intellectum non est ponere entitatem aliquam, sed auferre: sic ergo tenebra non habet esse extra intellectum, vt entia positiua, sed vt illa, quae componuntur ex positiuo, & negatione, quia tenebra componitur ex aere, & priuatione lucis, sicut ex eo, quod est & ex eo quod non est, & hoc extra intellectum, siue enim intellectus consideret, siue non, aer est, & lux non est, & vt includit aerem, includit aliquid quod est, vt autem includit lucem non esse, includit non entitatem, & non esse aliquid, & hoc ex natura rei. Hoc modo tempus prius, & posterius, & successio sunt extra animam, non vt illud, cui extra animam competeret esse, sed cui extra animam competeret, quod constet ex aliquo, quod est, & ex aliquo quod non est: siue enim intellectus consideret, siue non, indiuisibile temporis, & motus sunt extra animam, praeteritum, & futurum continuata ad indiuisibile habent non esse, dato quod anima intelligat; sed accipiendo per ens extra animam illud, cui conuenit habere rationem in se positiuam, sic tempus, & motus non sunt entia, nisi in anima: partes enim temporis, vt accipiuntur simul, nullam habent rationem positiuam, ni si in anima, quae capit omnes partes simul in actu, & in eis concludit successionem, & prioritatem, & posterioritatem. Hoc enim modo accipiendo ens extra animam, vocat ens positiuum, sic dicendo, quod motus, & tempus non sunt entia, nisi in anima, sunt autem extra animam, vt entia composita & ex positiuo, & priuatiuo.

Dices: Nonne mouetur caelum nullo intellectu considerante, quomodo ergo mouetur caelum, & nisi anima consideret?

Respondeo, haec est mens Commentatoris expressa 4. physicorum, vel secundum aliam commentationem, vbi si dicit, & ille sermo componitur sic. Tempus componitur ex praeterito, & suturo, sed praeteritum iam deficit, futurum au tem nondum est: ergo tempus componitur ex non ente, & ente: & infra: sed deceptio est, quoniam idem est de motu. Nulla enim pars eius est in actu, sed quaelibet pars demonstrata recessit: ergo est compositus ex hoc, quod iam deficit, & ex hoc, quod non est, sed talia non habent esse completum, sed esse eorum completur ex actione animae, quae scilicet apprehendit omnes partes, & ponit eas in esse, concipiendo indiuisibile, quod est in re.

Dices, falsum dicis de motu; motus enim comprehenditur sensu: Omne tale videtur esse in re: ergo.

Respondeo, dico, quod motus non habet esse incompletum positiuum nisi ex actione animae, vt Commentator dicit. Ad argumentum respondeo, quando video motum, ibi concurrit actio motus comprehendentis praecedens cum numerato esse praesenti, & ibi motus includit aliquod, quod est extra animam, & aliquod quod non est extra animam, sed deficit, vel nondum est, quod Deus possit dare entitatem intentionalem ei, quae non est extra animam: patet, quia quandoque apparet aliter aliquid moueri, quod tamen quiescit; ergo motus tunc non est extra intellectum subiectiue. Sed hic sunt dubia quaedam.

Primum: quia secundum hoc tempus non esset de consideratione Philosophi, sed esset secunda intentio: ergo non esset quantitas realis: ad istam dubitationem respondet Commentat. vbi postquam dixerat, quod tempus non est, si anima non est; quia posset argui contra eum, quod tunc esset de secundis intentionibus, respondet, quod esse eius in anima non est omnibus modis; quoniam si ita esset, tunc esset fictum, & falsum, vt Chimera, & Hircoceruus: sed esse eius extra animam est in potentia propter subiectum proprium, & esse eius in anima est in actu scilicet, quando anima egerit illam actionem in subiecto praeparato. Dico ergo, quod tempus, licet sit ens completum per animam, tamen non est secunda intentio, & hoc propter tria, primo quia secunda intentio non est in re, nec actu, nec potentia propinqua, tempus autem si:. licet enim actu sit in anima, potentia tamen propinqua est in re, & voco potentiam propinquam, quando intellectus concipiens rem extra, necessario cogitur ad formandum conceptum illum; sicut quan do concipit duo alba, necessario cogitur ad concipiendum similitudinem inter illa: ita quod secunda intentio hoc modo non est ab aliquo motiuo extra talem conceptum, sed est ab intellectu ad placitum. Sufficit hoc autem ad hoc, quod aliquod sit in praedicamento. De hoc dixi prolixius in primo libro, cum agebatur de forma vniuersi, ex hoc autem solo potest aliquid esse de consideratione Philosophi, nec oportet, quod omnes quantitates sint quantitates extra animam secundum esse suum totum completum

Secundum tempus non est secunda intentio, li cet enim secunda intentio sit non ens extra animam, non tamen eo modo quo tempus. Tempus enim secundum aliquid sui, puta secundum illud, quod est indiuisibile, vere est extra animam, licet secundum rationem partium componentium, scilicet, praeteriti, & futuri sit magis non ens extra animam, quam sit ens in anima: sed secundae Intentiones, &entia fictitia secundum nihil sui sunt entia extra animam. Sed dices. Tu dicis, quod tempus non habet esse completum, nisi per animam. Oppositum videtur, quia alia percipiunt tempus.

Respondeo dicendo, quod aliqua percipiunt tempus, qualia sunt illa, quae habent memoriam, non dicendo autem, quod esse temporis compleatur per actionem intellectus praecise, sed potest compleri etiam per actionem alterius poten tiae potentis concipere mutata esse, quae sunt prae terita, & futura, & praesentia. Talis enim potentia statim cogitur formare rationem temporis, & ideo alia non possunt percipere, quae non habent potentiam retentiuam praeteritorum, & expectationem futurorum.

ARTJCVLVS III. Vtrum repugnet formali rationi temporis plurificari.

AD tertiam quaestionem arguo primo, quod non repugnet formali rationi temporis plu rificari, quia formalis ratio prioris, & posterioris est formalis ratio temporis, sed non repugnat rationi prioris, & posterioris multiplicari: ergo. Maior nota est ex Philosopho, & Commentatore 4. phys. tex. 99. Minor apparet, quia quilibet motus habet proprium prius, & posterius: ergo.

Contra: Philosophus 4. phys. tex. 93. dicit, quod dato quod essent plures caeli, non tamen essent plu ra tempora, & si primum Phylosophus reputat impossibile; ergo magis reputat impossibile secundum.

Respondeo: in ista quaestione ostendo, quare eam introduxi, fecundo pono propositionem intentam. Quo ad primum, illam quaestionem mo ui: quia videtur aliquibus, quod quot sunt motus, tot sunt tempora: ratio est ista, quae adducta est ad principale, quia tempus consistit in ratione prioritatis, & posterioritatis illarum partium motus: sed si motus plurificatur, plurificantur partes motus, & per consequens prioritas, & posterioritas partium motus: ergo & tempus.

Alia opinio est, quod non quaecunque pluralitas motuum plurificat tempus, sed pluralitas mo tuum caeli. Vnde si essent plures motus caeli, essent plura tempora. Ratio illorum est, quia tempus est propria passio praecise motus caeli. Contra vtramque viarum illarum est auctoritas, & intentio expressa Philosophi, & Commentatoris, quod impossibile est simul dare duo tempora vel duas partes temporis, quarum vna non sit pars alterius, ideo tenendo viam Aristotelis, & Commentatoris teneo oppositum: propter quod secundo pono Propositionem intentam illam, quod repugnat rationi temporis secundum rationem propriam plurificari.

Hanc Conclusionem probo primo sic. Tempus constituitur per fluxum ipsorum nunc secundum prius, & posterius: sed impossibile est esse, nisi vnum nunc. ergo impossibile est esse, nisi vnum fluxum: ergo. Hãc rationem declaro in simili. Secundum enim ima ginationem Mathematicorum, punctus fluens causat lineam, sicut nunc fluens causat tempus, si autem impossibile esset esse, nisi vnum punctum impossibile esset dare, nisi vnum fluxum, & per consequens nisi vnam lineam. Mi norem rationis probo, quia si non sit idem nunc sed plura, tunc aliud nunc erit in domo, & aliud nunc erit extra, vnum citra mare, & aliud vltra mare, & sic non esset verum, quod in isto nunc demonstrato per me Rex Tartarorum sedet, & ego lego.

Dices, licet sint plura nunc, habent tamen omnia vnum commune nunc, scilicet nunc motus caeli, quod mensurat mutatum esse ipsius cae li. Contra: accipio illud nunc, in quo Sol est sub tali mutato esse, verum est dicere, quod in illo nunc ego loquor, & in eodem nunc Rex Tartarorum sedet: ergo non est apud Tartaros, & nos aliud, & aliud nunc, vel oportet, quod sit aliud nunc ipsius caeli, quia illud nunc caeli est nunc, in quo ego lego, ille sedet. Vnde dato quod essent plures caeli, adhuc verum esset dicere, quod in eodem nunc, quo loquor ego in isto mundo istius caeli, loquitur alius alterius mundi, & caeli: aut ergo illud nunc est nunc omnium caelorum, & sic habeo propositum; quod idem nunc est vtrobique, aut est aliud, & aliud nunc, & tunc in isto nunc, in quo ego loquor, non loquitur alter sub alio caelo, sed in nunc sui caeli: Haec est ratio Commentatoris in quarto physicorum comment. 90. vel 109. dicentis, quod prius, & posterius sunt idem in omnibus motibus non multiplicatum per multitudinem eorum, sicut est dispositio in instanti, ita quod ex vnitate instantis arguit vnitatem temporis.

Secundo arguo ex vnitate prioris, & posterioris sic. Ratio temporis consistit in ratione prioris, & posterioris: sed impossibile est, quantumcumque motus multiplicetur, quod multiplicetur ratio prioris, & posterioris, immo si essent multae partes multorum motuum, omnes essent in eodem priori, & posteriori, ita quod in eodem priori, in quo sunt partes vnius motus, sunt partes alterius, ergo.

Maior nota est, probo minorem primo a priori. Imaginandum est enim, quod sic se habeant prius, & posterius in quantitate successiua, sicut hic, vel ibi extra, vel similia se habent in quantitate dimensiua permanente, quoniam sicut differentiae quantitatis dimensiuae sunt hic, vel ibi; sic differentiae quantitatis successiuae sunt prius, & posterius: sed ad multitudinem quantorum dimensorum non sequitur, quod multiplicetur hic, & ibi, sursum, extra, & sic de alijs differentijs aliorum quantorum: ergo ad multiplicationem quantorum successiuorum, puta motuum, non sequitur multiplicatio prioris, & posterioris. Minorem huius rationis probo, quoniam pone infinita corpora simul in eodem loco, non est dare respectu omnium, nisi vnum vbi, & vnum sursum, & vnum extra: ergo similiter pone multos motus simul, necessario erunt in eodem priori, & posteriori.

Et confirmo. Quia aut prius, & posterius mul tiplicantur per hoc, quod vnus motus est hic, & & alius ioi, & hoc nihil est dictu. Prius enim, vt patet, non multiplicatur per situm, sed per ante, & retro: sed prius, & posterius omnium motuum quae sunt simul, sunt in eodem ante, & eodem post: ergo repugnantia in intellectu videtur esse, quod prius, & posterius multiplicentur in motibus.

Secunda ratio ad impossibile, & est ista nisi prius, & posterius in omni motu sint eadem, impossibile est motus aliquos esse simul; consequens est impossibile. Probo consequentiam. Da enim, quod sunt simul: ergo sunt in eodem priori: quia pone, quod in alio priori, iam non sunt simul; quia simul sunt illa, quae sunt in eodem priori: ergo si motus aliqui sunt simul, ne cessario erunt in eodem priori; ergo.

Confirmo: quia sicut quantitas dimensiua multiplicatur per suum extra, puta per hic, & ibi: pone enim quod sunt in eodem hic, iam erunt in eodem extra, & per consequens eadem quantitas successiua multiplicatur per suum extra, quod est ante, & post: ergo imposs ibile est, quod ante, & posterius multiplicentur per quantitates successiuas, puta per motus, cum e conuerso motus habeat per illa multiplicari.

Ad argumentum in oppositum respondeo, quod ratio illa mouet aliquos ad ponendum, quod, quot sunt motus, tot sunt tempora, quod est falsum, cum non sit, nisi vnum nunc, quod mensurat partes omnium motuum. Et ad formam argumenti cum dicitur, accidens multiplicatur ad multitudinem subiecti; concedo de accidente reali comparato ad suum subiectum secundum esse reale in actu, non secundum esse apprehensum: sed cum dicitur, quod prius, & posterius sunt accidentia ipsius motus. Respondeo, quod sunt accidentia motus, non vt in re est, sed vt apprehensus est per intellectum, nisi accipias motum, vt dicit aliquid constans ex eo, quod est, & negatione entis, & hoc extra animam, vt dictum est prius: hoc enim modo bene prius, & posterius pertinent ad motuui, dato quod nullus intellectus consideret. sed si accipias motum, vt habet entitatem positiuam, & constituitur ex entibus, oportet, quod partes suae habeant esse apprehensum, quia illud, quod non est in re, non habet nisi entitatem positiuam, si habeat entitatem aliquam, huiusmodi non habet, nisi ab anima, negationes enim non habent esse proprie in re, quia quod nunc est, non est prius, nec posterius, oportet, quod si habent entitatem, habeant illam ab anima apprehendente ea simul, & dante eis actualitatem, per quam constituant ipsum motum.

ARTJCVLVS JJJJ. Vtrum tempus sit passio motus primi motus.

AD Quartam Quaestionem arguo primo, quod tempus sit passio primi motus per Aristot. 4. physicor. text. 133. 134. tempus secundum eum est passio determinati motus, quod probat: quia passio multiplicatur ad mul tiplicationem subiecti, sed tempus non multiplicatur ad multiplicationem motuum: ergo. Est igitur passio determinati motus, sed non alterius, quam primi motus: ergo.

In oppositum est, quia impossibile est manere propriam passionem non manente subiecto: sed non manente motu primo motu caeli, mansit tempus in diebus Josue, secundum Augustinum: ergo.

Respondeo, hic pono tres Propositiones. Prima est, quod tempus vt est quantitas indeterminata aspicit pro subiecto omnem motum, & hoc non in re absolute, sed vt habet esse apprehensum,

Secunda Propositio est, quod licet tempus hoc modo sit passio omnis motus, non tamen multiplicatur ad multiplicationem motuum, & haec passio non multiplicatur ad multiplicationem subiecti, & sic intelligit Philosophus 4. phys. tex. 93. quod si essent plures caeli, non essent plura tempora.

Tertia Propositio est, tempus, prout est quantitas determinata, & reducta ad certum numerum, in quantum habet rationem mensurae, vt sic. est passio determinati motus, videlicet primi mobilis. Has propositiones probo, primo primam sic arguendo. Indiuidua eiusdem rationis habent passiones proprias eiusdem rationis. Probo hoc, quia propria passio consequitur speciem, non indiuiduum, secundum rationem propriam: ergo quae sunt infra vnam speciem, aspiciunt eandem passionem: sed omnes motus circulares sunt eiusdem speciei, saltem in hoc, quod est esse successiuum, & esse actum admixtum potentiae, in quo fundatur prius, & posterius: ergo prius, & posterius consimiliter fundabuntur in omni alio motu circulari, in quantum quilibet est eiusdem rationis in esse successiuum, & in actu admixto potentiae; sed prius, & posterius absolute considerata in motu sunt ipsum tempus, vt tempus est quantitas indeterminata: ergo.

Respondebitur per interemptionem minoris: nam motus primi mobilis non est eiusdem rationis cum alijs motibus: est enim motus continuus, aeternus, regularis, & velocissimus, quod non conuenit cuicunq. aliorum motuum: ergo passio non oportet, quod sit eadem. Respondeo. Ratio bene probat, quod passio motus, in quantum ei annectitur regularitas, aeternitas, vniformitas, & huiusmodi, non sit eadem, sed non probat de ipso prius, & posterius absolu te accepta, in quantum integrant rationem temporis, vt est quantitas continua.

Secundo sic. Illud non aspicit praecise motum primi mobilis, quo non existente, motu scili cet primi mobilis, & existentibus alijs motibus particularibus sufficienter habet, vnde oriatur. Haec propositio nota est; quia nihil aspicit aliquid, vt proprium subiectum eius, & primum, quo non existente, adhuc illud habet, vnde sufficienter oriatur: sed non existente motu primi mo bilis, adhuc potest anima apprehendere tempus in aliquo alio motu particulari, puta in motu ro tae figuli, vti supra: ergo.

Et confirmo hoc, quia bellum Josue agebatur in tempore, & tamen tempus non erat motus primi mobilis. Confirmo hoc, quia anima apprehendens se in esse transmutato, apprehendit tempus: ergo tempus, vt est quantitas continua interminata, fundatur super omnem motum: qui enim capit motum, capit partes successiuas; accipiendo partes succedentes in eis fundatur necessario prius, & posterius, sed prius, & posterius in motu suut ipsum tempus: ergo.

Dicetur contra: quia Commentator videtur dicere oppositum. Ait enim Commentator, quod apprehendendo motum, apprehendit anima ipsum tempus, tamen per accidens, quia ap prehendo motum caeli.

Respondeo: Commentator loquitur ibi de tem pore, vt est quantitas continua reducta ad certum numerum, & mensuram.

Secunda Propositio est, quod tempus vt est quan titas, vt est indeterminata, licet sit in quolibet mo tu subiectiue, non tamen multiplicatur ad multipli cationem motuum. Hoc dico propter opinionem, quae ponit, quod quot sunt motus, tot sunt tempora, & motus quilibet fundat ex se prius rationem temporis. Non teneo illam viam, ideo pono Propositionem oppositam, quod in quolibet motu non fundatur per se ratio temporis, sed si essent infiniti motus non fundant, nisi vnum tempus Ratio est, quia intellectus potest fundare vnam rationem, etiam super infinita, si essent, & ideo intellectus omnia mutata esse, & omnem motum mensurat per vnum nunc, & per vnum prius, & posterius. Tunc sic, quando duo aliqua sic se habent, quod vni ex se repugnat multiplica ri, illud manet idem, quantumcumque aliud mul tiplicetur; sed ipsi nunc secundum suam rationem repugnat multiplicari: ergo.

Maior nota est, probo minorem, scilicet, quod impossibile est nunc multiplicari, quia sicut se habet multiplicatio situum ad quantitatem permansiuam, sic multiplicatio nunc, & tunc ad quantitatem successiuam: sed impossibile est situs multiplicari in quantitate permansiua, nisi secundum suum extra. Vnde impossibile est, quod hic, & ibi multiplicentur, nisi per hoc, quod ponitur hoc extra illud hoc, & ibi extra illud, & sursum extra illud sursum: ergo impossibile est nunc multiplicari, nisi multiplicetur suum extra, vt hic nunc sit extra illud nunc, & hic tunc sit extra illud tunc; sed aliud, & aliud extra in quantitate successiua non sunt, nisi ante, & post, sed impossibile est, quod in eodem ante, vel in eodem post sint plura nunc; non ergo in quantitate successiua possunt esse duo nunc, nisi vnum sit ante aliud: sed anima apprehendendo plures motus simul, non apprehendit vnum prius ante aliud, alias non tenent simul: ergo non apprehendit aliud, & aliud nunc: ergo nec aliud tempus: ergo quantumcumque motus plurificentur, si sunt simul, anima non fundat in eis, nisi vnum tempus.

Tertia Propositio est, quod tempus, vt est quantitas determinata, & reducta, & mensurata ad certum numerum respicit primum motum, sicut subiectum proprium.

Hanc Propositionem probo; quia quando occurrit intellectui motus caeli. idem nunc, & 1em prius, & posterius attribuit sibi, quo d attribuit alijs motibus, quos concipit siniul, alias non conciperet eos simul, vt supra probatum cit, sed prius, & posterius ad nullum alium motum applicantur, praeter quam ad motum circularem continuum regulatiuum, & omnibus notum, qualis est motus primi mobilis, habet, quod potest esse mensura certa, & numerare vniformiter partes motuum; quare prius, & posterius non habent rationem certi numeri, & mensurae, nisi vt fundantur in motu primi mobilis; sed prius, & posterius, vt inducunt rationem certi numeri, & mensurae sunt ipsum tempus, vt tempus est quan titas determinata, quare tempus, vt sic praecise, fundatur in motu primi mobilis. Maior nota est, probo minorem, quoniam haec est natura intellectus nostri, quod progreditur a notis ad ignota: ergo motus, per quem habet certificare de ignotis motibus, oportet, quod sit certissimus, & notissimus: ergo oportet primo, quod sit circularis; capere enim motum rectum totum, quod residuum est ab illo, quod accepisti, est ignotum, quia motus rectus continuo innouatur; sed totus motus circularis potest esse notus, per hoc, quod notae sunt omnes partes circuli, & tunc potes diuidere circulum, & in motu, secundum partes eius potes fundare rationem horae: diuidas adhuc partem illam in motu partium, fundare poteris rationem minutorum, & sic de alijs, ita quod tanta portio motus sundat minutum Maior in sexaginta partibus fundat horam, & maior in 24. partibus fundat diem, infra quod to tus circulus per suum totalem motum fundat diem, & exinde totiens reuolutus fundat mensem, & totiens annum: ergo oportet, quod mo tus fundans rationem temporis, vt est quantitas determinata reducta ad numerum certum, & mensuram, sit circularis. Secundo oportet, quod sit re gularis, alias prius, & posterius non essent certa, & vniformiter se habentia, & per consequens non regulariter mensuraret. Item oportet, quod sit omnibus notum, alias non posset quilibet pro tempore de quantitate motus ignoti certificari. Item oportet, quod sit continuum, alias numquam per illum poteris mensurare, numquam enim per prius, & posterius discontinua scire poteris, quantus est ille motus continuus, qui est tibi ignotus: ergo prius, & posterius, in quantum sunt reducta ad certum numerum, & mensuram, sunt ipsum tempus: & necesse est, quod si vis reducere prius, & posterius ad certas portiones, & numerum, quod hoc facias in motu caeli, necesse est, quod capias tempus, vt est quantitas determinata praecise in motu caeli. Haec est intentio Philosophi & Commentatoris in 4. physic. text. com. 95. Vbi primo colligunt de tempore, quod tempus est vbique, & hoc verum: quia vbicumq. est motus aliquis, ibi potes fundare prius, & posterius, & per consequens rationem temporis. Dices: Ergo si alicubi omnia quiescant, & non sit motus, non erit tempus.

Respondeo, etiam quies mensuratur tempore, mensuratur enim secundum prius, & posterius ipsius caeli. Prius enim, & posterius ipsius caeli sunt ipsum tempus, vt tempus dicit quantitatem reductam ad certum humerum, & mensuDices: Ergo idem accidens erit in diuersis ram: prius autem, & posterius motus primi vbique sunt idem. substantijs. Respondeo, Non habeo pro inconuenienti de accidentibus, quae habent suum esse completum per animam. Inconueniens autem esset de accidente, cuius totale esse est extra animam. Ratio est, quia anima potest plura subiecta considerare vt vnum; & similiter super plura etiam apprehensa fundare rationem vnam.

Secundo colligunt secundam conditionem temporis, quod licet tempus sit in omnibus motibus, & vbique, non tamen respicit omnem motum, sicut proprie subiectum eius, sed vt subiectum primum, & primum tantum motus primi mobilis.

Tertiam conditionem colligunt, & in specie Commentator, quod quaelibet percipit tempus in quantum percipit se in esse transmutato, quod quidem esse transmutabile accipitur in ordine ad motum primum, verbi gratia. Si imaginem aliquid, si velim scire, quanto tempore steti in illa imaginatione, non percipiam illud, nisi conuertendo me ad motum caeli, inde enim mensurabo imaginationem meam.

Quartam conditionem attribuunt tempori, quod tempus dicitur multum, & paucum, non autem velox, & tardum. Ratio est, quia multum & paucum consistunt in quadam certa mensura, & numero: vnde multum tempus idem est, quod prius, & posterius accepta in certo numero, & mensura. Hic tamen est vnum dubium: quia Commentator videtur plus attribuere motui cae li, & ipsi tempori. Videtur enim, quod attribuat aliquam causalitatem respectu aliquorum motuum, in quantum fundatur in eis ratio temporis. Ait enim, quod si non esset motus prius, non esset tempus.

Respondeo: Commentator fuit istius opinionis, quod cessante motu primo cessaret omnis alius motus, & ideo vel esse posset tunc in esse transmutabili, & per consequens non perciperetur tempus. Omnis enim alius motus reducitur in motum primum, sicut in causam secundum eum; & hinc est, quod cessante primo motu impossibile est inueniri alicubi rationem temporis. Sed secundum fidem hoc dictum non potest teneri: quia ex Scriptura habetur oppositum, vt legitur de bello Josue. Sufficit ergo Catholico po nere, quod tempus sit per se, & primo subiectiue in motu primo, & per ipsum mensuretur omnis alius motus, non ex hoc quod a motu caeli dependeat alius motus, sicut a causa, sed ex hoc, quod motus primus est vniformis, & regulatissimus, & omnibus notus. Ad argumentum in oppositum patet ex corpore quaestionis.

ARTJCVLVS V. Vtrum sit idem nunc in toto tempore.

AD quintam quaestionem arguo primo, quod non sit idem nunc in toto tempore, quoniam si sic, tunc totum tempus esset in eodem nunc, tempus enim causatur, vt videtur Philosophus dicere in 4. phys. 104. per ipsum nunc fluens: consequens est impossibile: ergo & antecedens. In oppositum est Arist. 4. phys. tex. 105. quod in toto tempore est idem nunc, secundam substan- tiam, differens tantum secundum esse, & secundum dispositionem, & ponit exemplum de forma in theatro, & in domo. Respondeo, primo ponam tria, quae Aristoteles, & Commentator attribuunt tempori nunc. Secundo mouebo quaedam dubia; tertio exponam certa, & hoc secundum Aristotelis intentionem.

Circa primum sciendum est, quod Aristoteles ponit tria de nunc: Primum est, quod nunc est idem in toto tempore, secundum substantiam, & subiectum differens penes aliud, & aliud esse, & secundum rationem, & ponit exemplum de puncto, quia secundum imaginationem mathematici punctus fluens causat lineam, sic, quod idem punctus manet secundum substantiam in toto sluxu. Variatur tamen secundum esse, quia intelligitur in alio, & alio. Aliud exemplum adducit de Chorisco in Theatro, & in domo, vt sic, vt fluens esset tempus, & est idem in toto fluxu secundum substantiam; sed differens quantum ad aliud, & aliud esse in illa successione. Secundum quod dicit de nunc, est, quod non sequitur illud, quod fertur, sicut tempus sequitur motum, & sicut mobile est idem in toto motu, variatum solummodo secundum mutata esse: sic nunc est idem in toto tempore variatum secundum aliud, & aliud ante, & posterius. Tertium quod dicit Arist. de nunc est, quod nunc in actu discontinuat tempus, & est terminus ipsius, sicut punctus factus in linea in actu, discontinuat illam lineam, & est terminus lineae, & sicut punctus in potentia continuat illam lineam, sic nunc in potentia continuat tempus. Per illa quae dicit de nunc Arist. euadit difficultatem, quam quidam faciunt de corruptione ipsius nunc: quia aut corrumpitur in eodem instanti, quo est, & haec est contradictio, & quia in eodem esset, & non esset; aut corrumpetur in alio, & alio instanti; & de illo instanti secundo in quo corrumpitur, quaereretur, si corrumpitur, in quo instanti corrumpitur, & esset processus in infinitum. hoc autem euadit per hoc, quod nunc non corrumpitur, sed manet idem in toto tempore.

Secundo pono dubia, & Primum est: quia videtur, quod sit contradictio dicere, quod nunc sit idem secundum substantiam, & diffferens penes prius, & posterius, nam prius, & posterius sunt ipsamet nunc: si ergo variantur prius & po sterius, necesse est dicere, quod variaretur ipsum nunc secundum substantiam. ergo manebit nunc secundum substantiam, & variabitur secundum substantiam.

Item secundo sequitur, quod essent plura mutata esse simul, nam cuilibet mutato esse in motu correspondet suum nunc in tempore: per te autem manet idem nunc in toto tempore secundum substantiam: ergo & omnia mutata esse in motu sunt in eodem nunc. Ex quo sequitur quod plura nunc correspondentia pluribus mutatis esse erunt simul, quia in eodem nunc secundum substantiam: ex eodem sequitur, quod omnes partes motus erunt simul: quia toti motui correspondet vnum nunc secundum substantiam.

Item tertio sequitur, quod accidens migrabit de subiecto in subiectum, migrabit enim de vno mutato esse in aliud mutatum esse: sed mutatum esse est subiectum ipsius nunc: sicut motus est subiectum temporis, ergo.

Consimiliter quarto est difficultas, quia sicut se habet mutatum esse ad motum, sic se habet nunc ad tempus: sed in motu non est dare vnum mutatum esse secundum substantiam, sed semper aliud, & aliud: ergo in tempore non erit dare hoc modo aliquod vnum nunc secundum substantiam, sed semper aliud, & aliud.

Quinto, quia indiuisibile non potest causare motum influendo per Arist. non enim indiuisibile potest moueri: ergo consimiliter videtur, quod nunc suo fluxu non causet tempus, quin ei repugnet fluere.

Vltimo est dubium; quia de ratione instantis est, quod raptim transeat, & non maneat, non igitur idem nunc potest manere in toto tempore.

Ad dissolutionem igitur harum difficultatum expono nunc secundo dicta Arist. de ipso nunc. Vbi considerandum est, quod propter illa dubia aliqui dicunt Arist. in hoc passu somniasse, vnde de plano negant ipsum, & certe valde est difficile vitare inconuenientia, quae adducuntur. Propter quod dicunt alij, quod idem est nunc secundum substantiam, idest secundum speciem, diffeferens secundum esse, idest numero, vt sic sit vnum homogeneum, differens tantum tamen numeraliter, sed haec expositio non vadit ad mentem Aristotelis. Ille enim dicit, quod est idem nunc secundum substantiam, & differens secundum esse, sicut estt idem Choriscus numero in theatro, & in domo, differens tamen per aliud, & aliud esse accidentaliter.

Alij volentes Aristotelem prosequi in scriptis suis, ponunt, quod duplex est nunc; vnum quod mensurat ipsum mobile, & aliud quod mensurat illa mutata esse: sicut ergo mobile est vnum in toto motu, & sub omnibus mutatis esse; sic nunc, quod mensurat mobile, est idem sub omnibus mu tatis esse, licet cuilibet mutato esse correspondeat suum nunc, quod mensurat ipsum mutatum esse. Sed nec illa expositio vadit ad mentem Arist. non enim loquitur de nunc extrinseco, sed de nunc, quod habet mensurare mutata esse, quod patet ex tertio quod attribuit ipsi nunc, quod dicit esse idem videlicet, quod in actu terminat tempus, & continuat in potentia. Consimiliter dicit, quod nunc est idem in toto tempore, sicut est idem punctus causans suo fluxu ipsam lineam: modo certum est, quod non est vnus punctus in linea qui remaneat idem, & alius, qui varietur, vt expositio illa dicit de nunc mensurante mobile, & mensurante mutata esse. Profecto videtur, quod sit aliquod nunc, quod mensuret mobile, in quo etiam erit subiectiue ipsum nunc, quod dicis ma nere. Item Aristoteles dicit, quod illud idem nunc, quod est idem secundum substantiam, variatur secundum esse, non per hoc, quod variatur vnum aliud nunc, nisi fingas, quod illud aliud nunc est in isto subiectiue, & per hoc illud dicitur variari secundum esse, sicut subiectum variatur variato accidente. Ideo videtur mihi, quod Arist. sit ibi intelligendus, vt exponit eum Commentator, videlicet, quod ad litteram sunt vera illa, quae Arist. dicit de illo nunc: nec inconuenientia, quae adducit contra eum, conuincunt ipsum nisi supponendo, quod Aristot. intelligat, quod esse temporis formaliter, & accidentaliter sit extra animam: hoc enim dato concluderent sibi demonstratiue inconuenientia praedicta, & alia, & alia, quae ab alijs inducuntur; nam extra animam sicut non est vnum mutatum esse, secundum substantiam in toto motu, sed semper aliud, & aliud, sic non est idem nunc extra animam, sed necessario raptim transit, sed ponendo, quod tem pus, secundum suum formale esse sit completiue in anima, & hoc obiectiue, tamen sic possunt intelligi verba Aristotelis sine aliquo inconuenienti.

Ad cuius euidentiam sciendum est, quod, vt di ctum est supra, esse temporis non est extra animam eo modo, quo entia positiua sunt extra ani mam, nihil enim positiuum dicitur tempus, de tem pore est extra animam nisi esse, quod continuat praeteritum cum futuro, & quia quod non est, non est continuabile alteri, nec alterum ipsi, hinc est, quod tota continuitas partium temporis est ab anima sic continuante. Aristoteles autem imaginatur continuationem temporis esse ab anima eo modo, quo mathematicus imaginatur punctum per suum. fluxum causare lineam mathematicam imaginatam: sicut ergo Mathematicus volens imaginari lineam rectam, imaginatur fluxum vnius puncti in rectum, volens autem imaginari lineam circularem, apprehendit fluxum puncti circulariter: sic per simile Arist. dat esse completum tempori in actu (Tempus enim, vt dictum est, est formaliter prius, & posterius in motu, quae non habent esse eo modo, quo entia positiua habent esse, nisi vt ab anima apprehenditur.) Volens ergo Arist. dare modum, quomodo debemus imagina ri tempus, ponit exemplum de modo, quo mathe maticus imaginatur constitui lineam per fluxum puncti. Si velim facere tempus praeteritum in a tu, imaginor nunc fluere vsque ad illud prae sens signatum, vt sic non sit, nisi quoddam indiuisibile fluens secundum aliud, & aliud prius, & posterius in motu vsque ad ultimum esse, quod anima facit in actu de motu, in quo intendit ipsum motum cessare: eodem modo si velim facere tempus fu turum in actu, imaginor quoddam indiuisibile confluere ab isto mutato esse semper in prius, & posterius; iste fluxus illius indiuisibilis, siue fluxus illius prius indiuisibilis est ipsum tempus. Nec Aristoteles dicit, vt alij intelligunt eum, quod nunc mensuret mobile, sed dicit, quod sequitur mobile. Hoc autem debet sic intelligi, quod sicut mobile suo fluxu causat motum, sic ali quod indiuisibile, puta aliquod nunc apprehensum ab anima, suo fluxu causat tempus, quod pro tanto sequitur mobile, quia dum anima apprehendit sluxum ipsius mobilis continuum apprehendit, & fundat in ipso fluxu aliquod indiuisibile, quod sequitur mobile; quia sicut mobile fluit secundum aliam, & aliam partem fluxus, sic anima imaginatur illud nunc fluere secundum aliud, & aliud prius, & posterius partium ipsius fluxus, vt dum mobile est in illa parte secundum apprehensionem animae, illud indiuisibile, quod apprehendit, scilicet ipsum nunc concomitatur in priori correspondenti ipsi parti, & hoc semper in anima obiectiue, & ideo sicut mobile est idem secundum se, & variatur penes mutata esse ipsius motus, eo modo, quo Choriscus variatur per esse in Theatro, & in foro: sic illud nunc indiuisibile imaginatum est idem in anima apprehendente in toto fluxu, differens secundum aliud prius, & posterius ipsius fluxus.

His visis ad Inconuenientia, quae adducuntur, respondere non est difficile. Ad primum enim dico, quod in re non est aliquod nunc indiuisibi le idem: ad formam ergo rationis, ad illud, quod dicitur, quod nunc non est aliud, quam prius, & post per intentionem, immo non hoc modo est aliquod indiuisibile, quod anima transfert de priori in post, hoc modo capiendo, quo capio illud fluere, causat prius, & posterius, quae suntfformaliter ipsum tempus.

Ad secundum per idem, in re enim cuilibet mutato esse correspondet suum nunc, nec estt vnum nunc in toto tempore inre, sicut non est vnum mutatum esse, sed in anima constituente ipsum esse in actu, est vnum nunc indiuisibile variatum secundum esse prius, & posterius, quia transit a priori in post, & varietas illa in prius, & posterius sic variat esse illud, quod licet plura nunc, quae sunt sibi successiua in re, coexistant illi nunc indiuisibili existenti in anima, sic etiam omnia mutata esse in motu; non tamen dicuntur esse sisimul: ad hoc. n. quod aliqua dicantur esse simul, non sufficit; quod absolute intelligatur quandoq. coexistere eidem nunc, sed requiritur, quod coexistant eidem nunc sub eodem priori, quod non est in proposito, tantummodo enim coexistunt illi nunc in quadam successione, & ideo secundum aliud prius, & posterius, & ideo non simul.

Ad tertium respondeo, quod non est inconueniens de accidente, quod habet suum esse completum per animam, quod fundetur in pluribus subiectis apprehensis ab anima, & simul, & successiue transferendo de vno ad aliud.

Ad quartum patet ex dictis. Sicut nullum esse mutatum est, quod sit in re idem in toto mo tu; sic non est idem nunc, quod sit idem in toto tempore, & hoc in re.

Ad alias difficultates, & argumentum principale respondeo vnica responsione. Omnes procedunt, ac si illud nunc poneretur esse in re, & non tantum in anima. Haec quae praedicta sunt, esse de intentione Aristotelis patet, quod ita sit per Com mentatorem exponentem eum ibi, vbi dicit, quod prius, & post multiplicant ipsum nunc, idem tamen oportet, quod sit nunc secundum substantiam ad hoc, quod suo fluxu dicatur causare tempus.