Quaestio 1

ARTICVLVUS I. Vtrum peccata dimissa per paenitentiam redeant in recidiuante per culpam.

QVANTVM ad primam quaesttionem arguo primo, quod in recidiuante per culpam redeant eadem peccata numero, quae dimissa fuerant per poenitentiam, sic: Priuatio est eadem numebro, quae praecessit habitum, & etiam quae aduenit recedente habitu: sed culpa est priuatio, gratia vero habitus: ergo gratia recedente, priuatio eius est eadem numero, quae fuit, antequam gratia illa aduenisset: ergo & peccatum idem numero. Maior patet, quia eadem tenebra numero, quae nunc est, & recedit adueniente lumine, eadem inquam est, quae redit lumine recedente. Minor probata est alias. Et confirmari potest hoc per multas auctoritates Sanctorum, quas Magister ponit in litera.

In oppositum est, quia pro eodem non videtur consurgere duplex tribulatio: sed consurgeret tribulatio duplex, si redirent peccata in recidiuante quoniam oporteret de illis iterum confiteri, & age re poenitentiam, quod videtur nimis durum. Respondeo, pono primo punctum quaestionis, deinde propositiones intentas.

Punctus est propter duas opiniones, quarum vna est, quod impossibile est, quod peccatum redeat idem numero, quoniam si sic, aut hoc esset virtute diuina, aut naturae. Non primo modo, quia Deo auctore nuilus fit deterior, secundum Hugon. lib. 2. de Sacram. p. 14. cap. 9. Tom. 3. Nec secundo modo, quia virtute naturae nihil potest idem numero redire, ex 5. Physic. tex. 14. & 2. de generat. tex comm. vlt.

Alij dicunt oppositum, quod virtute diuina depotentia eius absoluta potest peccatum redireidem numero. Ratio ad hoc est, quia peccatum secundum eos actu transeunte, non estt nisi obligatio quaedam ad poenam: sed obligatio ad poenam potest eadem numero redire: ergo. Probatio minoris, quia Deus potest velle obligari Petrum ad poenam pro instanti: A, & similiter pro instanti, b, & non pro instanti medio, & hoc eadem obligatione, quia hoc potestt voluntas mea velle, quod aliquis sit obligatus pro instanti aliquo, & remittere pro tempore intermedio, & velle in instanti terminante illud tempus, iterum eadem obligari obligatione.

Confirmo hoc, quia Deus potestt velle illum obligari pro instantia, & b, & c, & remittere potest in b: ergo iste erit obligatus eadem obligatione in c, qua ina, & tamen non fuit obligatus in b.

Confirmo, quia non plus potest Deus facere cum continuatione temporis, quam sine continuatione: sed Deus potest facere cum continuatione temporis, quod iste obligetur hodie, cras, & post cras eadem obligatione: ergo hoc poterit sine contimatione temporis, & tunc iste erit obligatus hodie, & non cras, & iterum erit obligatus post cras eadem obligatione: ergo.

Potest opinio ista confirmari per exemplum de seruo manumisso, qui propter ingratitudinem potest reduci in priorem seruitutem: sic ergo Deus hoc potest de potentia absoluta, non tamen facit hoc de facto propter misericordi: suae magnitudinem, nolentis bis punire. Secundo pono propositiones.

Prima est ista: Teneo cum Doctore secundo, q de potentia Dei absoluta possit culpa eadem numero redire. Sed quantum ad hoc, quod dicit, quod peccatum non sit aliud actu transeunte quam obligatio ad poenam, in hoc non teneo cum eo.

Dico enim, quod vltra obligationem dicit statum quendam indecentem secundum esse morale in apprehensione omnis naturae apprehendentis eum cum actu transeunte, vt superius dictum est, & haec videtur esse intentio Magistri Distinctione praecedenti, vbi dicit, quod post acum remanet peccatum, & macula ex tacu, sicut ex tactu morticinij remanet in corpore immunditia, & macula quaedam: sed manifestum est, quod ex tali tactu nihil adhaeret reale, sed tantum indecentia quaedam in ordine ad naturam intellectualem, & quaedam abhominatio: sic est in proposito, sicut enim post actum concipitur vt dignus poena, sic concipitur turpis, quae turpitudo est macula illa.

Tunc dico, quod non solum de potentia absoluta redire potest eadem obligatio, sed etiam eadem macula.

Hanc conclusionem etiam probo, quia quando aliquid non habet esse reale extra animam, sed tantum in conceptu, non est inconueniens, quod redeat idem numero. Probo: Species enim secundum esse specificum non habet esse reale, sed tantum in conceptu, & ideo tunc esto, quod non sit nisi vnum indiuiduum, & illud corrumpatur, sicut de Phenice, non remanet ipsa species. Pone autem, quod aliud indiuiduum generetur, redit species, & haec eadem numerositate esse specificati, licet indiuiduum differat ab indiuiduo: & ratio est, quia species secundum suum conceptum specificum non habet esse nisi in conceptu.

Et confirmo ex hoc, quia si propter hoc vellet variare speciem, quia indiuiduum variatur, vel quia non actu semper cogitas, tunc species continue variaretur. Ratio autem, quare non oportet variari, est, quia res, quae non est, potest concipi vt existens in anima esse eadem numero, alias nonesset illamet, quae est corrupta: sed macula remanens post actum non est habitus realis, nec priuatio, quia tunc omnis culpa esset aequalis, sed est tantum indignitas, & indecentia quaedam moralis, & hoc consequens ipsum apud animam apprehenden tem tantum: ergo. Sed sunt hic duo dubia.

Primum est, quia impossibile videtur, quod intellectus apprehendat rem, & post non apprehendat; & iterum post apprehendat, nisi facta alia mu tatione circa ipsam, & per consequens facto aliquo reali: sed hic nullum reale fit per te, & ex hoc quod prius fuit sub macula, deinde non fuit sub ea, & nunc iterum est sub ca. Respondeo, dico, quod in tali factum est aliquid.

Vbi considerandum est, quod aliud est dispensare in culpa, & aliud est dispensare in prna: Verbi gratia, pone quod aliquis patiatur defectum natalium, iste habet maculam, quia concipiens eum con pit vt turpem, & sub quadam macula habet & prnam, quia non potest promoueri: tunc Papa posset dispensare in culpa, puta quod legitimaret eum, nec tamen dispensaret in poena, quia non posset adhuc promoueri. Sic est in proposito: Deus enim cum dimittit culpam, non imputat indignitatem, potest tamen remanere poena: tunc d co, quod circa eum sit aliquid reale, quia actus pnitentiae est, per quem non concipitur sub priori indi gnitate, cum vero recidiuat, adhuc fit in eo aliquid reale, puta actus peccati consimilis priori, quo concepto natura concipitur sub priori indignitate.

Aliud dubium est, quo agente redit culpa hoc modo eadem numero, vtrum Deo, vel natura? Respondeo dico, quod redire potest agente naturaintellectuali: Modus est iste, quia natura intellectualis concipere potest ipsum sub priori macula, quae non habet esse nisi in conceptu. Nunc autem intellectus bene potest idem numero reducere, quod tantum habet esse in conceptu, sicut dictum est supra de conceptu speciei: si tamen macula esset aliquid reale positiuum, non posset natura illud producere in identitate numerali.

Secunda Propositio est, quod de facto non redeunt eadem numero, nec quo ad culpam, quia propter reuerentiam Sacramenti non placet Deo, quod concipiatur sub priori indignitate; nec etiam quo ad poenam debitam pro peccato: hoc tameninstans Magister non definit, sed Hugo lib. 4. Sent. tenet, quod redeant. libro tamen de Sacramentis oppositum dicit, ipse autem alibi dicit, quod inomnibus dictis suis, magis stetur sententiae libri de Sacramentis.

Alij dicunt, quod redeunt, & hoc pro tanto quod in confessione dimittuntur sub conditione, puta si non recidiues. Sed hoc reputo irrationabiliter dictum, quod sacerdos absoluat sub conditione, imo absolute absoluit.

De iustitia autem dico, quod meretur recidiuus, quod redeant eadem numero, tanta fuit Dei misericordia in prius indulgendo, & ingratitudo istius in recidiuando. Hanc probo sic: Magis est obligatus homo Deo, quam alteri homini: sed si seruus manumissus peccat in dominum, postquam etiam fuit manumissus, deducitur in pristinam seruitutem, secundum iura: ergo non minus homo, si postt remissionem culpae peccet in Deum, reducetur in priorem displicentiam, & obligationem ac eandem dedecentiam, quae est formaliter culpa ipsa.

Sic videtur intelligere Saluator de malo seruo, Matth. 16. cui Dominus cum omne debitum indulsisset, postquam peccauit in seruum alium, praecepit Dominus debitum exigi ab eo vsque ad nouissimum quadrantem. Sed loquendo de misericordia Dei, sicut ex pietate magna dimittit culpam sic facit, quod non redeat eadem post recidiuationem: ratio est, quia natura esset nimis onerata quia pro recidiuatione in peccatum vltimum pro omnibus puniretur.

Sed hic est dubium, eadem enim merita redeunt post poenitentiam, quae fuerant ante peccatum, & mortua fuerant per peccatum: quare ergo non sic redeunt eadem peccata? Dicitur communiter, q ideo est, quia merita non pereunt, nec delentur adueniente culpa, remanent enim in diuino prospectu, licet impediantur, quandiu homo est in peccato, sed postmodum ablato impedimento statim profluunt in debitum praemium: peccata vero non remanent adueniente gratia, sed totaliter delentur, & hinc est, quod peccata non redeunt eadem nume ro, quia corrupta fuerunt post, & non manserunt; opera bona vero, quia corrupta non fuerunt, sed manserunt, licet essent impedita, redeunt, non redeunt quidem quantum ad essentiam, quia quo ad hoc manserunt semper, sed redeunt quo ad praemium, postmodum deleta culpa habent secum praemium suum. Non video, quod ratio ista multum valeat, nec plus concludit de vno, quam dealio, nec video causam aliam nisi misericordiam Dei magnam, qui vult bona opera redire, mala autem non

Tertia Propositio est, quod resurgens a peccato resurgit in maiori charitate, non tantum in ma iori gradu quo ad actus, & praemium correspondens actibus, sed quo ad habitum gratiae. Hanc conclusionem pono propter positionem quorumdam, qui dicunt, quod resurgit in maiori charitate, non quo ad habitum, sed quo ad actum, qui est esse dignum maiori gloria, & modus opinionis est iste. Dicunt enim quod alius gradus gloriae correspondet meritis, & alius gratiae. Dicunt tunc, quod poenitens resurgit in maiori gradu praemij gloriae, non quo ad habitum, sed quo ad merita: ratio eorum est, tum quia merita priora reuiuiscunt, & addito illo merito habito, & acquisito in actu poeni- tentiae meretur maiorem gloriam: gratia autem non oportet quod augeatur: ratio est, quia gratia, puta gratum faciens, est effectus Sacramenti, & ise effectus potest quandoque esse minimus, & quandoque minor, quam primus, & ideo non semper resurgit in aequali gradu gratiae gratum sacientis, & hoc quo ad habitum. Et confirmatur, quia inconueniens videtur, quod tantus gradus gratiae detur poenitenti vi solius Sacramenti, quod quantum est de se, stat cum minimo gradu gratiae, quan tus ei conferebatur ante per opera bona.

Tunc ad propositum dicunt, quod talis resurgit in aequalibus meritis, vel maioribus, & per consequens ad aequale praemium, vel maius praemium; praemium, inquam, debitum meritis, non autem ipsi gratiae habitui. Ex quo patet, quod de praemio habituali, qui est gratiae, habet plus qui nonpeccauit, quam qui peccauit: sed de praemio correspondente meritis habet plus, qui resurgit a peccato, quam habuit prius.

Ex quo etiam patet, quod aliquis habens maiorem habitum gratiae, quam vnus heremita, qui tamen habebit plura merita, habebit maiorem gloriam correspondentem habitui. Heremita vero haro habebit maiorem correspondentem meritis.

Alij dicunt, quod etiam quo ad habitum gratiae resurgit poenitens in maiori gradu. Mihi videtur, quod ista opinio secunda sit rationabilis. Ideo tenendo eam proposui hanc propositionem tertiam praedictam, quam probo sic: Quando aliquacadunt ordinate sub merito mediate, & immediate, ita quod alteri debetur meritum alio mediante; qui meretur mediatum, meretur etiam immediatum, per quod deuenitur ad illud mediatum: sed augmentum gloriae, & augmentum gratiae cadunt hoc modo ordinate sub merito, quod non meretur quis augmentum gloriae, nisi mereatur augmentum gratiae, iuxta illud verbum Augustini: Charitas meretur augeri, vt acta mereantur perfici, supple per praemium gloriae: quasi dicat, quod ideo charitas augetur, vt praemium gloriae augeatur, ac per hoc videtur, quod gloria per hoc augeatur, quia gratia prius fuit aucta: per te autem bona opera merentur augmentum gloriae: ergo per necessitatem eo ipso merentur augmentum gratiae. Confirmo hoc, quia cui conuenit augere maius, conuenit augere minus: sed bonis operibus per te conuenit augere gloriam, quae maius est, quam augmentum gratiae: ergo eis conuenit augere simul gratiam. Sic ergo videtur, quod ratione plurium meritorum debeatur poenitenti gratia amplior, & ex hoc vlterius maior gloria.

Confirmo hoc etiam secundum istos, qui dicunt, quod ex natura rei nullus habitus formaliter reddit gratum; esse enim gratum per eos tantummodo est actus acceptationis diuinae, tunc sic: Qui amplius est acceptus, amplius est gratus: sed per te existens sub pluribus meritis est amplius Deo acceptus: ergo est amplius Deo gratus: ergo non tantum in maiori gradu praemij gloriae, sed etiam in maiori gradu gratiae.

Item: magis gratus est, qui est melior: sed qui habet plura opera meritoria, est melior: ergo magis gratus.

Item sequitur ex opposito hoc inconueniens, quod qui magis diligeretur a Deo, minus praemia retur; nam per te habentem minorem gratiam magis praemiabit. Dico ergo, quod habitui gratiae, & ipsis actibus debetur non alius & alius, sed idem gradus gloriae, & hoc quia non debetur gradus gloriae actibus, nisi habitu gratiae mediante.

Dico ergo, quod vere poenitens resurgit de necessitate in aequali gloriae praemio, & potest etiam resurgere in maiori. Ratio primi est, quia bona opera reuiuiscunt: ergo merentur eundem gradum gloriae, quem primo, & non solum hoc, sed aequalem gradum ipsius gratiae.

Secundum patet, quia per actum poenitentiae acquisiuit nouum meritum, qui additus prioribus meretur ampliorem gradum gratiae, & ex consequenti gradum gloriae ampliorem.

Dices, quod ex his non videtur haberi conclusio intenta, scilicet quod poenitens resurgat in maiori gratia & charitate. Ratio est, quia gratia quaedam est prima, quae est gratis data; quaedam vero secunda, quae est praemium meritorum: licet ergo concludat, & concedatur intentum de gratia secundo modo, tamen nihil habes ex hoc de gratia primo modo. Respondeo: gradus primus charitatis, siue gratiae gratis datae datur virtute passionis Christi, & Sacramentorum, & de tali gradu gratiae, dico, quod poenitens resurgit in eodem gradu, quem habuit, antequam peccaret: sed postmodum ex bona dispositione istius fit maior, & sic prima gratia, in qua resurgit cum omnibus meritis prioribus, & posterioribus, est maior quam gratia, quae datur alteri; vel quam gratia, quam ipse prius habuit, quam peecaret, & sic habetur propositum.

Ad argumentum in oppositum nego, quod priuatio sit eadem numero, quae praefuit ante habitum, & quae sequitur post habitum.

Ad auctoritates, quae videntur sonare, quod peccata redeant eadem numero. Respondeo, pro tanto hoc dicunt, quod grauiora sunt peccata sequentia ratione ingratitudinis, ideo quasi redeunt non formaliter, sed virtualiter, pro quanto faciunt ipsa peccata sequentia grauiora.

ARTICVLVS II. Vtrum peccatum reiteratum post paenitentiam sit grauius propter ingratitudinem.

AD secundam quaestionem arguo primo, quod peccatum commissum post poenitentiam, inrecidiuatione fit grauius peccatum: quam primum propter ingratitudinem, sic: Quia ingratitudo est maximum peccatorum, exsiccat enim fontem misericordiae, secundum Bern. sed maxima ingratitudo est recepto tanto beneficio de peccati remissione, & sic misericorditer indulti in Sacramento Poenitentiae, postmodum ad Dei sic liberaliter miserantis iterum redire iniuriam & offensam: ergo.

In oppositum est: Natura circumstantia actus, intantum aggrauat actum, vt posssit eum aequare prin cipali malitiae actus: sed ingratitudo est circumstan tia actus: ergo.

Confirmatur, quia malitia ex circumstantia videtur esse alterius rationisa malitia ipsius actus: ergo illam non auget, vel minuit. Respondeo, hic pono conclusiones aliquas.

Prima est, quod gratitudo est virtus mora lis contenta sub iultitia. Primum horum, quod scilicet sit virtus moralis, probo sic: Habitus, qui consistit in medio duarum malitiarum, secundum quod dictat recta ratio, est virtus moralis ex definitione- virtutis moralis, 2. Ethicor. sed gratitudo est huiusmodi. Ad cuius euidentiam est sciendum, quod gra titudo non est aliud, quam habitus inclinans ad be neficium reddendum, & recognoscendum, & reconpensandum; in recognoscendo autem beneficium potest esse superabundantia & defectus: primo superabundantia, & hoc primo in quanto, vt pro vno minimo dato reputare teneri se ad maxima, sicut multi pro vna refectione obligant se danti ad consilium, & auxilium ad omne malum.

Similiter in quali, vt si quis procuret alteri pecu niam, credat ille sibi iure gratitudinis obligari. Secundo, potest essse defectus in parum recognoscendo, cuiusmodi sunt esse immemorem, contemnere malum pro bono recompensare. In actu similiter recognitionis beneficij potest esse medium, & per consequens habitus coniecturans medium illud, cuiusmodi est gratitudo, erit habitus moralis.

Secundum probo, quod scilicet sit virtus contenta sub iustitia, sic: Quia virtus quae coniecturat redditionem specialis debiti, secundum recam rationem, est virtus contenta sub iustitia. Probatio huius est, quia iustitia in generali est virtus coniecturatiua redditionis debiti: sed gratitudo es reductiua debiti hoc modo, & specialis debiti. Aliud enim est debitum sundatum super obligatione, quam respicit esse, cuiusmodi est obligatio creaturae ad Deum, a quo habet esse; & aliud est debitum obligationis respicientis beneficium receptum, & ad redditionem talis debiti inclinat virtus, quae est gratitudo: ergo ipsa est virtus specialis contentasub iustitia, vnde 5. Ethic. virtutem redditiuam talis debiti procedentis ex affectu, & beneficio recepto, Aristoteles vocat gratiam, siue gratitudinem

Secunda Propositio est, quod huic virtuti opponitur duplex vitium, vnum quidem per se, & directe, & illud est nominatum, & dicitur ingratitudo, & vitium; aliud attenditur penes de fectum in actum.

Aliud autem est vitium, quod attenditur secundum superabundantiam in actu, vt nimis recognoscendo beneficium, vel in quantitate, vel in qualitate, & istud est vitium innominatum. Vbi considerandum est, quod multa sunt vitia, quae sunt nobis innominata. Ratio est, quia homines parum declinant ad ea: verbi gratia, intemperantia, quae est defectus ab actu abstinendi, est nominata nobis: sed tamen vitium, quod est superexcedere in actu abstinentiae, eo quod pauci ad illud declinant, est no bis innominatum.

Vlterius etiam considerandum est, quod aliqui sunt habitus virtutis, quibus magis opponitur alterum extremorum, quam reliquum; imo habitus illi communiter magis capiuntur secundum alterum extremorum, puta secundum superabundantiam, quam secundum defectum, vel secundum medium, sicut fortitudo multum accedit ad audaciam, quae est ex superabundantia in actu fortitudinis. Tunc dico, quod gratitudo est de huiusmodi habitibus: nam ipsa consideratur magis secundum accesum ad superabundantiam in recognoscendo, quam secundum defectum; ea propter minus opponitur gratitudini superabundanter recognoscere, quam contemnere, vel paruipendere, quod est vitium secundum defectum, imo ingratitudo est vitium maximum vitiorum.

Sed sciendum est, quod ingratitudo est duplex; quaedam quae opponitur gratitudini priuatiue; quae- dam, quae contrarie: primo modo fit, quando non ponitur actus gratitudinis: secundo autem modo quando ponitur oppositum gratitudinis: sed quan do gratitudo est reductiua debiti, idest recognitionis beneficii tripliciter, scilicet corde, ore, & opere.

Ingratitudo non contrarie accepta, sed priuatiue priuat hos gradus tres, vel eorum alterum; sunt enim quaedam rependentes corde non lingua, quaedam lingua, non corde; quaedam autem nec lingua, nec corde, & quidem primus gradus ingratitudinis minor est, secundus autem maior, tertius adhuc maior.

Ingratitudo vero accepta contrarie adhuc est peior, & hoc modo ingratitudo committitur altero trium modorum, vel opere tantum, vt quando non recompensatur beneficium, sed malum pro bono redditur; vel lingua tantum, vt quando vituperant verbis, etsi malum exterius non agant; vel corde tantum, vt quando beneficium paruipendunt, non reputantes gratiam accepisse, sed debitum sibi totum. Vltra hoc esset pessimum genus ingratitudinis, quando corde beneficium paruipenderent, lingua detraherent, & opere redderent malum pro bono. Sic autem ingratitudo semper est peccatum. Sed vtrum mortale semper? dico quod non, sed in casu, ingratitudo opposita gratitudini positiuae in ordine ad Deum, mortalis est. In ordine vero ad hominem, est in casu aliquo mortale iudicandum: sic quando benefactor esset in necessitate, & scienter ei beneficium subuentionis denegaretur, caeteris circun stantiis occurrentibus, quae recta ratio dictat debere inesse.

Tertia Propositio est, quod caeteris paribus considerando beneficium plus tenetur obligatione gra titudinis ad gratiarum actionem innocens, qui praeseruatus est a lapsu culpae, quam poenitens, qui post peccatum venia est praeuentus.

Ista est vna quaestio valde communis, ad quam respondet vnus Doctor, quod in tali casu potest considerari ex vna parte donum innocentiae, & remissio peccatorum, ex alia vero parte liberalitas donantis: Tunc dicit, quod aspiciendo ad liberalitatem dantis, magis Deo tenetur poenitens, quam qui in innocentia permansit: sed aspiciendo ad donum da tum, & peccati remissionem plus recipit, qui in innocentia praeseruatur, quam cui offensa per poe nitentiam dimittitur. Omnibus autem pensatis dicit, quod magis tenetur resurgens per poenitentiam a peccato.

Sed ista dicta non euacuant difficultatem, quod enim beata Virgo non plus Deo teneatur modo in hoc, quod fuit in innocentia conseruata, quam si permissa fuisset peccare, ac postea per poenitentiam redire, non video quare non sit maior, & excellentior liberalitas in primo, quam in secundo. Et confirmo hoc, quia cui dat Deus innocentiam, dat ex liberalitate: sed vbi est maior liberalitas, vtrum in innocentiam dando, vel in datam conseruando? Dices, iste habet resistentiam, qui est in culpa respectu dandae innocentiae, non autem qui non lapsus est, respectu innocentiae conseruandae. Respondeo, nihil iuris vendicat sibi plus qui non resistit, quam qui resistit, ideo per hoc non fit Dei liberalitas maior. Ideo dico, quod caeteris paribus plus tenetur innocens conseruatus in innocentia, quam peccator resurgens per poenitentiam

Quarta Propositio est, quantum ad propositum nunquid qui per pernitentiam resurrexit, & postmodum recidiuat, committit ratione ingratitudinis maius peccatum, vel minus priore? Respondeo: Ingratitudo potest cadere dupliciter in actu peccandi, vno modo tanquam circumstantia actus: alio modo, vt ingratitudo sit ipse actus. Exemplum de primo modo est, quando peccans peccat ex alio fine, quam ex ingratitudine, puta quando peccatum est praecise actus intemperantiae formaliter, habet tum ingratitudinem pro circumstantia. Exemplum de secundo modo est, quando non est alius finis, quam ingratitudo, puta si non recogitat beneficia, vt debet; vel si paruipendit absolute, vel detrahit. quod tamen raro contingit, quod absolutus hoc modo praecise recidiuet per ingratitudinem, tunc dico, quod quando sic recidiuaret, credo quod esset peccatum aequale, vel maius praecedente: sed si ingratitudo sit tantum circumstantia, non oportet, quod sit peccatum maius, licet inquantum concurrit, plus aggrauetur.

Sed hic videtur facere dubium, quia illud nonvidetur aggrauare peccatum, cuius oppositum, si fuisset, magis aggrauaret: sed si non fuisset peccatum deletum prius, peccans de nouo aeque, vel magis grauiter peccaret, quam si peccatum suerit deletum, & recidiuet; sicut si virgo peccaret, magis peccat, quam incontinens, cui tamen fuerat peccatum indultum per poenitentiam: ergo non videtur, quod sola recidiuatio ad peccatum sic aggrauet.

Respondeo, dico quod vtrumque aggrauat. Et ad formam rationis dico, quod non est inconueniens, quod vtrumque oppositum aggrauet ratione eiusdem formalis vtrobique reperti, scilicet rationeingratitudinis, vterque enim est ingratus, & forte plus, qui prius fuit innocens, quam incontinens, tamen poenitens.

ARTICVLVS III Vtrum in Sacramento Paenitentiae detur praecisa forma verborum, siue absolutio.

AD tertiam quaestionem, Vtrum in hoc Sacramento sit praecisa forma verborum. Respondeo, quod fic, illa tamen ex Euangelio non habetur. Vnum tamen oportet obseruare, scilicet quod actus absolutionis exprimatur in prima persona cum inuocatione Trinitatis.

ARTICVLVS IV. Quid requiratur intrinsece ad essentiam huius Sacramenti Paenitentiae.

AD quartam quaestionem respondeo. Dicunt quidam, quod de essentia istius Sacramenti est contritio interior. Alij vero, quod sola absolutio exterior, & confessio sacramentalis. Et dato, quod interior contritio non concurrat, Respondeo, dico quod Sacramentum Poenitentiae est vnum integrum sensibile, ad quod concurrit absolutio exterior, & con fessio sacramentalis, & intellige, quod in Sacramento Poenitentiae (sicut in alijs)aliquid concurrit vt Sa cramentum, & non res, sicut absolutio, & exterior confessio. Aliquid vt Sacramentum & res, sicut interior contritio. Aliquid autem vt res, & non Sacramentum, sicut gratia Dei, quam concomitatur deletio peccatorum.