Quaestio 1

ARTJCVLVS J. Vtrum Angelus possit videre naturaliter cogitationes alterius Angeli, vel nostras.

QVANTVM ad primam quaestionem arguo primo, quod Angelus vnus potest videre naturaliter cognoscere cogitationes alterius Angeli siue etiam nostras. Se cundum enim Philosophum 3. de ani. tex. 2. sicut se habet sensus ad sensibilia, sic se habet intellectus ad intelligibilia: sed nullum est sensibile, in quo sensus non potest ferri naturaliter, ergo. Minor patet per Philosophum, vbi vult, quod si esset aliud sensibile, quod non perciperetur aliquo quinque sensuum, necesse oporteret dare sextum sensum.

Et confirmo, quia non videtur, quod illud, quod est maxime intelligibile, possit subterfugere intel lectum in nullo impeditum: sed cogitatio est ens maxime intelligibile, cum sit abstractum, & intel lectus Angeli est maxime remotus ab omni impedimento: ergo.

Contra. Ier. Prauum & inscrutabile est cor ho minis, & quis cognoscit illud? sequitur, ego Dominus, & c.

Respondeo. Hic pono aliquas propositiones. Prima est de facto, & tantum dicit, quia est. Secundo ponam aliam dicentem propter quid. Et Tertio remouebo dubia.

Quantum ad primum teneo de facto, quod Angeli non cognoscant cogitationes suas ad inui cem, nec nostras, & hoc naturaliter ex puris natu ralibus. Hanc Conclusionem teneo propter scripturam sacram, in qua debet captiuari intellectus, licet quandoque sequendo proprium lumen intellectus aliud appareat. Et formo ad hoc talem rationem. Non est minus poteus Scriptura sacra ad faciendum adhaerere vni Conclusioni, quam sit sensualis experientia. Hoc patet, quod Scripturae sacrae non potest subesse falsum, sicut potest sensuali experientiae, sed non absolute quod aliud videatur intellectui, si tamen experientia sensualis ostendat oppositum relinquit homosindicium intellectus, & captiuat iudicio experientiae: ergo multo magis si aliquid videatur iptellectui, cuius oppositum doceat Scriptura sacracaptiuandus est intellectus sententiae Scripturae, sed sacra Scriptura docet plerisque locis, quod solus Deus intuetur corda hominum, &c. & primo, quia homo videt quae patent foris, Deus autem intuetur corda. Item Apostolus: Nemo mo uit sensum hominis, &c.

Dicetur, quod Scriptura loquitur de facto, sed non negat de possibili: ita enim Deus statuit, vt ille solus cognosceret cogitationes. Vnde magis est ex miraculo, quod Angelus videat cogitationem meam, quam oppositum.

Aliter dicitur, quod Scriptura hic vult habere tantum, quod Angelus non potest cognoscere omnes cogitationes nostras simul propter continuam illarum variationem. Solus autem Deus sic cognoscit, quia nihil est quod subtersugiat intuitum eius, non negat autem, quin Angelus possit naturaliter videre vnam cogitationem.

Sed illae responsiones videntur derogare Scripturae. Cum enim dicitur, quod miraculum est, quod non videant, hoc non valet. Miraculum enim esset respectu alicuius indiuidui, vel aliquorum, sed quod sit respectu totius speciei, hoc non vldetur probabile, sicut si maior pars, & quasi omnes viderent, & alter non videret, miraculum vtique esset de isto, qui non videret.

Secundo, quia auctoritates videntur loqui de possibili secundum expositionem Sanctorum. Augustinus enim expresse dicit, quod non est possibile, quod Angelus videat hominis cogitationes, imo quia quandoq. dixerat oppositum, illud retractat in libro Retractionum. Item Chrysosto mus dicit, quod cogitatio cogitationum in Chri sto erat arbitrium diuinitatis, sed quod arbitrium erat, si possibile erat homini relicto in puris naturalibus.

Secunda solutio non valet propter duo. Primo, quia sic dicetur, quod Angelus non potest cognoscere vndam maris, quia non omnes simul potest. Secundo, quia Chrysostomus loquitur de vna cogitatione, non de omnibus, quando dicit, quod erat in Christo arbitrium diuinitatis cognoscere hominis cogitationem.

Nunc secundo videndum, propter quid lateat Angelum cogitationis alterius Angeli, siue nostras. Hoc valde difficile est: ideo vt melius videatur intentum, moueantur circa hoc dubia quae occurrunt, & sunt in vniuerso quinque. Primum est: Potentia, quae habet commune pro obiecto adaequato, & primo potest ex suis naturalibus in omne contentum sub illo, sicut patet de visu, qui ex puris naturalibus potest in omne con- tentum sub colore, qui est primum, & adaequatum obiectum: sed obiectum primum, & adaequatum intellectuum est ens, in quantum ens. Cogitationes autem, & volitiones intellectus Angeli sunt quaedam contenta sub ente: ergo.

Secundo quia Angelus potest ex puris naturalibus ferri in substantiam alterius: ergo multo magis inactus, & cogitationes eius. Antecedens patet. Consequentiam probo, quia nobilior est substantia, quam eius cogitatio: quod autem potest in maius, videtur quod posfit in minus.

Tertium dubium est ex dictis Commentatoris. Hle euimibi assignat duplicem causam, quare aliquid est, quod non possumus cognoscere, & dicit quod vna est debilitas potentiae, alia est paruitas entitatis obiecti. Exemplum de primo. Propter hoc enim non poffumus cognoscere (secundum eum) substantias separatas propter intellectus debilitatem. Exemplum de secundo, quod ideo fantasticas relationes rationis, materiam, & etiam alia non possumus cognoscere, non propter debilitatem intellectus nostri, sed propter paruitatem obiecti: Sed nulla istarum causarum est hic in cogitationibus, non enim sunt improportionatae intellectui per hoc, quod virtutes eius sint debiles, & modicae respectu illorum: quoniam plus excedit substantia Angeli intellectum alterius, quam eius cogitatio; nec sunt cog itationes ita paruae entitatis, quod intellectus Angeli non pos sit in eas, cum possit in quantitatem, & multas qualitates alias, quae sunt minoris entitatis, quam intellectio Angeli.

Quartum dubium est, quia omne actiuum proportionatum debite passiuo, & approximatum sufficienter potest agere in ipsum: sed omne ens in actum est actiuum proportionatum intellectui Angeli, vt passiuo: ergo potest agere in ipsum.

Quintum est, quia eiusdem rationis est intellecus vnius Angeli, & alterius, quia vnus Angelus potest per suum intellectum naturaliter cogitationem suam cognoscere: ergo & alius Angelus poterit cognoscere illam.

Nunc antequam soluam dubia, ponam propter quid istius conclusionis, quare scilicet Angelus vnus non potest cognoscere cogitationes alterius, vel nostras: & pono aliam propositionem, quod volitio, & cogitatio, siue intellectio subsunt voluntati ipsius Angeli, quantum ad hoc, quod est mouere intellectum suum, vel quemcũ- que alium, & quod dico de Angelo, dico etiam de nobis. Eadem enim ratio est hic, & ibi, ita quod praedicta licet quantum ad actum primum, ex quo funt in intellectu, non subsunt imperio vo luntatis, subsunt tamen quantum ad actum secundum, qui est gignere sui similem in mente alterius actiue, ita quod nullo modo volitio siuecogitatio, siue intellectio Angeli possunt gignere sui similem in aliquo intellectu, nisi medianteimperio voluntatis.

Hanc conclusionem probo primo esse possibilem sic. Non habet magis dominium voluntas super potentiam motiuam respectu caloris, quo vtitur illa potentia motiua, quae existit in ea subiectiue, quam habeat super cogitationem existentem in mente: sed potentia motiua caloris naturalis, siue calor ille naturalis non profluit in actum, nisi mediante imperio vo luntatis: ergo. Maior patet, quia magis est intima animae cogitatio, quae est subiectiue in ea, quam sit calor potentiae motiuae, quae est io musculis subiectiue. Minor est ex parte. Calor enim qui est in musculis nunquam trahit neruum, nec mouet, nisi ad imperium voluntatis, & ideo agit ad imperium ipsius.

Dices, non est simile, quia potentia motiua est vitalis, sed potentia qua cognitio imprimit suam similitudinem non est vitalis, non est autem bona consequentia ista potentia vitalis sub est imperio voluntatis: ergo non vitalis.

Dico, quod immo est simile. sicut enim calor ille denominatiue est vitalis, quia est in potentia vitali, sic dico de cogitatione, vnde non accipio hic tantum potentiam illam motiuam, sed potentiam, qua ipse calor, qui est in potentia motiua, trahit neruum ad hoc quod fiat motus membri.

Secunda ratio est ista: Non plus subest species existens in memoria de intentionibus, & existens in imaginatiua de rerum formis imperio volunꝗ tatis, quantum ad agere, vel imprimere, quam volitio, & cogitatio, quia materia est intima voluntati, quam sint species illae: sed illae species in memoria, vel imaginatiua subsunt imperio vo luntatis, quantum ad mouere: ergo. Maior patet per experientiam: quando enim fuerit neruus amotus, qui secundum Auicennam claudit thesaurum memoriae, ibi tunc sunt praesentes sormae, & similitudines, siue species multae, & similiter dico in imaginatiua, & licet sint aeque omnes in actu, & subiectiue in eodem, omnes tamen non mouent, sed vna secundum imperium voluntatis copulantis parentem cum prole, siue actiuum passiuis, secundum August. in tot. lib. de Trin. & maxime in 9. alias, nisi ibi aliquid faceret voluntas; vel simul omnes agerent, vel nulla.

Tertia ratio. Si cogitationi repugnat subesse imperio oluntatis, quoad mouere, aut hoc est, quia repugnat omni obiecto intelligibili sic subesse, quasi omne tale habeat, quod de necessitate immutet intellectum praesentem, aut quia repugnat solum obiecto intelligibili creato: sed non repugnat omni obiecto intelligibili. Essentia au tem diuina contingenter, & non necessitate naturae mouet intellectum Angelicum ad intellectionem sui, & hoc, quia sui mouere subest imperio voluntatis. Non repugnat etiam obiecto creato, in quantum creatum est, quia creatum esse non addit super esse intelligibili, nisi limitationem; non tollitur autem ab eo limitatio, dato quod ponatur sub esse imperio voluntatis, sic ergo non omnia mutant necessitate naturae, sed quaedam sic, vt substantia Angeli, quaedam non, vt cogitatio, volitio, & huiusmodi. Interpono autem hic, quomodo ex hoc soluatur, quod Deus solus potest omnia intueri, quia nihil recipit a re bus, sed intelligit omnia, quia est omnia eminen ter, vt alias dictum est, sed non sic est de intelle-

Aliud enim est esse obiectum motiuum, aliud obiectum terminatiuum. Jllam enim duplicem ctu creato.

Nunc ad dubia praemitto vnam distinctionem habitudinem habet obiectum in ordine ad potentiam, & illa separantur ad inuicem de facto, maxime secundum illos, qui ponunt, quod intelligit omnia per species concreatas. Tunc enim obiectum non mouet, sed tantummodo habet terminare. Tunc dico, Omne ens de mundo habet habitudinem termini respectu intellectus: sed nulla est contradictio, quod habeat ad ipsum habitudinem termini motiui, & immutantis, sicut secundum aliquos materia non mouet ad actum ipsum intellectum, licet terminet; similiter relatio non mouet, sed fundamentum mouet, & relatio precise habet rationem terminandi. Sic in proposito dico, quod cogitationes, & huiusmodi, licet terminent actum intellectus, non tamen mouent totaliter, sed concurrit ibi voluntas, vt determinans, & illa cogitatio se habet postquam determinata est, vt similitudinem suam gignens.

Tunc ad formam argumenti concedo, quod omne ens est obiectum, & ideo contentum omne sub ente potest terminare actum intellectus, nec tamen oportet, quod omne contentum sub ente moueat ex se intellectum sine alio, alias essentia diuina moueret de necessitate intellectum Angeli, & non possepnon mouere.

Ad secundum. Chrysostomus videtur dicere, quod Angelus Pnus latet Angelum malum non e conuerso, & Angelus bonus multa cognoscit in malo, non e conuerso, & non solum quoad cogitationes, sed quoad ipsam substantiam, & tunc reducendo hoc ad naturalia oportet dicere, quod etiam substantia Angeli, quoad mouere, substet imperio voluntatis. Sed vnde est hoc? dico, quod Angeli boni vident multa in verbo, in quo nihil videt malus: Si vero teneatur, quod sub stantia Angeli non subest imperio voluntatis, tunc potest dici, quod non est simile de substantia, & de cogitationibus, quia sicut substantia est praeuia voluntatis, sic actus eius; volitio autem, & cogitatio non sic.

Ad tertium dico, quod non habet veritatem de intellectione, siue quocũque alio obiecto terminante, quia videlicet possibilitas oritur ex obiecto sub ratione terminantis, non sub ratione mo uentis, sed veritatem habet de obiecto sub ratione immutantis, & mouentis, quia ex conditione sua habet, quod non possit immutare sine imperio voluntatis. Et potest illa conclusio principalis confirmari per opinionem eorum, qui dicunt, quod colores in corpore glorioso subsunt imperio voluntatis, quoad immutandum, licet illam opinionem non teneam. Vnde autem est, quod color non subest imperio voluntatis, sicut cogitatio, quoad mouere? dico, quod hoc est ex conditione propria cuius libet in quantum talis res, & talis natura est.

Ad quartum concedo maiorem. ad minorem dico, quod sufficiens actiuum ad mouendum intellectum non est cogitatio sine imperio voluntatis: non dico, quod voluntas det actum primum, quo eliciat, sed quia determinat, quod ante indeterminatum agere non valeret.

Ad vltimum dico, quod licet sint eiusdem rationis, tamen cogitatio est intima ei, cuius est, non sic alteri. Ideo potest vnus, quando vult, non sic alteri, cuius non est.

Ad argumentum in oppositum concedo, quod sicut nullum est sensibile, quod terminatiue subterfugiat actum alicuius quinque sensuum, tamen motiue, siue immutatiue est aliquid sensibile bile, quod non mutat sensum: sic dico, de quocun que intelligibili respectu intellectus.

ARTJCVLVS JJ. Vtrum Angelus eo ipso, quod cognoscit cogitationem, cognoscat etiam cogitatum ipsum.

QVoad secundam quaestionem arguo primo quod Angelus eo ipso, quod cognoscit cogitationem, cognoscat cogitatum ipsum: quia impossibile est cognoscere vnum corre latiuorum, nisi altero cognito: sed cogitatio, & cogitatum sunt correlatiua: ergo.

In oppositum est, quia cognito reali non necessario oportet cognosci illud, quod habet esse intentionale. Exemplum. Video enim radium Solis, qui est species Solis, & tamen non video in eo esse intentionale ipsius Solis: sed cogitatio habet esse reale, cogitatum vero esse intentionale: ergo.

Respondeo primo, hic pono punctum quaestionis. Secundo ponam propositiones aliquas. Quoad primum quaestio illa mota est propter opinionem cuiusdam Doctoris, qui dicit, quod licet videatur substantia cogitationis actu posita, non tamen oportet, quod videatur cogitatum. Relatio, quae fundatur in cogitatione in ordine ad cogitatum. Distinguit tamen de cogitato; quoddam enim cogitatum est per se, & primo; quoddam est cogitatum per accidens, & secundario, & quod idem est, quoddam est obiectum primarium cogitantis, & quoddam obiectum secundarium. Primum autem obiectum, & per se videtur visa cogitatione, sed non secundarium & per accidens. Exemplum, Intellectus potest plura cogitare sub vnitate, sicut vnam ciuitatem, & multos homines sub vnitate vnius congregationis, non cogitando hunc, vel illum, & ita qui videret cogitationem nostram, videret vtique cogitatum primum quod est ciuitas illa, & congregatio, sed non videret obiecta secundaria, puta istum, vel illum. Sic dicunt de volitione, quod videns eam videt, vtique obiectum volitum primarium, sed non secundarium, cuius sunt multae circunstantiae, & per hunc modum di cunt, quod saluant Scripturam, quia secundum hoc nullus videt omnes circunstantias cogitati, nisi solus Deus. Hoc probant, quia actus sortitur speciem non ab obiecto secundario, sed primario, & ideo viso actu, videtur illud, a quo talis actus sortitur speciem, & entitatem. Alia autem obiecta secundaria non faciunt variationem aliquam in actu.

Item, Angelus licet non videat notabilem variationem, quae est in substantia actus, non tamen videt minimam, scilicet circunstantiam: sed non potest fieri variatio in actu, nisi secundum variationem obiectti primi, quae secundum circuntanto potest minus agere in ipsum, & effectum im stantias sit minima: ergo.

Item: Mouens quanto plus distat a mouere, primere. Exemplum dant de specie in speculo, quae minus exprimitur in oculo, quam color extra, siue species coloris, vt est obiectum visus, quae existat in oculo, quia magis est sibi praesens, sed obiectum primarium est magis sibi praesens, quam secundarium, quia magis imprimit, & hinc est, quod videtur obiectum primarium, licet non videatur secundarium.

Nunc pono Propositiones. Prima est haec, quod loquendo de visione directa, videndo cogitationem, non video directe, nec obiectum primarium nec secundarium.

Hanc probo primo, quia alias posset quis esse beatus ex puris naturalibus. Pone enim, quod An gelus bonus velit ostendere malo Angelo intelle ctionem, quam habet de essentia diuina, si primum videret obiectum videndo intellectionem, videret essentiam directe, & sic esset beatus.

Dices, non videret notitia intuitiua, sed abstra ctiua, quae non facit beatum.

Contra, nec abstractiua potest videre, quia da ret sibi mirabiles delectationes. Probo etiam quod necessario videret intuitiue, quia si eo, quod vide tur cogitatio, videtur in ea obiectum primariũ; eo modo, quo videtur cogitatio, vide retur ob iectum in illa. Intellectus enim tunc non abstrahit: sed videt obiectum in ipsa.

Dicetur, quod malus Angelus videndo intellectionem boni Angeli de diuina essentia, non ex hoc videt diuinam essentiam, cuius ratio est, quia diuina essentia est sibi obiectum supernaturale. De obiectis autem naturalibus solum concedit, & tenet opinio.

Haec responsio non valet. Obiectum. n. pro tanto dicitur supernaturale, quia non est praesens intellectui, nec intellectus habet naturaliter, vnde faciat sibi ipsum praesens; sed in proposito essentia diuina esset praesens in cogitatione: ergo.

Item: si haberet lumen gloriae, & tamen essentia non moueret, non esset beatus. Vnde secundum aliquos intellectus ex se est proportionatus ad re cipiendum visiones diuinae essentiae, nec requirit lumen aliquod, siue habitus, sed solum sufficit, quod essentia moueat. & praeterea habeo proposi tum, quia si in aliquo potest videri cogitatio sine cogitato: ergo non sunt necessario connexa: ergo opinio non vera.

Secunda ratio est, qula obiectum non habet esse reale in cogitatione, sed solum intentionale apparens, & lucens sibi in cogitatione, nullo modo attingitur obiectum in esse reali: non ergo directe.

Secunda Propositio est, quod arguitiue, & indi recte potest intellectus videndo cogitationē videre etiam cogitatum. Hoc probo, quia Angelus vi dens cogitationem alterius, scilicet cogitationem rosae, si reflectatur super cogitationem suam deeadem rosa, arguet, quod cogitatio sua derosa est similis cogitationi alterius Angeli de eadem, & eiusdem rationis, & cum ille per suam cogitationem sciat se cogitasse de rosa perpendens, quod cogitatio alterius est eiusdem rationis cum sua, arguit ex consequenti, quod ille cogitat de rosa; & sic indirecte arguitiue per cogitationem cognoscitur cogitatum.

Ex hoc patet, quod si malus Angelus videret cogitationem, quam habet Michael de diuina essentia, non propter hoc videt diuinam essentiam, nec directe, nec arguitiue, quia in se non habet propriam cogitationem de diuina essentia, per quam possit arguere; quia intelle. ctio Michaelis est eiusdem rationis cum illa sicut ille per suam propriam intelligit diuinam essentiam, sic Michael per suam,

Haec propositio consonat experientiae. Videmus enim per vitrum intensionem coloris, & tamen non videmus istum colorem.

Tertia propositio est, quod non saluat scriptu ram sufficienter, dicere, quod Angelus potest naturaliter videre cogitationes, non tamen ex hoc videt circumstantias omnes. Hoc enim falsum est. Patet per secundam propositionem, quia possum in me experiri consimilem cogitationem quantum ad omnes circumstantias illi, quae est alterius Angeli: ergo si Angelus reuelet mihi illam, possum arguere, quod est de tali obiecto, & talibus circumstantijs, & concludis, quod obiectum primum dat specificatiue actum, non secun dum. Dico quod non absolute circumstantiae illae faciunt variationem in actu. Non enim est idem actus, vbi variantur circumstantiae, & ideo actus, in quo deficiunt circumstantiae, siue omnes, siue aliquae, non est idem cum actu, in quo concurrunt omnes circumstantiae. Jmpossibile est enim de non intelligente fieri intelligens nisi facta variatione in intellectione, quia intellectio est intelligens. Si ergo intelligo nunc hoc cum tali circumstantia, & ante intelligebam sine ista, necessario oportet, quod facta sit variatio in intellectione, cum de non intelligente factus sum intelligens. Et ita arguit alius Angelus, quia enim experitur, quod facta est in actu suo, quem videt esse eiusdem rationis cum actu alterius, ideo videt ex consequenti arguitiue variationem in alio, quoad similes circumstantias.

Ad argumentum in oppositum concedo maiorem de relato formaliter, hoc est quantum ad relationem, non fundamentaliter, hoc est, quantum ad fundamentum: licet enim nota relatione oporteat cognosci terminum, tamen noto fundamento, non oportet, quod cognoscatur eo ipso relatio.

Ad propositum dico: quod cogitatio non est relatio ad cogitatum, sed est fundamentum relationis ad ipsum, & ideo non videt ipsum visa cogitatione, quia, vt est in cogitatione, est aptum natum immutare.

ARTJCVLVS III. Vtrum Angelus possit alium illuminare.

AD tertiam quaestionem arguo primo, quod vnus Angelus non possit alium Angelum illuminare, & hoc sic. Ioannis primo dicitur: Erat lux vera, quae illuminat omnem, &c. Tunc sic: Maioris nobilitatis est intellectus Angelicus, quam humanus, sed humanus illuminatur a solo Verbo: ergo.

Contra est Dionys. in toto libro de Angel. hie rarchia. Hic pono aliquas propositiones. Prima assignat illa, respectu quorum sit illuminatio, & est illa, quod licet sit eadem visio semper eorum, quae videntur in verbo, nec illa intendatur, nec remittatur, & ideo de illis non fiat illuminatio; tamen illuminatio potest fieri de tribus, scilicet de quibusdam notis in ordine ad habitudinem ad verbum, quia licet possit Angelus inferior cognoscere habitudinem, quam illa habent ad verbum, & per consequens non cognoscit illa in tali habitudine; potest etiam fieri de quibusdam non notis naturaliter; & potest fieri de quibusdam notis per reuelationem, sicut sunt aliqua futura contingentia. Vbi est aduertendum, & dicunt quidam, quod Angelus superior potest illuminare inferiorem respectu notitiae, quae est in Verbo, quia superior videt ibi plura, & tunc potest dicere alteri inferiori, Vide illa in verbo, quae relucent ibi, & hoc modo illuminabit eum.

Alij dicunt, quod impossibile est, quod superior illuminet inferiorem respectu illius notitiae, quae est in Verbo, & ratio est, quia si Angelus ostendat illi aliquid in Verbo, aut erit intelligen do actum, quo cognoscunt verbum, aut extendendo; non primo modo, quia cum notitia, qua cognoscit verbum, sit beatifica, faceret illum beatiorem: Nec secundo modo. Non enim est assignare vnam portionem, quam modo cognoscat de deitate, & aliam, qua cognoscat, posteriora.

Dices, quod augetur extensiue, non quantum ad deitatem, quae est obiectum primarium: sed quantum ad creaturas visas in verbo, vt obiectta secundaria.

Contra hoc arguitur: Quod res sit in Verbo, non sit aliud quam verbum, mihi videtur, quod aliquo modo possit dici fieri illuminatio respectu eorum, quae cognoscuntur in verbo. Vbi scien dum, quod res ostendi in Verbo potest esse dupli citer, primo quod ostendatur aliquid in Verbo vt idipsum, quod Verbum, & cognoscatur eadem notitia, qua cognoscitur Verbum: & de tali concedo, quod non potest fieri illuminatio, & sic pro cedit Opinio secunda.

Secundo modo potest aliquid arguere ostendi in verbo. Est enim quaedam notitia, quae est rei in se in proprio genere; alia, quae est rei in ver, bo, alia habitudinis rei ad verbum.

Quantum ergo ad primam notitiam non potest fieri illuminatio in Verbo, nec quantum ad secundam, sed quantum ad tertiam, sic. Angelus enim inferior videt res in se, videt etiam notitia intuitiua beatifica Verbum, sed ex istis dua bus non necessario consurgit notitia habitudinis, quam res habent ad Verbum (Vtrum habeat ad ipsam habitudinem, vt ad causam exemplarem, vel alio modo) Angelus autem superior potest ei ostendere illam habitudinem, & hoc modo fiet illuminatio, de his quae videntur in Verbo. Exem plum; ponatur quod vna conclusio dependeat a duobus principijs, vel quod aliquis cognoscat conclusionem illam per diuersas demonstrationes constantes ex illis principijs, ponatur etiam alius, qui sciat conclusionem dependere ab vno principio tantum, & ideo tantum sciat illam per vnam demonstrationem ex illo principio. Tunc, ille primus, qui cognoscit conclusionem illam per duo principia potest alium docere, vel dicere: Vide, quomodo etiam haec conclusio deduci- rur, & demonstratur ex illo principio: & tunc ille cognoscit aliquo modo aliud, quod ante non cognoscebat. Sic in proposito, Angelus superior videns quomodo haec veritas dependet ab illa veritate, quam inferior non cognoscit; dicit: Vide quomodo haec veritas rei creatae dependet a veritate increata, & a Verbo, & secundum quam habitudinem; & tunc ille videt, & hoc modo dicitur illuminare.

Potest etiam secundo Angelus superior illumi nare inferiorem de ignotis naturaliter, quia snperior potest ratione excellentiae suae aliqua videre naturaliter, quae non videt naturaliter inferior, & sic potest deducere inferiorem ad notitiam illius sibi noti, & hoc modo dicitur illuminare ipsum. Vnde licet inferiori possit esse notum omne obiectum, quod est notum superiori, non puto tameu, quod regulariter quicquid nouit superior, cognoscat inferior, & sic quoad hoc poterit eum illuminare.

Tertio dico, quod superior potest illo luminare inferiorem respectu veritatum contingentium, quas Deus reuelat contingenter superioribus, non reuelando inferioribus, & tunc Dei benepla cito potest superior illa reuelare inferiori, & sic illuminare.

Ex hoc patet differentia trium actuum Hierar chiarum, qui dicuntur, purgare, illuminare, & perficere. Aliqui istos actus distinguunt secundum diffferentiam termini a quo, & ad quem, & medij, vt respectu termini a quo dicatur purgare, videlicet ab ignorantia, a qua recedit, sed perfici dicatur in ordine ad quem, qui est scientia, & notitia perficiens: sed in ordine ad medium dicitur illuminare. Non placet mihi istemodus, ideo aliter dico, quod isti tres actus non sunt distincti realiter, sed ratione. Ille enim actus potest comparari ad oppositum, scilicet ad nescientiam, & sic dicitur purgatio; vel ad obiectum, & sic dicitur illuminatio; vel ad subiectum, & sic dicitur perfectio. Si dicas, quod Dionysius ponit eos tres actus distinctos tali distinctione dicta, sciendum tamen, quod licet Angelus non habeat ignorantiam contrariae dispositionis, habet tamen bene ignorantiam simplicis negationis, scilicet purae nescientiae, & vltra hanc, dubitationem de aliquibus, & per hoc incipit admirari, quia videt effectum admirabilem, & non videt causam. Potest etiam aliqua imperfecte scire, sicut quidam Angeli sciebant, quod Christus debebat incarnari: sed qualiter forte nesciebant, & poterant scire, quod incarnaretur, & dubitare de passione.

Quantum igitur ad primum, quando nihil cognoscit de re sine futuro aliquo, purgatur a ne scientia: ad secundum quando videt effectum, & nescit causam, si superior ostendit causam, dicitur eum illuminare, quando vero ostenditur sibi totum perfecte, quod tamen imperfecte ante sciebat: tunc dicitur eum perficere. Vel potest dici quod illuminatio sumitur penes futura contingentia, quantum ad naturalia, dicitur purgatio; quantum ad habitudinem, quam habent ad Verhum, dicitur perfectio.

Secunda Propositio est: quod illuminatio, qua inferior dicitur illuminari, non est lumen iam habitum intendere, nec lumine coagere: sed est idem, quod cogitationem alteri exprimere. Hoc dico propter duas opiniones. Quidam dicunt, quod superior non causat lumen inferiori, quia sic crearet: sed lumen intendit ex assistentia luminis proprij cum lumine suo; sicut candela addita candelae dicitur lumen intendere, non de nouo causare: sed hic modus non placet mihi. Ratio est, quia ab eodem agente res causatur, & intenditur. Vnde quia causalitas est per solam causationem, ideo inten ditur per solam creationem: sed secundum omnes illud lumen est a solo Deo per creationem: er go a solo Deo habet intendi.

Dices, quod ratio nulla est, quia videmus, quod dimensiones interminatas non potest dare materiae aliquod agens creatum, & tamen agens creatum potest illas intendere.

Contra, non est verum, quod dimensiones intendantur: sed quantitas, quae est in potentia ad terminationem, educitur de potentia materiae ad acum, sed lumen non est in potentia Angeli, vt de Angelo possit educi, quare oportet, quod intendatur, & perficiatur a solo Deo.

Prima imaginatio est metaphysica. Imaginatur enim, quod lumen Angeli sit quaedam qualitas radiosa, quod falsum est: Talis enim qualitas non inuenitur in substantia spirituali: sed lumen in ea non est aliud quam vigor intellectus. Alia opinio dicit, quod illuminare Angelum inferiorem est coadiuuare lumen eius, sicut vide mus, quod ignis appositus vni igni adiuuat ipsum; ita Angelus per suum lumen adiuuat lumen inferioris, vt si inferior non possit intelligere vnam Conclusionem, demonstrat illi statim alius supe rior suo lumine, quasi coagendo.

Contra, quia illud lumen est lumen intellectus agentis: sed posito, quod intellectus meus agens esset praesens tuo, non propter hoc adiuua ret ad intelligendum conclusionem.

Item: Haec lumina habent sua possibilia distin cta, quia lumen istius non habet pro adaequato possibili lumen alterius: ergo lumen Angeli superioris non est respectu intellectus possibilis An geli inferioris. Dico ergo, quod illuminatio in Angelis non est aliud, quam expressio cogitationis Angeli illuminantis diuersimode, vt dictum est supra.

Dices: ergo illuminatio non est aliud, quam locutio. Dico immo, quod locutio est expressio magis extensa, quia est de omnibus, non autent illuminatio, vt dictum est. Sed contra, quia multa sunt, quorum Angelus non potest habere cogitationes, & sic non potest indirecte, vt supra dicebatur, cognoscere cogitationem alterius respe ctu omnium rerum, quarum est cogitatio: ergo locutio non potest esse talis expressio de omnibus, & sic extensa.

Respondeo. Dico, quod habet notitiam terminorum, & videt tales terminos, & sic superior docet conclusionem illorum.

ARTJCVLVS JV. Vtrum vnus Angelus possit alteri loqui.

DE vltima quaestione. Primo videndum esset, quid est locutio in Angelis, ex diuersis operationibus Dei, quod non est aliud, quam illammet cogitationem per imperium voluntatis determinare, vt immutet intellectum, & hoc est loqui, & conceptus, & cogitationes aperire. Ostensum est autem in prima quaestione istius di stinctionis, quod Angelus potest per imperium voluntatis suae determinare cogitationem suam ad hoc, quod sit motiua intellectus alterius; immo quod cogitatio vnius Angeli nullo modo est sufficiens motiuum intellectus alterius ad sui similitudinem, nisi praeuia determinatione voluntatis, ita quod omnino quoad actum secundum est mouere substantiae imperio voluntatis ipsius Angeli: ergo hoc modo Angelus poterit cogitationem suam, quando, & cui voluerit, exprimere: ergo potest alteri loqui.

Secundo, ex hoc essent saluanda quatuor circa locutionem Angelorum, scilicet occulti manifestationem, audientis excitationem, secretam, & singularem allocutionem, medij interpositionem. De ijs nihil ad praesens.