Quaestio 2

ARTJCVLVS J. Vtrum caelum moueatur ab Intelligentia.

AD quaestionem primam non curo nunc procedere via Theologica, cuilibet est satis clara, & ideo in quaestione ista procedo phylosophice, quia in conclusione videntur varij Philosophi varie opinari.

Ad pleniorem ergo euidentiam istius quaestionis pono conclusiones aliquas negatiuas, deinde ponam alias affirmatiuas.

Prima conclusio est haec, quod non est ponenda in caelo natura propria cuilibet caelo alia ab Intelligentia mouente.

Hanc propositionem pono propter opinionem Auicennae. In oppositum enim dicit Auicenn. ani mam quandam vniri corpori caelesti, & esse aliam ab Intelligentia mouente, & ratio istius est secundum eum, quia intelligentia abstracta non poterat intelligere particularia, & singularia, ideo necesse fuit, vt caelum haberet animam, & fantasiam particularia comprehendentem.

Contra hanc opinionem loquitur Comment. 2. de cael. & mundo com. 3. dicens. "In hoc errauit Auicenn. cum putauit, quod corpora caelestia haberent fantasiam": nam si sic, sequitur, quod haberent sensum cum fantasia, sic patet: de materia motus facta a sensu actu, haberet ergo instrumenta sensus super motum, & sic posset eis concedere actiones sensuales. Secundo contra hoc, quod dicit in speciali, quod anima illa est alia ab intelligentia mouente, loquitur Com mentator contra Auicennam dicens, quod non est dicendum, quod formae, a quibus mouentur per modum finis, ita quod illae sint animae, & illae, & animae sint intelligentiae, & quod illae, quae debent esse non in materia omnino, & quae carent situ, sint formae, ad quas corpora caelestia mouentur effectiue, sicut formae in materijs: quoniam si ita esset, tunc formae illae existent in suis subiectis, & subdit, quod nihil est in corporibus cae lestibus, per quod differat forma, quae est motus a forma, ad quam est motus.

Secunda propositio est, quod cuilibet caelo correspondet motor proprius in ratione mouentis elicitiue, cuilibet tamen caelo non correspondet propria intelligentia, quae sit proprius finis, versus quem moueat intelligentia proprie mouens in ratione mouentis, ita quod non oportet ponere proprium finem subsistentem; quem desiderat quodlibet caelum, hoc est, Intelligentia propria cuilibet caelo, quae vocatur anima caeli: sed sufficit vnus finis omnium subsistens, ex cuius desiderio appropriatae intelligentiae motrices quomodo dicuntur, insunt enim caelo mouens quaelibet suum caelum. Hanc propositionem pono propter opinionem quorundam, qui in hoc magis sequuntur Auicennam, quam Philosophum, & Commentatorem, qui dicunt, quod cae lum habet duplicem motorem, vnum separatum mouentem per modum finis, & separatum, qui vocatur ab eis anima.

Ex quo ponunt communiter, quod numerus Intelligentiarum, quem Aristoteles, & Commen tator 12. metaph. venati sunt, non est numerus mouentium in ratione efficientis, sed in ratione finis, & hoc praecipue, quia creaturae de animabus proprijs caelorum, quae sunt propriae intelligentiae motrices eorum, non pertinent ad Metaphysicum, sed magis ad Physicum eo, quod non sunt formae simpliciter separatae, sed naturales aliquo modo, quia sunt naturaliter vnitae corporibus illis aliquo modo. Aliarum vero substantiarum mouentium per modum finis consideratio omnino est metaphysica, cum tales formae sint pure subsistentes, & separate, & istarum numerus est secundum numerum caelorum, vt sic, quod libet caelum habeat propriam Intelligentiam mo uentem per modum efficientis, quae dicitur eius anima, & animam propriam mouentem per modum finis. Hanc dicunt isti esse mentem Aristotelis, & Commentatoris. Pro hac enim intentio ne videntur facere multae eorum auctoritates, quae in diuersis eorum libris reperiuntur. Et primo, quia si esset vnus communis finis omnium, ita quod esset intelligentia, & forma vna subsistens separata per modum finis, mouens omnes caelos; tunc numerus intelligentiarum non esset secundum numerum caelorum, imo esset vna intelligentia plusquam caeli: erunt enim motores particulares tot, quot sunt caeli, & vltra, erit vna alia forma communis in ratione finis: ergo necesse est, quod primum principium intra illarum substantiarum numerum includatur, non includeretur autem, nisi mouerent aliae in ratione finis, sicut ipse: ergo.

Secundo, quia postquam Philosophus fuerat de primo principio locutus, & dixerat, quod mouebat in ratione amati, & desiderati, subdit postea quaerendo: Vtrum talis substantia sit vna vel plures, & determinat, quod plures secundum numerum motuum: ergo ille mouens mouet in ratione finis.

Tertio videtur idem probari per Commentatorem 12. metaph. com. 44. vbi dicit, quod quaelibet intelligentia est principium substantiae sensibilis secundum motorem, & secundum finem: ergo substantiae illae non sunt animae, sed sunt mo uentes secundum modum finis.

Quarto: si omnes mouerent secundum desiderium primi principij tantummodo, tunc omnes intelligentiae motrices haberent vnum communem finem: sed oppositum dicit Commentator comm. eodem paulo prius, vbi quaerit: An motus omnium orbium intendat vnam, & eandem actionem, & eundem ordinem communem omnibus, & dicit, quod si sic, sequitur, quod habeant eandem formam intellectam extrinsecam: erit ergo haec forma quasi finis, & tunc dicit. Dicamus ergo, quod nulla forma est, quasi sinis communis, & vniuersalis, &c. & infra eodem comm. dicit, quod vnusquisque orbium intendit propriam formam, erga quam mouetur & quod perfectio vniuscuiusque earum est intelligere causam pro priam, & quod quilibet motor in stellis, quae mo uentur pluribus motibus, perficitur per motorem proprium illusi stellae.

Item idem dicit de huiusmodi motoribus, quod non mouent, nisi quia intelligunt ex se, quod per fectio earum est substantia, & ex motu, & quia intelligitur, quod motus earum est exitus in. actum eius, quod est in potentia in illis formis abstractis: ergo Intelligentiae abstractae mouentes modo finis secundum hoc erunt plures.

Item eodem comm. dicit, quod corpora caelestia appetunt aliquod bonum maius ipsis, & necesse est illud bonum, quod appetunt, esse nobilissimum, & aeternum, & maxime, quod appetit totum caelum motu diurno. Ex quo videtur velle, quod alij caeli appetunt aliud bonum.

Item idem Commentator comm. 44. dicit, quod idem videtur de primo Principio, vt deprimo Principe in ciuitate; quoniam sicut primus princeps habet actionem propriam, quae est nobilissima actio: nam alias esset otiosus in ciui tate: alij vero inferiores Principes, qui sunt ibi, ha bent actiones proprias, sed in ordine ad illam nobilem actionem: sic est de primo principio, quod ipsum de motu diurno. Aliae vero substan tiae mouent alijs motibus. Vnde concludit sic: Sic ergo est intelligendum de istis corporibus cum suis formis, a quibus mouentur. Ex quibus habetur, quod aliae Intelligentiae sic moueant suum orbem, sicut primum mouet suum, idest, in ratione finis.

Item arguitur ex hoc, quia substantiae abstra ctae omnino non videntur posse vocari animae, & desiderium caelorum, cum anima non sit forma abstracta: ergo oportet ponere Intelligentias, quarum numerus inuestigatur 1a. metaph. alias ab animabus, ex quibus prouenit desiderium in caelo.

Item 11. metaph. com. 36.dicit, quod illa intellecta secundum, quod sunt formae caelorum, sunt mouentia secundum agens, secundum vero, quod sunt fines, mouentur ab illis: desiderium ergo in corpore caelesti est desiderium respectu cuius substantiae illae separantur sicut finis, & agens.

Item dicit, quod Aristoteles comm. 34. intendebat distinguere inter primum principium, & alia principia abstracta. Jlla enim videntur esse electa, & desiderata propter aliud, sed principia aliorum motuum caelestium propter motum diurnum: quod autem nunc motum facit, videtur esse electum per se, cum versus ipsum moueatur omni motu velociori, & maiori motu motibus proprijs: ergo videtur, quod form ae propriae mouentes proprios orbes sint desideratae, & electae; forma vero mouens motu diurno sit tantummodo desiderata propter se.

Haec sunt motiua valde apparentia secundum opinionem praedictam. Sed istis non obstantibus dico. quod mens Aristotelis, & Commentatoris fuit, quod vna tantum sit substantia separata mouens modo finis communis motores proprios orbium, & quod illi mouent simul in ratione efficientis, non autem finis, quod potest ex multis apparere. Primo quiaCommentator 12. metaph. com. 30. assignans differentiam inter motum, quo mouet primum principium & alij motores, dicit: cum declarauit Aristoteles, quod primum mo uens in aeternum, est substantia prima, & quod est motor absque hoc, quod moueatur, & quod mouet, vt amatum, & voluptuosum: prima autem alia sunt ex aliqua, & ad aliud; Vult narrare principium istius motionis in motu, & dicit, quod principium istius motionis existentis in corpore est imaginatio per intellectum. De siderium enim, quod hoc corpus mouet in loco, est ab imaginatione in actu: ergo patet, quod non ponit, nisi quod primum principium mouet primum amans, scilicet caelum stellatum, & median te illo mouet omnia alia corpora caelestia secundum desiderium, & mediantibus illis alijs mouet generabilia omnia, & corruptibilia, & sic Deus habet curam, & sollicitudinem de nobis. Et com. 55. dicit, quod primum mouet secundum lonem, & complementum, vt videmus medi cinam mouere ad se, mouet. n. ad sanitatem, & medi cina est forma sanitatis: sic ergo sanitas non esset in substantia, ficut de primo principio, tunc medicina moueret vtroque modo, secundum quod est agens motum, & secundum, quod est finis: ergo serundum eum primum principium mo. vet omnis in ratione finis, alias non caufaret in eis defiderium: ergo non est aliqua Intelligentia praeter primum prineipium, quae non mouet electi ue. Commento 5. dicit, quod primum princip ium est illud, quo omnia intendunt, tanquam distinctum, & extrinsecum ab eis, & per se subsistens: ergo omnia alia habent actionem aliquam, per quam attingunt ipsum primum principium: ergo non mouent modo finis.

Item idem apparet ex duplici motore, quem Commoneator 12. metaph. comm. a. assignat cuilibet orbi, vbi dicit, quod motus ille componitur ex duobus motoribus, quorum vntis est finitae motionis, & est anima existens, & alius infinitae motionis, & est potentia, quae non est in materia. & in fine commenti ostendit, quomodo mouet motor vnus, & quomodo alius. vbi dicit, quod potentiae mouentes in corporibus sunt duobus modis, aut scilicet est in corporibus generabilibus, & corruptibilibus, & de his impossibile est, quod moueant semper pro pter eorum transmutationem subiecti eorum; uit sunt in corporibus aeternis, & illae impossibile est, quod moueant semper: si enim ponatur primum, ad quod mouentur, receptibile alicuiu transmutationis, & possunt non mouere; semper, quando illud, ad quod mouentur, serit intrasmutabile omnino uliquomodo transuutationis, hoc est, quod non fuerit transmutabile omnino, possunt mouere semper. Ex quo apparet, quod dicit, primum motorem motere modo finis in hoc, quod dicit, corpus caeleste ad ipsum moueri: motorem autem secundum, quem vocat animam, mouere modo efficientis. & ita commento 44. dicit, quod non est impossibile, vt illud, quod est per se Intelligentia, & intellectum, sit causa possibilium secundum, quod ex eo intelliguntur multi modi. Illud enim, quod intelligit motor primus de primo motore est, causa in anima caeli, aliud est ab eo, quod intelligit ex eo motor orbis Saturni: & simile est de motoribus aliorum orbium, & perfectio cuiuslibet eorum est in intelligendo causam primam, & secundum hoc omnes motores orbium idem intendunt, scilicet ordinem totius: & infra. Perfectio vniuscuiusque monentium, vnumquodque orbium perficitur per primum motorem. Item ex 3. de anima: & 12. metaph. apparet idem ex intentione eiusdem, vbi loquitur de recptione primi principij in intellectibus aliorum mouentium. Ait enim, quod in lntellectu primi principij, in primo principio idem est intellectus, & quod intelligitur, nec est in eo aliqua multitudo intellectorum, cum non intelligat, nec perficiatur per aliud extra se. Ali vero motores non sunt liberati a materia, & ideo possunt recipere primum principium, & perfici per illud, vnde in copulatione, & continuatione eum illo ponit vltimam voluptatem, & felicitatem, & gaudium caelorum. Et alibi comm. 38. 12. metaph. dicit, quod iam declaratum est, quod natura, & caelum centineantur cum primo principio, quod est in fine gaudij, sicut est nostra dispoltio in continuatione Intellectus, qui est principium innobis. Et si dicatur, quod loquitur tantum deprimo caelo, & non de alijs: contradicit apereo omnino ijs, quae comm. 44. ponit, quod primum mouens, quod est Deus, mouet in ratione amati non solum primum motum, sed alios ordine quodam, & ex hoc est, sollicitudo ditina de nobis secundum eum, vnde verba sua sunt haec. Primum mouens mouet primum motum ab eo, sicut mouet primum amarum ipsum amanis absque hoc, quod amatum moueatur. Ea autem, quae sunt subiectaprimo moto, mouent mediante illo primo: & intendit per primum motum corpus caeleste & per alia mota, ea, quae sunt sub primo corpore, scilicet alias spheras, & ea, quae sunt sub illis in generatione, & corruptione. Primum enim motum, scilicet caelum, mouetur ab illo secundum desiderium, vt assimiletur ei secundum totum posse, sicut amans mouetur, vt assimiletur suo amato. Alia autem corporaicaelestia mouentur secundum desiderium ad motum: ea vero quae sunt sub istis, mouentur mediantibus ipsis motibus: generationem enim, & corruptionem faciunt motus duplices opposi. ti; continuationem vero vnus motus aeternũs. & ex hoc videtur, quod Deus habeat curamis circa aeterna: ergo eorum intentio fuit, quod primum mouens mouet omnia corpora, & etiam generabilia, & corruptibilia in ratione finis, & quod substantiae mouentes spheras Planetarum mouent secundum desiderium primi.

Item assignat Commentator 2. de cael. & mun do com. 78. causam velocitatis maris in motu pri mi caeli, & in motibus aliorum secundum propinquitatem ad ipsum, & dicit, quod causa huiusmodi est intellectus, & desiderium fortius, "quanto enim intellectus primi esset fortior, tanto desiderium eius esset fortius, & perfectius; & quanto desiderium perfectius, tanto motus esset velocior".

Hoc idem potest patere ex quinque ordinibus rerum, quos Philosophus, & Commentator 2. de cael. & mund. ponunt. Est enim fecundum eum aliqua res, quae est nobilitas per se, & per essentiam suam, & illa res est Deus, siue primum prin cipium. Vnde dicit, quod omnia entia non intendunt operationes, nisi vt assimilentur principio nobili, secundum quod in natura est acquirere de eius assimilatione, & ita accipiamus loco nobilitatis simplicis, quae est finis omnibus, & complementum, quod est Deus, sicut ante fecimus, sanitatem, & dicamus, quod sanitas simplex est in loco perfectio nobilitatis. & sunt aliae res, quae non sunt nobilitas, sed acquirunt nobilitatem illam absque omni operatione, ex hoc solum, quod eius videtur nobilitas in ratione amati, & intellecti, & huiusmodi sunt substantiae abstractae, de quibus Commentator 2. de cael. & mund. com. 6 4. exponens verbum Arist. quod primus ordo entitum, qui comprehendit nobilitatem factam, hoc est nobilitatem primi principij, sine comparatione sunt entia abstracta, & diuersificantur secundum magis, & minus. Aliae vero res sunt, quae acquirunt nobilitatem illam per operationem, & motum modicum, vel multum, & in hoc ordine sunt corpora caelestia, & ho mo, de quibus subdit ibi Commentator, quod ordo eorum appropinquat perfectae nobilitati per operationem, prout modicum, aut multum reperitur in corporibus caelestibus, & in homine. Quarto loco sunt aliae res, quae non acquirunt nobilitatem minorem, sicut congruitas eorum acquirit istam paruam operationem, & in isto ordine sunt elementa, dequibus ibi subdit Commentator, quod certe ordo eorum est, quae non possunt comprehendere propinquam nobilitatem primae nobilitati, sed tantum comprehendunt nobilitatem diminutam per modicam operationem, & hoc non inuenitur in corporibus caelestibus, licet inueniatur in corporibus alijs. Quinto ait Com mentator, sunt aliae res, quae non acquirunt illam nobilitatem etiam per aliquam operationem, sed per quietem, vt est terra vt ipsemet ibi explicat, dicit ibi, & hoc, inquit, est propter vilitatem sui finis, quoniam sicut finis nobilis, quanto esset nobilior, tanto comprehenditur maiori operatione, & illud, quod est valde vile, apprehenditur sine operatione: ex quibus gradibus patet, quod intentio fuit Aristotelis, & Commen tatoris, quod Intelligentiae separatae omnes mouent ex desiderio vnius primi.

Propter intellectum tamen eorum, quae in oppositum sunt inducta, est sciendum, quod illud principium non immediate attenditur a quolibet mouentium, quasi sint disparati intelligendo primum principium, sic enim motus eorum non essent connnexi ad inuicem, licet essent ordinati ad vnum tertium: est ergo de eis, sicut de multis Principibus, & intendentibus vnum regem Ciuitatis, ita quod respectu vnius regni vnus Princeps habebit nobiliorem operationem. Alius vero non attingit regnum immediate, sed subseruiendo actioni illius primi Principis: Est etiam de eis, sicut de pluribus artibus intendentibus vnum finem, Ars enim principalis attingit illum finem immediate; aliae vero artes intendunt eundem finem tamen subseruiendo arti principali. Sic est in proposito, licet enim omnes motores intendant vnum finem, puta primum principium, & ipsum intelligant suo modo, ita vt sit in eis forma intellecta, tamen ipsum intellligunt ordine quodam, vt vnum subseruiat alteri: ergo motor stellarum habet nobiliorem actionem in causando, & conseruando res, quae sunt infra, & mouetur adhoc immediate ex desiderio primi principij, quae est in eo forma vtilior intellecta: sed motores alij iuuant in causando motum primum motoris, & ideo primum principium, licet sit ineis forma intellecta non tamen immediate mouet eas ad suas actiones, sed vt subseruiant actioni primi motoris.

Ex hoc dicto potest videri intentio Philosophi, & Commentatoris 12. metaph. com. 37. & 44. Tunc ad instantias, quae sunt inductae pro alia opinione.

Ad primam dico, quod ille numerus non includit primum principium, quod apparet ex hoc, quod primo Aristoteles determinauit de ipso ad partem, vsque ad aliud capitulum. Vtrum autem ponendae sint vna, vel plures, & deinde concluso numero illarum Intelligentiarum redit ad determinandum de primo, & de modo, quomodo intelligit, & quomodo est finis omnium, & hoc in capitulo illo: Quoniam autem caelum est vnum. Vbi dicit, quod primus motor, qui non mouetur, est vnus numero, & ratione; ex quo etiam infert, quod omnia alia praeter vnum sunt mota secundum desiderium.

Ad secundum dicendum est, quod cum Philosophus quaerit, an substantia illa sit vna, vel plures, non quaerit de numero mouentium modo finis, sed quaerit de numero entitatis eorum: non quaerit enim, Vtrum sint plures entitates separatae aeternae non habentes magnitudinem, sicut patet ex eo, quod immediate ante partem illam allega tam ponit immediate.

Ad tertium dicendum, quod substantiae mouem tes corpora caelestia mouent modo finis, prout includunt primum principium tanquam formam specialem intellectam, & hoc innuit Commentator 1. tract. de substantia orb. cum ait, quod istae formae non mouentur ad aliquid extra se: & illud 12. metaph. com. 44. quod illud, quod intelligit primus motor de primo principio, est causa in anima caeli.

Ad quartum dico, quod vnum est fons omnium istorum principiorum. Vnde Commentator ponit in loco, vbi instantia illa allegatur, quod nulla forma est finis communis corporis, & vniuersalis, nisi illa ex eis, quae habet communem actionem, & hoc est dispositio formae mouentis primum caelum motu diurno, sicut enim patet ex praecedentibus, multae formae intellectae sunt de primo principio ipso vno existente.

Ad quintum dico, quod perfectio cuiuslibet motoris proprij dicitur intelligendo propriam formam, & quod motor cuiuslibet orbis inmultitudine mouentium stellas perficitur per for mam motoris primi caeli subseruiunt enim motores, multi eiusdem stellae motori principali, quare etiam formae eorum intellectae de primo principio seruiunt subordinate: propter quod dicit Commentator quod illae forme assimilantur acti bus, qui subseruiunt sibi ad inuicem, & intelligunt ad inuicem, & sunt ad inuicem principia, & proprium Intellectum ex alijs verbis. Verbigratia: Ars frenefactiua accipit sua principia ab arte equitandi, & per suum modum intelligendi est, quod forma intellecta de primo principio in intellectu orbis Saturni, est accepta a forma intellecta de primo principio in intellectu moto ris orbis Stellati.

Ad sextum dicendum, quod illae formae abstra ctae sunt intelligendae de primo principio in intellectu mouentium, non autem formae abstractae.

Ad septimum dicendum, quod idem bonum ma gis per primum caelum appetitum est forma intel lecta de primo principio altior, & perfectior sui intellectus, non quod sit aliud bonum subsistens.

Ad octauum dicendum, quod primum Principem vocat hotorem caeli primi, qui concipit de primo princ ipio formam nobiliorem. Ad nonum dicendum, quod substantiae abstra ctae motrices orbium dicuntur substantiae separa tae, & animae, & formae naturales, vt dicetur quaestione sequenti ex respectibus diuersis. Ad decimum dicendum, quod illae Intelligentiae mouent modo finis ratione formae intellectae de primo in eis existente.

Ad vltimum dicendum, quod illae formae, quae causant desiderium, & mouentes modo finis sunt intellectae de primo principio, inter quae etiam ponitur ordo, quod quaedam sunt electa propter se, & quaedam propter formam intellectam a motoribus superioribus, donec perueniant ad formam vniuersalissimam de primo principio intellectam quam concipit motor primi orbis, quae ad nullam aliam ordinatur. Et ad illud motiuum aliorum, quod confideratio mouentium modo ef ficientis non est metaphysica. Respondeo, dico, quod imo: Philosophus enim sumit considerationem suam in prima forma infima, & procedit vsque ad primam inter abstractas, quae est rationalis natura, vt Philosophus a. physicorum && 6. met. dicit, & tunc cosiderare de alijs formis pertinet ad metaphyficum, & physicus quandoque extendit suam considerationem vsque ad illa, vt probet corporum caelestium non esse formas in materia. Quod autem huiusmodi formae sunt intellectualis naturae, hoc pertinet ad Meta physicum, vt Comment. 2. de cael. & mund. dicit, & ideo Physicus deducit suam considerationem vsque ad primam materiam, & primum mouens. Metaphysicus autem vsque ad finem vltimum, & prima formam, vt patet secundum Phylososophum, & Commentatorem ex primo metaphysic.

Nunc secundo pono propositiones affirmatiuas. Prima est, quod de facto caelum mouetur ab Intelligentia, & hoc apparet ex multis auctoritatibus Sanctorum, & Philosophorum. Sed est hic difficultas quantum ad necessitatem. Vtrum videlicet possit hoc probari demonstratiue, vel possit substineri, quod moueatur a forma propria

Hic dicunt quidam, quod sicut lapis mouet se sua grauitate, sic caelum mouet se sua forma corporea, nec oportet dari necessario a materia virtutem separatam. Et si arguatur contra eos per rationes Philosophi, quod nihil vnum, & idem est in potentia, & in actu, & per consequens non potest idem mouere se; sicut dicunt, quod non est inconueniens idem mouere se, sicut graue mouet ie deorsum; nec est inconueniens, quod idem sit in potentia formali, & actu virtuali. Et si iterum fiat ratio alia contra eos, quae est Philosophi, quod illud, quod mouetur ad vbi, est in potentia ad vbi: ergo potest se mouere, quia agens, & patiens sunt in opposita dispositione: dicunt, quod non fuit intentio Aristotelis, quod caelum esset in potentia ad vbi, quoniam iam est in suo vbi, & eo dem semper; sed dicunt, quod est in potentia ad circulationem tantum.

Si etiam arguatur, quod motus ille a forma propria esset naturalis, quod non esset a principio libero & per consequens post iudicium quiesceret vio. lenter.

Respondeo, quod nullum est inconueniens, quod tunc sint multa hoc modo violenter, quod patet, quia corpora gloriosa erunt grauia, sed tantum non mouebunt deorsum, sed sequeretur ad libitum motum animae, & multa alia similia possent adduci: nec enim forte esset tune actio mutua elementorum. Hic non video, quod aliqua ratio concludat demonstratiue, nisi illa Aristotelis, quod omne, quod mouetur, ab alio mouetur, dico per essentiam non secundum subiectum, & hoc principio stante, caelum non potest per se moueri per formam suam; aut enim pars mouet partem suam pellendo, & hoc non, cum sint eiusdem rationis, & homoge⸗ nea: ergo si vni conuenit mouere per se, & alteri: aut imaginaris, quod totum moueatur, & to tum moueat, & tunc idem mouet se per se. De veritate autem istius principij videbitur alias.

ARTJCVLVS II. Vtrum Intelligentia mouens caelum vniatur ei, vt motor tantum, aut aliquo modo, vt forma?

QVantum ad secundam quaestionem, arguo primo, quod vt forma, & non tantum vt motor per Commentatorem vbi dicit, quod corpus caeleste est materia animarum caelestium: & ibidem: quod corpus cae leste est indiuiduum demonstratum, & ens inactu, & habens vnam figuram, & vnum motum, & cum omnia alia insint propter naturam, & propter formam, necesse est, vt corpus caeleste sit materia animarum caelestium.

In oppositum est, quia tunc caelum esset nobilius homine. Componeretur enim ex nobiliori corpore, & anima nobiliori; sed hoc vi detur repugnare Scripturae, quae ponit corpora caelestia in seruitium hominis esse facta. Ignobilius enim non est seruus nobili ris: ergo.

Respondeo, hic videtur aliquibus, quod sit discordia, & alteratio inter Aristotelem, & Commentatorem suum ex vna parte, & Theologos ex alia, quae forte nulla est, si bene hinc inde, quae ab eis dicuntur, ponderentur. Ergo ad euidentiam istius quaestionis primo ponam punctum quaestionis, Secundo dicam cirea hoc fenten tiam Philosophi, & Commentatoris sui eum mo tiuis eorum. Tertio adducam rationes Theologorum, quae videntur illi sententiae repugnare, & ostendam, quod non repugnant omnino. Quarto inuestigabo, quid secundum sinceritatem Scripturae, & fidei catholicae. Sit tenendum.

Quantum ad primum pono punctum quaestionis, & est iste, quod nec Sancti, nec Philosophi sen serunt vnquam, quod Intelligentia vniretur caelo, & forma dans actum primū. Est enim caelum essentia simplex, non composita ex materia, & forma, vt superius est probatum. & licet Sancti aliqui pone rent materiam, & formam in caelo, non diccrent, quod materia caeli dans primum actum caelo sit Intelligentia mouens, propter quod quaestio non aspicit istum punctum: Vtrum Intelligentia vniatur corpori cae lesti, vt forma dans actum primum. Sed quia opinio quorundam est, quod intelligentia tantum, ex diuina Institutione ordinetur ad mouendum caelum, & per consequens moueat tantummodo, contactu virtuali, sicut figulus mouet rotam.

Alijs vero non videtur repugnare, quod Intelli gentiae illae realiter sint vnitae corporibus illis, nec mouentes per contactum virtutis, sed hoc mo do, quod motus circularis, & figura sperica, & quantitas debita, & raritas, & densitas sint in cor pore caelesti naturales sequelae horum spirituum; eo modo, quo accidentia propria igni sunt sequels formae ignis, ita ꝓ eo modo se habeat Intelligentia ad corpus caelijsicut forma ignis ad materiami excepto quod non dant sibi actum primum, dant tamen sibi omnes perfectiones secundas, quod est proprium soli formae tunc: An ista positio secunda possit substineri vel tenenda sit opinio prima, vt saluetur fidei sinceritas, & veritas Scripturae, propter hoc inquam mota est quaestio haec, & in hoc stat punctus Quaestionis.

De Secundo arguo, dico, quod per Arist. & Conmentatorem, quantum spectat ad propositum, ponuntur tres propositiones de intelligentia mo uente caelum in ordine ad primum caelum, & prima est, quod huiusmodi intelligentiae sunt aliquo modo formae naturales caelorum, & aliqualiter, & per con sequens formae materiales. Ratio autem horum duorum ponitur ab eis: & quod sunt for mae naturales, probant per hoc, quod sunt principium motu, & quietis, non principium motus per modum contactus etiam virtualis, (Formae enim abstractae non agunt per huiusmodi conta ctum secundum Commentatorem, sed sunt principium motus modo formae naturalis) quia motus circularis est sequela illa formarum in corpore caelesti, sicut formam terrae sequitur grauitas, & motus deorsum, & quod hoc modo largiatur intelligentia corpori caelesti motum suum, & non impellendo per virtutem, vt alij imaginantur, & quod illa sint intentio Aristot. & Commen tatoris sui apparet ex multis locis, nam Commentator 1. de cael. & mund. com. 3. siue 5. vbi quaerit, quae est illa natura, per quam corpus caeleste, nec est graue, nec leue, nec aptum moueri nisi circulariter, & quia est principium natur ale istius motus. Dicit autem, quod formae abstractae sunt principium naturale motus istius, & quia illae natae sunt, vt illud, quod mouetur ab eis, nec sit graue nec leue, sicut innatae sunt, vt illud, quod mouetur ab eis fit etiam rotundum.

Et: dicitur ergo natura de hoc forma abstracta sicut dicitur de formis aliorum corporum simpli cium, quia cum habeat responsionem, ibi relinquendum sub dubio, Jdeo post modum de substan tia orbis ex intentione hanc quaestionem determinat, in tractatu Secundo, vbi hanc responsionem confirmat dicens, quod hoc corpus non est esse graue, nec leue, sed moueri circulariter, quae mobilitas est de genere animae, haec insunt corpo ri caelesti ex sua anima. Vnde dicit, quod necesse est, quod principium motus corporis caelestis necesse est, quod sit genus animae, & quod mo- tus, qui habet circularem, sit animae proprius secundum quod est anima; & cum ita sit, sequitur, quod illa, natura, quae facit eum nonesse, nec leue, nec graue, & moueri circulariter, sit anima. Natura ergo istius corporis nonest, nisi a natura animae mouentis. & infra: Quod corpus caeleste sit natura animarum caelestium, & ita, corpus ergo caeleste est quasi materiae istius formae abstractae, & est materia in actu: & quod dicit, quod illa forma non dat corpori actum primum. & infra: debes scire, quod corpus caeleste non indiget tantum virtute mouente in loco, sed virtute largiente in se, & in sua substantia permanentiam aeternam: & infra. Necesse est esse virtutem, quae ei largitur motum proprium suae actioni. & infra sequitur, & mensuram propriam istorum corporum, & conuenientiam inter ea ad inuicem in ordine, & quantitate, ita, quod ex ipsis corporibus perficiatur vnus actus, scilicet totus mundus: nulla enim differentia est inter indigentiam virtutis actiuae in quolibet corpore simplici, aut in vno corpore composito ex corporibus simplicibus, & indif ferenter siue illud corpus fuerit grauatum, siuenon grauatum. Vnde videmus caelum habere vnam virtutem non tantum mouentem sed conseruantem, sicut est dispositio de corpore hominis, & de omni corpore facto propter proprium finem. Finis enim significat agens significatione vera, sicut motus. Haec Commentator. Ecce ergo quod motus, & aliae proprietates. quae insunt caelo, omnes sunt naturales sequelae formarum separatarum, ita quod formae illae agunt proprietates illas, non causalitate efficientis, sed formae, quae a Commentatore dicitur causalitas agentis, & statim postea Commentator improbat opinionem illorum, qui dixerunt, quod substantia separata erat tantum mouens, quasi caelum esset in dispositionibus suis, & quod anima nihil haberet facere cum eo, nisi mouere ipsum, & dicit, quod hoc fuit absurdum Aristoteli, & quod intelligat, per agens, non efficiens, sed formam: patet quod exponit se, dicens, quod mouens caelum est agens ipsum, idest, quia largitur ei dispositiones, per quas acquirit motum proprium: quod si anima, siue Intelligentia moueret caelum solum contactu; esset mouens, & non agens.

Quod autem istae formae secundum mentem Commentatoris sint aliquo modo formae materiales patet secundum Commentat. & Aristotelem per hoc, quod habent subiectum fixum, & determinatum, a quo sit inseparabilis: habere au tem subiectum fixum, & esse inseparabile sunt conditiones formae materialis, & hoc est, quod dicit Commentator a. de cael. & mund. Veritas inquam est, quod in hac natura (loquitur de anima caelesti) est aliquid simile formae materiali, & aliquid, quod est simile formae abstractae, assimi latur enim materiali, quia dat huic corpori motum circularem; & quia est in corpore, quod mouetur per illam. In libello de substantia orbis dicit, quod fuit declaratum ab Aristotele de corporibus caelestibus eorum formas existere in suis substantijs tali existentia, quod non diuiduntur diuisione sui subiecti. & subdit: Non est dicendum quod formae, quibus mouentur corpora caelestia, sint aliae ab illis formis, ad quas mouentur illae, quae debent esse absque materia omnino, & carent situ formae, ad quas mouentur,

Et infra tractatu secundo dicit, quod materia corporis caelestis dicitur dignius subiectum quam materia. Materia enim dicitur materia, quia est in potentia ad formam: subiectum autem dicitur, quod est respectu formae, & infra eodem libello dicit, quod necesse est esse naturam existentem in eo.

Item de cael. & mund, comm. 91. dicit, quod sicut est in illo corpore caelesti, quod est materia formae corporis caelestis, sic est de illa materia, quia est intellecta in actu, & intellige in vltimis dispositionibus. & 2. de caelo, & mundo com. Dicamus nos ergo, quod Aristoteles non confundit demonstrationem, quod caelum habet motum talem, & figuram, in quantum est animal. Secunda propositio, quam Aristoteles, & Com mentator posuerunt de intelligentia mouente est, quod illa aliquo modo potest dici anima caeli, & hoc propter duo. Primo licet non habeat de potentijs animae phantasiam, aut sensum, habet tamen intellectum in virtutem mouentem scilicet appetitum, & hoc est, quod dicit, quod in animalibus, quae sunt, haec videtur, quod animae eorum sint necesse in esse suorum corporum, & quod non saluarentur nisi per sensibile animam & per phantasiam: corpus autem caeleste, quia est simplex, & non transmutabile ab aliquo extrinseco, non indiget in suo esse anima sensibili, nec imaginatiua, sed tantum indiget anima mouente in loco, & virtute, quae non sit corpus, & dicit, quod bene apparet corpora caelestia esse animata, & quod non habent de virtutibus animae nisi intellectum, & virtutem desideratiuam, quae mouet in loco.

Secunda rationem, quare vocantur animae, est quia licet sint formae abstractae a subiecto, tamen sunt aliqualiter in eis, & ad corpora dependentes tanquam a substantia fixa eo modo, quo anima dependet ad corpus, vnde Commentator 7. metaph. com. 31. dicit de calore, qui est in semine, & de virtute diuina in eo existente, quod non est in calore, sicut anima est in corpore naturali, sed ita quod sit inclusa in eo, sicut anima est inclusa in corporibus caelestibus a. tract. de substantia orbis. et dicit, quod corpora caelestia sunt subiectum fixum in eis. Hinc est, quod Philosophas, & Commentator 8. physicorum dicunt formam mo tricem esse in parte: vbi maxime apparet eius effectus, scilicet in circulo maiori, & dicit Commentator 2. de cael. & mund. quod in parte orientali, ibi enim apparet maxime eius effectus: haec autem omnia non competunt formis abstractis omni modo abstractionis.

Sciendum est autem, quod licet Aristoteles, & Commentator huiusinodi formas dicant esse for mas naturales, & materiales, quia in substantijs; dicunt tamen, quod sint separatae secundum esse. Vnde dicitComment. quod forma materialis non est in corpore caelesti, sed forma abstracta, & dicit, quod forma caeli assimilatur formae abstractae, & dicit, quod. hae formae sint abstractae secun dum esse, quod etiam non constituantur per sub- stantim etiam apparet per eundem ibidem, & hoc ideo, quia constituunt per subiectum in esse actum, & perfectionem puram, & terminationem materiae, tale enim non est hic aliquid integrum nisrcum materia. Vnde quia cum compositum praecise sit ens demonstratum, & non forma, constitutio formae in entitate demonstrata non est nisi ex adunatione eius cum materia: illae autem formae caelestes habent realitatem demon stratam per se, & sunt separatae.

Dicunt etiam, quod tales formae non diuiduntur ad diuisionem subiecti, sed tota est in toto, & tota in qualibet parte: Vnde dicit Conimentator de substantia orbis, quod tales formae non diui⸗ duntur per substantiam, & vniuersaliter non exit in eo nec in toto, nec parte, nec indiuisibili.

Item dicit, quod huiusmodi formae non recipiuntur in subiectis, mediantibus dimensionibus vt patet, Vnde dicit, quod formae in istis inferioribus praesupponunt in materia dimensiones interminatas, & secundo, quod determinat materiam ad dimensiones terminatas, & neutrum isto rum est in proposito, sed tantummodo dimensiones corporis caelestis terminatae sunt sequela illarum formarum, & ideo ex hoc saluat incorruptibilitatem in caelo, & etiam indiuisibilitatem in caelo, formae caeli. Quod etiam huiusmodi formae sint indiuisibiles Commentator 8. physicorum & Philosophus demonstratiue probant, cum mo ue ant per tempus infinitum, quae demonstratio quomodo valeat, dictum est alias.

Secundo induco rationes quorundam Theolo gorum, qui videntur sententiae huic repugnare, & primo, quia sequeretur, quod caelum esset quoddam conpositum nobilius homine, vt argumentum est ad principale. Secundo, quia tunc sol, luna, & stellae videntur rationaliter posse adorari, vel saltem honor eis exhiberi, cum essent substantiae ita nobilissimae, imo beatae. Tertio, quia, ex quo habuerunt liberum arbitrium, peccare potuerunt, sicut Angeli, & tunc est quaestio. Vtrum sint damnati, & sint de consortio Daemonum, quod est erroneum; vel sint boni, & de consortio Angelorum, & tunc deberent coli, & fieri posset festum de sole, sicut de Michaele. Quarto, quia, licet motus caeli esset sequela illarum formarum, non cessaret motus caelorum post iudicium, vel si sic, formae illae essent otiosae. Quinto quia videtur Aug. dicere: quod illi spi ritus mouentes caelos sint Angeli: Angeli autem dicuntur missi: sed non essent missi, si naturaliter viuerent. Item post iudicium aut separarentur perpetuo ab illis corporibus, & tunc essent perpetuo in suo naturali, & per consequens retardarentur a sua beatitudine; nec tota intentione ferrentur in summum bonum propter desiderium administrandi corpora: sicut August. dicit de anima hominis; vel perpetuo remanerent vniti corporibus, sicut spiritus hominum, quod videtur absurdum. Sexto sequitur, quod spiritus ibi essent arctati ad locum, nec possent mouere corpora illa, secum mouerent, & ita essent affixi corporibus, quod videtur multum repugnare enti libero: non enim possent se mouere ad locum aliquem, nisi trahendo secum caelum, si caelo naturaliter sunt vni ti, & praeterea caelum Empireum, quod est immohile, non habet spiritum vnitum naturaliter, & tamen est nobilius alijs caelis, cum contineat eus.

Sed istis rationibus. non obstantibus, quod Intelligentiae mouentes vnitae sint corporibus, non videtur fidei repugnare, nec veritati Scripturae obuiare. Et primo, quia hocvidetur Dei potentiam magnificare. Magnificatur enim Creator ex magnitudine speciei, siout dieit sapiens. Si ergo Deus sic ordinauit vniuersum, vt dispositis elementis, & inserioribus superposuerit animalia totum mundum regentia, & vniuersa conseruan tias vniuersa tamen sub eius arbitrio, ita quod. ordinem illum, & actiones valeat immutare: sicunlagitur de actione ignis in calore in camino puerorum, si tali modo ponatur, non video, quod repugnet, nec deroget potentiae Dei. Nec etiam hoc videtur fidei dissonare, imo videtur sequi ex multis, quae fides tenet, quod scilicet motores Orbium non tantum se habeant ad caelos, sicut figulus ad rotam, quod apparet, quia secundum fidem caeli sunt principium, & causa efficiens quorundam animatorum, quod est fortissimum argumentum, quod in eis fit spiritus, & corpus, iuxta Comment. 1 2. metaph. Jmpossibile est enim, quod purum corpus sit causa in essen do, & conseruando illa animata. Nec hoc posset saluari, si tantummodo spiritus illi vnirentur in ratione motoris, cum motor nihil faciat ad actio nem, quae prouenit ex mobili, nisi quia applicat actiua passiuis. Tum etiam, quia in caelo apparent virtutes, quae non possunt reduci in corporeitatem caeli. Oriens enim habet specialem virtutem, vnde est dextrum caeli, & Occidens habet suam specialem virtutem, & Meridies similiter, & sic de alijs. Probatur etiam experimento, quod idem Planeta in alia, & alia domo habet aliam, & aliam virtutem, quod maxime relucet in motu maris. Item Polus articus, & antar ticus habent aliam, & aliam virtutem, sicut patet in actu praecedente alterationem adamantis. Nec hoc potest attribui stellis, quia in Polo ant artico non est stella: vnde si stella nautica mutaret locum, adhuc ille polus haberet eandem virtutem: ergo necesse est, quod tales virtutes deriuentur a caelo in virtute animae ei vnitae, non enim potest attribui partibus naturalibus corpo ribus, Quia, tunc quaererem.

An caeli sint indifferentes ad motum circularem, aut vniuersaliter ad ipsum inclinantes: Si. n. sint indiffe rentes: ergo motus non est naturalis: si vero habent inclinationem ad illud pondus, quaero, illa inclinatio a quo est: non enim potest esse a figura spherica: nam motus est causa in tali figura, non e conuerso; nec oritur illa inclinatio ex natura corporeitatis. quia motus circularis est proprius animae: nec conuenit corpori vt sic: ergo. Item quarto: quia si corpus caeleste est corpus mathematicum tantum, quia non esset in eo principium naturale: ergo non esset corpus physicum, & haec est ratio Phylosophi 1. de cael. & mund. Et si dicatur, quod ideo remanet physicum, quia est principium in rebus alterationis, non valet, quia omne corpus physicum non tantum habet principium motus, qui est alteratio, vel generatio, sed praebet, in quantum physicum est, principium mo tus localis. Nullum enim corpus physicum, siue sit simplex, fiue sit mixtum, caret motu locali, ad quem non sit determinatus ex principio intrinse co naturali. Sequitur ex eodem, quod nec figura spherica, nec proprietas aliqua erit in caelo naturalis, nisi detur principium naturale intrinsecum determinans tales proprietates. Corporeitas. n. caeli posset esse figurae oualis, sicut circularis, in quantum corporeitas est, & haec est intentio Philosophi, & Commentatoris 2. de cael. & mundo, vbi arguit contra ponentes ignem habere pyramidalem figuram, quia corpus nobilius, vbi Conmentator dicit, quod corpus non habet talem figuram, quia corpus esset quasi animatum. Tum quinto: quia non apparet quomodo aliter spiritus illi possunt mouere corpus illud, aut impellendo ante se, aut trahendo post se, aut quomodo esset necesse spiritus illos moueri localiter motu circulari, vel si sint immobiles, stabunt in determinata parte orbis pellentes partem post partem, si sint in Oriente, vt traherent ad se, si sint in Occidente, & sic sint in continuo tractu, vel impulsu; & tunc caelum moueretur aliquando tar dius, aliquando velocius. Et si dicatur, quod mo uent voluntate sola, hoc est impossibile, nisi per hoc, quod est sibi proprium, & naturaliter vnitum, sicut anima habet dominium super corpus.

Neq. instantiae fupra allate videntur repugnare. Ad primam enim dico, quod non cogit, nam Angeli sunt nobilioris naturae, quam homo, & tamen sunt propter hominem, quia omnes sunt administratorij spiritus in ministerium missi, secundum Apostolum Rom. cap. 10. propter eos qui hae reditatem capiunt salutis. Nec obstat, quod dicitur ignobilius ad ignobilius, Hoc enim est verum prima intentione, non secunda, vt tangit Aristoteles. 2. de cael. & mund. & 12. metaph. Vnde caeli, & Angeli prima intentione sunt propter nobilitatem Dei, propter quod finis omnium motorum caelestium est finis eorum prima intentione, sicut propter nobilitatem Dei: propter quod finis om nium motorum caelestium eorum prima intentione, est generatio, & corruptio, & conseruatio rerum in esse.

Ad secundum dicendum, quod antiqui adoran tes solem, & stellas idolatrae erant, quia eis rationem primi principij tribuebant.

Nec tertium obuiat, quia Spiritus motores corporum non suerunt creati secundum hoc ante omnem diem, cum alijs Angelis in caelo Empy reo, vbi fuit bonorum confirmatio, & malorum auersio: sed creati fuerunt cum suis corporibus secunda die, sicut anima rationalis creata cum humano corpore sesta die; & ideo licet habuerint arbitrium ad bonum, & malum; tamen scientes casum apostatantium spirituum, & eorum damnationem, & gloriam bonorum, facti sunt de con sortio Angelorum bonorum, sicut August. in Enchirid. 35. cap. dicit. Nec de eis debet fieri festum & solemnitas, quia licet sit possibile, non tamen constat ipsos esse vnitos. Nec etiam dubium, quod Angeli, qui de facto dicuntur mouere corpus, includuntur in Festo communi Angelorum, sicut caeteri Angeli. Propter operationem etiam, quam habent in haec inferiora non debent coli in speciali, quia ista actio non procedit secundum hoc a libero arbitrio, cum sit sequela necessaria eorum. Propter duo etiam in speciali non sunt colendi primo propter periculum Jdolatriae; Secundo, quia est dubium: Vtrum sint naturaliter vniti, vel tantum voluntarie, tamen non dubium quod sol, & luux cum sint corpora, non sunt vene randa. Motores vero eorum inter caeteros spiritus angelicos venerantur.

Ad quartum dicendum, quod etsi motus circularis consequatur illos Spiritus, sicut accidentia propria ignis consequitur formam ignis, vt sint sn corporibus caelestibus spiritus isti, sicut principium naturale, tamen mouent per appetitum ex desiderio primi principij, & ad iussum eius apprehenso in fine Iudicij, & in fine Vniuersi a motu cessabunt: motus enim animalis finom hubet facta mutatione circa intentum, ex tunc ergo erunt naturaliter in quiete; sicut homo quandoque stat, quandoque quiescit, & vtroque modo naturaliter.

Ad Quintum dicendum, quod isti dicuntur Angeli, quia sunt in ministerium missi hominum, quia motus exercent pro conseruatione ipsorum & creatione.

Ad sextum dicendum, quod post iudicium a suis corporibus non separabuntur, nec vnquam separati sunt: non enim possunt a se ipsis voluntarie esse separati, sicut nec anima a corpore; nec per corporis corruptionem, vt anima; nec per diuinam potentiam, quia hoc non expedit, nec aliquid ex igit, licet diuina potentia eos poterit separare. Erunt autem perpetuo beati, & contemplationi vacantes, sicut hodie vacant, & tamen nunc mouent corpora coelestia.

Nec septimo obuiat, quod cum spiritus isti sunt rationales, & intellectuales, nullum impossibileapperunt, nunquam ergo desiderant alibi esse, ficut nec spiritus boni optant extra corpora esse, secundum illud Apostoli. Nolumus expoliari: nec isti spiritus corpora sua relinquere appetunt, vt intra partes orbium huc, & illuc discurrere possint.

Ad Octauum dicendum, quod caelum Empireum non est animatum, quia nec motus, nec ali quid apparens hoc videtur probare: posito tamen, quod non sit animatum, adhuc sua corporeitas esset nobilior corporeitate nobilium caelorum, pro eo quod huiusmodi corpora aliquid participant de ratione materiae, quia non sunt in vltima perfectione, nisi ex alio, scilicet Intelligentia, vt supra dictum est. Caelum autem Empyreum ex se est in suis dispositionibus.

Quantum ad vltimum, quid dicendum sit secundum rei veritatem. Primo dico, quod opinio Philosophi, & Commentatoris sui in tribus non est tenenda, Primo in hoc, quod primum principium secundum veritatem fidei non solum mouet haec entia modo finis; sed effectiue ea ex tempore de nihilo produxit. Secundo in hoc, quod secundum fidem tenendum est, quod huius modi motores adhuc aeliquo tempore cessabunt a suo motu, puta post indicium, quod non concederet Aristoteles, nec Commentator suus, & hoc est fecundum imperium, & voluntatem primi principij, quam pro tunc concipient, & nunc concipiunt pro tunc. Tertio, quia licet substantiae separatae motrices orbium non sint plures, quam sint ipsi Orbes, sunt tamen plures substantiae separata, quas nos Angelos vocamus: ad numerum enim horum Angelorum non peruenit phylosophica consideratio, ortum habens ex sensu. & ideo tota phylosophica consideratio terminatur innotitia principij primi, & substantiarum separatarum exclusiue, secundum Philosophum, & Com mentatorem pluribus in locis.

Sed dimissis Philosophis, & alijs, intelligendum est in hac materia, quae via praedictarum duarum est probabilior, cum vtraque satis probabilis videatur.

Respondeo. August. in 1. lib. retract. c. 10. dicit, aut esse istum mundum, sicut Plato censuit, & multi alij Philosophi, nec ratione recta indagare potui, nec diuinarum scripturarum auctoritate persuaderi posse cognoui: vnde tale quid a me dictum in libro de immortalitate animae temere di ctum notaui, non quia falsum est, cognoui; sed quia nec verum esse comprehendo, &c.

Item idem Augustinus: de illa societate, quae in caelo est, affirmare quid possumus, nisi quod nullus in ea malus est, &c. sequitur: quomodo ergo se habeat beatissima illa ciuitas, & superna societas, & quae sit personarum differentia, vbi om nes Angeli nuncupantur, ego illa me confiteor ignorare. Et infra: Sed nec illud certum habeo, Vtrum ad eandem societatem pertineant sol, & luna, & cuncta sydera, quamuis nonnullis lucida esse corpora, non tamen sensu, aut intelligentia vi deantur. Haec Augustinus.

Si ergo tantus Doctor in hac materia dubitauit, ego nihil diffinio in hac parte. Hoc vnum puto verum, quod si sunt mere corpora ex istis duobus principijs materia, & forma, non est in eis materia, sed est natura simplex motoris, non sunt tantum mouentes. Si vero caeli motores naturaliter vnirentur modo dicto, nunc dico, quod caelum componitur ex natura eorum, vt a mate ria pro eo, quod non habet vltimum actum, & di spositiones naturales, nisi in respectu, & ex forma separata, & extensa, quae largitur ei omnia illa modo naturali, vt superius dicebatur.