Quaestio 1

ARTJCVLVS I. Vtrum Adam in illo statu innocentiae potuit peccare venialiter.

REspondeo breuiter: Hic sunt duae satis prohabiles opiniones, Vna est, quod sic: & sunt rationes aliquae pro ea, Vna ex distinctione peccati mor talis, & venialis: nam mortaie auertit immediate a fi ne, & est contra praecepta, veniale vero est circa ea, quae sunt ad finem, & contra consilia: sed in statu illo Deus potuit dare homini consilium aliquod: ergo homo agendo con tra iiiud potuit veuialiter peccare.

Item: Verbum otiosum non videtur peccatum mortale semper: sed homo in statu isto potuisset dicere verbum otiosum: ergo.

Tertio: Quia non ex alio repugnasset peccatum homini pro st atu illo, nisi quia fuisset confirmatus in bono: sed hoc non obstat: nam & con firmati in gratia quales erant Apostoli possunt venialiter peccare, sicut de facto dicunt quidam de Petro.

Alia opinio habet rationem pro se, quia omne peccatum est veniale pro tanto quia prouenit ex de ordinatione uirium inferiorum, vbi enim non prouenit ex tali de ordinatione omne peccatum est mortale, sed in statu innocentiae nulla talis de ordinatio fuisset: ergo.

Videtur mihi, quod opinio secunda sit magis rationalis vnde puto, quod non potuit homo in statu illo peccare, quando peccatum illud debuit sibi ad mortem imputari, siue contra prae ceptum seu consilium. Si enim contra praeceptum patet, quod est mortale: si fuisset contra consilium, arguo sic: Omne peccatum quantumcunque contra consilium, quod non prouenit ex infirmitate vel exignorantia siue subreptione, fit ex mera libertate voluntatis, & est peccatum mortale, quia imputatur ad mortem: ratio est, quia necessario omne prouenit ex contemptu ( peccatum enim omne ex contemptu proueniens est mortale ) sed homini in statu illo nulla fuisset ignorantia, nec fragilitas, nec subreptio; imo fuisset homo summe inclinatus ad oppositum: ergo omne peccatum fuisset ibi ex libertate mera voluntatis, & per consequens ex contemptu: ergo mortale. Sciendum est ergo, quod peccata aliqua ex suo genere non sunt mortalia, sicut mendacium aliquod non est peccatum aliquod in viro in statu perfectionis adipiscendae, quod tamen est peccatum in statu perfectionis exercendae: sic in proposito, aliquis actus potuit ex genere esse peccatum veniale propter circumstantiam tamen personae, in qua omnis talis actio esset contemptus consilij Dei, peccatum omnefuisset mortale.

Per hoc patet responsio ad rationes alterius opinionis. Ad primam enim dico, quod peccatum contra consilium potest esse mortale, quando pro uenit ex contemptu consilij.

Ad illud de confirmatis dicendum est, quod circumstantia personae in eis non dabat actui imputabilitatē ad mortem, quia peccatum a postasiae, quod in eis poterat prouenire ex subreptione ratione fomitis, qui erat in eis, qui tamen non fuisset in sttatu innocentiae.

ARTJCVLVS JJ. Vtrum Diabolus ex inuidia fuisset motus ad tentandum hominem.

ARguo primo, quod non quia inuidia est respe ctu superioris, vnde super illud Job: Virum stultum interficit iracundia, & paruulum inuidia, dicit Gregorius, quod semper inuidus reputat se inferiorem respectu eius cui inuidet; sed Diabolus non reputat se inferiorem respectu hominis, quia non in naturalibus, nec quantum ad locum, in quo homo tunc erat: ergo.

Item Apostolus inter opera carnis numerat in uidiam: sed opera carnis non sunt in Daemone: ergo. In oppositum est tamen illud: Inuidia Diaboli intrauit mors in orbem terrarum. Respondeo hic primo videndum est de inuidia in se. Secundo quoad propositum.

Quantum ad primum: primo de inuidia quoad esse naturale. Secundo quoad esse materiale. Quantum ad primum dico, quod inuidia est passio virtutis concupiscibilis species sub accidia sine tristitia contenta, proueniens ex bono alterius apprehenso, & diminuente propriam excellentiam: Dico primo quod est passio concupiscibilis, vbi sciendum est, quod in appetitu sensit iuo concupiscibilis, & irascibilis sunt distinctae potentiae, & habent organa distincta, & distinguun tur per modos ferendi in actus suos. Irascibilis enim fertur cum assurrectione, sed concupiscibilis cum quadam quietatione, siue fuga; illae autem potentiae ab appetitu sensitiuo aliquo modo trans feruntur ad voluntatem, sunt enim in voluntate duo consimiles modi ferendi in obiectum, dele- ctabile, vel contristabile.

Dico secundo, inuidia est species sub tristitia Ad cuius euidentiam est considerandum, quod in concupiscibili sunt sex passiones in generali respectu boni, & mali, & duae quidem sunt primae respectu boni, & mali, & hoc in se, & absolute, scilicet amor respectu boni, odium respectu mali, duae autem aliae sunt respectu mali siue boni, vt specialiter non habiti, sed apprehensi sub ratione futuri, & respectu mali dicitur fuga; respectu vero boni dicitur desiderium. Duae vero aliae sunt respectu mali, siue boni apprehensi specialiter sub ratione habiti, & praesentis, quarum vna respectu mali dicitur tristitia, sed respectu boni dicitur delectatio; appetitus enim absolute diligit bonum, & malum; odit autem bonum, & malum, prout primo sunt absentia, & ideo statim oriuntur duae passiones, scilicet desiderium respectu boni, & fuga respectu mali.

Vltimo bonum, & malum fiunt praesentes, & ibi sunt passiones duae vltimatae, vna respecttu boni, quae dicitur finalis quietatio, alia respectu mali, quae dicitur tristitia. Dico ergo, quod inuidia tan tummodo est passio concupiscibilis contenta sub tristitia. Sed vt videatur, quae species est, & quid est in speciali, ideo addidi in diffinitione respectu boni proxime apprehensi, sub ratione deprimentis propriam excellentiam, quia vt sic bonum proximi apprehendit esse malum suum. Vt autem melius videatur propositum, distinguendae sunt species tristitiae, distinctio autem sumenda in ordine ad malum, vt apprehensum malum; malum autem praesens, vt apprehensum, potest esse apprehensum tactus sensus, cuius est experiri calidum, vel siccum, & passio respectu eius dicitur tristitia, quae est fames, estt. n. fames respectu calidi, & sicci similiter sitis experienti a frigidi, & humidi, & ex perientia eius oppositi dicitur sitis. Quandoque autem malum est apprehensum sensu interiori, pu ta, per imaginationem, sicut est imaginatio mor tis propinquae, vel mali alterius, & tunc sequitur tristitia in appetitu sensitiuo interiori. Prima est aliquo modo est in appetitu complantato; quilibet enim sensus exterior habet proprium appetitum complantatum, qui dicitur dolere vel delectari; illae autem pasiiones sunt respectu mali simpliciter, quod est malum in se respectu appetitus: quandoque autem contingit bonum aliquod apprehemndi sub ratione mali, ita quod malitia non inest sibi ex apprehensione, & hoc potest esse vel respectu operationis circa illud bonum, in quantum est arduum: & circa illud apprehensum consurgit secundo passio vna ratione difficultatis in aggrediendo, & talis dicitur accidia, alia ratione diuturnitatis in continendo, & talis dicitur taedium, & hoc modo vtraque passio oritur a bono apprehenso vt malum, in quantum comparatur ad operationem circa illud.

Alio modo bonum potest apprehendi, vt malum, non referendo ipsum ad operationem, sed apprehendendo illud in altero, & referendo illud ad bonum suum, quod est diminutum, & respectu eius, quod est circa bonum alterius sic apprehensum vt maius bono suo, oriuntur quatuor passiones quae sunt zelus, aemulatio, ne mesis, idest indignatio, & inuidia: illa enim di- stinguitur sic; zelus autem licet quandoque accipiatur pro aemulatione, & e conuerso, tamen zelus in speciali est de aliquo apprehenso circa ami cum, vt est impeditiuum suae amicitiae. Cum enim diligit alterum, tristatur si apprehendat illum, quem diligit, diligere alium a se, ratio est, quia amorem, & dilectionem illam ad alterum a se apprehendit, vt impeditiuam dilectionis eius ad se, cuius ratio est, quia anima vltimata non potest esse respectu principalium. Ex hac ergo apprehensione oritur tristitia, quae est Zelus, & inde dicitur Zelotypia, idest dolor ex communicatione alterius a se cum amato. Similiter quando apprehenditur aliud, vt derogatur amico quoad amorem, vel ad bonum suum, pro quanto illud ex consequenti impedit aliquo modo perfectam amicitiam, tunc etiam oritur Zelus qualis erat in anti quis Zelantibus legem Dei. Et ex hoc patet, quod diffini tio, quam dant aliqui de zelo dicentes, quod Z elus est amor non patiens consortium ini mici, non est sufficiens, bene enim dico, quod pro uenit ex amore, sed ille sormaliter est tristitia.

Secundo bonum duplex potest apprehendi non in quantum est bonum amici, sed absolute in quantum in altero est, & tunc potest apprehendi vt malum dupliciter, vel quia apprehenditur habens illud bonum esse indignus, & apprehendit se carere illo, ex prima apprehensione oritur indignatio, quae est tristitia de bono vt indigne habito, & hanc vocat Aristoteles Nemesim, si vero fit dignus habens illud bonum, & apprehendatur sub ratione mali, quia sub ratione non habiti ab eo, potest esse du pliciter, primo vt non habitio prouocat eum ad habendum consimile bonum; secundo vt non habitio est depressio excellentiae suae in comparatione ad illum qui habet: si primo mo do, sic oritur passio, & tristitia, quae dicitur aemulatio, de qua Apostolus ad Corinthios. Aemu lor enim vos Dei aemulatione: aemulatio eni m illa laudabilis est, ad quam Sancti inducunt nos, quia hoc enim modo aemulatio est tristitia de bono proximi apprehenso, non quia ille habens illud habet, sed quia apprehendens vidit se non habere, & ideo tristatur, quia ille non habet: Aliquo modo vero potest apprehendi bonum proxi mi, vt non habitum, & non habitum depresiuum propr iae excellentiae in comparatione ad illum qui habet, & tunc oritur tristitia, quae dicitur inuidia.

Ex his patet, quod primae tres passiones possunt esse laudabiles, & vituperabiles, inuidia autem semper est vituperabilis: est enim de bono apprehenso in altero siue digno siue indigno, in quantum apprehensum non haberi a se apprehenditur, vt depressiuum propriae excellentiae. Et ex hoc appa ret, quod inuidia semper est ad superiorem siue in re siue in extimatione. Inuidus enim semper extimat se minorem, cum bonum alterius putat deprimere se in comparatione ad illum, per propriam excellentiam, & sic semper est inferior, saltem in extimatione. Non enim inuidus attendit, vtrum ita sit in re, sed vtrum idem sit in fama quomodo si esset in re, non in fama, non inuideret. & ideo si alius habet bonum, quod ille non habet, vel quod ipse habet, si tamen in fama sit, quod ille non habet, & alter habeat, vel etiam in fama sit, quo a vterque habeat, statim cum apprehendit inuidus bonum illud diminuere suam excellentiam, in hoc quod fama est alium habere ipso non habente, vel si habeat, quia in illo non reputatur singulariter, quam singularitatem ratione superbiae reputat bonum suum, statim tristatur. quae tristitia dicitur Inuidia.

Vnde notandum, quod inuidia est tristitia quae oritur ex apprehensione boni alterius secun dum famam, licet ita non sit in re, & hoc in quan tum extimatur diminuere propriam excellentiam, vel quia ille non habet saltem secundum fa mam, tamen videt se in hoc reputari singularem.

Nunc secundo videndum est de inuidia in esse morali. Sciendum est ergo, quod inuidia est peccatum mortale: ergo vitium spirituale supernae congratulationi oppositum.

Dico primo, quod est peccatum. Sed contra quia inuidia potest esse in pueris, in quibus non est peccatum, vt patet per Augustinum, vbi dicit. quod vidit paruulum vultu alium respicere, & hoc attribuit inuidiae. Respondeo, quod inuidia, & omne aliud vitium potest accipi dupliciter, vel pro actuali passione, vel pro quadam naturali inclinatione ad illam passionem, quae sequitur ex complexione; sicut enim in apperitu senfitiuo humiditates quaedam faciunt in corpore reales transmutationes consequentes complexionem corporum naturalem, vnde qui sunt cumplexionis frigidae & humidae, sunt naturaliter magis inclinati ad inuidiam, vt patet de mulieribus, pue ris, & quibusdam hominibus flegmaticis: & ratio est, quia tales qualitates passiuae sunt, ideo est in corpore aptitudo ad casum, & depressionem propter quod in appetitu sensitiuo oritur quaedam proportionalis aptitudo ad depressionem, & casum, vt faciliter deprimatur, & cadat ad apprehensionem boni alterius, vnde fit, quod om nia alia reputat superiora respectu sui, ideo timet confundi naturaliter, & deprimi; hinc est, quod fac illime inuident de bono aliorũ; inuidus enim existimat superiorem illum, cui inuidet. Ratione ergo talis complexionis, quando videt bonum in aliquo/ statim inclinatur inuidus, & tunofit conformis transmutatio in corpore, puta casus manifestus in vultu, & hoc modo accipiendo inuidiam pro naturali aptitudine, & pasiione modo dicto, illa non est peccatum, est tamen paenitentia peccati.

Secundo vero modo potest accipi inuidia pro actuali passione, & hoc potest intelligi dupliciter; vel vt talis passio actualis est purus motus, & sic est peccatum largo modo, cum sit paenitentia peccati originalis, vel talis passio est cum deliberatione: & hoc dupliciter, vel cum deliberatione morosa, & tunc passio illa non est peccatum mortale, sed veniale, maxime si non fuerit ibi machinatio in malum proximi; vel in alium infringens charitatem proximi. Si vero sit cum morosa deliberatione, & assecutione in malum aliquod proximo excogitatum, quod habet infringere charitatem, vel per ablationem boni de facto, vel per detractionem quantuni ad formam proximi, sic potest esse mor tale. Sed quando est mortale, vel quando venia le tantum, hoc valde difficile est videre, maximein omnibus peccatis specialibus, in quibus non- est manifesta deliberatio inducens ad mortale, in aliquibus enim peccatis carnalibus apparet satis, quod non possunt fieri sine deliberatione, vt patet de homicidio, & luxuria, & ideo actus isti statim patet, quod sunt peccatum, nec ibi variat magis, vel minus. Sed in actu inuidiae, superbiae, & alijs specialibus, cum possint esse sinedeliberatione, non sic faciliter paret, vtrum sit peccatum, vel non. Dico ergo vnam regulam generalem ad hoc, quod peccatum mortale directe opponitur. charitati. Duo autem sunt actus cha ritatis, Dei scilicet, & proximi; Ideo quando tantum ascendit superbia vel inuidia, quod ibi est propositum aliquod vehemens contra charitatem Dei, & proximi, & eorum alterũ; tunc actus ille est peccatum mortale; & ideo tantum quantum ascendit inuidia, & proponit auferre bonum proximo in re, si potest, vel verbo detractiuo, siue alio modo, semper est peccatum mortale, Similiter est, si fuerit propositum auferendi honum diuinum, quod est honor diuinus, puta quando est tantum libido in actu, quod magis vellet contemnere praecepta diuina, quam desistere ab actu illo; & hoc actualiter, vel interprae tatiue, quod est quando actus non est cum tanta libidine, quod ratio ordinata dicat, quod si occurisset diuinum mandatum ad oppositum, parui pendisset illud, & hoc bene potest prudens homo experiri in seipso. Sed quando actus fuerit citra illa, quod nec propositum fuerint ibi de malo proximi, vel incheronatione Dei, & hoc nec actualiter, nec priuatiue tunc non est mortale, sed veniale. Hoc est ergo, quod dixi, quod inuidia est peccatum mortale, dico etiam grauissimum, est enim vitium capitale, sicut Gregorius 22. mo ral. ponit, vbi numerat 7 capitalia peccata mor talia; quae habent se sicut duces sub vna regina, q̃ est superbia; inter quae ponit ibi inuidiam, & non quod capile vitium dicitur, a quo oriuntur vitia multa respectu eiusdem obiecti. Quando enim obiectum aliquod aptum natum est inclinare ao petitum ad multas deordinationes; tunc quiadirecto aspicit illud, dicitur vitium capitale, a quo dicuntur omnia alia oriri, quae sunt circa obiectum illud inclinans vniuersaliter ad passiones. Huiusmoo? exemplum est de gula, gula enim habet pro obiecto delectabile in gustu; ad appetitum autem moderatum gustus sequuntur in ordinationes multae in appetitu sensitiuo, sicut scurrililitas, & aliae filiae. Hoc etiam modo Auaritia ori tur ex gula, nam ex gula oritur retinere indebite alienum, vt possit gulose delectari. Sic in proposito, auaritia habet pro obiecto bonum alienum, vt est repressiuum propriae excellentiae; Jdeo inuidia est tristari de bono alieno: Propter quod oriuntur multae aliae passitiones, scilicet detractio, rixae, & huiusmodi. Superbia autem est sicut regina quaedam quasi, a qua egrediuntur, & reguntur omnia illa. Tertio bene ergo di ctum est, quod inuidia est peccatum mortale gra uissimum, sicut dicit Chrysostomus.

Et licet hoc dicatur de superbia, nullum inconueniens, quod dicatur etiam de inuidia diuersimode, est enim inuidia grauissimum peccatum, quia est radix omnium malorum, quae exercentur in proximum, vniuersaliter rixarum, contentionum, detractionum, opprobriorum, & huiusmodi.

Dico tertio, quod est peccatum mortale. Sed in oppositum videtur, quia lnuidia numeratur inter opera carnis.

Item ad hanc rationem dicit Glossa quaedam, quod ex inuidia oritur vultus pallidus, & hoc, quia est vitium pertinens ad corpus. Respondeo, dico, quod hoc vitium est spirituale, ratione obiecti, quod est bonum proximi, vt repressiuum propriae excellentiae quod est quoddam spirituale.

Sciendum tamen, quod inuidia quandoque su- mitur pro habilitate in appetitu sensitiuo, de quo dixi supra, & secundum hoc potest dici vitium carnis, idest complexionis; inclinat enim complexio ad multa vitia spiritualia: vnde secundum hoc talia vitia possent dici carnalia, pro quanto ad ea sequitur conformis transmutatio in corpo re: & secundum hoc pallor apparens in facie potest dici inuidia pro eo, quod est effectus, signum, & sequela inuidiae; cum enim inuidia sit formaliter tristitia, tristitia autem retrahit sanguinem ad interiora ad cor:tunc itatim apparet pallor in facie, quia inuidus (quantum est ex se) vellet bonum proximi denigrare; & haec passio fortis est in corde, ideo fit quaedam passio consimilis, vnde oculi inuidi apparent vt plurimum rubei, & quasi venenosi.

Similiter passio inuidiae existens in appetitu sen sitiuo causat passionem conformem cuiusdam ca sus, & defectus incerte; ideo non trahit colorem ad iuuandum cor, propter quod fit timor in den tibus, & pallor in facie, & ore.

Vltimo dixi, quod inuidia est peccatum super nae congratulationi oppositum. Circa quod sciendum, quod inuidia potest sumi, & quantum ad formale, & quantum ad concomitans, quae est trans mutatio in corpore. Primo modo inuidia nihil aliud est, quam tristitia, sed secundo modo est odium quia quantum est in se, nollet proximum esse. Vn de inuidia dicitur quasi inuidentia, quod idem est quod non videntia, & hoc, quia nollet proximum suum videre, vt est habens bonum, & secundum hoc opponitur diuersis virtutibus. Secundum enim primum opponitur traternae congratulationi & fraterno gaudio, & beneuolentiae, quae est specialis virtus ex 9. Ethicorum: est enim beneuo lentia virtus, quae inclinat ad beneuolendum om nibus, & quando illa beneuolentia est reducta ad rectam rationem, dicitur fraterna congratulatio. cui opponitur directe inuidia. Sed quantum ad con comitans opponitur inuidia fraternae charitati, hoc enim modo, est formaliter odium proximi: vellet enim quantum in se est, proximum, in quo videt bonum, non habere, seu carere illo. His visis vltimo quantum ad propositum; Vtrum diabolus fuerit motus ex inuidia ad tentandum hominem? Respondeo quod sic: ratio patet ex dictis, quia inuidia est tristitia de bono proximi, vt repressiuum est boni alterius, & excellentia sui; sed diabolus fuit motus ad tentandum hominem propter tristitiam, quam habuit de bono hominis apprehenso, vt repressiuum erat, & superexcellens bonum suum: ergo. Maior probata est. Mi nor patet, quia. Daemon, secuudum Magistrum, ap prehendit hominem virtutibus praeditum, aptum, & preparatum ad habendum excellentiam, & gloriam, de qua ille exciderat per superbiam, & in huc reputauit eum, se esse maiorem, & cadere suam excellentiam, ex quo fuit tristatus summe, & ex hoc motus fuit ad machinandum malum contra ho- minem, & inducendum ipsum ad casum.

Ad argumentum patet ex dictis, Inuidiam enim accipit Apostolus ibi non pro formali, sed pro concomitante, quod est quaedam transmutatio corporalis.