Quaestio 1

ARTJCVLVS J. Vtrum secundum opinionem Aristotelis mundus de facto sit productus ab aeterno.

QVantum ad primum probo, quod opinio Aristotelis est, quod mundus suerit productus ab aeter no. Sic ipse dicit; quod prima principia sunt omnibus alijs causa, non tantum veritatis, sed & entitatis, & Commentator exponit ibi illud, quod Aristoteles ibi loquitur de substantijs abstractis, sed hoc non esset verum, nisi mundus fuerit productus ab aeterno: quare, & c.

In oppositum est, quia sic mundus dependeret a Deo sicut ab efficiente, sed hoc falsum est, quia tunc Aristoteles fuisset insufficiens, vbi secundum Commentatorem tractat de principio praecise in ratione vltimae formae, & fine. quare, & c.

Respondeo. Primo videndus est punctus quaestionis, secundo ponentur duae propositiones. De primo sciendum est, quod circa hanc quaestionem sunt multi modi dicendi. Aliqui dicunt, quod Aristoteles posuit mundum ab aeterno, & cum hoc, quod dependet a Deo, vt a causa efficiente, sic, quod est a Deo median te immobili voluntate eius, qua immutabiliter producit mundum. Alij dicunt, quod intelligentiae a nullo sunt productae, sed sunt omnia a se, omnia autem alia producta sunt, & ideo caeli producti sunt, licet ab aeterno hoc modo, quod quaelibet intelligentia produxit suum orbem, quem mouet, prima primum caelum, secunda secum dum, tertia tertium, & sic de alijs, sed tamen vna intelligentia ab alia non de pendet effectiue, sed est omnino inproducta. Ad hanc intentionem videtur esse auctoritas Aristotelis, vbi dicit, quod aeterna quaedam habent alteram causam quaedam non habent causam, & secundum Commentatorem ibi, quae habent causam sunt caeli; quae causam non habent. sunt intelligentiae. Quod caeli sunt producti ab intelligentijs patet, vbi dicit, quod principia rerum, quae non sunt vera in aliquo tempore, & in alio, non necesse est, vt non habeant causam in esse vera, si ipsa sunt causa veritatis alijs. quod exponens Commentator dicit, & minuit per hoc dispositionem principiorum corporum caelestium cum ipsis corporibus caelestibus, & immediate ante dicit: Ista enim entia, quia in aliquo tempore, sine alio non sunt, sed sunt semper: per quod intelligit corpora caelestia, ideo causa caelorum non est eis causa in aliquo tempore.

Quod autem in intelligentijs non sit ordo ali cuius effectiue, patet, quoniam in eis non est causa, nec causarum, prouentus, nec consecutio; sic ergo secundum istos patet, quod non omnia sunt producta a Deo, sed aliqua immediate, puta primum caelum, & mediante primo caelo alia corruptibilia. Alij declarantes magis illam opinionem dicunt, quod Aristoteles non intellexit, quod caelum produceretur ab Intelligentia, & per consequens nec inferiora per modum voluntatis elicientis & liberi arbitrij mutabiliter, sed per modum naturalis sequelae, eo modo quo splendor est a sole: aliud enim est aliquid produci per voluntatem elicitiue, & quasi effectiue, aliud produci quasi consecutiue. nam dicimus, quod delectatio consequitur apprehensionem, non quod apprehensio causet delectationem, quasi elicitiue per modum apprehensi & imperati, sed quasi per modum consequentis, & quasi necessariae sequelae, & sic dicunt esse in proposito. Deus enim intelligendo se, & volendo sesecundum Aristotelem causat primum caelum, & motus eius; non quod elicitiue causet caelum, quasi primo apprehendens ipsum, & postea imperans electionem, sed per modum sequelae naturalis, quia ad intellectionem, & volitionem primo sequitur necessario esse primum caelum, ac primi caeli, & motus eius, & sic dicunt de alijs Intelligentijs. & quod haec positio fuerit Aristotelis, expresse videtur dicere Ambrosius, vbi dicit, quod antiqui posuerunt mundum non factum, sed tamen dependere a Deo, sicut vmbram a corpore, & radium a sole. Idem dicit Augustinus, Idem dicit Basilius, qui fuit Graecus, qui nouit optime opinionem Aristotelis, & Graecorum.

Alij dicunt, quod nullum sempiternum potuit produci ab aliquo, sed quod tale est a se, ideo Intelligentiae, & caeli sunt necessario a se effectiue.

Nunc secundo pono propositiones. Prima estt, quod non video, quin sit fictitium attribuere Aristtoteli, quod aliquid aeternum sit productum a Deo, vt effectiue, nec consecutiue, & hoc probo expresse per Aristotelem, & Commentatorem ipsum exponentem, primo arguo sic. Si Intelligentiae, & caeli essent producti a Deo, siue a primo principio, & dependerent ab eo, sicut ab efficiente, ibi esset proueniens, & a quo prouenit, efficiens & causa, & effectus: sed oppositum dicit Commentator vbi dicit, quod non est ibi prouentus, nec con- secutio, nec actio, sed tantum intelligens, & intellectum, hoc est perficiens, & perfectum: quando enim intelligo te, tu non causas intelle ctum meum, sed perficis ipsum in ratione obie cti. & hoc est esse causam tantum in ratione mo uentis, & perficientis: Et vltimo dicit sic: Mos autem qui iam est inter Modernos, qui dicunt quod a tali motore prouenit talis motor, aut consequitur aut procedit, aut talia verba, non vere intelliguntur de istis principijs abstractis: omnes enim illae conditiones sunt agentium su perficie tenus. tantum enim illic est perficiens, & perfectum, intellectus, & intellectum, quemadmodum artificia se perficiunt ad inuicem, per hoc, quod accipiunt sua principia ab inuicem: ergo patet expresse, quod ibi non est agens, & actum, seu efficiens, & effectum: sed ibi est tantummodo ordo quidam mensurae, & mensurati, quemadmodum est ordo artium.

Secunda ratio ad illud est ista. Si Intelligen tiae, & caelum vere caperent esse, & principium vere agerent, fequitur quod agens non esset extrahens de potentia ad actum. Consequens est contra Commentatorem vbi supra, ergo.

Consequentiam probo; quoniam vbi nulla est subiecta materia actioni, ibi agens, impossibile est, quod sit extrahens de potentia ad actum: non enim est ibi aliquid actuabile, & extrahibile ad actum, sed in Intelligentijs, nec in caelo nulla est materia, quare, &c. Falsitatem consequentis probo per Commentatorem ibidem, vbi dicit: Ab agente enim nihil prouenit nisi extrahere illud, quod est in potentia ad actum, sequitur quod consequentia probanda. Jllic autem non est potentia.

Tertia ratio, Quia si Intelligentiae, vel caelum sint factae, sequitur quod Deus aliquid fecit ex nullo: sed impossibile est cuicunque agenti aliquid facere ex nullo, quare, & c. Maior patet, quia ibi non praeest materia. Minorem probaui in prima quaestione quarti.

Secundam propositionem pono, quoad propositum applicando: Ad cuius euidentiam sic procedo, quia enim specialis difficultas est de duobus, quantum ad opinionem Aristotelis, prima quidem de substantijs separatis, cum secundum opinionem suam sint actus purus, & necesse esse, vt patet, est difficile videre, vtrum cum hoc stare possit, quod sint effectiue a Deo. Secunda difficultas est, cum secundum opinionem Aristotelis sit ordo vniuersi totius ad Deum, sicut exercitus ad Principem; qualis sit ille ordo, Vtrum videlicet sit vt ad finem tantum, vel vt ad finem, & efficiens, vel qualis, si oporteat ponere alium.

Ad primam difficultatem videtur aliquibus, quod non repugnet aliquid esse necesse esse, & aeternum, & cum hoc ab alio effectiue. Aliqua enim possunt habere causam suae necessitatis. Vnde quorundam necessariorum est altera causa

Alia opinio est Auicennae, quod omnia alia a principio sunt ex se possibilia esse, & contingenter, sed quod sunt necessaria, & aeterna hoc habent a principio. Hanc opinionem aliqui Catholici attribuunt Aristoteli, & Commen- tatori, dicentes, quod non repugnat, quod aliud sit ex se possibile esse, & ab aliquo necesse esse, & hoc secundum mentem Aristotelis, & Commentatoris. Sed haec positio prima non est posi tio Philosophi, & Commentatoris, nam Philosophus ponit quandam distinctionem, quam ex ponit Commentator dicens: Quod naturalia sunt tribus modis: quaedam quorum natura dat eis, vt semper sint; quaedam, quibus dat, vt semper non det; quaedam, vt sint in duobus dispositionibus, vt quandoque sint, quandoque non sint: & infra. Illud autem, quod est in natu ra, est semper, nisi natura materiata ad hoc, & est naturae eius, per quam est, quod est: natura ergo eorum dat rebus, aut quod semper non sint, aut quandoque sint, & quandoquenon sint, haec Commentator. Ergo mens Aristotelis, & Commentatoris est, quod ea, quae sunt, semper habeant hoc ex se, non aliunde.

Item ratione arguo sic. Illud, quod est necesse formaliter ex sua quidditatiua ratione potest concludi esse: demonstratio enim, quae est per formam facit maxime scire, & abstrahit ab efficiente. Hinc est quod demonstrationes mathematicae sunt certissimae; quia procedunt ex formali ratione tanquam ex medio; demonstra tiones autem quae sunt per formam, dant scilicet propter quid, & esse, vt Commentator dicit in prologo Physicorum: sed si aliquod ens sit productum, & sit ens absolutum, eius quidditatiua ratio non concludit esse productum, nec infert. Potest enim concipi absque producente, ex quo absolutum est, sed abique producente non potest inferri esse nouum, seu produ ctum de re producta, ergo.

Est ergo sciendum, quod de mente Aristotelis, & Commentatoris fuit, quod non solum necessitas, & incommutabilitas est de ratione pri mi principij, sed & substantiarum abstractarum, & quantum ad substantiam, quia non habent potentiam. vt aliquando non sint, vt probat Commentator 1. cael. & mund. com. cit. & ideo si haberent potentiam, vt aliquando non essent, dicerentur duae potentiae oppositae; congregarentur in eodem: & vlterius cum posito possibi li in esse nullum sequatur impossibile, sequitur quod poterit poni in esse, puta, quod substantiae separatae, aliquando non sint, & cum non habeant potentiam ad non essendum, & per consequens semper erunt, sequitur, quod aliquid semper sit, & cum hoc, quod quandoque non sit, sunt & omnino incommutabiles, & necesse esse quantum ad operationem, qua se intelligunt, & appetunt: & hoc secundum opinionem eorundem, ratio est, quia secundum eos talis operatio est omnino eadem, quod substantia eorum, vt patet, & eiusmodi sunt secundum opinionem eorum substantiae inseparatae incom. mutabiles quantum ad operationes quibus referuntur in aliud extra se, vt patet. Ibi enim Commentator. 2. cael. & mund. Com. 36. quaerit, quare Corpora caelestia mouentur aliquan do tarde, & aliquando velociter, & dicit, quod hoc est forte propter eorum imaginationem, quia declaratum est, quod cogitant per intellectum, & habent sollicitationem erga nos.

Et infra dicit, quod iste motus non est possibilis, nec esset possibile, quod haberent imaginationes aliam in potentia, & aliam inactu, sed quia declaratum est, quod eorum imaginationes semper sunt in vno actu, quare, & c.

Ex quo patet, quod earum intellectio respectu aliorum a se (quam vocat Commentator imaginationem) & earum volitio (quam vocat sollicitudinem erga nos) sunt omnino necessariae, & incommutabiles. Sed aduertendum est, quod intellectionem, & volitionem, quibus feruntur in se, posuerunt incommutabiles, nec habentes causam, sed a se; alias fuissent factae ex nullo, & creatae, sed opiniones, quibus feruntur extra se, posuerunt incommutabiles, tamen habentes causam ipsam videlicet incommutabilem. Vnde Commentator in 12. metaph. Com. 34. Intellecta a substantijs motibus sunt mouentia secundum agens in quantum sunt intellecta, & sunt formae eorum, agunt enim in eis desiderium; secundum autem, quod sunt fines eorum, mouentur ad illa secundum deside rium, & dicit, quod inter substantias abstractas, & primum principium non est habitudo agentis, & acti, sed tantum est ibi intelligens, & intellectum perficiens, & perfectum: 2. de anima com. 2. similiter dicit, quod intellectus possibilis, qui est quasi materia, est causa receptionis simpliciter, & quia ille est in omnibus abstractis praeter primam; ideo fuit possibile, vt substantiae abstractae perficerent se ad inuicem: nec aliter esset possibile, vt ibi intelligeretur recipiens, & receptibile, & illud, quod est liberatum ab hac materia, est principium intelligens, & ponendo illam materiam, dissoluetur quaestio dicens, quomodo intelligitur aliqua multitudo intelligibilium in intellectu sub stantiarum abstractarum, cum tamen in eis idem sit intellectus, & intellectum.

Sed tunc videtur, quod contradicatur primis dictis, Dicum est enim, quod nullum necesse esse, & incommutabile potest esse productum, vel causatum secundum opinionem eorum, & tamen huius operationes respectu intelligibilium extra se ponit Commentator incommutabiles, & terminatas Respondeo, Aliqua sunt ab aliquo dupliciter, quandoque per modum productionis effectiue, vt splendor ab igne, quandoque per modum sequelae necessariae, sicut dicimus, quod similitudo oritur ex al bedine, & figura corporis caelestis, ex vnione substantiae abstractae. Intellectiones ergo respe ctu extrinsecorum receptae in substantijs abstractis, primo modo non causantur ab intelle ctibus, sed secundo modo. & hoc est quod dicit Commentator, quod non est ibi agens, & actum; sed tantummodo perficiens, & perfectum. Imaginatur enim, quia Intelligentiae sunt connexae, & colligatae, quod necessitate naturae sequitur intellectio vnius materiae absque vna productione, sed tantum per modum formarum, ad quas non est productio & acquisitio, de quibus dicit Philosoph. in 8. metaph. tex. S. quod sunt, & non sunt absque generatione, & corruptione.

Alia opinio Auicennae est, quae imponitur Philosopho, licet vere fuerit Auicennae: nunquam. n. fuit de mente Philosophi, & Commentatoris, scilicet, quod substantiae abstractae sint ex se possibile esse, & ab aliquo necesse esse. Hoc probo per expressas demonstrationes Aristote lis, quas innuit, iuxta quod exponit Commentator 1. cael. & mund. ibid. com. 124. Potest autem ratio sie sormari. Posito possibili in actu (etiāsi sit falsum) non tamen est impossibile hoc per de finitionem possibilis, quod scilicet posito inesse nullum sequitur impossibile: sed si ponatur ad aliud, sit possibile non esse, & illud fit necesse esse, positio talis possibilis in esse non tantum erit falsa, sed impofibilis. Probo Consequentiam, quia illud quod est necesse, impossibi le est, quod ponatur possibile non esse, ita enim oquipollent necessarium, & impossibile esse: ergo illud quod ponatur ab aliquo necesse esse, impossibile est, quod ex se sit possibile non esse. Haec videtur ratio Philosophi, ibi dicit Commentator, vbi supra, quod cum concessum fuerit, quod diffinitio cuiuscumque possibilis est illa videlicet, quod si ponatur in esse nullum sequitur impossibile (ex falso enim possibili & non impossibili falsum sequitur) quod si aliquis posuerit, quod aliquis sit possibilis ex se, & impossibitis ab aliquo, contingit, vt potentia eius in actu sit falsa impossibilis, non tamen falsa possibilis.

Affirmo hoc per aliquam rationem, quia po tentia in futurum impossibile est, quod sit infinita, alids cum infinitum consequi non possit, sequitur quod potentia illa nũquam possit exire in actum, quod est contra definitionem potentiae: sed si durans in aeternum posset habere potentiam ad non essendum, illa potentia esset ad infinitum futurum, quare, & c.

Neque per hoc incido in aliam opinionem superius improbatam. non enim potest intelligentia superior largiri intelligentiae inferiori, vel ipsi coelo actum primum, quoniam necessario sit ibi agens & actum: potest tamen largiri postremas perfectiones, & conseruationem in actu primo, sicut dicitur in articulo vltimo, absq. hoc, quod ibi sit agens, vel actum.

Alij sunt, qui volentes defendere Auicennam dicunt, quod ratio praedicta non arguit ad intentionem Auicennae, puta, quod aliquid quod est necesse esse ab alio sit, ex se possibile non esse, sed intellexit, quod illud, quod est ab alio necesse esse, non est de quidditatiuo conceptu eius, sicut nec esse vnum; quidditas enim eius abstrahit ab esse, & non esse talis rei, & sic illud non dicitur possibile, quia prius possit poni non esse, & hoc in re; sed quod potentia eius, qua ponitur non esse, tantummodo est in intellectu abstrahente esse rei secundum quidditatem. Sed ista solutio non est ad mentem Auicennae, nam dicit, quod possibile consideratum in se habet esse, aut non esse in potentia, & quod vtrumque horum requirit, se, ab alio a se. ergo intellexit, quod intelligentiae habent possibilitatem essendi ex natura sua, & actualitatem haberent aliunde.

Praeterea de mente Aristot. & Comment. est, quod intelligentiae sint ex se necesse esse, repugnat enim quod ab alio sint necesse esse, & ideo Aristot. posuit eas omnino incausatas. Auicenna autem per oppositum vult, quod intelligentiae non habent necessitatem essendi ex natura sua. Vnde dicit, quod necesse non habet causam sui esse, & quod impossibile est, quod idem sit necesse esse a se, & per aliud: sed iste posuit intelligentias productas, & habere causam; producere ergo de eius intentione est, quod intelligentiae ex se ex natura sua non habeant necessitatem effendi, ergo reducere pofitionem eius ad opinionem Philosophi est reducere vnum oppofitorum ad aliud. Philosophus enim posuit separata esse ex se necesse esse secundum naturam propriam.

Viso in speciali de ordine specierum causatarum ad Deum, restat nunc videre specialem ordinem, quem habet vniuersum ad ipsum: ideo pono secundam quaestionem, quod quia secundum Ioannem, illud, quod ex scripturis non habet auctoritatem, eadem auctoritate contemnitur, qua probatur: ex dictis autem Aristot. non apparet, quod vniuersum se habeat ad Deum, vt ad efficientem, immo ex suo modo procedendi videtur habere oppositum; nunquam enim loquitur de causalitate efficientiae Dei ad vniuersum; sed tantum loquitur de causalitate finis. Et si putasset vniuersum effectiue a Deo esse, non videtur ratio, quare specialem tractatum non debuisset facere ad probandum efficientiam Dei; cum aeque bene sit probare causalitatem eius finalem, immo magis videretur agendum de illa, cum ex hoc argueretur potissime eius primitas, & excellen tia; quapropter pono propositionem istam, quod mens Aristot. & Comment. non fuit expressa, quod vniuersum dependeret a Deo inratione efficientis, sed nec etiam in rationefinis, sed tantum in ratione formae dantis non actum primum, sed conseruantis in actu primo, & largientis extremas perfectiones eius, eo modo, quo forma est causa omnium extremarum perfectionum, quae sunt in vniuerso: & in hoc est aequiuocatio omnium auctoritatum, de hoc, quod dicit saepe, quod primum est agens. Est enim agens duplex, quoddam per modum efficientis, & dantis actum primum, quoddam per modum largientis postremas perfectiones in actu secundo, non in actu primo, non effectiue, sed exigitiue. Hanc propositionem, probo primo declarando eam exemplo, secundo auctoritatibus expressis.

Ad euidentiam primo sciendum est, quod sicut homo non est tantum vnum quoddam indiuiduum ordinatum ad finem, sed in homine est anima, quae dat exigitiue, quod caro sit tan tae quantitatis, vt non sit vsque ad caelum, similiter talis figurae, vt non sit rotundus, vel arcua lis, vel longus admodum arcus, sed facit certam quantitatem, certam figuram, ordinem & dispositionem membrorum; & quod membra eius differant a membris cerui, & hoc non tamen effectiue: cum anima non efficiat suum corpus, sed exigitiue, quia determinat sibi in corpore tales perfectiones: ergo sic potest esse in proposito, quod anima caeli, idest intellectiua vnita caelo, non vt forma perficiens in actu primo, sed vt forma perficiens in actu secundo, largiatur caelo suas extremas perfectiones, puta, quod sit tantae magnitudinis, & sit rotundum, nec graue, nec leue. eo modo, quo forma aeris facit, quod aer sit leuis. & eodem modo dici potest de intelligentia prima, puta de substantia prima respectu totius orbis, & vniuersi, quod illa perficiat vniuersum non in actu primo dans esse, sed in actu secundo, dans ei omnes perfectiones extremas, vt quod sit sic dispositum, vt caelum sit sursum, terra deorsum, & elementalia sint in medio, ignis superior, aer medius, aqua, & terra inferior, &c. quae apparent essentialiter in vniuerso: quare, & c.

Viso proposito in exemplo ostendo hoc aliud per auctoritatem Commentatoris, de substant. orbis tract. I. Ille enim expresse est istius opinionis, dicens: Corpus caeleste non indiget virtute mouente in loco tantum: sed virtute largiente in se, & in sua substantia per materiam aeternam, & c. & sequitur: De opinione Aristot. dixerunt quidam, ipsum non esse causam agentem tantum, sed mouentem tantum, & illud fuit valde absurdum eis, &c. & tunc Commentator deducit vlterius, quod sicut motus arguit motorem, sic finis arguit agens, & significat significatione perfecta, non intelligit ibi agens, idest, producens, quia tunc diffinitio nulla esset naturae motus, & hoc modo significat agens, idest, producens. Vult ergo diffinire, quod agens, efficiensq. vt efficiens sit illud, quod mo uet ad esse, & ad actum primum, aliud agens vero sit illud quod forma, quae est finis, & perfectio rei, in hoc quod largitur rei conseruationem, & extremas omnes perfecttiones: & tunc concludit potius, quod in vniuerso est ordo totius vniuersi ad vnum primum, & est ordo omnium mouentium ad vnum primum, vt compleatur vna actio. Hinc est, quod dicit, quod in mouentibus non est agens nisi per modum for mae, & sic intelligit, quod intelligentiae (quas vocat prima principia) sunt causa in esse ipsis corporibus cae lestibus, videlicet, quod caeli ha beant tales, & tales dispositiones. Vnde quod orbs Saturni sit maior orbe Solis, hoc non est ex ratione corporis in quantum corpus, quia corpus de se indifferens est ad hoc, quod sit ma ius, vel minus, sed hoc est ex proportione substantiae mouentis, quae vniuersaliter est vnita ipsi orbi, & ideo tale est corpus, quale ipsa exigit: & ideo, si adderetur vna stella, non posset mouere, quia esset corpus improportionatum, eodem modo intelligitur illud, 2. metaph. potest elici ex text. 4. Quorundam necessariorum est altera causa: non accipit causam efficientem deducentem de non esse adesse, sed accipit cau sam formalem determinantem ad tales perfe- ctiones, quomodo dicimus, quod demonstratio passionis de subiecto est per causam: hoc modo illud necessarium, quod est triangulum habe re tres angulos, habet cauiam in subiecto, non intendimus dicere de causa finali, vel effectiue, quia mathematica abstrahunt ab vtroque, nec de formali, quae est ipsamet passio, eo modo quo albeitas est formalis causa ipsius albi; sed intendimus de forma determinante sibi, & necessario exigente talem proprietatem, & passionem; quomodo dicit, quod forma sacit diui siones materiatas.

Ad argumentum in oppositum dicendo, quod Ambrosius non loquitur ibi de Aristotele, sed de alijs gentilibus. Vnde Commentator de cael. & mund. contra aliquos, qui volunt attribuere opinionem Platonis ipsi Aristot. de factione mundi dicentes; quod Plato intellexit mundum habere causam, sicut triangulus: dicit quod talis positio non differret ab opinione Platonis, nisi quia Plato intellexit vere oppositum; & quod dicunt aliqui, quod vniuersum procedit a primo, vt vmbra a sole, quia ab intelligere, & amare se in primo prouenit caelum primum, & sic de alijs intelligentijs, a qualibet enim hoc modo prouenit finis orbis, hoc ego non capio; nihil enim capio proueni. re ex intellectione, & amore, nisi per modum:

ARTJCVLVS JJ. Vtrum repugnet producto produci ab aeterno ex hoc, quod producitur electius, & contingenter.

QVoad eertiam quaestionem probo primo, quod mundum esse ab aeterno repugnet ex hoc, quod electiue producitur a Deo, & contingenter sic: Omne agens libere, & contingenter prius intelligit effectum suum sub opposito, quam tribuat sibi propositum secundum electionem, si enim agit electiue, prius intelligit, quod non habet esse, quod intendit electiue dare; alias si in priori, antequam agat, intelligeret illum esse in tali esse: nũquam daret sibi libere, & electiue illud esse. Si ergo producens debeat producere A. ad esse, necessario prius intelligit A. non esse: Ergo A. in aliquo. instanti est sub non esse prius, quam perelectionem accepit esse, et si sic: ergo ab aeterno non habuit esse.

In oppositum est, quia praedestinatio est a Deo electiue. Praedestinauit enim Deus nos secundum propositum voluntatis suae, iuxta Apo stolum; sed hoc modo absolute praedestinatio est ab aeterno, ergo.

Respondeo. in ista quaestione sic procedam: Primo ponetur punctus quaestionis. Secundo, aliquae propositiones intentae; & tertio mouebuntur quaedam dubia. Punctus quaestionis, & difficultas consistit in hoc, quod illud, quod est vel fuit ab aeterno, non potuit non esse. Si enim potuit non esse, quaero in quo instanti, non in priori: quia nullum instans est prius aeternitate, nec in instanti, in quo est, quia contradictio est, quod aliud non sit in instanti, in quo est, quia simul esset, & non esset, nec in instanti, postquaam habuit esse: quia ad minus ab aeterno, nem potnisset non esse, & sic non poruisset non produci, sed postquam productum fuit, non po tuit non esse, etsi hoc sit, tunc sequitur, quod non produoebatur libere, & electiue.

Aliqui repetant, quod illa ratio conclodm & conuincat propositum. Ideo dicunt conse⸗ quenter, quod si Deus produxisset ab aeterno creatram, non produuissot eam electine, sed naturali necessitate. Alij dicunt, quod nihisiprohibet, quod aliquid sit ab aeterno productum, & ramen libore, & electiue; & quod productio libera, & electiua & cum ho atenna non repagnane.

Nunc secundo pono Propositiones. Prima est haec. Non video repugnantiam, quod ali⸗ qua productio sit libera, & electiua, & tamen aeterna: quia productio pro instanti, in quo est illa, est libera, non pro instanti, in quo non est, nec aspicit tempus futurum ad hoc, quod dicatur libera. Hanc propositionem probo fio. Non ex alio videtur tolli productioni aetermae, quod sit libem uisi quia pro instanti, in quo est productio, non potest poni cuntingens, & ad vtiumlibet, & per consequens libera: sed non repugnat productionem esse contingentem, & ad vtrūlibet pro instanti, in quo est cergo. Ma ior nota est: quia non exalio videtur tol li; quod aeterna productio fit liberae: nisi quia pro instanti, in quo estnon potest esse contingens, & ad verumlibet: ergo oportet, quod contingentia respiciat eam in aliqno instanti priori eternitate: at nullum instans est prius, quam est: ergo

Minorem probo. Suppono pro noto per se, quod aliqua productio sit libera, & quod aliquod agens agat libere, contingenter, ad vtrumlibet, & electiue. Tunc sic: impossibile est, quod productio aliqua sit contingens, & ad vtrum. libet, & quod agens agat contingenter ad vtrumlibet, nisi pro instanti, in quo est productio, & in quo agens agit: ergo in instanti, in quo productio est, & agens agit, sua actio est libera, & ipse in instanti illo contingenter agit, & ad vtrumlibet. Maior patet; quia vel nullum agens ageret contingenter, & ad vtrumlibet, vel uecessario, quando agit, contingenter agit. Minor patet: quia agens pro tempore praeterito, quando agit, non agit libere, similiter nec pro futuro: ergo necessario pro instanti, inquo agit de praesenti: ergo dato, quod actio esset aeterna, adhuc respiceret suum agens contingenter, & ad vtrumlibet.

Secunda ratio est ista: Posita causa efficienti respectu alicuius effectus, & omnibus necessario exigitis potest poni ipse effectus. Haec propositio patet de potentia vltimata, quae est, quando concurrunt omnia, quae sunt necessaria ad effectum: sed ad actionem liberam non plus requiritur, nisi apprehensio per intellectum, & determinatio, siue sit per vocem, siue aliunde, & quod non sit necessaria habitudo agentis ad productionem, sed producens secundum se sit indifferens: ergo pro quocunque instanti possunt esse tria haec, pro illo instanti potest produ- ctio esse libera: sed in instanti, quo agens agit, suut ista tria apprebensio, determinatio, & indifferentiatengo in instanti, quo agens agit, agit libere & electiue. Ergo ad hoc non requiritur, quod sit dare aliquid prius, scilicet in quo non agit ageus, ad hoc, quod libere dicatur agere: ergo si ab aeterno egisset, eandem propo rtionē poterat habere prodnctio ad agens, quare productio poterat esse libera, & aeterna. Ad maiorem ergo euidentiam pono vnum Notabile, quod quando agens agit, tria possumus ibi considerure, scilicet instaus, in quo agit, & productionē sub illo instanti, & tertio habitudinem produ⸗ centis adiproductum. Comparando ergo producens ad productum, & ad ipsum instans, agens est aliquid respiciens illa duo indifferenter sic, quod ordo ille ommino cōtingens est, nec enim instant determinat sibi tale agens, nece conuer soae similiter agens pro tunc non determinat sibi productionem. Comparando vero productionem ad instans, dico quod nec productio determinat ipsum, immo pro instanti, pro quo productio ponitur, potest non poni, sed tamen si ponatur pro isto instanti, oppositum non est pos sibile, infra quod vtrumque oppositorum est possibile pro illo instanti, inducitur ly hic vel id, quod si alterum ponatur, reliquum non potest poni.

Dices, habeo propositum: quia per te si ponatur alterum, reliquum non potest poni: ergo pro instanti, quo productio est, & quo agens actu agit, non est productio electiua, quia tunc oppofitum non potest poni, eo quod pro tunc alterum oppositorum positum est.

Responsio: Multum refert comparare producens absolute ad productionem, & eius oppositum; & comparare ipsum, vt est sub productione ad op positum illius productionis. Modo cōparando absolute producens ad productionem, & eius oppositum, dico, quod pro quocũq. instanti indifferens est, & potest producere, & non producere: sed comparando ipsum, vt est sub productione ad oppositum productionis, puta ad non producere, iam esset contradictio, quod posset non producere, quia duo opposita essent simul, & hoc est, quod dicunt aliqui, quod agens in instanti, quo agit, posset non agere, vera est in sensu diuiso, sed in sensu composito est omnino salfa.

Confirmo hoc, quia si ponatur, quod Deus ab aeterno praedestinauit, ab aeterno se determi nauit ad volendum: quaero tunc, aut contigenter, aut necessitate naturae; si contingenter, ergo aliqua determinatio contingens esset, & ad vtrumlibet, & tamen ab aeterno. Si dicas, quod necessitate naturali praedestinauit Judam, hoc omnino est impossibile.

Dices: libertas est illi ratione alicuius futuri, cum enim Deus praedestinauit Petrum, Petrus erat futurus, ideo licet velle esset aeternum, quia tamen Petrus erat futurus, ideo praedestinatio poterat esse libera.

Contra: Ego non loquor hic de productione mundi, sed ego loquor de determinatione libera, qua se determinauit ad velle mundum, & de illa formo rationem praemissam. Nunc moueo dubia. Primum est, quia secundum Arist. si haec propositio A. est determinate vera, impossibile est quod A. non sit. Si ergo haec propositio. Mundus fuit ab aeterno, est vera, impossibile est mundum nonfuisse: ergo productio mundi non erat contingens. Respondeo, duplex est impossibilitas, quaedam simpliciter, & absoluta, quaedam conditionata, & ex suppositione secundum Aristotelē, si A. esset determinate vera, non potest A. non fore: sed non concedit hoc Aristoteles de necess itate simpliciter, & absolute, vel sub alijs verbis, dicendo, quod illa propositio potest intelligi in sensu composito, vel in sensu diniso; & primo quidem modo vera est, & sic capit eam Aristoteles, non secundo modo: quia sic est falsa, cum dicitur: Mundus ab aeterno productus est, fiue Deus ab aeterno producit mundum, potest intelligi in sensu composito, quod, scilicet, in instanti, quo producit, & vt est sub productione, potuit non producere, & sic propositio falsa esset. Potest enim intelligi in sensu diuiso, idest, pro instanti, in quo produxit: sed non in quantum consideratur sub productione, potuit non producere, & sic propositio vera est, & sic est in proposito. Posito enim instanti, in quo Deus produxit mundum quantumcumque ab aeterno, possibile est, quod Deus produceret, & non produceret: sed postquam ponitur producere pro illo eodem instanti non potest non producere, ita quod pro illo instanti volitio est indeterminata respectu illius, & istius; postquam autem posita est respectu huius oppositi pro illo instanti, non est ad aliud oppositum.

Aliud dubium est istud, quod tactum est in articulando ad principale, ad quod respondeo, quod non oportet, quod illud, quod producit aliquid electiue, intelligat illud sub opposito in aliquo priori durationis realis termino; sicut ego possum electiue eligere quod creatura fuisset ab aeterno, & quod suum esse non praecessisset, sic potest agens ex electione producere A. non intelligendo illud sub non esse priori duratione reali: sed sufficit, quod illud non sit ex se ens, non autem, quod in aliquo priori sit non ens.

Ad tertiam quaestionem, quae est principale quaesitum. Vtrum repugnet creaturae produci ab aeterno ex hoc, quod ponatur realiter differre a producente, & arguo primo, quod sic: quia ex hoc creaturae repugnat esse ab aeterno: quia suum non esse necessario praecedit duratione suum esse: sed ex hoc, quod creatura differta suo producente realiter, suum non esse praecedit duratione suum esse, ergo. Maior patet, probo minorem: quia si aliquid habet esse ab alio, & non esse a se, necessario suum non esse fuit prius quam suum es se. Probo, quia quando aliquid aspicit duo, vnum per se, aliud per accidens, prius in est ei, quod; inest ei per se, quam quod inest ei ab alio. Si ergo creatura habeat esse ab alio, cum ipsa ex se non habeat esse, quia est ex nullo, nec neces sario prius esset non esse suum, quam suum esse.

In oppositum, quod Aristot. dicit, quod caelum, & intelligentiae differunt realiter a primo principio, & tamen non posuit, quod re- pugnaret illas produci aeternaliter ab ipso.

Respondeo. Hic pono duas propositiones. Prima est, quod productum producatur ab aeterno, non repugnat ex hoc solo, quod producitur in alienitate, & differentia essentiali. Hoc dico propter opinionem, quae dicit, quod produci aliquid ab aeterno, non repugnat, vbi producens, & productum sunt in eadem natura, vt dicunt de filio in diuinis, repugnat autem, vbi producens, & productum sunt in alia natura.

Contra illam opinionem posui propositionem illam, quam probo sic: Augustinus 6. de Trinitate, cap. primo dicit, quod si ignis esset aeternus, splendor esset aeternus: sed si ignis esset aeternus, splendor esset essentialiter distinctus ab igne: ergo, &c. ergo non repugnat, quod id, quod producitur sit coeternum producto, dato quod in aliena natura.

Respondetur, quod Augustinus inducit illud contra Arrium, ad probandum, quod filius sit coaeternus patri in diuinis, & ideo ibi tenet gratia materiae.

Contra: quia tunc Augustinus in formaarguendi peteret principium; nam si Augustinus intenderet, quod filius potest esse coaeternus patri, eo quod ibi producens, & productum sunt in identitate naturae, Arrius opponeret, quod est petitio principij, quoniam hoc oportet Augustinum probare, quod supponit, nulla ratio haec videretur. Augustinus ergo aliter procedit contra Arrium; accipit enim quandam propositionem generalem, quam probat in speciebus, quod nulla est repugnantia, quod si producens sit aeternum, productum erit aeternum: & ad hoc inducit exemplum de igne, & splendore, & tunc infert: ergo non repugnat in diuinis.

Aliter dicitur, quod illud dictum debet intelligi sic, quod consequentia est vera; sed tamen vtrumque scilicet antecedens, & consequens sunt impossibilia, sicut est illa: si asinus haberet alas, volaret: antecedens, & consequens sunt omnino impossibilia, consequentia tamen vera.

Contra. Haec solutio confirmat rationem. Ego enim non intendo probare, quod hoc, vel illud sit aeternum, puta, quod producens, vel productum; sed volo probare, quod productio non repugnat aeternitati in aliena natura. Hoc probo; quia quando aliqua conditionalis, siue consequentia aliqua est vera, ista categorica, in cuius virtute tenet illa conditionalis, esset vera, licet vtraque pars, scilicet antecedens, & consequens sint impossibilia. Verbi gratia. ista est vera. Si asinus habet alas, asinus potest volare, licet antecedens, & consequens sint salsa, tamen consequentia est vera, & hoc, quia tenet in virtute vnius Pcategoricae subintellectae, quae est vera, scilicet habens alas volat: ergo a simili si consequentia illa sit vera: si ignis esset aeternus, splendor esset aeternus, oportet, quod caregorica, in cuius virtute tenet, sit vera illa non est, nec ista: productum potest esse coaeternum producenti in aliena substantia: ergo licet antécedens, & consequens sint impos sibilia, ex hoc tamen quod consequentia est ve ra; habeo propositum, quod intendo.

Secunda Propositio, quae dat causam, vnde scilicet creatura habet, quod sibi repugnat pro duci ab aeterno, licet sit valde difficile vidore aliquam talem causam, tamen puto, quod illasit causa efficax, & euidentius conuincens propositum; quoniam nulla productio creaturae mensurata instanti transeunte potest esse aeterna: sed omnis productio creaturae, ex vi, qua est productio creaturae, habet, quod mensuretur instanti transeunte, ergo.

Maior videtur esse euidens, ex quo enim ponitur instans transiens, si fuit in actu, ergo tempus, quod sequitur instans illud, habet initium: quia necesse est, quod si prius instans transiuit, & si fuit in actu, quod non fuit continuatiuum temporis praecedentis, & sequentis. Instans enim, quod continuat tempus praecedens, & sequens, non est in actu, sed tantum in potentia. Ergo si instans mensurans productionem fuit in actu, necessario tempus sequens habebat initium; quia per illud non poterat continuari cum praecedenti: ergo productio illa mensurata i llo instanti, non fuit temporeaeterno. In omni mensurato instanti transeunte differunt manutenentia, & productio. Productio enim mensuratur instanti transeunte, non manutenentia, licet & aliquid posset esse manutentum ab aeterno tempore continuo, non tamen productum, quia productio mensurabatur instanti in actu, transeunte: & quia instans erat in actu non poterat esse finis temporis praecedentis, & initium sequentis: ergo necessario· praecedebat tempus prius: ergo instans illud non fuerat ab aeterno: ergo nec productio. Similiter ex hoc, quod instans ponitur transiens iam ex terminis, patet, quod non est aeternum; quia non raptim transiret, sed durasset in aeternum: similiter ex alio, quia instans productionis fuit initium temporis mensurantis manutenentiam,

Sic igitur patet illa maior, sed minorem probo; quia si productio creaturae haberet, quod posset ex sua vi durare, sic quod non indigeret manutenentia, non video, quin posset esse ab aeterno. sed responsio est impossibilis: quia ex hoc videtur, quod productio illa esset necesse esse, & quod productum non posset annihilari. Nec obstat si dicatur, quod non est ex hoc: quia differt realiter a productione actiua: nam in diuinis generare, & generari differunt realiter, cum generare ab aeterno instanti generari: non est ergo ratio quare ibi generare, & generari sunt cocterna, quia sunt in eadem natura, sicut supra est probatum; sed ratio est: quia generare, & generari ex vi, qua tales productiones sunt, non determinant sibi mensuram instantaneam, sed ex vi, qua tales productiones sunt, mensurantur aeternitate, & sunt semper. Hoc modo imaginatur Augustinus: & si Sol esset aeternus, radius esset coaeternus, quia productio radij ibi mensuraretur aeternitato, & esset radius quasi in continuo produci; sed quia secundum fidem creatura tali productione producitur, quod illa, in quantum talis productio est, non durat nisi mediante conseruatione, quae cadat super illam prod uctionem, vel super rem sub productione secundum aliquos: quia circa hoc diuersimode opinantur. Quicquid sit de hoc, vnum oportet concedere, quod scilicet productio causetur ex vi, qua talis productio est, non habet, quod duret in aeternum, nisi mediante conseruatione, alias Deus non posset annihilare eam, si ex vi sua haberet, quod duraret per aeternum.

Ex his potest ratio sic formari. Productio, quae ex vi sua non durat, nisi per instans, illa mensuratur instanti transeunte; quia da oppositum: ergo mensurabitur mensura aliqua: ergo vi sua habebat, quod durabat per totam illam mensuram sine conseruante, & per consequens, non tantum per instans; immo in illa duratione causat necesse esse, nec potuisset in illa duratione annihilari a Deo; sed creatura vi productionis suae non habet, quod duret, nisi per instans, alias per aliquam durationem posset durare sine conseruatione: & pari ratione, non video, quare non per totum tempus. Consequens est contra fidem: quia pro quocunque tempore creatura indiget conseruante secundum fidem, & ideo si durat, hoc est ex alia manutenentia, qua manutenetur res producta, vel ipsa productio: ergo productio creaturae de se non habet, quod duret, nisi pro instanti: ergo mensuratur instanti transeunte: quare non potest esse aeterna. Haec ratio magis declarabitur, cum agetur de conseruatione.

Ad argumentum in oppositum, nego minorem. Vnde si secundum aliquos non repugnat, quod aliquid sit necesse esse, & tamen quod sit ab alio, tamen in eo, quod est necesse esse suum non esse non producit esse. Tunc ad probationem, cum dicitur: illud quod inest rei ex se, est prius eo, quod inest ei ab alio, illa imaginatio currit, ac si quod est ab alio, cum hoc, quod habet esse ab alio, oportet quod in aliquo priori habeat non esse, quod non est verum. Cum enim dicitur. Creatura habet non esse de se, hoc non intelligitur, quod non esse, insit pro aliqua mensura ipsi creaturae: sed intelligitur per hoc, quod creatura non habet, quod sit per se; si igitur esset ab aeterno ab aliquo, adhuc sequitur, quod non habeat esse ex se; sed quia in illo aeterno est ab alio: quod si des, quod ab alio non potest habere esse, nisi prius praecessit non esse: quia producens producit in esse in aliquo instanti, antequam fuit productum non ens: Iam venis ad rationem instantaneae productionis, quia mensuratur transeunte instanti.

ARTJCVLVS IIII. Vtrum scilicet mundum plenum speciebus, & perfectum ex partibus, vt modo est, possit demonstrari incoepisse.

AD quartam quaestionem respondeo. Haec est opinio Philosophi & Commentatoris, quod non, patet, quia caelum est aeternum: Quidam autem putant, quod Aristot. hoc non dixit assertiue: quia dicit, quod problema de aeternitate mundi est neutrum. Haec positio vero non habet intentionem eorum, immo est subuertere processum Aristotelis ad probandum aeternitatem temporis, & motus; quia mobile est aeternum, & quod mouens est aeternum, ex hoc quod motus est aeternus. Puto igitur, quod opinio Arist. fuit, quod nec intelligentiae, nec caelum aliquo modo incipiunt esse ex tempore, vt patet: Videtur & de eorum opinione, quod quantum ad species suas mundus non inceperit esse, species enim nec generatur, nec corrumpitur, nisi per accidens: quia sola indiuidua generantur, & corrumpuntur, & mundus, secundum Aristot. J. de plant. cap. 1. fuit completus ab aeterno partibus, quantum ad species, vt nunc est, licet non quantum ad indiuidua. Vnde vult, quod hic mundus totus sit sempiternus quoad suas species, qui non cessauit generare animalia, & plantas, & omnes species. Item & Commentator 11. metaph. fimiliter dicit, quod omne artificium, & physica, & vniuersaliter omne generabile, & corruptibile reciprocantur infinities.

Alia est opinio Catholicorum, sed isti variant in vno. Omnes concordant ex fide, quod mundus incaepit esse ex tempore: sed vtrum possit demonstrari, in hoc discordant: Quidam dicunt, quod potest demonstrari a priori: quidam quod nec a priori, nec a posteriori, sed tenetur sola fide. Alij, quod a posteriori, licet non a priori, potest demonstrari.

Nunc pono Propositionem intentam, Non puto, quod mundum perfectum, sicut modo est, incaepisse, posssit a priori demonstrari, sed a posteriori credo, quod potest demonstratiue con- uinci. Primum horum probo, soluendo rationes, quas ad hoc adducunt, qui putant se demonstrare a priori. Aliqui enim arguunt, quod idem repugnat, quia electiue, & contingenter est productus: Alij, quod, quia producitur in aliena natura a producente. Alij, quod omne quod producitur ad esse in creaturis, necessario suum non esse praecessit duratione. Alij quod aeternitas, & productum repugnant: Sed omnes illas rationes ostensum est in superioribus quaestionibus non valere.

Nunc probo, quod mundum isto modo incae pisse possit demonstrari phylosophice a posteriori per inconuenientia manifesta, quae reputo impossibile euadere, & Primum est, quia essent infinitae animae in actu, eo quod species hominis durauit ab aeterno secundum Philosophos, vt supra. Ideo semper continua generatio hominum, vel animarum: vel enim vnum indiuiduum durasset tempore infinito, vel fuisset con tinua successio alterius indiuidui.

Secundum inconueniens est de infinitis circulationibus, ex quo sequitur, quod tot erunt circulationes Solis, quot Lunae, quia vtriusq. infinitae, & sic pars aequabitur toti. & si dicatur, quod infinitum non est maius, nec minus, nec aequale alteri infinito: quia istae sunt positiones finitae quantitatis. Contra: quia proprium quantitati, secundum eam, aequale, vel inaequale dici; vbi reseruatur vera ratio aequa litatis, & inaequalitatis; sed in infinito reseruatur ratio verae quantitatis. Vnde infinita linea, est linea secundum Auicen. in a. metaphys. cap. 1.

Aliud inconueniens est: quia possibile esset, quod continuum esset actu diuisum. Hae rationes concludunt phy losophice, ex principijs Aristotelis a posteriori.

Alia vero ratio, quam supra tetigi, quod videretur repugnare ex linea, & vi productionis, de cuius ratione est, quod mensuretur instanti indiuisibili, concludit Theologus, supposito, quod esse rei productae, seu & ipsa productio non posset durare vltra instans, nisi per specialem manutenentiam ipsius Dei, creatura in ordine ad producentem.