Quaestio 1

ARTJCVLVS J. De superbia quoad esse naturale quid sit.

QVANTVM ad primum, dico quod superbia secundum esse naturale est passio iracibilis species contenta sub audacia, assurrectio in propriam excellen tiam. dico primo, quod est passio irascibilis.

Ad cuius euidentiam sciendum, quod quinque sunt passiones irascibilis; duae respectu boni, & tres respectu mali: respectu quidem boni sunt duae, quarum prima est assurrectio in bonum, contra hãc est species alia, casus & deiectio: duae vero aliae sunt respectu mali, quarum vna est assurrectio in malum, & haec est audacia, est casus, & deiectio in malo, & haec est timor, tertia vero contemptus est, & haec est ira.

Nunc videtur magnum dubium de superbia, quia non videtur esse cum aliqua illarum passionum prima facie: ergo non videtur, quod sit pas- sio irascibilis, Dico tamen, vt prius, quod est passio irascibilis. Potest autem ad hoc formari ratio talis: Omnis passio, quae est ex assurrectione inarduum, est passio irascibãilis; hc probo per hoc, quia modus ferendi in obiectum, in quo distinguitur irascibilis a concupiscibili, est ferri cum quadam assurrectione: sed superbia est huiusmodi vt infra declarabo: ergo.

Secundo dico, quod est contenta sub audacia, hoc tamen est satis difficile: audacia enim videtur esse adaequate respectu mali; videtur enim quod non sit aliud, quam assurgere ad repellendum malum; sed superbia non assurgit in malum repellendum, imo magis assurgit in excellentiam propriam quod est quoddam bonum: ergo.

His tamen non obstantibus, dico, quod superbia est spocies contenta sub audacia. Vbi sciendum est, quod circa actum superbiae est maxima deceptio, multi enim putant aliquem actum esse actum superbiae, qui in veritate non est actus super biae, sed magis alterius vitij. Putant enim quidam quod tollere se, gloriari in se, iactare, se sint actus superbiae, quod in rei veritate non est ita: actus enim isti, etsi oriantur ex superbia, non sunt actus proprij, & formales superbiae, sed consequentes actum superbiae; actus enim superbiae formaliter est contemnere, idest in aestimaginatione sua omnia alia parua reputare respectu boni sui, & suum bonum ponderare respectu aliorum, ac se nimis reputare- Ex isto vero actu statim sequitur, quod talis gloriatur in honoribus, in laude hominum, in propria gloria decore proprio; & quod isti actus non sunt actus superbiae, patet manifeste, nam glo riari in se, & se iactare subiectiue sunt in concupi scibili: actus autem superbiae formaliter sunt inirascibili: ergo.

Tunc potest ratio formari ad probandum, quod superbia sit species audaciae, arguo enim sic. Illud videtur esse audacia, vel species audaciae, quod est excitatio, & assurrectio cordis, & elatio eius super alio; audacia enim non aliud videtur esse, quam elatio, & assurrectio: sed superbia, vt dictum est, est huiusmodi: ergo. Ex quo patet, quod audacia non est tantum assurrectio in malum repellendum; imo est assurrectio in bonum proprium. hinc est, quod superbia est praesumptio, qua aliquis nimis praesumit de bono proprio, & haec est audacia quaedam, quare &c. Differt autem spes ab audacia, prout audacia est respectu boni: spes enim est respectu boni non attingibilis secundum ipsum sepã rantem, sed ab alio sibi euenturi. Audacia vero est respectu honi, quod per se ipsum quis putat adipisci. Et notandum est quod ex proprio actu superbiae, quae est se extollere super alios, siue erigere super alios sequens extimationem boni proprij, qui extimat eum alios excellere, hunc inquam actum sequantur actus quidam alij erga proximum, quorum vnus est in corde intimus, & ille est contemptus aliorum. Alij vero actus sunt exteriores, quia contemptus ille quandoque attingit vsque ad litigium, & tunc sequitur vituperium in alio, & iactantia in se; quandoque actus interior superbiae erumpit in actum exteriorem, vt in signum, & hic est faustus & arrogantia, vnde superbi respiciunt se multum alte, alios vero cum quadam indignatione.

ARTJCVLVS JJ. De superbia quoad etiam morale quid sit.

NVnc secundo de superbia quantum ad esse morale. Dico quod superbia est peccatum mortale, capitale vitium peccatorum omnium, & oppositum virtuti charitatis. Dico primo quod est peccatum, sed videtur hic oriri dubium ex praedictis. Dictum est enim, quod superbia est quaedam superponderatio propriorum bonorum, qua aliquis praefert bonum suum bonis aliorum, sed hoc non videtur peccatum, idest ponderare excellentias suas super alios; Immo oppositum videretur esse stultitia: stultum enim videtur, quod Rex vnus non ponderat bona sua bonis vnius vetulae, & quod vnus Sanctus homo non reputaret se meliorem vno maximo peccatore.

Respondeo, in actu superbo est iste ordo primo, quod aliquis aestimat bona sua maiora bonis aliorum, & ad istum actum sequitur actus conformis in appetitu, quo praefert se alijs, & haec adhuc non est inordinatio in actu, quia secun- dum rectam rationem, & ordinate potest quis quandoque aestimare bona sua maiora, & alijs se praeferre. Secundo, secundum aestimationem in intellectu, quia quis reputat pona sua maiora alijs, fundatur iudicium peruersum, quo quis imputat sibi bona illa, & aestimat se digniorem esse alijs, & illa a se habere, & hanc aestimationem sequitur conformis motus in appetitu, qui est assurgere, & super alios se indebite erigere, & extollere, & de se praesumere, & hic consistit vitium, & peccatum superbiae. Sed estne semper actus ille peccatum? dicendum est sicut supra dictum est de inuidia.

Vlterius vero dixi, quod superbia est initium omnis peccati. Vbi sciendum est quod praesumptuosa erectio voluntatis, qua quis erigit se contra alios, potest esse vel contra Deum, paruipendendo scilicet, & contemnendo mandata sua & consilia; vel potest esse contra proximum, se super eum extollendo, alium vero nihil reputando. Primo modo superbia est initium omnis peccati, & sic non est vitium speciale, sed includitur in omni peccato. Omnis enim peccator hoc modo est contemnens Dei praeceptum, & veniens contra eius reuerentiam, hoc etiam modo superbia est vitium capitale. Si vero talis erectio non sit contra Deum directe, sed contra proximum, in ordine scilicet ad pares, vel superiores, hoc modo est vitium speciale, vnum de septem capitalibus; & quandoque est mortale, quandoque veniale, sicut de inuidia superius est dictum. Actus enim erectionis contra Deum & eius mandata semper est mortale.

Dicitur tertio actus oppositus charitati, vbi considerandum est quod actus ille vno modo opponitur humilitati; Duo enim sunt actus humilitatis, vnus priuatiuus, & alius positiuus; priuatiuus est se non efferre propter excellentiam, & ad istum actum quilibet tenetur: Alius vero actus est positiuus, scilicet deijcere se, & contemnere respectu aliorum, & actus ille non est necessitatis, sed magis supererogationis, & super ipsum proprie cadit consilium, non autem praeceptum. Loquitur autem hic de contemnere le respectu inferioris, vel paris, quoniam respectu superioris puta Dei quilibet tenetur se deijcere & contemnere: dico tunc, quod vterque istorum actuum oppenitur superbiae. Humilitas enim formaliter est quidam timor, quo timet humilis super alios extolli, vnde ex hoc semper alios reueretur. Superbia autem e contra est audacia quaedam, qua quis audet, & se erigit indebitesuper alios: Est autem superbia opposita charitati, quantum ad alios actus concomitantes, qui sunt contemptus, & vituperium, & dedignatio super alios.

ARTJCVLVS JJJ. Quale fuerit peccatum primi hominis.

NVnc ad tertiam quaestionem dicunt quidam, Vquod antequam vir & mulier tentarentur fuit quaedam superbia, & elatio in mentibus eorum propter quod Deus permisit eos tentari, & a daemone superari, & vt eorum superbia reprimeretur. sed in oppositum est, quia tunc peccassent sine suggestione alterius ex solo contemptu, sicut peccauit Diabolus, & per consequens non debuiset homo redimi, sicut nec Angelus malus (haec enim ratio assignatur a Magistro, & ab alijs, cur peccatum hominis fuit remissibile, & non peccatum diaboli, quia Angelus peccauit ex se & ex malitia, homo vero per suggestionem alterius) Dico igitur aliter, quod videtur mihi, quod in peccato illo primi hominis, primo fuit tentatio, & suggestio serpentis. Secundo fuit statim elatio, & erectio in membris eorum. Tertio fuit comestio cibi, & hic fuit consummata eorum praeuaricatio, Vnde sciendum est, quod primum, quo daemon tentauit hominem, siue mulierem, fuit elatio, superbia & ambitio, nec intelligo idem per ambitionem, & superbiam, Ambitio enim est formaliter actus, qui est desiderium, & est subiectiue in concupiscibili, sed superbia (vt dictum est) formaliter est audere, & assurgere, & erigi, quod est subiectiue in irascibili. Ambitio ergo, de qua mulier fuit tentata, fuit desiderium scientiae. Vnde dixit: Et eritis sicut Dij scientes bonum, & malum, mulier autem hoc audiens statim illud considerauit, ac comedit, atque hoc modo decepta est mulier, sicut dicit Apostolus. Fuit deinde ibi post peccatum ambitionis, peccatum inobe dientiae, peccatum etiam gulae, quando gustauit, & vidit, quod esset bonum: hoc modo tribus peccatis peccauit mulier; sed vir peccauit peccatis inobedientiae, & gulae, sed non ambitionis, non enim dixit ei mulier, erimus sicut Dij, quia scientia praeditus erat, nec etiam credidisset, tamen peccauit peccato elationis, & contemptus, Vnde sciebat, quod Deus dixerat, in quacunque hora comederitis, morte moriemini, & cum videret, quod mulier comederat, & tamen non statim mortua erat, sic statim contempsit praeceptum Dei, & putauit se ipsumminus transire, & hoc fuit peccatum contemptus,

Videns etiam vir se sic nobilitatum, & ranta praeditum dignitate, putabat, quod pro re tam modica Deus eos non interficeret, sed propter excellentiam indulgeret, & in hoc peccauit peccato elationis, quia se nimis reputauit, & haec puto, quod sit intentio sanctorum in hac parte. Sic ergo patet. Vtrum peccatum primi hominis fuit superbia, vel non; sed nunquid eius peccatum fuit grauissimum omni peccato. dicunt hic Doctores, quod alia peccata ex genere suo, & specie fuerunt graulora, sicut mors Christi, peccatum Sodomorum, & multa alia? Dicunt enim quod aliqua sunt praecepta naturae, quaedam vero disciplinae; & prima quantum ex se sunt maiora, quam secunda, tamen secunda possunt esse maiora ratione circunstantiae.

Ad propositum, quia illa persona, scilicet Adam praedita erat virtutibus, & scientia, non in hoc, quod transgressa est diuinum praeceptum, sed ex sola circunstantia personae fuit grauius, licet non fuit grauius absolute, & ex se.

Sed Contra, quia peccatum inobedientiae directe contra Deum videtur, quod ex se sit ita graue peccatum, sicut quodcumque aliud, siue illud sit infidelitas, siue aliquid aliud: Vndeprimo Regum dixit Samuel ad Saul, quod quasi idolatra est, qui non acquiescit mandatis. Et confirmo hoc, quia licet inobedientia includatur in omni peccato, tamen in quantum est peccatam speciale, in quo est directe paruipensio Dei in veniendo directe contra eius praeceptum, videtur esse grauissimum peccatorum. Vnde fur, & adulter licet aliquo modo faciant contra praeceptum Dei, non tamen directe, immo libenter vllum quilibet tale, quod non caderet ibi diuinum praeceptum, nec intendit aliquis eorum Deum paruipendere, immo nec aliquam considerationem, habet de Dei mandato, sed tantum intendit delectationem experiri. & confirmo, quia illud peccatum inobedientiae aufert Deo honorem debitum, & hic directe tantum, quantum idolatria; alia autem peccata, vt peccata Sodomorum, & huiusmodi, tantummodo auferebant Deo honorem indirecte.

Respondeo ad istum articulum, quod grauitas peccati potest considerari, vel secundum sui speciem, vel quantum ad impuritatem, vel quan tum ad deformitatem: si consideretur tertio modo quoad deformitatem, sic dico, quod plura alia peccata sunt magis deformia, quam peccatum inobedientiae, sicut fuit peccatum Sodomorum: si etiam secundum speciem suam sic possunt alia peccata esse grauiora: sed si secundo modo, scilicet quoad impuritatem, sic dico, quod ratione circunstantiae personae, quae erat praedita scientia, fuit peccatum Adaegrauius, quia existens praeditus tot donis gratuitis nullo modo debuit peccare. Ad argumentum in oppositum patet.