Quaestio 1

ARTJCVLVS J. Vtrum formae elementorum essentiales sint eorum qualitates.

QVANTVM ad primum arguo primo, quod formae elementorum generatione elementorum sint sim plices qualitates, quia se cundum Aristote lem: Abstractis a forma aquae, fri giditate, & humiditate, & dyaphaneitate, & raritate propria cum alijs accidentibus non remanet nisi materia cum dimen sionibus: sed hoc non esset, si materia elementorum haberet formam a materia abstractam qualitatibus illis: ergo.

In oppositum est, quia quod in vno est substantia, in nullo est accidens secundum Philosophum & Commentatorem 1. physic. sed caliditas est accidens in corporibus mixtis: ergo.

Respondeo hic primo ponam duas propositiones. Secundo eliciam ex eis aliquas conclusiones.

Quantum ad primum pono Conclusionem istam, quod formae elementares non sunt qualitates ipsorum elementorum. Oppositum enim dixit Alex. vt Commentator 5. physicorum recitat. Haec autem propositio probatur faciliter, tum quia, quod est in vno de praedicamento substantiae, non potest in alio esse de praedicamento acci dentis. Hanc rationem innuit Commentator 5. physicorum, & 7. metaph.

Secundo, quia tunc dicendo ignem calidum nugaremus, sicut nugamus, dicendo homo risibilis. Tertio: quia essent multae formae substan iales vnius elementi, cum sint multae ad, minus duae qualitates eius. Harum duarum rationum prima est Philosophi 7. metaph. com. 11. & Commentatoris 8. metaph. com. 5. Secunda vero poni tur a Commentatore.

Secunda propositio est, quod huiusmodi formae elementorum magnam habent propinquitatem, & vicinitatem cum qualitatibus elementorum, & e conuersos eo modo quo propria habent vicinitatem ad formam subiecti. Haec conclusio est de mente Aristotesis, & Commentatoris 8. metaph. quod patet. Vbi positis multis differentijs rerum inter se, quia quaedam differunt in comparatione, quaedam secundum situm; quaedam secundum tempus, quaedam secundum qualitates, vt caliditas, & frigiditas, & tunc confestim subdit, quod quaerendum est in vnoquoque istorum, quae sit causa essentiae earum; quia nulla harum differentiarum est in eis substantialis forma,; sed quaelibet illarum indiget forma substantiali sibi conuenienti, quam conuenientiam exponens ibi Commentator com. 5. dicit, quod quaelibet illarum qualitatum sequitur formam substantialem sibi conuenientem, & ideo accipimus eas in diffinitionibus loco substantialium differentiarum: & ideo estimatur, quod quedam qualitates passinae sint differentiae quorundam entium, sicut calor ignis, & humiditas aeris.

Item Commentator 5. physicorum comm. 18. dicit, quod huiusmodi qualitates elementorum non sunt propriae substantialis differentiae eorum, nec sunt in praedicamento substantiae, sed sunt in genere propinquo substantiae, & ideo caliditas accipitur in diffinitione ignis loco differentiae, in compositis autem est substantia remotius.

Item 4. de cael. & mundo circa finem dicit, quod forma quanto est perfectior, tanto magis ponitur in difffinitione horum accidentium, quanto autem fuerit imperfectior tanto minus poniture conuer so, & ideo calidum, & humidum frigidum, & siccum sunt causae in esse formis elementorum, & sunt causae in formis animalium, & subdit. Aristoteles enim concedit, quod differentiae aliarum substantiarum sint de alijs praedicamentis: accipit au tem Commentator ibi, causam, illud, quod est principium cognoscendi, Vnde dixerat supra, quod propter imperfectionem formarum elemē torum ponuntur eorum qualitates in diffinitione eorum. Ratio autem est propinquitas harum formarum ad qualitates suas, & e conuerso, quae tanta est, vt intelligens vnum eorum, cointelligat necessario alterum. Vnde qui intelligit caliditatem in summo, necessario intelligit ignem: & e couerso: sicut intelligens simitatem, necessario intelligit nasum.

Ex hac autem propinquitate illorum ita concipi, consurgit, quod vbi substantia est nota, priusquam talia accidentia, cognoscit accidentia ipsa per substantiam. Vbi vero e conuerso accidentia prius sunt nota, quam substantia, cognoscitur diffinitione substantia mediantibus talibus accidentibus. Hinc est, quod Aristoteles dicit, quod vtile est cognoscere non tantum quid, sed etiam accidentia, quia accidentia magnam partem conferunt ad esse alterius, & quod huiusmodi forma est aliud ab accidentibus, quae sunt in mixto; & est additum elementis, cum illa non sit elementum, nec compositum ex elementis. Vnde patet, quod per esse additum elementis intelligit formam aliam ab elementis; & per hoc, quod dicit illam non esse elementum, intelligit, quod non est natura simplex, sicut elementum, & tamen ibidem post concedit formam illam esse elementum: ergo in alio, & alio sensu accipit elementum hic, & ibi. Est enim forma elementum, quia est principium, tamen non est elementum, quia est simplex natura. quod probat, quia si esset elementum quintum simplicius quatuor elemen tis, ita quod, si non esset forma resultans, procederetur in infinitum. Per hoc vero, quod dixi hanc formam non esse ex elementis, intelligit integris, & formaliter retinentibus nomen, & diffinitionem elementi: quia tunc non fieret ex eis vnum, vt Commentator dediit. Si autem intelligeretur, quod hec forma i& resultaret ex qualitatibus elementorum, contradiceret sibi, quia supra dixit, quod caro est vnum aggregatum ex elementis, & quod ex congregatione elementorum, sit aliud ab elementis: & quod dissimileest de carne respectu ignis, & terrae, & de syllaba respectu literarum, sic enim diceretur ab aliquibus, quod in syllaba, Ba, sunt, soni literarum, licet inperceptibiles: Hoc non est verum, quia pono, quod proferatur sonus, B. certum est, quod profertur in instanti, in instanti autem non est, nisi vnus sonus; tunc quaero. Vtrum sonus A. proferatur in eodem instanti, vel in alio: si in eodem: ergo est idem sonus, quod sonus B. quia pro eodem instanti tantum proferatur vnus sonus. Si autem in alio instanti, tunc instantia non sunt cō sequenter se habentia, inter ea esset tempus medium: ergo est dare tempus modium inter B. & A. & tunc sonus B. esset sonus disiunctiuus, nec esset vnus, sed duo discreti.

Secunda ratio dicens propter quid a causa esficiente, & est ratio Commentatoris a. do genenerat. Arguo enim sic: capio aliqua duo, siue plu ra ad inuicem se habentia; sicut enim dixi alias se cundum Aristotelem libro de coloribus, Elemen ta habent proprias luces, & colore, vnde aquahabet de se virorem, aerque albedinem, ignis rubedinem, & terra nigredinem. Et si dicas, quod colores sunt accidentia mixti, Concedo, de corpore mixto: huiusmodi autem qualitates simplices concurrunt, nec vnum colorem mixtum diuersimode, secundum quod praedominatur alterum elementorum, & qualitas sua, sicut patet de pomo, quod primo est viride propter praedominium aquae, & secundo est subalbum propter praedominium aeris, Tertio vero est rubeum propter praedominium ignis: Tunc cum illae qualitates simplices miscentur, & contrariantur agendo ad inuicem, quaero, aut vna vnitur totaliter corrumpendo omnes alias, aut neutra vnitur, nec corrumpitur, sed manet in suo gradu: aut vtraque manet secundum aliquid, & vtraque corrumpitur, & reducatur ad medium, & tunc ego habeo propositum: non potest dari primus modus, quia tunc non veniret ad medium, sed totaliter corrumpentur; nec potest dari secundum, quia tunc non resultaret vnum, sed esset aceruus, ergo oportet, quod detur tertium.

Sicut ergo argumentantur de qualitatibus, sic arguo de formis eorum substantialibus; quoniam, non agunt, nec patiuntur ad inuicem, non possunt commisceri, nisi forte commixtione ad sensum, quae est secundum partes minimas; tunc ex tali actione aut vtraque corrumpitur, & sic non esset mixtio, sed esset mera corruptio, aut vtrumque manet totaliter, & tunc erit mixtio ad sensum tantum; aut vtrumque manet secundum substantiam, & corrumpitur secundum accidentia, & tunc esset vere aceruus; aut vtrumquecorrumpitur secundum substantiam, & manet secundum accidentia, & si sic, tunc illud non esset mixtum substantiale, sed accidentale: aut totaliter vtrumque non corrumpitur; sed manet alterum, & tunc non esset mixtio, sed conuersio: ergo oportet, quod Vtrumque corrumpatur secundum aliquid, & secundum aliquid maneat, & tunc fiet forma media, quae non esset alterum extremorum, pro eo quod licet in eo sit aliud extremum, tamen est in ea aliquid habens rationem medij, & diffinitionem extremi; sed omnes tales realitates simul concurrunt ad vnam ratio nem tertiam, & haec est vera mixtio, quae nonest corcursus secundum quantitatem vnam, aut secundum situm, aut secundum contactum, sed secundum qualitatem substantialem, & secundum hanc viam procedit Aristoteles, & Commentator in fine 1. de generat. Dicit enim ibi Commentator quod cum ad mixta non corrum pantur, nec tamen remaneant fixa, oportet quod secundum vnum modum sint, & secundum alium non sint: & similiter hoc est, quod nos videmus, quod postquam admixta caeperint separari, non possumus dicere, quod in mixtione sint fixa miscibilia, sicut ante mixtionem, nec quando nihil erant, nec quod sit ibi alterum illorum, quia possunt separari. Et infra. Dicamus ergo, quod mixtio aut esset ex qualitate, & forma; aut esset ex quantitate, & diui sio cuiuslibet mixtorum in partes conseruando suas essentias, deinde intrabunt illae partes ad inuicem, quae quo modo; ita quod difficile possit eos sensus distinguere, & secundum hoc mixtio non erit nisi secundum accidentia, siue artificiosa, vel si sic, esset mixtio secun dum qualitatem, & infra dicit, quoniam mate- ria miscibilium est vna, cum sint contraria, necesse est, quod ex his sit qualitas mixta, secundum quod est mixtio medij inter extrema. Mixtio enim tunc est, quando aequaliter patiuntur, & agunt miscibilia, ita quod veniat post aliqua qualitas media inter duas contrarietates. Haec "Commentator 1. de gener. in fine." & 2. de gener. in fine dicit, quod miscibilia in mixtione sunt par tes in qualitate, non in quantitate. Mixtio enim contrariorum fit, quando alterum non dominatur super alterum, nec habet aequalem potentiam; si enim alterum fuit simpliciter dominans, esset corruptio dominati, & generatio dominanrtis; et si aequales fuerint potentiae, tunc non esset aliqua forma, sed cum potentia alterius non fuerit dominans simpliciter, sed si fuerit dominans dominati, generabitur ex eis aliquod medium. Haec ille.

Secundo pono rationem a priori, quae dicit propter quid a causa formali- Vbi considerandum, quod sicut probatum est alias, forma non est aliud, quam actuatio, & terminatio, ac distinctio materiae; non est enim imaginandum, quod forma sit res aliqua praecise acceptabilis, & quod adueniat materiae mediante vnione, quae est relatio, sed vnione, quae est indiuisio inaliquo tertio, vnde forma indiuiditur materiae; & ex ipsis sic indiuisis, ac indistinctis resultat vnitas ipsius compositi ipsis existentibus in composito, non in actu, hoc est, non terminata, & distincta, sed in potentia minus, posito enim non est nisi res vna in actu, scilicet forma ipsius compositi, alias esset aceruus, haec magis patent alibi. Si ergo illa vera sunt, valde difficile est videre, quomodo de forma possit auferri distinctio, & terminatio, cum sit essentialiter terminatio illa, ac per consequens, quomodo elementa sunt in mixto, quin sint ibi, in quantum sormae sunt. Non ergo videtur possibile, quod realitas elementi possit reperiri, quin habeat rationem formae, cum realitas cuiuscumque formae sit per essentiam illa terminatio: ergo inseparabilis ab ea, & eadem difficultas est in omni mixto. Vnde impossibile videtur, quod a realitate vnius elementi tollatur terminatio, & distinctio ab alio elemento.

Sed tamen dicendum est, quod a realitate aliquarum formarum possit tolli propria terminatio, & distinctio. Vbi considerandum est, quod aliud est formam intendere, & remittere, & diminuere, & aliud est ipsam frangere, vt sic fracta amittat posse dare effectum formalem subiecto, & materiae, & hoc quia vt sic est fundamentata, non saluatur in ea ratio formae. Imaginor ergo quod forma aliqua potest habere duplex genus partium alterius rationis, & modi, ita quod in tota latitudine partium vnius modi aequiuocum est nobilius suo efffectu, & ideo viuum non est productum a non viuo; non est enim verum, quod viuum sit primo productum in productione animalis, sed est sequela alterius primo producti. Agens enim naturale non inducit formas substantiales, ponendo eas in materia, sed alterando tantum.

Illa autem propositio de nobilitate causae aequiuocae non intelligitur, nisi respectu primi effectus, nobilius enim potest esse forma ignobilioris. Ex his etiam apparet irrationalitas modi di cendi de generatione caloris ex motu. Dicunt enim quidam, quod motus facit distare partes, ideo generat calorem, quia motus habet calorem in virtute. hoc enim non est verum; cum mo tus localis sit imperfectius quid calore; illud etiam de distantia partium, & si sit verum, tamen adhuc manet quaestio, quare ad distantias partium consequitur calor, & est eadem ratio, quia ex eadem materia motus efficit raritatem, & calorem, non quod calorem generet mediante raritate, vt superius probatum est.

Ex his etiam apparet friuolum esse motiuum eorum, qui ponunt virtutem formatiuam carnis, ossis, & nerui, & similium partium in semine, esse alium a calore complexionali, vt praeseruent se ab opinione Alexandri, qui ista attribuit calido, & sicco, humido, & frigido: secundum enim Commentatorem, vt supra allegatum est, huiusmodi virtutes formatiuae non sunt aliud quam calor proportionalis, & mensuratus, quae quidem mensura indiget organo, & conseruante. Causatur enim ex tribus in propagatis, scilicet ex sole, & Orbe decliui, & ex decidente semine animalis, aut tantum ex duobus, scilicet ex sole, & Orbe decliui: Tunc ille calor est forma complexional is resultans ex calido, humido, frigido, & sicco, quae est proportionata formae, li cet a praedominante calido calor nominetur. Illa autem varietas, quae apparet in effectu, scilicet varia digestio, & varia figuratio secundum partium diuersitatem, & processus ordinatos secundum prius, & posterius, quae reddunt hanc virtutem mirabilem, ita vt eam magnificet Galetius dicens: Nescio, vtrum sit creator, vel creatura, & Aristot. assimilat eam 18. de animalibus artificio, intellectui, & arti; possibile reduci inhuiusmodi proportionalem calorem, ex hoc, quod est accidens proprium formae generandae: mouendo enim materiam ad huiusmodi qualitatem, quantum dat de ea, tantum de figura propria, & accidentibus alijs proprijs formae generandae. Ex his sequitur, quod cum elementa ab agente extrinseco priuantur proprijs qualitatibus in actu per solam remotionem prohibentis, redeunt ad eas absque motore extrinseco, puta aqua calefacta redit remoto prohibente ad propriam frigiditatem, ignis ad locum sursum, & graue, puta terra, deorsum, ablato solo prohiben te, vnde licet aliquid non posset moueri ad actum primum ex se, vel aliquo extrahente, sicut de ignorante non transfertur ad scientiam, quia nisi per docentem; de ocio tamen potest quis transire in actum, vt de scientia in habitu ad considerare in actu, nullo alio extrahente, vt patet in 2. de anima. Nec huic obstat illud principium, quod impossibile est aliquid simul esse respectu eiusdem in potentia, & in actu; Aqua enim est in actu per se respectu frigiditatis; in potentia vero ratione prohibentis, & ideo remoto prohibente non est amplius in potentia ad frigiditatem, sed est in actu. Vnde esse in actu essentiali, & in potentia actuali non est impossibile, vt patet 8. physicorum. Sed vtrum hoc sufficiat ad saluandum principium idem, quod idem simul non est in potentia formali, & actu virtuali dicetur infra, cum agetur de libero arbitrio.

Notandum vero, ex praedictis, quod elementa respectu illarum qualitatum non habent tantum habitudinem materiae. Materia enim, & efficiens non coincidunt, sed habent habitudinem essentialiter, & per se in secundo modo. Ex tali enim substantia oritur accidens sequela, ideo potest per eius quidditatem demomstrari: materia autem, vt sic respectu formae, quantum est de se in potentia essentialis, & potentia contradictionis, & non in actu quantum est ex se, lice t habeant rationem, in quantum ad hoc quod habent respectu illarum habitudinem susce ptiui. Ad argu mentum in oppositum bene concludit, quod est connexio inter accidentia illa, & formam, sicut inter principia, & conclusiones; non tamen concludit, quod accidentia illa sint formae substautiales.

ARTJCVLVS JJ. Vtrum materia, & subiectum formae elementaris sit materia omnino prima, vel sit materia mediante aliqua forma corporali communi, quae manet communis in mutua elementorum ad inuicem mixtione.

QVoad secundam quaestionem. An subiectum formarum elementarium sit materia om ninon prima, vel illa mediante aliqua forma substantialis communis. Respondeo haec est opinio quorundam, materiam formae elementaris non esse denudatam ab omni forma substantiali, & per consequens non esse materiam omnino primam. Huius sententiae fuit Auicenn. & motiuum opinionis suae fuit, quod quantitas, & dimensio trina remanet communis generato, & corrupto. Corpus enim non fit non corpus, nec ex non cor pore fit corpus. Quantitas autem, cum sit accidens, non potest in materia prima fundari sine substantiali forma: ergo necesse est in materia esse communem formam substantialem quatuor elementis, quam consequitur trina dimensio. Haec autem est forma corporeitatis, vnde Auicen. 2. metaph. suae diffiniens corporeitatis formam dicit, quod est illa, quam consequitur trina dimensio, longum, latum, & profundum. Sed haec opinio stare non potest, tum quia est contra mentem Aristotelis, & Commentatoris; tum quia repugnat manifestis rationibus. Quod sit contra mentem Aristotelis, & Commentatoris patet multipliciter. Dicit enim Commentator 2. de cael, & mund. quod pura materia apud Aristotelem est materia propria quatuor elemen tis, siue quatuor corporibus primis, & non est apud eum generabilis, & corruptibilis, sed simul generationi, & corruptioni subiecta siue vnita.

Item in eod. 3. dicit, quod prima materia est materia corporum simplicium primo; secundo vero est materia compositorum mediantibus illis elementis.

Item a. metaph. dicit, quod materia prima recipit formas vniuersales, & post formas par- ticulares, & intelligit per formas vniuersales for mas elementorum.

Item dicit, quod si aliquis dixerit, quod corpora simplicia sunt composita ex materia, & forma, dicet adhuc, quod prima materia non est exi stens in actu: ex quo innuit. quod sormae corporum simplicium immediate materiae vniuntur.

Item dicit, quod haec quatuor corpora, scilicet quatuor elementa, habent naturam existentem in potentia, & componūtur ex ea, & contrarieta te existente in ea. Ponendum est ergo, quod principium omnium rerum est materia in re possibili subiecta primis qualitatibus, idest formis quatuor elementorum, & subdit, quapropter primum principium est illud, quo est in potentia corpus sensibile; secundum autem sunt primae contrarietates, a quibus non denudatur subiectum, quae sunt formae substantiales elementares. Tertium vero est aqua, ignis, & aer, & terra, quae sunt compiosita ex primis contrarietatibus, & prima materia, sunt autem illa in ordine tertio, quia transmutantur ad inuicem, quapropter habent elementa priora eis, scilicet materiam, & formam. Secundo patet positionem illam irrationabilem ratione: nam ad eam sequuntur tria inconuenientia mani festa. Primum est, quod formae elementares essent accidentia; aduenirent enti in actu habenti diffinitionem, & entitatem simpliciter, & sic non daret entitatem simpliciter, sed entitatem talem. Secundum est, quia tunc formae elementares non essent quidditatiue formae corporeae, quia ens non sequeretur per se trina dimensio secundum illam formam communem: nisi ponas, quod essent ibi duae corporeitates, & bis trina dimensio.

Tertium vero est, quia illa forma communis daret nomen, & diffinitionem, & ita corpus illud commune esset habens nomen, & diffinitionem, & esset aliquid demonstratum in actu, quod repu gnat sensui, cum enim ex aqua generatur ignis, aufertur nomen, & diffinitio rei demonstratae. Ad interrogationem enim factam per quid respondebitur aqua, & post, respondetur ignis: Harum trium rationum primam innuit Commentator, cum dicit, quod in materia eodem tempore non inuenitur tantum vna forma, sed tertia. & in 1. physic. cum dicit, quod cum corpus in eodem loco transfertur de terrestreitate in carneitatem, mutatur nomen, & diffinitio, & ex hoc scimus, quod illud corpus non est vnum per dispositionem existentem in ipso dantem ei nomen & diffinit ionem propriam: vnde necesse est illud subiectum esse vnum, quia non habet nomen, & diffinitionem propriam, nec formam dantem nomen, & diffinitionem vnam. Dimensiones autem tres, quae videntur ab ipso inseparabiles, sunt accidentia, sunt vero eadem numero, quia subiectum illarum non habet nomen, & diffinitionem vnam numero; & si essent tres dimensiones formae substantialis, non mutaretur nomen, & diffinitio, quod cum ita sit, sequitur, quod est vnum subiectum numero non habens dispositionem substantialem, sed habens naturam recipiendi omnes dispositiones accidentales, & substantiales.

Ad motiuum autem opinionis respondeo, quod licet tres dimensiones terminatae non possint fundari in materia nuda, eo quod terminatio est per formam, dimensiones autem interminatae con sequi possunt materiam, & per hoc existere in ea non tempore, sed natura: & ratio est, quia materia dicit naturam interminatam, interminatum enim sequi naturam interminatam lib. de substantia orbis, & esse eius proprietatem non est impossibile. & hanc solutionem innuit Commentator, cum dicit de Auicenna: vnde putauit Auicenna, quod dispositio trium dimensionum existentium in materia scilicet terminatarum in ea, propter quod dixit, quod necesse est primam formam existere in materia prima, antequam dimensiones existant in eo: ex quo accidunt ei impossibilia multa, tum quia illae tres dimensiones numquam existent in materia inactu, siue forma substantiali aliqua non dico cō- muni, sed propria aliqua. In isto enim instanti, in quo forma, quae corrumpitur, & manet materia, manent tres dimensiones in ea, non tamen sine forma: quia in eodem inducitur forma aeris in ea. & hanc solutionem innuit Commentator cum dicit: & quia formae dimensiones non terminatae existunt in materia prima primitus, ideo impossibile est subiectum denudari a forma, nisi per for mae corruptionem: non enim est possibile formam fieri in subiecto, nisi per agens extrahens ipsam de potentia in actum, vnde necesse est has formae esanι arias, adeo quod altera corrumpat contrariam sibi, & subiectum recipiat formam substantialem: vnde formae elementorum sunt contrariae. Haec Commentator. Dico ergo ad formam quaestionis, quod subiectum formae elementaris est materia prima sine omni forma substantiali, cum sola interminata dimensione, quae est proprietas materiae inseparabilis ab ea, & coeua ci, vt alias, cum de dimensionibus ageretur, dictum est.