Quaestio 1

ARTJCVLVS J. Vtrum Decalogus praeceptorum bene sit a Domino ordinatus.

VIDETVR, quod non, quia secundo Ethicor. dicitur: Legislator debet praecipere actus omnium virtutum, quia intendie vt populus assuescat actibus omnium virtutum. & in quinto etiam dicitur, quod iustitia legalis ese de actibus omnium virtutum, vnde est illud, quod omnis virtus realiter in illo Decalogo non continetur, quae non est de actibus omnium virtutum: ergo. Contra, auctoritas Dei, quae est debiti ordinis institutorum extra. Respondeo.

Prima propositio, quod totus Decalogus est de actibus iustitiae, & non alterius virtutis, & hoc probo, quia actus latriae, pietatis & commutatiuae iustitiae sunt actus iustitiae: istae enim sunt tres species iustitiae in communi. Latria reddit debitum Deo; pietas proximo coniuncto, a quo quis habet esse vt parentibus, vel patriae; iustitia vero commutatiua proximo non coniuncto quantum ad commutationes voluntarias, & sic sunt partes, & species iustitiae: sed omnia praecepta Decalogi sunt de actibus istarum trium virtutum. Tria prima praecepta sunt de actibus Iustitiae in ordine ad Deum. Quartum es deactu pietatis, quae est respectu parentum, tam carnalium, quam spiritualium, & praelatorum: alia autem sunt actus iustitiae commutatiuae inordine ad proximum non coniunctum: sunt enim prohibitiones prohibentes actus in commutationibus non voluntarijs, quae sunt contra iustitiam commutatiuam, quae est in commutationibus voluntarijs. Circa quod sciendum est, quod Latria est habitus, quo aliquis voluntate inclinatur ad exhibendum cultum Deo, in quantum est auctor omnium bonorum, vt sic profiteatur homo Deum habere superiorem, & creatorem, & largitorem omnium bonorum. Potest autem considerari vt omnium productor, vel vt omnium prouisor, vel vt omnium speculator, & secundum hoc accipi possunt species latris.

Nam si considerentur, inquantum est omnium productor debemus eum colere, ore, & corde & tunc dicitur Deuotio, quae est totalis recollectio mentis in Deum, & sic est prima species La- triae, cui opponitur Indeuotio quaedam, quae est primum vitium inter vitia, quae opponuntur speciebus latriae.

Possumus etiam eum colere ore, laudes referendo sibi vpcaliter, & sic dicitur laus vocalis, quae persoluitur in horis Canonicis, in quibus magnalia Dei extolluntur, & huic opponitur Omissio soluendi, vel dicendi horas Canonicas in illis, qui ad hoc tenentur. Debemus etiam ipsum colere opere, & hoc potest fieri dupliciter: aliquando enim colitur opere, quo quis non necessario tenetur colere, & tunc est deuouere, & votum adimplere, quod deuouemré est supererogationis, & huic opponitur omissio, & non solutio voti. Vel potest coli opere, quo aliquis necessario obligatur ad colendum, & tunc est oblatio, vt solutio decimaruma & omnis oblatio, quam aliquis necessariꝗ taenetur Deo offerre colendo ipsum opere. Item debemus eum colere gestibus exterioribus, & sic est Adoratio, quae est in genuflexione, & consimilibus gestibus exterioribus, & huic opponitur Jdolatria, quae talibus gestibus colit creaturam. Debemus etiam colere signo, vel nutu ad hoc institutum, & secundum hoc in omni lege sunt aliquae cerimoniae, quibus sicut quibusdam signis colitur Deus, & sic colitur in Sacramentis, & isteactus dicitur Sanctitas, siue sanctificatio, cui opponitur Simonia, quae est in vendendo sacramenta, & sacrilegium.

Si autem consideretur. Deus, in quantum prouiser de suturo, vol vt: prouisor de praeterito, quantum ad illa, de quistus iam prouidit nobis: Si primo modo, hoc est dupliciter, quia potest accipi vt prouisor iminediate per seipsum, & tuno oritur actus, quae est Oratio, qua inuocatur Deus immediate, vt nobis in futuro prouideat, cui opponitum contemptus orandi pro necessarijs accipiendis; vet ut prouisor mediate per alium, & fic est Adiurantio, quae dicitur esse per Deum. Si autem consideretur, in quantum est prouisor respectu praeteritorum, sio gratiarum actio, qui est pro receptione bonorum, & differt laude, quae laus est pro magnanimitate & promissione in speciali pro: bonitate diuina. Si autem considerutur tertio modo, inquantum est speculator, sic colitur per actum, qui dicitur iurare. Est enim iurare colere Deum, & xhonorificare, quia est ipsum protestari, vt veritatem infallibilem, quod soli Deo conuenit. Vnde iurare isto modo, accipiendo creaturam pro- Creatore esset Idolatria: & sic sunt quatuor species Latriae, quae habent quatuor vitia opposita, quae prohibentur in tribus primis praeceptis primae tabulae, & actus praedictarum virtutum praecipiuntur. In primo namque praecepto cum dicitur, Non adorabis Deos alienos, prohibetur idolatria, & sacrilegium directe, & alia, quae ad hoc reducuntur, & praecipitur actus adorationis.

In secundo, Non assumes nomen Dei rui in vanum, prohibetur Periurium, & praecipitur actus lorandi per Deum implicite, & quae ad hoc reducuntur.

In tertio vero, Memento s & c. praecipitur actus sanctitatis. Item Pietas etiam continetur, quae reddit debitum creaturae, a qua homo accepit effe, & ideo homo debet talem creaturam reuereri, & hoc tam signo, quam facto subuenien- do ei, & hoc continetur in quarto praecepto, quod est solum affirmatiuum inter illa, quae sunt secundae tabulae, quia ad nullum aliud homo obligatur affirmatiue, nisi ad subueniendum incasu necessitatis, sed bene obligatur negatiue non faciendo sibi iniuriam, & non ledendo ipsum.

Commutatiua autem Justitia, quae continet directiuam sicut genus speciem, est in commutationibus voluntarijs, & ideo commutatio inuoluntaria est contra istam iustitiam, & prohibetur per actus iustitiae commutatiuae. Ista autem inuolun⸗ taria commutatio habens modos non in voluntate, non est aliud quam proximum laedere, & hoc potest fieri quadrupliciter. In communi, quia vel laedere in persona propria, vel in persona coniuncta, vel in re possessa spirituali, vel in re possessa temporali, & corporali. Laesio autem in propria persona fit, vel in bono principali ipsius personae, & sic est homicidium, per quod tollitur vita, quae est principale bonum hominis: Vel fit in bono minus principali, puta in membro, & dicitur mutilatio; vel fit dispositiue ad praedicta & in bono accidentali, & annexo, puta in sanctitate, & sic dicitur inductio cuiuscumque infirmitatis, vt vulneratio, intoxicatio, & similia.

Si autem sit laesio in re possessa corporali, hoc contingit quadrupliciter; vno modo, illo cui fit damnum sciente, & tunc dicitur rapina, vel illo totaliter ignorante, & nolente, & dicitur furtum: Vel illo non totaliter ignorante, sed sciente aliquo modo, volente tamen; & dicitur fraus; Vel illo simpliciter sciente, volente tamen non simpliciter, sed secundum quid, & tunc dicitur Vsura. Omnes enim isti actus vitiosi prohibentur in alijs sex praeceptis secundae tabulae, vt patet intuenti.

Duo alia praecepta dantur de actu voluntatis in non concupiscendo aliena, quae sunt magis violenta, & magis inclinant ad malum.

Secunda Propositio, quod rationabile fuit, quod praecepta Decalogi caderent cum actu iustitiae, tum quia Legislator intendit illud, quod conseruat communitatem, & politiam, quod maxime fit per iustitiam, quia in quacunque politia, si regnat iniustitia, soluitur statim politia, vt patet tertio Ethicorum, & quinto Politic. tum quia intendit pacem, quae per iustitiam saluatur, tum quia intendit saluare amicitiam? Modo iustum illud est, quod idem est quod amicum, vndequando soluitur iustitia inter amicos, statim soluitur amicitia, & ideo de actibus iustitiae, qui sunt in ordine ad proximum, tam coniunctum quam non coniunctum, dantur praecepta a legislatore, & ideo sciendum, quod de actibus iustitiae non dantur praecepta de actibus iustitiae commutatiuae affirmatiua, sed negatiua tantum, quia non teneor commutare cum proximo, nisi velimteneor tamen non laedere ipsum: & ideo contra laesionem dant praecepta negatiua, & ex hod pad tet quomodo praecepta Charitatis (quia iustum & amicum idem sunt) dependent ex illa Chagitate, qua diligimus Deum & proximum.

Tertia Propositio, quod praedictus Decalogus sufficienter est ordinatus, & sufficientia sic potest sumi: Ordinatus enim est ad conseruationem politiae, quae seruatur in iustitia, & in ordine debito modo. In Politia triplex est ordo, vnus ad principem Deum, alia ad proximum coniunctum, vt patet ex dictis. Deum autem debemus colere corde, & hoc praecipitur in primo praecepto, ore, & hoc praecipitur in secundo, quia in isto intelligitur omnis laus vocalis, & opus quantum ad tertium, & hoc fit in sacrificijs: sed licet duo prima negatiue ponantur, tamen affirmatiua praecepta includunt. Alio modo distinguuntur, quia debemus Deo fidelitatem, quo ad primum, reuerentiam quo ad secundum: cultum quo ad tertium.

Respectu autem ordinis ad parentes tam corporales, quam spirituales, & ad patriam etiam ponitur quartum praeceptum, quod est affirmatiuum, & additur ibi: Vt sis longaeuus super terram, quod habet impletio huius praecepti, quasi quoddam principium actuale, sicut misericordes ex merito consequuntur misericordiam: Beati, inquit, misericordes: & ratio est, quia qui facit contra istud praeceptum, peccat in vita, & in eo, a quo accepit vitam, meretur. Quantum ad tertium ordinem respectu proximi non coniuncti, non est aliquod praeceptum affirmatiuum, quia homo non tenetur proximo non coniuncto, nisi in casu necessitatis, & tunc tenetur ex virtute istius praecepti: Non occides. sunt ergo necessaria, quia homo tenetur non laedere suum proximum corde, non concupiscendo rem proximi, vel vxorem eius, & sic sunt duo vltima, quae prohibent duas concupiscentias, scilicet oculorum, & carnis. Ore etiam tenetur non laedere, & sic non dicendum est falsum testimonium, ad quod reducitur omnis detractio, & omnis laesio in bono fraternali possesso. Tenetur etiam non laedere opere, & hoc in persona propria, & sic est idem praeceptum, Non occides, ad quod reducuntur alia de vulneratione, & quacunque laesione inproprio corpore, & hoc est in persona coniuncta, & est illud praeceptum, Non moechaberis. Sed sic exponendo non prohibetur simpliciter fornicatio, & ideo potest dici, quod persona coniuncta non solum dicitur vxor proximi, sed proles: modo contra bonum prolis est, quod sit illegitima, & ideo in simplici fornicatione leditur proles. Sed adhuc maneret peccatum contra naturam, ex quo nascitur proles, & dicendum quod est ibi laesio in ordine naturae, quia est contra iustitiam naturalem, & sic lederetur natura. Justitia potest etiam laedi in re possessa temporali, & contra hoc est illud praeceptum: Non furtum facies, & sic patet sufficientia quatuor praeceptorum decalogi.

Ad argumentum dicendum, non oportet dare praeceptum de omnibus actibus virtutum, quia periculum esset in obseruando; nec omnia sunt necessitatis, & ideo sufficit, quod dentur de actibus magis necessarijs ad conseruationem politiae.