Quaestio 1

ARTJCVLVS J. Vtrum quatuor dona, scilicet Intellectus, Sapientia, Scientia, & Consilium distinguantur vita actiua, & contemplatiua

VIDETVR, quod non, quia ista omnia pertinent ad intellectum. Contra Augustinus, qui dicit, quod per scientiam administramus temporalia. Respon deo primo, quod de istis quatuor bonis, quae pertinent ad Intellectum, dicunt aliqui, quod Intellectus, & Scientia sunt in portione superiori, ita quod inuenire pertinet ad Intellectum, & iudicare de inuentis ad Sapientiam. In parte autem inferiori inuenire pertinet ad Con silium, iudicare ad Scientiam. Sed hoc non videtur valere, quia ista dona non possunt a Charitate separari, modo praedicti actus possunt esse sine Charitate, & informes. Vnde dicendum, quod actus interior non sunt inuenire, & iudicare sic absolute sumpta: sed sunt vltimati actus ipsius Intellectus, qui a Charitate non separantur. Vnde bene sciendum, quod intellectus potest sumi, vt est principium mouendi voluntatem ad intra, vel ad extra in exequendo. Si ad intra, sic mouet dupliciter voluntatem ad contemplationem interiorem; vno modo ex consideratione Deitatis & beatitudinis, secundum quod vltimatum iudicium est videre, & sic dicitur Sapientia. Alio modo considerando alia temporalia, puta considerando passionem Christi, & huiusmodi, in quantum est invltimato videre, ad quod est complacentia in voluntate, & hoc pertinet ad Scientiam. Si autem accipiatur Intellectus in quantum est principium mouendi voluntatem extra, puta ad operandum extra, tunc est dupliciter, vel consiliando principia, vel operando, vnde aliqui obtusi nihil possunt considerare, nec operari: sic igitur considerando principia agibilia vltimate dicitur Intellectus: sed respectu futurorum dicetur Consilium.

Secundo, dicendum, quod vita contemplatiua & actiua distinguuntur per ista dona, nam vita contemplatiua exercetur per donum Sapientiae, & Scien- tiae; vita autem actiua per donum Intellectus, & Consilij.

Tertio dicendum, quod vita contemplatiua est nobilior actiua, quantum est ex parte obiecti, quod est nobilius, quantum ex parte potentiarum, cum pertineat ad rationem superiorem saltem magis, & quantum est ex actibus, quia actus contemplatiuae sunt directiui & imperatiui, respectu actuum actiuae, qui sunt actus imperati & directi per actus contemplatiuae. Secundo, quia actiua est magis meritoria quantum ad satisfactionem pro peccatis, quia est magis laboriosa: sed quantum ad praemium essentiale contemplatiua est magis meritoria. Ad argumentum patet, sic enim pertinet ad Intellectum, quod mouet voluntatem,

ARTJCVLVS JJ. Vtrum habitus Prudentiae possit esse in Intellectu, absque hoc quod habitus morales sint in voluntate.

Videtur quod sic, quia primum potest separaVri a suo posteriori: sed habitus Prudentiae prior est alijs habitibus moralibus, quia dictamen, quod pertinet ad Prudentiam praecedit electionem, & executionem, quod pertinet ad caeteras Morales virtutes. Et confirmatur, quia 2. Ethic. dicitur, quod virtus est habitus elicitiuus immediate consistens, prout sapiens determinabit, ita quod determinatio sapientis, vel prudentis prior est habitu morali.

Contra 6. Ethic. Impossibile est prudentem esse sine virtute. Respondeo: Primo pono punctum quaestionis, qui est in hoc, quod de hoc sunt tres opiniones. Vna est, quod habitus Prudentiae potest acquiri in intellectu, sine hoc quod habitus morales acquirantur in appetitu. Cuius ratio est, quia Prudentia acquiritur per actus, qui sunt in recto dictamine rationis, puta in iudicando recte, & inueniendo medium rationis. Modo talis actus, vel tale dictamen potest esse in intellectu, sine hoc, quod sit electio in voluntate, quia voluntas potest moueri contra iudicium rationis, etiam in particulari, secundum quod dicit Arist. ex actibus frequentatis potest aggenerari in Intellectu habitus Prudentiae, & tamen in voluntate non aggenerabitur aliquis habitus, quia voluntas non eliget conformiter illis actibus intellectus. Vnde haec positio fundatur super hoc, quod voluntas potest moueri contra iudicium rationis, tam in vniuersali, quam in particulari. & confirmatur hoc per illud quod habetur 2. Ethic. vbi dicitur, quod ad virtutem parum prodest scire, quasi diceret, quod voluntas in eligendo virtuose non sequitur ipsum scire. Et 7. Ethic. reprobet Philosophus opinionem Socratis, qui ponebat virtutem scientiam quia tunc nulla voluntas consormiter ageret ad scientiam. Et Augustinus dicit, quod vnum absorbet hominem, qui dicit voluntatem moliri contra iudicium rationis, in damnatis non esset vermis conscientiae, qui est hoc, quod bene videt, qnod male egerunt, & tamen non poenitent, nec displicet eis.

Alia est opinio praedictae contraria, quod impossibile est Prudentiam esse, vel acquiri in intellectu, quin sint, vel acquirantur virtutes Morales in appetitu: & ratio est ex fundamento opposi- to, quia scilicet voluntas non potest moueri contra iudicium rationis in particulari, vt patet 7. Ethic. Licet enim voluntas possit agere contra scientiam in habitu, vel contra scientiam in actu, & in vniuersali, non tamen contra scientiam in actu, & in particulari in tertio, quod ignorat omnis malus: voluntas ergo conformiter eligit ipsi actui rationis, & tunc per consequens ex actibus voluntatis conformibus actibus rationis aggeneratur habitus informis, & virtuosus in voluntate.

Tertia opinio concordat cum prima quantum ad hoc, quod voluntas potest moueri contra iudicium rationis, & quod in Intellectu potest aggenerari habitus ex dictamine ratione, sine hoc quod aggeneretur habitus conformis in voluntate: sed tamen discordat in hoc, quod dicit, quod talis habitus non esset habitus Prudentiae, quae generatur ex actibus, qui sunt secundum dictamen rectae rationis; sed oportet quod illi sint conformes appetitui recto. & in hoc concordat cum secunda opinione, scilicet quod Prudentia non potest esse in intellectu, quin virtus Moralis ponatur in appetitu.

Secundo pono vnam distinctionem, per quam praedictae opiniones possunt ad concordiam reduci, & alias ponenda est, sed magis explicabitur, & est quod duplex est iudicium rationis, quod est actus intellectus, & intelligere, vnum est quod attribuitur Sinesi, & formatur in intellectu iudicatiue, & per modum enunciationis, & sequitur naturam rei, vel obiecti, dicendo, hoc est faciendum, vel non faciendum. Aliud est iudicium, quod dicitur imperium, siue vltimatum videre, & est actus Prudentiae, vt patet 6. Ethic. & non formatur iudicatiue, vel non enunciatiue, sed magis imperatiue, ita quod imponit verbum imperatiuum dicendo fac hoc: hoc enim imperium licet sit ex voluntate determinatiue, & actiue, tamen elicitiue & subiectiue est ipsius intellectus, cuius est componere, & diuidere. Iste autem consistit in compositione quadam imperatiua, vel in diuisione, si sit iudicium negatiuum, & non sequitur materiam rei, sed libertatem iudicantis; ita quod istud iudicium, vel imperium est in libertate hominis, & hoc per voluntatem determinantem, non per actum aliquem, sed ex natura sua habet, quod potest sine actu elicito intellectum ad tale iudicium determinare, & ad intellectum elicere. In coniunctione istarum potentiarum consistit libertas, & ex vtraque dependet praedictum iudicium, & sic istud iucium sequitur libertatem iudicantis, non materiam obiecti: modo voluntas potest venire contra primum iudicium, quod est per modum enunciationis, & sic dicit verum secunda opinio.

Sed contra istud secundum, quod est imperium non potest venire voluntas, vt quilibet etiam in se potest experiri, vt dicit prima opinio, & loquendo de isto secundo iudicio, verum est, quod ignorat omnis malus.

Tertio, pono propositiones aliquas. Prima, est quod impossibile est actum Prudentiae proprie dictum esse in intellectu, quin sit actus virtutis Moralis in voluntate. Loquor autem hic de actu virtutis, vel Prudentiae, non qui procedit ab habitu, sed qui dicitur actus vniuerialis actui virtutis, ex quo nata est aggenerari habitus virtutis: & hoc probo, quod impossibile est, quod in Intellectu sit vltimatum videre, vel imperium, quod pertinet ad Intellectum quin in voluntate sit elicitio, & operatio(non tarditas adsit) quia illud iudicium est vltimata deter minatio, in qua finitur totus processus intellectus. Nec illud est solum Intellectus, sed totius liberi arbitrij, quod includit voluntatem, & intellectum, & ideo quando ex libertate fiunt, in hoc concordant, & conueniunt intellectus, & voluntas, quod volun tas actiue determinat, & Intellectus elicit, dicendo, Fac hoc: impossibile est quin sequatur elicitio in voluntate, vel appetitus conformis cum tali iudicio: modo iste actus est proprie ipsius Prudentiae, & elicitio conformis tali ratione est actus virtutis Moralis: ergo.

Secunda Conclusio, quod actus Prudentiae potest esse in intellectu, & tamen habitus oppositus virtuti Morali, puta vitium, est in appetitu, & in voluntate, sicut aliquis potest habere istum actum in materia Temperantiae, abstinere ab hac delectatione, & tamen habitus viciosus est in appetitu inclinans talem ad istam delectationem contra iudicium rationis., & hoc patet per locum a minori, quatenus videretur, quod talis habitus vitiosus staret cum actu virtutis illius, cui illud vitium formaliter opponitur, & tamen cum illo stat. Nam aliquis potest habere actum elicitum, quod vult & eligit abstinere, & tamen cum hoc stat habitus intemperantiae, quae inclinat ipsum ad comedendum: & ratio est, quia habitus vitiosus acquisitus non corrumpitur per vnum actum, & ideo potest stare cum actu virtuoso contrario actui illius habitus virtuosi: multo ergo magis actus Prudentiae, idest qui aggeneratur Prudentiae, si frequentetur, stat cum habitu opposito virtuti Morali in appetitu.

Tertia Propositio, quod impossibile est habitum Prudentiae acquiri in Intellectu, quin habitus Moralis conformis acquiratur in appetitu, & hoc patet ex dictis, sic: Quando aliqui actus sunt connexi in acquirendo, & in essendo, & in multiplicatione, vel frequentatione, necessario habitus per istos generati sunt connexi: eodem modo actus Prudentiae, & virtutis Moralis sunt ita connexi, quod posito actu Prudentiae in Intellectu ponatur actus virtutis in appetitu, & srequentato illo necessario frequentetur iste, vt patet ex dictis: ergo si aggeneratur habitus in Intellectu ex actibus Prudentiae, necessario aggenerabitur virtus Moralis in appetitu.

Quarta Propositio, quod impossibile est habitum Prudentiae esse in Intellectu, quin omnes virtutes Morales, quae distinguuntur per Prudentiam, sint in appetitu, & haec est intentio Philosophi expresse, licet aliqui velint contrarium somniare: & hoc probo primo, quia impossibile est habitum Prudentiae esse in intellectu, quin in appetitu sit conformis habitus virtuosus, vt patet ex immediate dictis: sed eidem habitui Prudentiae in voluntate correspondent, & sunt conformes omnes virtutes Morales, ita quod vna exisens omnes dirigit: ergo. Maior nota est, sed minor reputatur dubia, & ideo illam probo sic: Ille idem habitus, qui sententiat de propositione vniuersali, sententiat de omni illa particulari, quae continetur sua ista vniuersali, quia eodem habitu scio, quod triangulus habet tres, quo quod hic triangulus conceptus in tali materia habet tres: sed prudens habitu Prudentiae sententiat de propositione vniuersali, sub qua consistunt multae particulares in materia determinata; ad prudentiam enim pertinet sententiare de hac propositione vniuersali, scilicet quod illud est agendum, quod condecet secundum rectam rationem, & secundum quod congruit huiusmodi, in quacumque materia hoc sit: vnde ad synesim pertinet sententiare, quod illud est faciendum quod condecet. Ad proprium autem actum Prudentiae pertinet etiam hoc, visis imperatis facere illud, quod condecet; ita quod propter defectum alicuius praedictorum dicitur imprudens: si enim haberet iudicium faciendi omne illud quantum decet, & non imperaret illud faciendum, diceretur imprudens, quia primum actum habet fatuus, qui bene iudicat faciendum, quod condecet in quacumque materia, sed non imperat: ergo ad eundem habitum Prudentiae pertinet in tali materia, & vt nunc sentire hoc pro nunc, & in tali materia, puta Temperantiae, vel Fortitudinis est facere quantum ad actum synesis, & hoc facere in tali modo, quantum ad actum proprium ipsius Prudentiae, & ideo non sunt duae Prudentiae respectu vniuersalis, & particularis, vt quidam imaginantur: sed bene sunt duo actus eiusdem Prudentiae, vnus in vniuersali, & alius in particulari, & sic est vna synesis, & vna Prudentia. Quomodo autem isti habitus distinguantur, patet ex praedictis, cum actus synesis ad Prudentiam pertinet, quia Synesis est species Prudentiae.

Ad eandem minorem secundo arguo sic. quia vt patet 6. Ethic. non est solum vniuersalium: sed etiam particularium: ergo vna & eadem vniuersalia, & particularia considerat.

Tertio, de ratione prudentis est cognoscere particulare, tunc sic: illi actus pro certo pertinent ad Prudentiam, quorum altero damnato aliquis dicitur imprudens: sed amoto actu, qui est circa vniuersale, vel illo qui est circa particulare quodcumque, statim aliquis dicitur imprudens. Si enim aliquis non imperat faciendum omne, quod congruit, reputatur fatuus: similiter si non imperat fiendum, quod fiendum est in materia Temperantiae, vel Fortitudinis, reputatur fatuus & imprudens: ergo.

Quarto: Si aliquis habitus respicit plura aliqua per vnam rationem, oportet quod prius respiciat illam rationem, & tendat in illam principaliter, sed Prudentia in omni materia eligit, vel praecipit quod decet, inquantum est congruum, & condecens, & bonum rationis, quia isto amoto non incideret in illa, in quacumque materia esset: ergo prius, & principaliter tendit in illud, quod primo condecet, & est bonum rationis, in quacumque materia sit. Vnde illi qui imaginantur, quod iudicium Prudentiae proueniat ex inclinatione speciali in tali materia, vt est medium in materia Temperantiae, vel Fortitudinis, falsum imaginantur: sed totum illud iudicium tenet in virtute illius, quod pertinet ad prudentem, quod praecipit facere, quod condecet in quauis materia Temperantiae, hoc condecet, ideo ad Prudentiam pertinet hoc praecipere.

Quinto, sicut Vniuersale interimitur per vnum singulare, ita tota Prudentia interimitur, & tol- litur per vnum singularem actum oppositum ei, quod condecet: si enim aliquis faciat, vel praecipiat illud, quod non decet in materia Temperantiae, dicitur similiter imprudens: & ratio haec est, quia contradictio est, quod habeat vniuersalem, & quod habeat negationem particularis cuiuscumque, & ideo contradictio est, quod habeat hanc vniuersalem, volo facere illud, quod decet vniuersaliter, & quod in aliquo singulari velim facere illud, quod non decet, in quacumque materia sit, nam actus particularis praecedit istam primam Prudentiam.

Sciendum est, quod actus Prudentiae bene separatur ab habitu propter passiones, vel habitum ad contrarium inclinantem, quia aliquis benepotest praecipere, fac hoc, quod est condecens, sine hoc quod habeat habitum Prudentiae: sed quando intellectus est assuetus, & acquietatus in talibus iudicijs, tunc dicitur habituatus habitu Prudentiae. Iudicium autem vniuersale, quod dicit, fac hoc, quod est consonum rationi, sequitur ipsam synesim, supposito quod synesis habeat iudicium iudicatiuum, & enunciatiuum, tam de principijs, quam de conclusionibus. Sed si synesis se extendit tantum ad conclusiones, tunc iudicium vniuersale ipsius Prudentiae sequitur intellectum. idest iudicium de principijs practicis, quia Intellectus dicitur principiorum, non solum in speculatiuis, sed. etiam in practicis: sed iudicium Prudentiae in particulari, idest, Fac hoc, sequitur ipsam synesim, quae dicitur sensus, & iudicat enunciatiue de cenclusionibus, & particularibus.

Si autem quaeratur, Vtrum synesis sit vna in omni materia, dicendum est, sicut dictum est de Prudentia, quod loquendo de synesi monostica, quae respicit in vniuersali, & in particulari supposito, quod vtrumque respiciat, est vna, quia est de omni circumferente, quod decet hominem, inquantum solitarius est, vnde dicit, quod omne quod decet, est faciendum, & quod hoc in tali materia, vt decet, est faciendum, & semper est vna cum monostica, iustitialis, oeconomica, politica, & legum positiua bene sunt diuersae, sicut dictum est de Prudentia, quae tamen est vna in suo genere.

Secunda ratio ad praedictam quartam conclusionem est, quod impossibile est esse Prudentiam quietam, nisi habeat prudens voluntatem quietam respectu finis omnium virtutum in respectu electionis, quae debet esse in voluntate, respectu eorum quae sunt ad finem: sed hoc non potest essenisi virtutes Morales ponantur in voluntate: ergoMaior probatur, quia sicut se habet actus ad actum: modo actus potentiae requirit rectum finem in omni materia, & quietam voluntatem, & rectam electionem. Vbi sciendum, quod differunt haec tria, Industria, Astutia, & Prudentia. Industria enim, quae est naturalis dispositio, est, quando aliquis statim inuenit media congruentia ad finem intentum: Astutia autem ad industriam addit malum finem, vel quoddam inuenire media prom pte ad malum finem, ad astutiam pertinet. Prudentia autem addit ad industriam bonum finem quando ordinatur totum ad bonum finem: ficut ergo actus ad actum, vel habitus ad habitum, & hoc in quiete: quia hoc addit habitus ad actum, vt quiete operetur: Cum ergo Prudentia ad bonum finem ordinetur, & habitus Prudentiae quiete de- bet ordinare ad bonum finem, & ad vniuersalem finem, & ad rectam electionem, puta vt quiete praecipiat facere, quod decet in omni materia, & hoc patet tam de monastica, quam de caeteris Prudentijs.

Minor autem satis patet, quod hoc hon potest fieri, nisi voluntas sit habituata virtutibus Moralibus, quia aliter esset ibi rebellio; vnde in hoc differt temperatus ab intemperato, quia temperatus sicut habet rectum dictamen, ita & rectam electionem, intemperatus non. Sic licet continens habeat rectam electionem, quia tamen non habet illam quietam, ideo dicitur virtuosus, non tamen prudens, quia oportet, quod prudens habeat rectam & quietam electionem conformem iudicio Prudentiae.

Ad argumentum dicendum, quod actus Prudentiae est prior habitu Prudentiae, & aliarum virtutum Moralium, tamen non est prior tempore, licet natura sit prior actibus virtutum Moralium, & voco actum intrinsecum illum, ex quo nata est aggenerari virtus.