Quaestio 2

ARTICVLVUS I. Vtrum transubstantiatio sit in alique subiectiue

ARGVO primo, quod non, sic: Quia si esset in subiecto, aut ergo in pa ne, aut in corpore Chri sti, aut in accidentibus. Sed non est in pane, tum quia panis non manet in tota transubsantiatione, accidens autem non eit sine subiecto, tum quia panis desinit esse per transubstantiationem, subiectum autem non corrumpitur per proprium accidens; nec est in corpore Domini, quia corpus non est illud, quod formaliter transubstantiatur; nec in accidentibus, quia accidens non est subiectum accidentis: ergo in nullo subiecto.

In oppositum est, quod transubstantiatio est accidens, & non absolutum: accidentia autem huiusmodi in Sacramento non ponuntur sine subiecto. Respondeo in ista quaestione pono duas conclusiones. Secundo mouebo quaedam dubia.

Prima propositio est, quod transubstantiatio ese duplex mutatio, & vna tantum actio. Secunda propositio est, quod ista actio non est subiectiue in pane

Primam propositionem probo quo ad primam partem, quod transubstantiatio sit duplex mutatio, arguo sic. Impossibile est esse transitum aduobus terminis contradictorijs in duos terminos, uisi per mutationem mediam duplicem. Probatur, quia mutari est aliter se habere nunc quam prius: ergo vbi est aliud, & aliud se habere, est aliud, & aliud mutari: sed vbi est transitus a duobus terminis contradictionis in duos terminos contradictionis, est aliud, & aliud aliter se habere: ergo. Exemplum, aliud se habere est transire de non albo in album, & aliud se habere est transire denon sano in sanum, sed in transubstantiatione est transitus de duobus terminis duarum contradicionum in duos terminos. Probo. Jbi enim est transitus vnius hic demonstrabilis de esse panem, in non esse panem, & est ibi transitus eiusdem demonstrabilis de non esse corpus in esse corpus, & hoc secundum dica Ambrosij: Ante benedictionem erat panis, & post benedictionem est corpus Christi: Sed non esse panem, & esse panem; similiter non esse corpus, & esse corpus sunt alia, & alia contradictio, & per consequens alij & alij termini: ergo transubstantiatio est duplex mutatio.

Sed contra: Intentio istius propositionis videtur esse, quod in omni motu, & mutatione est duplex mutatio, sicut quando aliquis ex albo fit niger, est duplex mutatio, quod tamen non videtur verum, quia est vna simplex alteratio.

Respondeo, licet in talibus non appareat prima facie essse nisi vnam mutationem, tamen vere in omnibus talibus est duplex mutatio, & hoc resoluendo quamlibet alterationem talem ad terminos contradicterios, & potest specialiter sic probari secundum Philosophum 5. Physic. tex. 7. Quaedam est mutatio, quae est non a subieco in subiectum, vt generatio: quaedam vero quae est a subiecto innon subiectum, vt corruptio: quaedam a subiecto in subiectum, vt alteratio: ergo per Philosophum, alia est mutatio, quae est a non subiecto in subiectum, alia quae est a subiecto in non subiectum: ergo in omni alteratione, quantumcumque appareat simplex, considerando terminos affirmatiue apparet duplex vna mutatio, puta de albo in nigrum

Accipiendo autem eos partim affirmatiue, & partim negatiue, apparent duae mutationes, quoniam cum ex albo fit nigrum, vna mutatio est a non nigro in nigrum, & alia ab albo in non album, propter quod numerando mutationes secundum terminos in omni alteratione videtur esse triplex mutatio, vna ex terminis positiuis, aliae duae ex vno positiuo, & alio priuatiuo.

Et potest confirmari principalis propositio, quoniam generatio, & corruptio non sunt vna mutatio, sed duae, vna acquisitiua, quae est de non forma in formam, & alia deperditiua de forma in non formam: ergo transitus de pane in non panem & de non corpore Christi in corpus Christi, erunt duae mutationes, alias Philosophus non diceret 5. Physic. tex. 7. quod mutatio de subiecto in subiectum, & de non subieco in non subiectum sunt conmunes omni motui.

Secundam partem illius propositionis, videlicet quod transubstantiatio sit vnica actio, sic quod illae duae mutationes, quae sunt probatae esse ibi, sunt ab vna simplici actione probo: Arguo enim sic Primo: Quando duae mutationes sic se habent, quod ad positionem vnius sequitur necessario posirio alterius, illae sunt necessario ab agente per eandem actionem. Da enim oppositum, sequitur quod illa mutatio, quae est per concomitantiam necessariam alterius, ponatur in essse duplici actione, quoniam ponetur per actionem quae est ad mu tationem illam, quam necessario concomitatur, cadem enim actio, quae est alicuius per se, & primo, est etiam eius, quod necessario concomitatur illud secundario, & per modum sequelae. Secundo, cadem mutatio est per acttionem propriam, quia cuilibet mutationi attribuitur propria actio: ergo sequitur quod aliqua eadem mutatio ponetur in esse duplici actione: sed istae duae mutationes a pane in non panem, & a non corpore in corpus, sunt necessario connexae, sic, quod vna necessario concomitatur aliam; sicut enim generatio vnius est cor- ruptio alterius, sic transitus, & versio vnius hoc demonstrabilis in vnam substantiam, est necessario desitio ab alia quidditate. Et ratio est, quia talehoc demonstratum non est nisi vnius substantiae, & necessario est alicuius substantiae, quia substantia concurrit esfentialiter ad illud: ergo si desit ab vna substantia, eo ipso necessario transit ad aliam, & e conuerso: & ideo ad mutationem de non corpore in corpus, sequitur necessario per modum sequelae mutatio de pane in non panem per modum necessariae sequelae. Jmaginor enim quod sicut si agens naturale transmutet materiam ad aliquam formam, sequitur necessario per modum sequelae desitio prioris formae; sic in proposito.

Dicetur forte: Omnis mutatio est actio, vel passio, ita quod vel est mutatio actio, vel mutatio passio: ergo multiplicatis actionibus multiplicantur actiones. Et confirmo, quia sicut corrumpi & generari sunt duae mutationes, sic sunt duae passiones; similiter sic corrumpere & generare sunt duae actiones.

Respondeo: Corrumpere & generare sunt vnica simplex actio: non enim est imaginandum, quod ab agente prosuat duplex actio, vna positiua, & alia corruptiua: sed illa eadem, quae positiua formae per se, & primo est corruptiua, & secundario, & per modum sequelae alterius formae incompatibilis illi.

Tunc ad formam rationis dico, quod mutatio, siue actiua siue passiua, nec est actio, nec est passio: mutatio enim est respectus ad terminum; sed actio dicit respectum ad agens, modo ad alium, & alium terminum sunt duo respectus. In proposito vero multiplicantur termini, ideo multiplicatur mutatio, sed non multiplicatur agens, ideo nonmultiplicatur actio.

Secunda ratio ad idem est ista: Si ad illas duas mutationes, puta de non corpore in corpus, & de pane in non panem, oporteat ponere duas actiones, altera earum erit positiua, puta quae est a non corpore in corpus, alia vero priuatiua, scilicet a pane in non panem: sed contradictio est ponere actionem pure priuatiuam, quia ambae mutationes illae erunt per vnam actionem positiuam. Probo assumptum per Commentatorem 12. metaph. com. 18. & inea concordant omnes Philosophi, quod agens non potest priuare, non enim agens inuenit negationes per se, sed per accidens. Probo etiam hoc idem ratione sic: Omnis actio est aliquid positiuum, est enim per se ens, & in per se praedicamento sub ente, vnde per Commentatorem 3. Physic. comm. 21. actio est via, & interuallum, tunc vltra: Omnis actio dependet a termino, si autem sit alia actio pure priuatiua, eius terminus est nonens: ergo actio illa dependebit a non ente: sed impossibile est aliquid positiuum dependere a non ente: quare impossibile est esse actionem, quae sit respectu tantum termini priuatiui.

Confirmo hoc, quia super formalem terminum actionis fundatur respectus producentis ad productum, ita enim dicit Commentator 7. metaphys. commento 21. actio agentis dependet a forma: sed super non ens non fundatur respectus aliquis positiuus: ergo non ens non est respectus forma lis per se actionis ipsius agentis.

Dices, creatio est actio, & similiter adnihilatio videtur actio: sed terminus adnihilationis est nihil: ergo. Respondeo: adnihilatio non est actio, sed ese substractio actionis: est enim substractio influxus agentis, vel conseruantis, si creare sit conseruare.

Secunda Propositio est, quod ista actio non est in pane subiectiue: hoc dico propter dictum cuiusdam Doctoris in quarto, & in Summa, quod transubstantiatio est in instanti, & est subiectiue in pane. hoc probat, quia transubstantiatio non videtur esse nisi quidam ordo successionis termini ad terminum. Dictum est autem, quod ordo successionis est in illo, in quo fit mutatio secundum illam suecessionem: sed in pane est solummodo mutatio: ergo & ordo. Et si arguitur contra eum, quod panis in instanti transubstantiationis non est. Respon det, quod panis est in toto tempore praecedente, in vltimo vero instanti non habet esse, quia non est dare vltimum instans, in quo res corrupta habuit esse, es tamen dare vltimum instans, in quo res non habet esse; non oportet autem, quod pro instanti, in quo primo panis non habet essse, transubsantiatio habeat subiectum, qnia pro illo instanti transit. Contra istam ergo opinionem probo propositam secundam propositionem.

Arguo ergo primo sic: Jmpossibile est, quod accidens sit in subiecto, quod non est, quando accidens est: probo, quia accidens esse in subiecto, non est aliud quam accidens sustentari in subiecto: quod autem non est, non valet sustentare: ergo. Imo videtur esse contradictio de plano dicere, quod accidens sit in subiecto, & quod subiectum non sit: sed per isum Docttorem in instanti, quo transubstantiatio est, panis non est: ergo.

Item, secundum eum: Nihil transubstantiationis est in tempore praecedente, sed est totaliter in instanti: ergo nihil facit pro eo dicere, quod panis liabet esse in toto tempore praecedenti, & in vltimo instanti, quoniam in vltimo instanti est transubstatiatio: ergo in illo instanti habet subiectum, sed tunc panis non est: ergo.

Tertia Propositio est, quod transubstantiatio est subiectiue in illo communi effecu formali, quod transit in corpus Christi, sicut saepe dictum est, & hoc demonstrat forma verborum.

Hanc conclusionem probo in speciali, sic: In illo est subiectiue versio, & transubstantiatio, quod dicitur formaliter transire, siue de hoc in hoc ire: sed nihil transit de luc in hoc, vt primo sit hoc, deinde hoc, nisi illud commune, quod significatur per hoc demonstratum: ergo.

Vnde imaginor, quod ex quo circa istud commune sunt duae mutationes, vna quidem, qua accedit vt sit corpus Domini, & iste accessus est immediate & directe terminus actionis diuinae, quam ponimus in transubstantiatione ipsa; & illud quod accedit mediante isto accessu quasi sormali termino habet respectum ad corpus Domini, & talis accessus proprie, & primo dicitur transubstantiatio quasi in aliud: sed non esse ipsius panis nullius per se actionis estt, sed per modum sequelae sequitur transitum nominatum.

Tertio pono quaedam dubia. Primum est: quomodo potestt essse, quod idem demonsrabile transeat de pane in corpus· Christi: arguo enim, quod hoc sit impossibile, quod illud quod sic transit, quod importatur per ly, hoc demonstratum sit idem; Quia quando aliqua duo concurrunt ad aliquod vnum per se, variato altero eorum, illud dicitur variari, sicut variato tecto variatur domus: sed per te ad esse hoc concurrunt dimensiones, & substan- tia aliqua per te, & haec subitantia variatur, quia primo concurrebat panis, nunc concurrit corpus Christi: ergo.

Secundo sic: Quando aliquid debetur alicui per se, variato illo aliquo, variatur illud quod debetur: sed esse hoc per se debetur substantiae: omnis enim substantia quantumcumque separata potest demonstrari per pronomen hoc, quare cum hic varietur substantia, variabitur etiam ly, hoc. Maior nota est. Probatio minoris: quia pronomen significat meram substantiam secundum Grammaticum, nec videtur per se demonsrare subiectum.

Tertio sic: Si remaneat idem demonstrabileaut illud est ipsae species precise, aut est aliquid derelictum a speciebus: non est species ipsae, quia species non sunt per se illud, quod demonstratur: nec nec est aliquid derelictum, quia illud derelictum est accidens, accidens autem non migrat de subiecto in subiectum: ergo.

Quarto sic: Esse demonstratum non est aliud, quam esse suppositum, quod inest rei per materiam: ergo si non manet eadem materia, non manet idem demonstratum, nec per consequens idem suppositum: ergo.

Secundo ostendo, quod istud hoc demonstratum non sit subiectum transubstantiationis, quoniam accidens non estt subiecum accidentis, sicut qualitas non est subiectum qualitatis, nec actionis es actio & subiectum, & breuiter nulla forma disponitur per seipsam 5. Phys. te x. 3. sed istud commune demonstratum est accidens: ergo.

Item: Si sit transubstantiatio subiectiue in hoc demonstrato, quod per te idem est quod ens determinatum ad situm, sequitur, quod non erit aliud dicere, quam dicere, situale transit de subiecto in subiectum: sed transitus huiusmodi non dicitur transubstantiatio, sed magis transubeatio: ergo.

Ad primum respondeo: Quandoque dicitur aliquid concurrere ad aliud, quo tamen sumpto adhuc manet illud, & hoc quia remanet pars magis principalis, sicut manus per se pertinet ad complemen tum hominis, qua tamen dempta nihilominus manet homo: sic in proposito: ad esse hoc demonstratum concurrunt haec duo, scilicet illud, quod es determinabile, & illud quod trahit eum ad hoc, quod sit demonstrabile, & primum quidem concurrit per modum minus principalis, secundum vero per modum magis principalis; & hinc est, qui remanentibus dimensionibus, dempta subscantiaremanet idem hoc, licet diminutum, donec compleatur per substantiam: & ratio est, quia dimensiones concurrunt vt pars magis principalis.

Ad secundum dicendum, quod per ly hoc, potest intelligi indiuiduum, sicut alias dixi, & tunc concedo totam rationem, quia non facit contra me.

Alio modo, per ly hoc potest intelligi aliquid, quod est terminatum & completum, & hoc modo, secundum Aristotelem 7. metaphys. tex. 26. 27. & 28. nec materia, nec forma, sed solum compositum est hoc.

Tertio modo potest intelligi ens terminatum, & vltra hoc determinatum ad situm, & hoc modo An gelus, nec substantia non quanta est hoc: demonstratio enim eius, qua aliquid dicitur, hoc, habet locum per prius in re situata: signum autem est. quia tales demonstrationos variantur per variationem situs, quare enim demonstratum aliquid, dicitur hoc demonstratum, aliud dicitur istud: aliud vero demonstratum dicitur illud non est, nisi propter alium & alium situm: ratio vero huius est, quia secundum Boetium inter caeteras notificationes vltimata est per situm. Demonstratio vero est rei certificatio, quia congrue variato situ demonstratio variatur. Vnde etiam nostra imaginatiua demonstrando rem accipit semper situm cum tamen ad formam substantiae separatae nonconueniat demonstrari certitudine determinationis ad situm, licet enim conueniat demonsrari certitudine, qua corporalia transferimus saepe ad spiritualia.

Ad illud de pronomine dico, quod talia non significant proprie, sed exercent, exercent autem non quomodocumque, sed demonstrationem rei determinatae ad situm.

Dices, quando Sacerdos dicit, hoc est corpus meum, nunquid demonstrare intendit aliquid determinatum ad situm, quid enim ad eum de situ? Respondeo, quod etiam secundum antiquos, talis est existentia corporis Christi hic, quod nulla actio potest ipsum attingere, nisi ratione dimensionum; vnde si est mihi propinquum, & ab alio distat, hoc non est nisi ratione ipsarum dimensionum. Vnde quod dicit Innocentius vbi supra: Sicut corpus Christi tradebatur veraciter, sic veraciter demonstratur, & post dicit, quod veraciter manducatur, non esset verum, nisi mediantibus dimensionibus, & motis, & certis dimensionibus moueatur, & terminetur corpus, & hoc vere, vt ipse dicit ibi: ergo intentio Innocentij videtur, quod corpus Cristi terminatur ad situm per dimensiones.

Ad hoc etiam facit illud Hugonis de Sacramentis lib. 2. par. 8. cap. 18. quod tamdiu est corpus Do mini praesens in Sacramento, quamdiu manent dimensiones panis: dico ergo quod ipsum corpus video, tango, & comedo ratione dimensionum, cum quibus vnum & indiuisum est quantum ad effectum secundum, scilicet quo ad esse hoc, licet non quantum ad primum, scilicet quo ad esse extensum.

Ad aliud, quod quaerit, quid est illud tale commune hoc demonstratum.

Respondeo: Aliud est de importato per hoc, & per esse hic, aliud de alijs accidentibus: nam 4. Phys. tex. 30. & 36. dicitur, quod locus quo ad situm, & ordinem vniuersi est immobilis, licet varietur continens materiale, vt aqua, vel vas: sic ergo esse hic, vel esse ad situm determinatum, est tale accidens, quod manet inuariatum, quamdiu dimensiones manent inuariatae: & hinc est, quod mutato continente, puta aqua, vel vase, manet adhuc idem situs, quia videlicet manent eaedem dimensiones: ratio autem huius est, quia dimensiones dant determina tionem ad situm, & ad esse hic, & illud, quod est for male in loco.

Ad propositum, quia dimensiones panis sunt ilJud, per quod trahitur substantia panis ad esse hic, & ad situm determinatum respectu totius vniuersi, non dico quod panis in ordine ad dimensiones habeat situm: sed dico, quod per dimensiones trahitur ad certum situm in vniuerso, ideo manentibus dimensionibus alijs variatis, manet panis in eodem situ & vniuerso. Tunc vltra: Cum igitur corpus habeat eandem habitudinem ad dimensiones panis, quo ad effectum secundum, qui est determinari ad situm, qualem habuit prius panis, ideo determinatur ad situm, ad quem determinabatur panis, & quamdiu manent dimensiones ipsae inuaria- tae, quantumcumque alia varientur, determinatur ad eundem situm. Et si dicatur, quod non est simile, quia panis determinabatur ad situm per dimensiones, quia extendebatur per illas: corpus autem Christi per dimensiones huiusmodi nullo modo extenditur.

Respondeo, extendi, & ad situm determinari sunt duae habitudines distinctae, & vna ab alia potest per diuinam potentiam separari.

Ad quartum respondeo, quod philosophice loquendo, aliquid dicitur hoc per materiam non absolute, sed inquantum habet annexam trinam dimensionem. In proposito autem licet non maneat materia, manet tamen trina dimensio, quare mane bit etiam & idem hoc.

Ad aliud non habeo pro inconuenienti, quod accidens sit subiectum accidentis specialiter in fieri, sicut est situs quod transit, nec volo quod sit idem, quod relatio distantiae.

Ad aliud, quod infertur, quod transubstantiatio esset transubeatio, respondeo: Omnis mutatio denominatur a termino ad quem: quando ergo terminus transitus est de substantia in substantiam, dicetur transubstantiatio, sicut si idem dimensionatum transeat de vino in acetum ratione termini, potest dici transubeatio, transubeatio vero non habet substantiam pro termino, sed ipsum vbi, siue situm.

Dices, corpus Domini non acquirit nisi vbi, & situm. Respondeo, non acquirit vbi, quia vbi est formaliter circumscriptio; nec acquirit situm, sed acquirit magis quandam indiuisionem cum speciebus panis, qua mediante determinatur ad situm Ideo corpus Domini hic, nihil acquirit, nec absolutum, nec respectiuum, propter quod non potest mutari, nec secundum vbi, nec secundum situm sed virtute transubstantiationis tantummodo accipit, quod indiuidatur cum ipsis dimensionibus in quodam tertio: illud vero est hoc demonstrabile sub certa distantia, quod exprimitur per hoc pronomen hoc: Corpus vero Domini nihil hic aliud acquirit, sed ipsum acquiritur illi tertio, secundum quod exprimitur per ly hoc; nec corpus Domini hic mutatur, sed est terminus eius, quod mutatur, quod est(vt dictum est)illud, quod exprimitur per hoc pronomen hoc, quod de pane transit in corpus Christi, vt saepe dictum est.