Quaestio 1

ARTJCVLVS J. Vtrum aliquis actus, factus ex deliberatione, possit esse indifferens ad bonum, & malum.

RESPONDEO. Hic primo suppono quaedam, in quibus omnes concordant: deinde ad pro positum veniam, & primum est, quod actus humanus elicitus ab homine, qualis est ille, qui procedit ab imagina tione nostra sine deliberatione, quod facit denominatiue actum esse humanum, talis (dico) actus nec est bonus nec malus moraliter, & ideo fricare barbam, vt sic non esl bonus vel malus: vnde bo nitas, & malitia in actus connotant ordinem ad ipsam deliberationem. Secundum, quod suppono cum alijs, est, quod actus talis acceptus in generali est indifferens, & huius ratio est, quia actus sumunt speciem ex obiecto: obiectum autem quoddam est bonum, quoddam malum, quoddam autem indisserens ad vtrumque. His pra suppositis, quia quaestio haec non habet difficultatem: Descen dendo magis ad propositum quantum ad actum aliquid consideratum in particulari, & cum deliberatione elicito, quaero: Vtrum talis actus pos sit esse indifferens. Sunt duo modi dicendi, vnus quidem valde probabilis, quod nullus actus potest esse deliberatus circa quodcũque obiectum, quin induat circunstantias aliquas, & maxime circunstantiam finis; ex quo sequitur, quod oĩs actus cum deliberatione elicitus sit bonus vel malus, & per consequens nullus talis indifferens. Haec au tem opinio habet rationes pro se, prima est haec, quia bonitas, & malitia in actu sumuntur ex conformitate ad rationem practicam, tunc sic: Omnis actus factus ex deliberatione habet conformitatem ad ipsam deliberationem, quae est iudicium rationis practicae: sed nullum est iudicium rationis practicae, quin rectum sit vel non rectum: actus autem voluntatis dicitur bonus, quia conformatur iudicio rationis: ergo nullus est actus voluntatis, qui non sit bonus vel malus. Secunda ratio est illa: Nullum verbum est indifferens, quin necessario sit bonum, vel peruersum, quod patet, quia omne verbum vel est respectu boni finis, & sic est bonum, vel, mali, & sic est peruersum; vel est ad nullum finem, & sic otiosum: ergo malum, secundum illud: De omni verbo otioso, quod locuti fuerint homines, ergo multo magis non potest esse actus elicitus a voluntate indifferens, cum verbum non habeat, quod sit bonum, vel malum, nisi ex actu intrinseco voluntatis.

Tertia ratio est ista: priuatiue opposita circa subiectum suum sunt immediata: sed bonitas, & malitia ie habent, vt priuatiue opposita circa actum voluntatis: ergo.

Quarta ratio, quia omnis voluntas eliciens actum aliquem cum deli beratione necessario praestituit sibi aliquem finem: aut ergo actum or dinat ad finem bonum, & sic est actus bonus, aut ad finem malum, & sic est peruersus.

Quinta ratio sumitur ex dictis Augustini, vbi dicit, quod peruersitas estvti fruendis, & frui vtendis: frui autem secundum eum est alicui amo ri inhaerere propter se; vti autem est id, quod in facultatem venerit, in aliud referre, tunc sic: In omni actu voluntatis vel est fruitio respectu eius, quo est vtendum, & sic peruersio; vel vti vtendis, & frui fruendis, & sic est actus bonus; sed omnis actus cum deliberatione a voluntate elicitus vel est frui, vel vti: ergo. Licet illa opinio sit probabilis, videtur tamen mihi aliter posse dici, quod dato, quod omnis actus cum deliberatione elicitus sit bonus, vel malus moraliter, non tamen est meritorius, vel demeritorius. De hoc dixi in quarto libro. Pono enim, quod aliquis non sit in gratia, ille non potest habere actum meritorium manifestum est, pono quod eliciat actum rectum moraliter, ille non esset demeritorius, cum actus non sit malus: ergo.

Alius modus dicendi ad propositum est, quod aliquis actus non est necessario bonus, vel malus moraliter; videtur enim eis, quod minus sit durum, quod actus nullus possit esse elicitus cum deliberatione, quin sit bonus, vel malus, tunc enim non habens gratiam non posset elicere unquam actum bonum, & in non habente gra- tiam actus circa obiectum indifferens est, sicut est leuare festucam, esset demeritorius, vel in habente gratiam, meritorius, quod durum est.

Quid ergo ad quaestionem? Videtur mihi dicendum cum positione vltima, quod est ponere actum cum deliberatione elicitum indifferentem ad bonitatem, & malitiam. Responsiones autem potissimae ad conclusionem illam sunt per oppositum ad illas rationes, in quibus se fundabat opinio alia, arguo ergo primo sic. Omnis actus circunstantionatus circunstantia finis alicuius est actus cum deliberatione elicitus: sed aliquis actus circunstantionatus circunstantia finis est indiffe rens: ergo. Maior patet, quia apponere debitas seu certas circunstantias, praecipue illam, quae principalis est, scilicet finis, quando actus elicitur, non potest esse sine deliberatione. Minor patet. Arguo sic: Est dare finem indifferentem ad bo nitatem, & malitiam: ergo actus circa illum finem erit indifferens ad bonitatem, & malitiam. Antecedens huius Enthymematis probo, quia velle facere, quod placet, & experiri libertatem videtur esse indifferens in his, quae non sunt prohi bita: si enim leuo festucam propter finem, vt faciam, quod placeat, non procedendo vlterius ad aliquem alium finem, quare finis huiusmodi non est indifferens, Videtur enim, quod placeat, Deo, quod homo velit libere, vnde relinquit eum libertati suae in his, quae per eum non sunt praecepta, nec prohibita.

Et ad illa Conclusionem possunt formari ratio nes, per oppositum ad rationes alias opinionis alterius, & primo de conformitate ad rationem, quia ratio potest dictare aliquid agendum, quae ra tio non esset pro tunc recta, nec non recta rectitudine obiecti, vel finis, quia vtroque modo potest esse indifferens. Secunda etiam ratio de verbo otioso non valet, non enim debet censeri verbum otiosum, quando profero sine isto, vt scilicet, expe riar libertatem meam, & delectari, & solatiari, & cantare, & dicere verba honesta, talia non reputo otiosa: sed reputo otiosa illa, quando pro tempore, pro quo sum obligatus ad verba vtilia, conuer to me ad vana, & impertinentia futilia, quae pro tunc non expediunt. Secundo dato, quod talia ver ba otiosa sint peccatum, non esset simile, quia aliter videtur voluntas dominari super verbum, quam voluntas super factum.

Ad illud de priuatiue oppositis dico, quod bonitas, & malitia non sunt priuatiue opposita in actu absolute, sed in actu relato ad bonum, & ma lum finem, ita quod si finis sit indi fferens, actus es set etiam indifferens. sicut, etiam potest responde ri ad alias rationes. Dicetur forte, quod experiri libertatem non est finis intentus cum deliberatio ne, & sic non est actus humanus.

Ista instantia nihil valet, possum enim intelligere hoc, quod est facere, quod placet, & deliberare, vtrum sit pro nunc eligendum, nec tamen talis finis est bonus, vel malus moraliter. Alia ratio de frui, & vti dico, quod potest esse aliquid uti, quod non est actus bonus, nec malus. Ratio autem, quare in actu vtendi inest malitia, est quia contrarie refertur in finem oppositum, puta in deliberationem suam, vnde peccator peccat vtendo re, tum, quia actu re fert eam in contrarium finem: tum quia sic vtitur, quod si occurreret circa illud diuinum praeceptum, contemneret illud, & hinc est, quod vtitur fine vltimo, & fruitur fine alio, puta delectatione sua, praestituit enim sibi bonum creatum, quod eligit alio fine contempto, ideo contemnit Deum propter electionem delectabilem.

Sed in proposito ego pono, quod sic vtar re ali qua, puta libertate mea, quod non reseram actualiter in oppositum finem, nec illam prostituam pro fine, quod si occurteret praeceptum diuinum, dimitterem illam, & sequerer praeceptum, & ideo non dice rer frui illa, licet inhaererem ei, vt modo commodo.