Quaestio 1

ARTICVLVS VNJCVS. Vtrum seruitus impediat matrimonium.

ARGVO quod non, sic: Illud quod est de iure po sitiuo, non impedit illud, quod est de iure naturae, probo, quia ius positiuum non obuiat iuri naturae, quin ipsum potius imitatur: Seruitus est de iure positiuo: ergo matrimonium non impecit illud, quod est de iure naturae, vt probatum est supra. In oppositum est Magister in litera. Respondeo pono aliquas propositiones.

Prima est ista, quod virtus politica, & ciuilis potest esse de iure naturae, quae autem vsitate, & magis proprie est seruitus, licet possit esse iusta non tamen est de iure naturae.

Primum horum probo, vbi considerandum est, quod seruitus politica est illa qua liber seruit principi, sub quo est politice quidem, non dispotice, eo modo quo appetitus inferior subditur rationi politicé, non dispotice 1. Polit. cap. 1. & 3. hanc seruitutem probo possibile esse de iure naturae, quod est de dictamine rationis: nihil propter bonum humanae speciei est de iure naturae, sed expedit ad bonum speciei humanae secundum dictamen rectae rationis: quod aliqui sint inter homines regentes, & imperantes, alij vero sint serui seruitute politica, & obedientes: ergo. Probatio minoris, quia humana species secundum omnia indiuidua non potest esse par in actibus rationis, & corporis, quoniam aliqui pollent in actibus rationis, & deficiunt in fortitudine, & actibus corporis. Alij e conuerso sunt fortes, & praediti virtutibus corporalibus, & deficiunt in actibus rationis,, quare si imperarent, qui deficiunt in actibus rationis, & obedirent, ac exeque- rentur pollentes ratione, & deficientes viribus corporalibus, esset subuersio in bono humanae speciei, quia illi nescirent imperare, & regere, hi vero non possent exequi, propter quod expedit secundum dictamen rationis, quod non omnes habeant imperare, nec omnes exequi & obedire; sed mente pollentes dignum est imperare, pollentes vero fortitu dine, & robore corporis, & deficientes mente est di gnum exequi, & obedire, & haec est ratio Philosophi 1. Polit. cap. 1. ad probandum, quod seruitus politica sit secundum dictamen rectae rationis.

Secundam partem probo, scilicet, quod seruitus despotica, quae est seruitus proprie dicta, licet possit esse iusta, non tamen est de iure naturae, despoticum enim idem est quod seruile. Ista autem seruitus es, quando seruus est vera possessio Domini, sicut est iumentum, & potestt Dominus vendere illum, & alienare pro libito, sicut potest equum suum, & hoc modo loquendo de seruitute, dico quod ipsa non estt de iure naturae, imo magis est contra taleius, quod homo se expoliet sua libertate, tamen dico, quod potest quandoque esse ex iusta causa introducta, & hinc est quod Juristae dicunt, quod talis seruitus estt de iure gentium, quod quidem ius quilibet grammaticus vocat ius naturae.

Quod autem non sit absolute de iure naturae probo, quia illud quod est natura liberum, & habet do minium actuum suorum, quod ipsum amittat taledominium actuum, est omnino contra naturam, & contra ius naturae: sed natura hominis talis est, quod ipsa est dominium habens actuum suorum, quia ho mo est animal dominatiuum naturaliter, est enim dominium actuum suorum in hominibus ex 3. Ethic. 1. Polit. cap. 3. & 4. Seruus autem non est Dominus actuum suorum, imo quicquid potest ex eo prouenire, totum est Domini: propter quod probat ibi Aristoteles, quod seruus non potest habere actus virtuosos, eo quod mouetur tota liter ad imperium domini: ergo quod aliquis hoc modo sit seruus, videtur esse contra ius naturae.

Sed dico, quod talis seruitus potestt induere aliquo modo rationem iuris, & introduci ex dicta causa: hoc autem est interueniente voluntate vtriusque, alterius quidem vendentis se & actus suos alteri propter saluandam vitam corporalem; vel libere dantis se & actus suos, & libere se & alteri subijcientis, & alterius dominium in sua potestate recipientis.

Sed quid de capto in bello, potest ne iuste redigi in talem seruitutem? Respondeo: talis seruitus videtur esse de iure belli, eo quod videtur ibi interuenire mutuus assensus bellantium, quorum quilibet videtur assentire ad illud, quod cum obtinens posssit interficere succumbentem, vbi bellum est iustum, si reseruet eum, videtur quod acquirat eum in possessionem suam, & ad hoc videtur ire intentio, & voluntas vtriusque partis bellantium; quilibet enim magis tenetur se hoc modo alteri subdere, quam quod permietat interfici, & hoc videtur esse secundum dictamem rectae rationis, & ius naturae, idest ius gentium secundum Juristas, quod probo sic. Quicũ- que est Dominus verus alicuius rei, potest ius suum transferre in alterum, & ille potest iuste recipere, & si de facto transferat, eo ipso iste secundum ius gentium videtur esse possessio illius: sed homo est Dominus verus sui, & actuum suorum: ergo quicunque transfert dominium huiusmodi in alterum, qualis est ille qui succumbit in bello, vel sponte & notorie, vendit se, siue se subijcit propter rationalem causam: ergo iste de iure gentium videtur esse possessio alterius, & seruus seruitute despotica.

Sed quid ad Aristotelem, qui videtur dicereprimo politic. quod captus in bello non sit seruus naturaliter. Respondeo, Arist. dicit, quod seruitus hominis acquisiti in bello non est seruitus naturalis, cuius ratio est, quia captus in bello quandoque magis est praeditus ratione, quam ille qui acquisiuit, ideo vt sic non est secundum dictamen rationis naturalis; contra hoc tamen bene sat, quod sit de iure gentium, quia hoc habet pactum belli, quod succumbens acquiratur obtinenti in possessionem. Sciendum tamen est, quod vt dicum est, ista seruitus posset tolli quando domini non prudenter regerent, & recte sibi subditos, vt decet, nec est recursus ad alios superiores dominos, tunc dico, quod serui possent excutere iugum seruitutis, & ex hoc sunt quandoque rebelliones iustae, quando scilicet regnum est iniusum, nec habetur alius ad quem possit recurri pro iustitia, & princeps nollet cessare ab iniustitia sua, & praesumeretur malitia eius incorrigibilis.

Nunc viso de seruitute, quae est secundum leges naturales secundum dicamen rationis, & quae secundum ius gentium, & quae iusta, & quae non iusta, videndum est si seruitus secundo modo sumpta scilicet despotica impediat matrimonium. Et pono propositionem istam. Quod seruitus ignorata impediat matrimonium, & hoc in ordine ad persona m melioris conditionis, vtpote si persona melioris conditionis contrahat cum existente in seruili conditione, quam tamen ignorat, talis conditio ignorata impedit matrimonium, talis etiam conditio ignorata dirimit iam contractum. In ordine vero ad personam inferioris conditionis, & potestatis, non dirimit; sed si conditio illa esset scita, teneret matrimonium vtrobique; hoc sic intelligo, si enim seruus contrahat cum libera, non potest seruus ex parte sua rescindere matrimonium, sed libera, poterit rescindere illud, si nesciens conditionem seruitutis contraxit.

Quod si sint pares, & vterque eiusdem conditionis simul, tunc tenet matrimonium, nec potest dirimi ex parte cuiuscunque; sed si impares sint, impar conditio seruilis impedit, & dirimit, & potest rescindere, qui est melioris conditionis: Ratio est, quia talis contractus matrimonialis venit contra bonum prolis, eo quod proles erit sua, nec poterunt eam parentes propter impedimentum seruitutis congrue educare, nec haberet liber successionem in haereditate, maxime vbi seruitus se tenet ex parte mulieris, quia foetus sequitur matrem quo ad seruitutem.

Est etiam secundo contra bonum fidei, quia tempore, quo serua teneretur reddere debitum viro, po terit eum dominus destinare ad remota.

Est etiam contra bonum Sacramenti, quod est insolubilitas, poterit enim dominus diuidere seruam a viro quoad propriam cohabitationem. Et intelligenda sunt illa de seruitute ignorata, & praeueniente contractum, quia de seruitute subsequente non habent locum. Vbi considerandum est circa seruitutem subsequentem, quae est, quando alter coniugum se facit seruum post contractum matrimonium.

Quod autem vxor se facit seruam, aut vir: Si vxor, talis seruitus non tenet: mulier enim est in potestate viri, & quo ad corpus, & quo ad coha- bitationem, & regimen, & gubernationem. Si vero vir se facit seruum, tenet seruitus, & matrimonium stat, & si mulier petat debitum, tenetur vxori reddere illud, etiam Domino renitente, quia obligatio fuit prior ad vxorem, quam ad dominium & non potuit se obligare alteri in praeiudicium actus matrimonialis, ad quem fuit primo obligatus.

Sed est dubium, vtrum seruus, & ancilla possint contrahere sine voluntate domini. Dicunt quidam, quod sic. Ratio eorum est, quia fortior est obligatio, quae est de iure naturae, quam quae est de iure positiuo: sed obligatio ad dominum est de iure positiuo, obligatio autem matrimonij est de iure naturae. Alij tenent oppositum, & rationem soluunt, quia licet contrahere in generali propter conseruationem speciei sit de iure naturae, non tamen est de iure naturae, quod quilibet contrahat, & quod ille, vel ille.

Dico tamen, quod licet seruus ipse, & actus eius sint domini, actus tamen generationis non est domini, imo respectu illius acttus seruus liber est, nec obligat actum matrimonij domino, eo quod se facit seruum, actus enim iste cadere non potest sub dominio alterius, quia de se est liber, ideo quo ad hoc iste est liber.

Arguo sic: Licet seruus non se possit obligare quo ad actus, qui sunt domini; potest tamen obligarequo ad actus, respectu quorum est liber, sed respecu generationis est liber, vt dictum est, nec enim illum actum transtulit in dominium: contractus autem matrimonialis est respectu istius actus generationis: ergo sine voluntate Domini potest contrahere matrimonium tam seruus quam ancilla, nec pertinet ad dominum prohibere eos, quin imo dominus peccaret impediendo.

Sed nunquid si dominus praecipiat vni ire Romam, & alteri Parisios, vnde contingat cohabitationem eorum mutuam impedire, tenentur ne in tali casu domino obedire? Dico, quod vbi separatio illa esset ex causa rationali, & ad tempus, puto quod tenerentur obedire; vbi vero Dominus separationem praeciperet ex malitia, vel irrationabiliter sine rationabili causa, dico, quod non tenerentur obedire, quinimo possent mutuo coha bitare. Ad argumentum patet quid dicendum.