Quaestio 1

ARTJCVLVS J. Vtrum Angeli fuerint creati tales, quales hodie sunt quoad gratuita.

QVANTVM ad primam quae stionem arguo primo, quod Angeli fuerunt crea ti tales, quales hodie sunt quoad gratuita, Quia non sunt deterioris conditionis Angeli, quam corpora caelestia: sed corpora caelestia ab instanti suae creationis fuerunt creata perfecta extrinsecis perfectionibus talia, qualia hodie sunt: ergo.

In oppositum est, quia Daemones nunc sunt in culpa, sed non fuerunt ab instanti suae creationis sub culpa, ideo, & c.

Respondeo pono hic aliquas Propositiones. Prima est, quod Angeli mali non fuerunt a principio creati sub culpa.

Hanc probo, quia aut fuissent sub culpa a Deo creata, aut a libero arbitrio: non primo modo, quia ille fuit error Manichaei, videlicet, quod Angeli mali fuerunt, siue sunt mali creati a Deo malo; & ad hoc est congruentia, ne scilicet Deo attribueretur daemonis malitia, nec secundo mo do, quia hoc appropinquat ad articulum excom municatum Parisijs.

Secunda propositio est, quod Angeli boni non fuerunt creati in gratia, licet opinio multorum sit ad oppositum, & pro eis videtur esse auctoritas Gregorij, exponens illud. Omnia foramina tua, &c. Tamen vna ratio est ad oppositum, quae mouet me, quia tunc angeli mali fuissent aliquan do in gratia.

Similiter, quomodo peccassent postea? Si dicas, quod boni tantum fuerunt creati in gratia. Contra. Ergo Deus fuisset acceptor personarum. Et confirmo, quia secundum Scripturam, aliqui de nobilibus ceciderunt, quomodo ergo Deus eis gratiam non dedisset, scilicet eis, qui habebant meliora naturalia.

Confirmo, quia potuissent se secundum hoc excusare.

Ad haec etiam est congruentia vna, ne videretur gratia essse eis a natura, sed ex mera liberalitate Dei, & secundo vt mererentur saltem de congruo suae gratiae collationem. Haec videtur intentio Augustini super Genes. ad litteram, vbi vi detur sentire, quod natura Angelica creata fuit informis, sicut materia prima.

Quantum ergo ad has duas Propositiones po test dici, quod ab instanti creationis vsque ad instans confirmationis beatorum, & damnationis malorum fuerunt quatuor morulae, vt prima fuerit instans creationis, & in illa omnes An geli fuerunt aequales tam boni, quam mali. Quilibet enim in illo instanti fuit creatus in rectitudine naturali, & in istis primis naturalibus habuerunt aliquam moram, pro via, in qua fuerunt omnes quodammodo viatores, licet non tantam, quantam habemus nos moram, in qua quidem mora quilibet se poterat libere conuertere ad Deum secundum liberalitatem volun tatis, & in illa mora mali conuersi sunt ad naturalia, & habuerunt vanam gloriam, & in hoc fuit eorum primum peccatum, non in appetendo Dei aequalitatem, sed in se ipsis ardentissime glorian do, quod est maximum peccatum infra genus superbiae.

In eadem autem mora boni conuertentes se ad sua naturalia non inciderunt in vanam gloriam, sed fuerunt adhuc in deliberatione sua, & hoc est terminus secundae morae.

Tertia mora fuit, in qua mali visi sunt tentare bonos ad simile peccatum vanae gloriae, & illi e contra renitentes adiuti gratia, Deum super om nia dilexerunt, & se submiserunt, non extulerunt: & in hoc meruerunt, & istud erat praelium Michael, & Angelorum eius, de quo eius, & c. Apocal. cap. 12.

Vltima mora erat, in qua mali, qui iam deuiauerant, ruerunt in damnationem, & boni, qui me ruerant, beati facti sunt, & secundum hanc viam patet, quod peccatum malorum praecessit meritum, quod videtur concordare cum Magistro in in littera. Licet alij teneant oppositum, quod conuersio beatorum praecessit damnationem ma lorum, quia secundum eos in secundo instanti meruerunt boni, & non statim demeruerunt mali, quod est contra Magistrum.

Aliter potest poni, quod in primo instanti fuerunt in rectitudine naturalium, & ibi statuta fuit mora aliqua pro via, vt dictum est secundum pri mum modum dicendi, & tunc incaepit secunda mora, in qua mali conuersi ad naturalia, erecti sunt ad vanam gloriam: Boni vero conuertentes se ad naturalia non erecti sunt, & ibi mali nisi sunt tentare bonos, & fuit mutua decertatio hoc mo do inter eos.

Tertia mora fuit, in qua boni adhaeserunt Deo, & mali auersi sunt ab eo vsque ad consumationem peccati, & tunc incaepit status damnationis illorum, & gloriae perpetuae aliorum. In ista enim mora sunt facti hi, & hi in termino, vel secundum aliquos in alia mora sequenti, vt ponan tur quatuor morae.

Tertia Propositio est, quod licet nec istti, nec illi fuerunt creati in gloria, vel paena, tamen potuerunt in primo instanti Angeli boni creari in gloria, & mali in paena.

Hanc Propositionem probo, quia omne m formam absolutam aptam natam recipi in subie cto potest Deus inducere in subiectum, in quocunque instanti subiectum habet esse sine repugnantia ad illam formā: sed gloria, & paena sunt quaedam formae absolutae, patet de gloria, siue ponatur, quod sit habitus, siue actus, siue passio, vel de lectatio, paena etiam est forma absoluta, quidquid ponatur esse talem paenam, de quo infra. In primo etiam instanti fuit voluntas Angeli in pura potentia ad vtrunque, & non sub forma aliqua repugnante: ergo.

Sed hic oriuntur aliqua dubia. Primum quia paena supponit demeritum, alias Deus fuisset iniustus:

Respondeo. quod paena in quantum paena bene supponit demeritum; similiter premium in quan tum praemium supponit meritum, & ideo dico, quod gloria non habuisset tunc rationem praemij, nec tristitia rationem paenae, sed tantum fuisset af fictio quaedam, & delectatio. Paena ehim super absolutum tristitiae importat respectum ad deme ritum. Sed quid de rigore iustitiae, potuitne Deus absolute iuste creare bonos in gloria in primo in stanti, alios in paena? an hoc fuisset contra rigorem iustitiae? Videtur, quod non, immo secundum aliquos modernos est verum, quod Deus potuit hos creare sub paena, hos vero sub gloria, secundum quod placuit, siue praeuidit de iustitia ali cuius, & hoc probant per illud Apostoli, quod potuit vasa fictilia facere, illa in contumeliam haec in honorem.

Sed aliter potest dici. Cum enim Angelica na tura ordinetur ad gloriam, sicut ad proprium finem, non videtur quod Deus obseruata iustitia posset creare naturam rationalem sub perpetua carentia finis proprij, absque demerito ipsius. Et ad illud Apostoli diceretur, quod Apostolus loquitur supposita culpa originali, hac enim suppo sita, quia tota natura est sub demerito, & iusta pri uatione gloriae propter demeritum, nulli faceret Deus iniuriam, cum damnaret animam propter peccatum originale.

Ad argumentum in oppositum respondeo, quod non est simile de caelo & Angelis, vt patet per con gruentias, & rationes in corpore quaestionis.

ARTJCVLVS JJ. Vtrum Angelus potuit peccare in primo instanti suae creationis.

QVantum ad secundam quaestionem arguo primo, quod Angelus malus potuit peccare in primo instanti creationis suae: Quia non est minoris efficientiae potentia libera in agen do, quam potentia naturalis, aeque enim potentior est, & efficaciter agit, quando agit: sed poten tia naturalis potest elicere operationem, & actio nem propriam pro primo instanti, in quo est, sicut patet de sole, qui in primo instanti, quo fuit, produxit radium: ergo.

In oppositum est Articulus excommunicatus, qui dicit, quod Angelus peccauerit in primo instanti. Praeterea, sicut primus actus generationis est a generante, non a se; sic primus actus naturae rationalis conditae a Deo est a Deo: ergo ille non potest esse malus, alias actus malus esset a Deo.

Respondeo primo pono duas opiniones, secun do ali qualiter mediabo, etsi quaelibet harum opi nionum, quia non distinguunt, includit magnam difficultatem. Est ergo opinio vna, quod Angelus non potest mereri, nec demereri in primo instanti; male tamen potest ratio bona inueniri ad illam Conclusionem.

Aliqui arguunt, quod hoc ideo est, quia hic primus actus naturae imputatur ipsi producenti: exemplum, sicut primus actus Tibiae claudicantis imputatur producenti tibiam, & primus actus generationis ponitur esse a generante r. phys. sed quod Deus producat Angelum sub actu malo, est erroneum. Haec ratio non concludit: Maior enim vera est de actu naturali, qui necessario communicatur naturae. In talibus enim agens, quantum dat de forma, tantum dat de actu naturali: de actu autem, qui sequitur libertatem arbitrij, ratio non concludit, quia non oportet, quod ille sit ab eo, qui producit naturam, nam ante alios non esset liber, de isto igitur actu oportet probare, quod non esset in primo instanti. Ideo alij adducunt rationem aliam talem: Termini duarum mutationum impossibile est, quod sint simul, maxime si mutationes sint ad inuicem subordinatae: si cut generatio, & loci mutatio: sed creatio, & auersio sunt mutationes essentialiter ordinatae. Vna enim habet pro termino naturam, alia vero praesupponit naturam: ergo.

Sed nec haec ratio concludit efficaciter. Dicetur enim ad maiorem, quia termini duarum mutationum non sunt simul natura, possunt tamenesse simul tempore, etiam si sint ordinati in inquisitione veritatis speculatiuae, talis processus est in inquisitione veritatis practicae, sed in inqui sitione veritatis speci ficae, primo praecedit inuestigatio, quae consistit in quodam discursu sillogistico, & post hanc sequitur sententia determinata intellectus: ergo in proposito, in inquisitione veritatis primo praecedit inquisitio quaedam, siue consilium, sed consilium est sillogisticus quidam Elencicus, quasi sillogismus contradictionis, quae quidem contradictio est inter oppositas extimationes, quas accipit: ergo.

Vnde si occurrat aliquid agendum, non dicitur perfecta deliberatio, nisi accipiat vtramque partem contradictionis. Perfecta enim deliberatio est discursus capiens vtramque partem contradictionis.

Hanc probo per Philosophum 7. Ethicor. cap. 3. ipse enim ibi dicit, quod voluntas bene elicit contra scientiam in vniuersali, non autem contra scientiam in particulari. Immo omnis electio concomitatur necessario extimationem aliquam conformem, licet falsam, ergo in omni electione vide tur, quod sit quaedam sumptio duarum oppositarum extimationum. Vnde accipitur primo maior aliqua, puta, malum est fornicari, quia bonum rationis est eliciendum, sed hoc est extimatio quaedam enunciatiuae, & in vniuersali, & non in particulari: ideo ad hanc nondum sequitur electio, sed post modum in con tinens occurrente passione, licet habeat illam vniuersalem, accipit tamen oppositam extimationem in particulari, puta, modo est bonum fornicari cum illa, quia omne delectabile est eliciendum, & tunc voluntas determinat primo talem extimationem, & facit eam esse imperatiuam, quam statim sequitur electio conformis in voluntate. Hoc etiam patet in naturalibus, quare enim brutum non agit libere? certe quia non habet oppositas extimationes, quas quidem si haberet, ita ei imputaretur, ficut nobis. Hoc idem patet in principio, nam coactus non imputatur propter defectum deliberationis, & ratio est, quia nunquam est voluntarium, nisi quod est sine vi, & sine ignorantia circunstantiae, quae quidem ignorantia, quando est inuincibilis, excusat ab imputatione, & facit actum esse voluntarium: ergo requiritur ad hoc, quod actus sit imputabilis, scientiaomnium circumstantiarum: sed vbi non est deliberatio de omnibus circumstantijs cum vtraque parte contradictionis, ibi est ignorantia inuincibilis: ergo ibi tollitur, quod actus sit imputabilis: ergo,

Sic igitur patet ina mai scilicet, quod electio ad hoc, quod sit imputabilis, necessario prae supponit determinatam scientiam conformem in intellectu, quae est finis consilij, & oppositarum extimationum. Minorem probo; quia licet Angelus non discurrat a principio ad conclusionem, eo quod in eodem instanti intelligit prin cipium, & conclusionem, sicut est forte de quocunque bene habituato, tamen in eodem instanti non habet oppositas extimationes, vt quod intelligat conclusionem affirmatiuam in vno principio, & in alio negatiuam, alias haberet simul oppositos sillogismos: ergo.

Nec ratio concludit Theologo, sed si ponatur quod Angelus vnico actu intellectiuo simul intelligit, vt expresse videntur sentire Aristoteles, & Commentator, tunc non concluderet ratio ista efficaciter contra eos.

Nunc moueo dubia, & Primo circa maiorem, & probo, quod ex ea sequitur, quod nunquam aliquis poterit peccare, quia impossibile est, quod aliquis simul habeat oppositas extimationes.

Respondeo, non dixi in maiori, quod omnis actus imputabilis supponat in eodem instanti oppositas extimationes, sed dixi, quod praesupponit sententiam sequentem extimationes oppo sitas, non dico simul.

Secundo arguo contra Conclusionem, quia actus, qui est demeritum, est imputabilis. Tunc sic, Qui potest in primo instanti demereri, potest in primo instanti elicere actum imputabilem: sed Angelus in primo instanti potest demereri: ergo. Probo, quia Christus in primo instanti potuit mereri: ergo non repugnat naturae intellectuali mereri in primo instanti, ergo nec demereri.

Probo, quia opposita sunt apta nata fieri circa idem subiectum.

Respondeo, Magister videtur dicere in tertio libro, quod & alij multi Doctores, quod Christus non meruit primo instanti actu elicito, sed habitu, qui est principium meriti, sed ego aliter teneo; & puto, quod Christus ab instanti suae conceptionis habuit actum elicitum, quo elicit obedire patri vsque ad mortem, in virtutecuius omnis alius actus fuit meritorius, & ita fuit possibilis in Angelo. Et ad formam argumenti respondeo, si ita fuit de Angelo, sicut de Christo, in quo fuit ab instanti omnis scien tia, & ideo in primo instanti illo habuit tantam scientiam de eliciendo actum electionis, sicut si fuissent in eo omnes sillogismi contradictionis per tempus praecedens, quia tempus adhuc nihil facit, sed credo, quod ita fuit de facto inChristo, si inquam ita ponatur in Angelo, sicut in Christo, concedo conclusionem, ita de Angelo, sicut de Christo.

Tunc ad argumentum in oppositum, bene probat, quod potentia libera in primo instanti potest elicere actum defectuosum; sed non probat, quod actus ille elicitus in primo instanti sit impu tabilis; quia ad hoc requiritur apprehensio oppositarum extimationum vtriusque partis contradictionis.

Ad argumentum dico, quod loquitur de facto, quia appropinquat ad errorem Manichei, & si lo quatur de possibili, dico, quod loquitur quantum ad rationem imputabilitatis.

Ad rationem aliam in oppositum dico; quod actus ille non imputatur agenti, nisi quando sequitur necessitatem naturae potentiam elicitiuam. In proposito autem actus ille contingen- ter eliceretur, & ideo imputaretur sibi, & non Deo.

Notandum est autem, quod dicunt aliqui, quod primus actus Angeli fuit apprehensio bonitatis diuinae, cuius ratio est, quia primum obiectum voluntatis suae erat bonitas diuina: quaelibet autem potentia primum actum elicit circa primum obiectum eius: ibi autem non cadebat peccatum: ergo non video quod ratio illa multum concludat. Sed de hoc alias.

Si arguatur contra maiorem rationis, quod omnis, qui peccaret, peccaret necessario ex scientia, quia per te ignorantia facit inuoluntarium: & quia dicis, quod omnem actum imputabi lem praecedat scientia intellectus sequens consilium, discurrens per oppositas extimationes, & tunc sequitur, quod Saracenus non peccabit, nec aliquis, nisi qui agit contra scientiam.

Secundo quia dato, quod non praecedent oppositae extimationes, adhuc libere elicit actum, quia potest elicere, & non elicere: ergo imputaretur ei.

Et tertio, quia saltem posset in primo instanti peccare peccato omissionis. Potuit enim per te elicere actum istum, quo cognosceret Deum super omnia esse diligendum in primo instanti, & in illo instanti potuit omittere, ne diligeret, suspendendo actum voluntatis conformem absque hoc, quod eligeret actum oppositum, & tunc pec casset peccato omissionis.

Et quarto, quia Angelus in eodem instanti ap prehendit principium, & conclusiones: ergo potuit in eodem instanti habere totum discursum consilij, & conclusionem, quae est scientia intellectus, & cum hoc in eodem instanti electionem conformem in voluntate: ergo maior, licet esset vera, non tamen facit ad propositum.

Ad ista respondeo. Ad primum dico, quod omnis peccans habet oppositas extimationes, & discursum consiliatiuum, & scientiam intelle ctus praecedentem electionem, & sequentem consilium, & ideo licet actu non habeat, dummodo posset habere actus defectuosos, est sibi imputabilis, & ideo non est imputabilis primo, est autem imputabilis Saracaeno, quia ille non potest habere praedicta, iste vero sic.

Ad secundum, non sequitur, Actus libere elicitur: ergo est imputabilis, & tu probas, quia potest illud vitari. Respondeo, verum est casu, non scienter, ideo non imputatur: actus enim non imputatur agenti, quia videt, quod non esset agendum, & tamen agit.

Ad tertium dic eodem modo, quod omittere potest bene a casu, sed si scienter omittat; oportet quod videat non omittendum, & tamen omit tat. Sic igitur ad formam argumenti concedo, quod in primo instanti potest cognoscere Deum esse diligendum, vt patet de generatione, & alteratione. Generatio enim praesupponit alterationem, non tempore, sed natura. Consimiliter illuminatio Solis praesupponit productionem Solis, & tamen sunt simul tempore: ergo sic in proposito, licet auersio naturaliter praesupponat productionem naturae, potest tamen esse simul tempore.

Alij arguunt aliter sic. Nullus actus est pecca tum, nisi procedat ex deliberatione: sed de libera tio non potest esse in instanti creationis: ergo. Ma ior patet, quia peccatum non est nisi ex elect ione: electio autem est finis consilij: consilium vero includit deliberationem: ergo.

Et confirmatur, quoniam licet Angelus non discurrat in naturalibus, tamen discurrit in supernaturalibus. Appetitus enim beatitudinis est de numero supernaturalium: ergo Angelus indigebat discursu in actu appetendi beatitudinem, in quo fuit primum peccatum eius; sed talis deliberatio, & discursus non potuit esse in primo instanti: ergo.

Contra: Ratio ista non videtur concludere, quoniam Angelus in primo instanti potuit habere notitiam de Deo, & si non intuitiuam, abstractiuam: ergo in primo instanti potuit considerare circa Deum, quod eius essentialitas non erat rationabiliter appetibilis.

Item: Cum non immutetur eius natura respectu supernaturalium, quinimmo est eadem respe ctu naturalium, & supernaturalium, non apparet, quare si principium fuisset ei reuelatum respectu conclusionum supernaturalium in instanti, quare non potuisset in instanti inferre conclusionem, cum simul inducendo possit cognosci conclusio cum principio, & hoc tempore, licet non natura. ideo additur alia ratio ab alijs talis. nullus actus hominis est peccatum, nlsi sit libere, & contingen ter elicitus: sed nullus actus potest libere, & contingenter elici in primo instanti: ergo.

Maior nota est; quia peccatum non est, nisi in ijs, quae sunt in nostra potestate. Minorem probo, videlicet quod in primo instanti, in quo est potentia, non est libertas ad actum, quia si peccauit in primo instanti, aut potuit non peccare, antequam peccauit, & hoc non fuit; aut postquam peccauit, & hoc non, quia nulla potentia est ad praeteritum. Vnde comendat Philosophus dictum Solonis, quod hoc solo priuatur Deus ingenita facere, quae facta sunt. Aut quando peccauit, & hoc est impossibile, quia omne, quod est, quando est, necesse est esse per Arist. 1. Periermen. c. 6.

Sed haec ratio eliditur per communem opinionem, quoniam Deus ab aeterno praedestinauit hominem, & tamen libere praedestinauit: ergo non aufert libertatem in actu, pone quod potentia sit simul tempore cum actu, & praeterea actus non elicitur libere, nisi pro instanti, pro quo elicitur: quia nihil est contingens, quan do non est: ergo accidit actui adhoc, quod sit contingens, quod potentia eliciens praecedat ipsum tempore. Et ratio adducitur ab alijs, quia Angelus vel fuit oreatus in gratia, vel non. Si sic, sicut videtur Augustinus dicere, & similiter Hieronymus super losue, sequitur, quod non potuerit peccare in vno instanti, quia gratia, & peccatum non possunt esse simul. Si non fuerunt creati in gratia, aut peccasset deliberatione natu rali, & tunc non ilprimo instanti, quia illa est in tempore; aut deliberatione supernaturali, & talis non potest esse erronea, cum causetur a Deo: ergo.

Haec etiam ratio non concludit, & primo dico, quod Angeli non fuerunt creati in gratia, sicut Magister expresse dicit in littera, & hoc accipiendo gratiam gratum facientem. Et cum arguitur, aut peccassent naturali deliberatione, aut supernaturali. Concedo, quod naturali. Et cum infertur, quod ista non est in instanti, hoc non probatur, & ad hoc responsum est supra. Propter defectum ergo harùm rationum tenent aliqui Doctores, quod Angeli potuerunt peccare in primo instanti, licet non concedant, quod fuerint de facto, propter articulum excommunicatum, & adducunt quantum ad possibilitatem aliquas rationes, quarum vna est: quia voluntas pro quocunque instanti potest habere actum libere elicitum potest peccare, quia in illo instanti potest recte, & non recte agere, & potest pro tunc in vtramque partem contradictionis: sed voluntas Angeli in primo instanti suae creationis potuit elicere libere actum suum. Cuius ratio est, quia secundum Augustinum, effectus potest esse coaeuus suae causae, & non est hoc minus verum de causa naturali, quam de libera. Pro quocunque enim instanti potest poni causa libera, pro illo instanti potest agere, sicut & causa naturalis, causa autem libera pro quocunque instanti agit, libere agit: ergo. Nec obuiat, si ponatur quaecunque inclinatio naturalis, quia inclinatio ipsa non necess itat agens liberum: ergo pro instanti in quo est, potest agere, & non agere.

Nunc pono Conclusionem intentam, & est ista, quod peccatum quandoque sumitur pro defectu, sicut dicitur in secundo Physicorum, quod monstrum est peccatum in natura, & hoc modo peccatum est carentia alicuius debiti sibi inesse secundum naturam. Quandoque autem peccatum accipitur pro imputabilitate, & hoc modo peccatum est in actu de necessitate deuiante a regula recta.

Hanc distinctionem innuit Philosophus in tertio Ethicorum capite quinto in medio, qui dicit, quod defectus quidam sunt, qui non sunt imputabiles, vt est caecitas a natura, quidamvero sunt imputabiles, cuiusmodi est caecitas ex vitio, puta ex ebrietate.

Tunc ad propositum dico, quod aliud est voluntatem peccare, accipiendo peccatum pro defectu alicuius circumstantiae, quam recta ratio dictat debere esse in actu: & aliud est elicere huiusmodi actum, & cum hoc, quod sibi imputetur.

Hoc praemisso pono secundam Conclusionem, non video, quod voluntas Angeli in primo instanti creationis suae non potuit elicere actum defectuosum primo modo: accipiendo autem pro imputabilitate, dico, quod Angelus non potuit peccare in primo instanti, idest non potuit actum imputabilem sibi elicere. Secundum hoc concordantur opiniones praedictae: nam Pri ma opinio tendit ad secundum modum, videlicet ad imputabilitatem actus. Secunda vero opinio aspicit ad actum simpliciter defectuosum, ad aliquam circunstantiam deficientem.

Hanc igitur Conclusionem probo primo, quoad primum membrum sic. In quocunque instanti sunt omnes causae alicuius actus, potest actus elici, si sit circumstantionatus, vel carens circumstantia debita in esse. Haec propositio patet, quia pro quocunque instanti potest poni causa, potest poni suus effectus, per Aristotelem 9. metaphys. de potentia propinqua: sed in primo instanti suae creationis Angeli fuerunt omnes causae, quae sunt actiuae necessariae ad actum circumstantionatum: ergo pro isto instanti potuit elicere actum circumstantionatum, vel etiam carentem aliqua debita circumstantia: ergo.

Maior probata est. Minorem probo, quia Angelus in primo instanti potuit intelligerese, nam habuit intellectum agentem, & possibilem, & obiectum praesens, quae sunt cau sae concurrentes ad intellectionem. In eodem etiam instanti potuit se diligere, quia licet actus intellectus sit prior natura actu voluntatis, tamen potest esse simul tempore. Non enim minus voluntas potuit se diligere pro primo instanti, quam se intelligere. In illo etiam instanti dilectio illa potuit habere circumstantiam debitam, eliciendo amorem, qui natus est esse rectus circa se, & potuit habere circumstantiam oppositam eliciendo actum circa se; qui secundum rectam rationem natus est elici circa Deum, puta, amando se super Deum: ergo in isto instanti potuit habere actum perfecte circumstantionatum, & actum etiam defectuosum a recta ratione per superabundantiam alicuius circunstantiae malae, vel per defectum circumstantiae bonae debitae inesse. Vnde possibile fuit, quod in primo instanti obijceretur sibi beatitudo, & pro isto instanti illam appeteret, non considerando de gratia, & hic actus ponitur a quibusdam primum peccatum Angeli, quia appetijt gloriam, non per gratiam & misericordiam Dei, sed quasi debitam sibi propter excellentiam suorum naturalium.

Secundo probo Conclusionem quoad secundum membrum, videlicet, quod Angelus in primo instanti creationis non potuit elicere actum defectuosum imputabilem sibi, tamen est valde difficile hoc probare: Quia in primo instanti potuit actum defectuosum elicere libere, & non coacte, quare ergo si non coactus, & si poterat non elicere, non imputaretur sibi, si elicuisset talem actum? & videtur mihi, quod posset sic argui.

Ad omnem actum imputabilem necessario concurrit determinata scientia intellectus sequens consilium, & oppositas extimationes sed oppositae extimationes non possunt esse in primo instanti: ergo.

Maior patet. Dico autem notabiliter scientiam intellectus, quia nullus actus, qui non est electio, videtur esse imputabilis. Electio autem est appetitus praeconsiliati: ergo electionemnecessario praecedit intellectus scientia, qui finis est, & e conuerso consilij conformitas ipsi electioni.

Tunc probo hoc sic. qualis processus est super est omissio amoris Dei omnia, sed illa omissio, etsi sit defectus, non est tamen imputabilis, ni si praefuerit, scientia de non omittendo, & tamen hac contraria extimatio sequitur deliberationem consilj: ergo.

Ad quartum dico, quod licet Angelus in eodem instanti apprehendat principium, & conclu siones, tamen non contrarias extimationes simul potest habere, vt dictum est supra.

ARTJCVLVS JJJ. Vtrum Angeli in primo instanti creationis potuerint peccare.

AD tertiam quaestionem arguo primo, quod Angeli absolute non potuerint peccare, quia in Angelis nulla erat ignorantia in intellectu: ergo non potuerunt peccare actu deordinato in voluntate. Consequentiam probo, quia omnis malus est ignorans per Phylos. 3. Ethic. c. 1. post medium. Vnde dicitur ibi, ignorat quidem omnis malus, & per ignorantiam mala fiunt. Antecedens probo, tum quia Angeli fuerunt creati perfecti in naturalibus, tum quia paena praecessisset culpam, & ignorantiam, cum ignorantia sit pae na peccati.

Contra, quia factum praesupponit potentiam, vt Phylos. 9. metaph. tex. 5. dicit contra Garrit. sed Angelus peccauit de facto: ergo.

Respondeo. pono duas Propositiones. Prima est, quod peccabilitas Angeli non habet ortum ex possibilitate inconsiderationis, vt quia fuit inconsiderationis, siue possibilis ad non considerã- dum, ideo potuit peccare.

Hanc Conclusionem pono propter opinionem cuiusdam Doctoris, qui dicit sic, quod videlicet in omni peccante praecedit primo quidam defectus in intellectu, ita quod in intellectu praecedit error, qui est asserere falsa pro veris, & hic error formaliter est quoddam nescire, & ille reputatur defectus primus in intellectu, qui est, nescire illa, quae homo tenetur scire: alius defectus in intellectu est inconsideratio, quando videlicet intellectus non habet in actu illud, quod habet in habitu.

Tunc ad propositum dicunt, quod licet in intellectu Angeli non fuerit error, & ignorantia, quia perfecti erant in naturalibus, tamen fuit ibi alius defectus, quod idem est, quod non considerare circunstantias, quas si considerasset, non peccasset. Illa autem circunstantia secundum Sanctos, & Beatos est gratia, vnde omisit conside rare gratiam Dei, & ideo appetebat beatitudinē sibi dari sine gratia. Appetere enim beatitudinē absolute non erat actus deformis, quia vel Ange lus appetijsset, quod sibi datum non fuisset, ideo si appetijsset gloriam, ad quam ordinatus erat, nihil inordinatum appetijsset, sed quia omisit considerare de gratia. Beatitudo autem non erat apta haberi sine gratia, & istam circunstantiam omisit considerare, ideo peccauit, in quantum bea titudinem elegit habere sine gratia, quam non considerauit, licet teneretur considerare: ergo inconsideratio illa fuit causa, quare peccauit, ideo posse non considerare est causa, quare Angelus potuit peccare.

Sed istam opinionem non puto esse veram, ideo pono oppositam propositionem, & probo eam primo sic: quia si inconsideratio fuit causa, quare Lucifer peccauit, quaero, quare Lucifer habuit magis illam inconsiderationem, quam alius An- gelus bonus, qui erat multo imperfectior eo innaturalibus: aut a casu, & sic peccasset a casu. Nunc autem peccatum est in his, quae sunt a proposito, & ex deliberatione: aut fuit ex conditione naturae, & hoc non, cum habuerit naturalia splendidissima, & splendidiorem considerationem: aut fuit a voluntate istius nolentis consi derare, quod alia voluntas alterius volebat con siderare, & si sic, habeo propositum, quod prima radix peccati non fuit in Angelo ex parte voluntatis, sed ex parte intellectus.

Secundo ad idem, Quia si peccatum Angeli fuisset inconsideratio de gratia, sequitur, quod non fuisset peccatum. Ratio est, quia appetere bonum sub ratione illa, sub qua est appetibile, non est peccatum: Sed beatitudo secundum se, & per propriam rationem est quoddam appetibile, tamen per rationem gratiae: ergo appetere beatitudinem absolute, non considerando de gratia, non est peccatum.

Et confirmo, quia naturalis inclinatio est ad appetendum beatitudinem: secundum enim Augustinum, omnes volumus esse beati.

Et confirmo tertio, quia multum refert habere actum electionis indebite circunstantionatum priuatiue, & contrarie, hoc est, elicere actum cum circunstantia opposita, vel elicere actum carentem praecise circunstantia debita, absque hoc, quod ibi sit circumstantia opposita. Sicut aliud est velle esse beatum sine gratia priuatiue, vt gratia non cadat in electione, nec eius oppositum: & aliud sine gratia contrarie, quia oppositum cadit in electione, puta velle esse beatum ex proprijs meritis. Licet ergo actus habens oppositam circunstantiam sit malus, & demeritorius; tamen actus, qui caret debita circumstantia, non est ma lus, nec demeritorius. Vbi tunc obligatio esset ad semper eliciendum cum illa circunstantia. tunc enim esset peccatum omissionis, sed quarevnus viator obligatur in omni actu appetendi beatitudinem, actu considerare de gratia, licet quandoque, & appetere in se beatitudinem non est de se malum, non videtur, quod appetere hoc modo beatitudinem, absolute sit peccatum.

Item: Si peccatum Angeli fuisset appetere bea titudinem cum opposito gratiae contrariae: ergo in eo fuisset vere consideratio gratiae; si vero tan tum priuatiue, quare peccauit?

Item ex alio probo, quod inconsideratio non est radix peccati, quia ex articulo Parisijs, intellectu existente in capite rationis voluntas potest in oppositum: ergo dato quod Angelus summe considerasset de gratia, potuit per voluntatem elicere deformem actum.

Item sequeretur, quod primum peccatum An geli fuerit ignorantia, vel enim non tenebatur considerare de gratia, & tunc illud, quod sequebatur ex illa inconsideratione, non erat peccatum. Sic: si non teneor ad non inebriandum me, illud quod sequitur ex ebrietate, non est peccatum; si enim ebrius fornicetur, non peccabit, nisi per hoc, quod tenebatur se non inebriare. Si autem tenebatur considerare, & ex non considerare, sequebatur electio mala: ergo illa inconsideratio primo fuit peccatum, immo erat dupliciter imputabilis, vt Aristoteles 3. Ethic. cap. 5. ante medium dicit de ebrietate.

Secundo pono propositionem affirmatiuam dico, quod sequendo propositionem Philosophi, quod omnis malus sit ignorans, & per ignorantiam sit malus, vt propter causam. Vnde in 7. Ethic. per totum videtur sentire, quod electionem semper praecedat scientia aliqua, & quod contra scientiam omnino non posset moueri voluntas, non curando modo de actu voluntatis, vtrum sit ab obiecto, vel a quo, Dico pro nunc, quod in Angelo in instanti, in quo peccauit per volutitatem, fuit ignorantia quaedam, non quidem ignorantia sequens naturam rei, sed ignorantia sequens libertatem arbitrij.

Vbi noto, quod in intellectu practico est duplex actus, vnus enunciatiuus & alius imperatiuus. Primus quidem explicabilis per propositionem indicatiuam, & alius per orationem imperatiuam. Verbi gratia: Alius actus intellectus est, quo intellectus dicit, eliciendum est, quod congeuit secundum rationem; & alius quo dicit, fac hoc nunc, quod congruit secundum rationem. Tunc dico, quod actus primus, qui est actus enunciatiuus, nunquam mouet voluntatem. Vnde quantumcunque sit talis notitia in intellectu enunciatiua de aliquo agibili, etiam in particulari, vt puta, malum est fornicari nunc cum illa, nunquam tamen propter hoc mouetur voluntas ad confor mem electionem, sed requiritur alius actus, & alia apprehensio, siue notitia imperatiua, qua intellectus iubet, fac nunc hoc, quam Aristoteles 2. Ethic. cap. 4. & 5. vocat, dicere, vel imperare & tertio de anima tex. 46. Jlla siquidem propositio, quae dicit, hoc est concessibile, non mouet voluntatem, sed illa, quae dicit: sac hoc, quae quidem pro subiecto habet faciens, pro praedicato habet actum. Harum autem duarum apprehensionum prima sequitur naturam rei, & discursum sillogisticum, inferentem hoc esse agibile ex natura propositionum primarum practicarum, & contra talem sententiam potest venire voluntas, quantumcunque sit de particulari & determinata, & sic intelligitur articulus, quod stante scientia in vniuersali, & in particulari voluntas potest in oppositum. Verbi gratia: Si intellectus formet istam propositionem, expedit nunc ire ad matutinum, quantumcunque determinate, & intense voluntas poterit ferri in oppositum, & eligere non ire, etiam pro eodem instanti, pro quo talis notitia habetur in intellectu, & haec est mens Aristotelis. Sed si loquamur de iudicio vltimato, quod est apprehensio imperatiua, vt fac hoc bonum, haec apprehensio non sequitur naturam rei, nec est conclusa per discursum sillogisticum ex propositionibus primis practicis, sed sequitur determinationem liberi arbitrij, quod quidem non est tantum intellectus, nec tantum voluntas, sed vtrumque, inte llectus, & voluntas. Vtrumque enim est vnum mouens integrum, & sufficiens ad talem actum, & totum illud mouens libere mouet se ad vtrumque, & dominatiue habet actum in sua potestate. Illud autem mouens includit in se necessario duo, & libertatem, & arbitrium, & vnum non sufficit sinealio. Arbitrium autem tenet se ex parte intellectus, libertas vero ex parte voluntatis, & hoc modo ambo simul sunt vnum mouens se. Vnde intellectus praesentat aliquam propositionem indicatiue, & enunciatiue tantum; voluntas vero ex libertate sua determinat illam imperando, & tunc notitia illa sacta est primo imperatiua, & mouet voluntatem ad electionem, & sic voluntas mouet se primo ad determinationem, & imperium intellectus, & mediante illo mouet se ad volitionem, pro quanto imperium illud determinatum a voluntate mouet voluntatem ad electionem. Ex quo patet, quod ad electionem semper concurrit arbitrium, & libertas ex parte voluntatis. Haec est opinio Commentatoris 3. de anima comm. 4a. vbi dicit, quod intellectus & voluntas sunt vnum mouens in mouendo se, & Arist ibi dicit, quod nec voluntas praecipit, nec intellectus, sed ambo. & propter hoc frequenter Commentator dicit 3. de anima rex, 42. quod desiderat intellectus, & intelligit voluntas siue appetitus: & ratio est, quia ambo sunt vnum mouens constituentes vnam potentiam. liberi arbitrij per integritatem, quae simul arbitratur, & imperat.

Similiter Aristot. 2. Ethic. cap. 3. quandoque vocat desiderium consiliatiuum, & quandoque consilium electiuum. Ex hoc oritur, quod communiter dicitur, quod animal mouet se phantasmatibus.

Vlterius videndum est, in quo sit prima motio, qua liberum arbitrium mouetur ad notitiam imperatiuam, & in quo prima motio actiua: & Dico, quod primum, quod mouetur passiue ad primum actum liberi arbitrij, est intellectus, qui mouetur primo ad notitiam determinatam, & imperatiuam. Primum vero, quod mouet actiue, & primum actiuum huius est voluntas, ita quod voluntas est primum mouens determinatiue & actiue. Intellectus vero est primum motum ad huius determinationem passiue. Vbi est considerandum, quod notitia imperatiua, quae est primus actus pertinens ad liberum arbitrium, hoc non est a natura rei, nec discursu sillogistico, vt dictum est prius, sed est a voluntate determinante. Voluntas autem talem notitiam non determinat primo sine mediante volitione, quia volitio est posterior tali determinatione, sed est a voluntate, vt est actus primus immediate absque aliquo passiue recepto in voluntate. Voluntas ergo immediate mouet ad determinationem notitiae imperatiuae in intellectu; ita quod primum, quod recipitur, tenet se ex parte intellectus: facta autem notitia imperatiua in intellectu statim oritur ex illa, vt ex causa, volitio in voluntate, & tunc voluntas mouet se per accidens, vt dictum est, siue totum illud, voluntas & intellectus mouent se ratione vnius partis, scilicet voluntatis.

Intelligendum est autem, quod cum dico, vo. luntatem actiue causare vltimatum velle, quod est notitia illa imperatiua in intellectu, per quam causatur volitio in voluntate, non intelligo, quod actus ille sit a voluntate, in quantum est actus, sed intelligo quod intellectus siue ab obiecto, siue aliunde, non curo modo, potest in se recipere notitiam aliquam, & hoc adhuc nihil facit voluntas, & talis notitia adhuc est solummodo enunciatiua, non imperatiua; immo est indifferens ad rationem imperatiui, quantum est de se, sed voluntatecopulante se facit eam primo esse determinatam, & imperatiuam, & ideo dat sibi rationem mouentis, quae tamen primo non habuit, quod moueret. Sic autem voluntas determinat talem notitiam, quod illa in se non determinatur ad hoc passiue, sed prima determinatio passiua est in tali notitia sic determinata, quae determinata est principium sufficiens motiuum voluntatis ad determinatam volitionem, & tunc est iste ordo, in primis est notitia in intellectu, ad hoc pertinet enunciatiua: in secundo instanti voluntas per suum imperium, & libertatem facit notitiam illam primo instanti esse vltimatam, determinatam, imperatiuam, & hic adhuc nihil subiectiue receptum est in voluntate: in ter tio instanti notitia illa imperatiua mouet volun tatem actiue ad conformem volitionem, & tunc voluntas habet primo, quod sit passiue determinata, per talem scilicet volitionem.

Ex hoc patet, quod liberum arbitrium mouet se, quia est motum primo ratione inte llectus, & mouens primo ratione voluntatis. Est etiam secundo mouens secundario ratione intellectus, siue imperatiuae notitiae, & motum secundario ratione voluntatis, secundario motae per talem notitiam ad volitionem.

Tunc ad propositum. Vtrum aliquis error prae cessit in intellectu Angeli peccantis.

Respondeo. Nullus error praecessit alicuius propositionis enunciatiuae, quae oriatur ex natura rei, & sequatur discursum sillogisticum per propositiones praedictas: sed loquendo de errore quantum ad scientiam intellectus, quae est videre vltimatum, & propositio imperatiua, quam intellectus vltimate praecipit, dicendo, fac hoc, sic dico, quod in intellectu Angeli fuit aliquis error praecedens voluntatem, seu actum voluntatis quae est volitio, non tamen praecedens determinationem voluntatis, quinimmo ipsum fiebat tale per determinationem voluntatis; ita quod totum liberum arbitrium mouebat ad illam determinationem talis scientiae ratione voluntatis, sed mouebatur totum ratione intellectus, & exinde totum mouebat ad volitionem ratione intellectus a ccedente tali scientia determinata, & mouebatur ad volitionem passiue ipsius voluntatis, in qua volitio est subiectiue. Tunc ad propositum magis in speciali, si quaeratur, quae est ratio, quare Angelus potuit peccare.

Respondeo, quod ideo, quia libertatem habuit, potuit libere, & dominatiue se habere respectu propositionum arbitrariarum. Et si quaeras, in qua potentia consistat ratio libertatis? vtrum in intellectu, vel voluntate? dico quod in vtroque diuersimode, vt dictum est, & ideo non considerando, quod consistat in altero tantum, sed in ratione totius, vt constituunt vnum mouens.