Quaestio 1

ARTJCVLVS VNJCVS. Vtrum duo vltima praecepta Decalogi, quae sunt de non concupiscere vxorem, & rem proximi, sint bene assignata.

VIDETVR, quod non quia non est minus peccatum concupiscere mortem sui proximi, quam rem, vel vxorem, & tamen non datur praeceptum speciale de non concupiscere mortem proximi.

Contra est auctoritas Dei, & Sacrae Scripturae.

Prima Conclusio, quod illa duo vltima praecepta sunt rationabiliter assignata, quod probo tali ratione, quia inter praecepta decalogi debuissent poni illa praecepta, quae prohibent actus iniustitiae, quae est in commutationibus inuoluntariis, & habent specialem malitiam, & specialem difficultatem, & sic de illis duobus praeceptis: ergo. Maior enim alia, quasi iam patet ex prius dictis, & declaratur, quod praecepta decalogi solum dantur de his, quae insurgunt contra iustitiam, quia actus illi ex se sunt peccata mortalia, & nulla alia, nisi pro quanto ibi est aliquid iustitiae: modo tales sunt actus, qui sunt in commutabilibus inuoluntarijs, sunt enim 12. vt prius dictum est. Patet etiam, quod talia habent specialem malitiam, & specialem difficultatem, ad hoc, quod de talibus sunt praecepta specialia, & ideo non dantur praecepta decalogi de omnibus actibus, qui sunt contra iustitiam, & sic patet maior. Minor autem declaratur, nam cum concupiscentia habeat rationem alteritatis, respectu rei alienae, puta vxoris, vel rei proximi, ad iustitiam pertinet; quia ad eandem virtutem, vel ad idem vitium pertinent actus interior, & exterior inquantum coniuncti sunt, habeant malitiam, tamen inquantum actus interior, siue exterior habent specialem, & propriam malitiam, & tunc licet, vt concurrunt, habeant rationem vnius imputabilitatis, & vnius voluntarij, non tamen habent rationem vnius bonitatis, vel malitiae: quia aliae circunstantiae sunt illius, & istius, ratione quarum bonitas, vel malitia moralis in actu pensatur ibi, quae est specialis difficultas. Quia concupiscentia carnis habet rationem alietatis, ita quod violenter inclinat ad actum exteriorem, dato, quod non sit alia passio, & ideo indiget speciali retractiuo. Similiter honor inquantum appetitus. Et quia diuitiae sunt instrumenta, quibus honor potest acquiri, ideo con- cupiscentia oculorum, & rei alienae multum est delectabilis, & inclinat violenter, & sic habent speciales difficultates, quia delectatio carnis, & honor sunt duo, respectu quorum non solum actus exteriores, imo actus interiores, idest appetitus illorum habent speciales difficultates, & inclinationes, & in hoc differunt ab alijs: nullus enim delectatur in apperitu homicidij, si secundum se non sit aliqua passio, puta ira, & appetitus vindictae, & sic de alijs.

Sed tunc oritur dubium, quod mouet Magister, quia lex antiqua differt a noua, quia antiqua prohibet manum, non animum, noua vero prohibet animum, & manum: quomodo ergo hic prohibetur animus.

Respondendum ad hoc vno modo, quod lex antiqua prohibet solum manum, quantum ad ceremonialia, non autem quantum ad moralia; imo in moralibus bene prohibet manum, & animum saltem, quantum ad quaedam: quo modo potest dici, quod cohibitio addit ad prohibitionem poenam, modo in lege noua additur poena in prohibitione animi, quia qui dixerit in corde suo fratri suo Racha, reus erit iudicio, &c. in antiqua autem lege non addebatur poena, & sic dicitur animus cohiberi in noua lege, non autem in antiqua.

Aliud dubium oritur ex prius dictis, quia dictum est prius, quod praecepta decalogi non solum sunt conclusiones iuris naturalis, sed obtinent vim praeceptorum, quia licet possint deduci, & probari cum syllogismo, in particulari accipiuntur, ita quod reputantur per se nota: sed quod concupiscentia sit peccatum, non est per se notum, quia dicit Apostolus: Concupiscentiam nesciebam, nisi lex diceret, non concupisces. Dicendum ad hoc, quod ex terminis patet, quod concupiscere rem alienam malum est, & ideo debet prohiberi, tanquam malum per se notum: est enim actus huiusmodi, qui statim nominatus habet malitiam secum conuolutam.

Ad auctoritatem autem Apostoli potest dici, quod loquitur de concupiscentia, qui est primus motus, & sequitur ex peccato originali, & de illo nesciret, quod esset peccatum, vel sequela peccati, nisi lex diceret, non concupisces, quia in hoc innuit, quod omnis concupiscentia mala est, & si hoc non diceret lex, crederetur, quod primus motus concupiscentiae essent mere naturales, sicut in brutis. De concupiscentia autem ex deliberatione proueniente notum est, quod est peccatum vel potest dici, quod loquitur ibi de lege naturali, quae docet nos ex concupiscentia esse peccatum Vel dicendum, quod pro tanto hoc dicit, quialicet hoc sit notum naturaliter, tamen propter malitiam hominum obumbrata est illa notitia sicut accidit, quod aliqui negant principia speculatiua, quae per se sunt nota, secundum quod etiam dicitur in Psal. Dixit insipiens in corde suo, non est Deus. Loquitur autem Apostolus ibi in persona hominis carnalis.

Secunda Propositio, quod de nulla alia virtute, vel de nullo actu allo ab actu iustitiae commutatiuae datur aliquod praeceptum, imo praecepta solum sunt de actibus iustitiae, nec ponitur in decalogo, nisi possit reduci ad iustitiam. Vnde de Prudentia de Fortitudine, & de alijs non ponun- tur in decalogo aliqua praecepta, sed bene alibi in sacra Scriptura ponuntur. De temperantia autem tantum ponitur praeceptum, cum dicitur, non adulterium facies, quia in adulterio est quaedam iniustitia, vt patet ex dictis. Simplex etiam fornicatio est contra bonum prolis: omnis autem inuidentia, & est peccatum contra ordinem naturae, & est contra actum iustitiae respectu proximi: & ratio huius est, quod ista praecepta sunt necessitatis: modo nullus actus malus est sine superbia, quia tunc sequitur peccatum mortale, cum contemnit reddere Deo debitum, transgrediendo praeceptum eius.

Ad argumentum patet; in concupiscentia enim homicidij non est specialis malitia, vel difficultas, nisi concurrat vel ira, vel alia passio.