Quaestio 2

ARTJCVLVS J. Vtrum duratio esse Angeli mensuretur aeuo.

QVantum ad primum arguo primo, quod duratio esse Angeli mensuratur aeuo, quia Philosophus 4. physic. text. I14. determinat sufficienter de mensuris rerum durantium, tam eorum, quorum esse consistit in motu, & transmutatione, quam eorum, quae sunt aeterna, & inuariabilia; sed nullam mentionem facit de aeuo: ergo vel fuit insufficiens, vel aeuum non est mensura durationis esse Angeli. In oppositum est; quia communiter distinguitur de mensuris, quod mensura est in triplici genere: quaedam, quae mensurat esse eorum, quae consistunt in motu, & quiete; & quaedam, quae mensurat esse eorum, quae sunt semper vniformiter, tamen habent principium, & finem sui esse, & quaedam sunt semper vniformiter, & non habent principium, nec finem. Prima est tempus; lecunda aeuum, tertia aeternitas.

Respondeo, in ista quaestione ponam primo tres Propositiones. Prima est, quod aeuum non est formaliter, & intrinsece duratio, sed tantummodo extrinsece, & connotatiue. Hanc Conclusionem probaui in simili de aeternitate in primo libro, & nunc probo eam in speciali, & primo notando. Notandum ergo, quod sic intelligendum est demagnitudine durationis, sicut de ma gnitudine extensionis; aliqua enim dicuntur esse magna magnitudine extensionis intrinsece, & formaliter: quia sunt quanta formaliter per quã- titatem eis inhaerentem formaliter; quaedam dicuntur quanta, & extensa extrinsece tantum, & denominatiue, eo modo quo Angelus, & anima sunt quanta, & extensa: non enim Angelus est indiuisibilis, vt punctus; nec anima est diuisibilis dimensiue, alias esset corpus: est ergo Angelus magnus extensiue solummodo extrinsece, & denominatiue a quantitate corporaliter, cui co existit, & hoc modo de anima dicimus, quod illa est tota in toto, & tota in qualibet parte, quia tota coexistit toti, & tota parti: eo ipso. n. quo anima vel Angelus sunt praesentes corporaliter, non indiuisibiliter per modum puncti: sed coexistendo toti, & cuilibet parti, eo ipso intelligimus quantitatem, & magnitudinem in Angelo, siue in anima, non quidem intrinsece, sed extrinsece, quia coexistit magnitudini, vt sic quanto maio- ri magnitudini coexistit tanto dicatur maior; cum etiam imaginamur Angelum esse indiuisibi lem, non debet hoc intelligi intrinsece per modum puncti; sed extrinsece: quia sua entitas potest coexistere toti minimae parti, & etiam indiuisibili, si ponatur in actu punctus. Sic intelligo in proposito; quod esse Angeli non durat intrinsece, & formaliter duratione intrinseca, huiusmodi enim ratione duratione intrinseca non durant, nisi illa, quae sunt in motu, & ratio est: quia duratio non est aliud, quam successio quaedam secundum prius, & post: duratio etiam dicit quantitatem permanentiae, quae est quantitas successiua secundum ante, & post: sed esse Angeli est res permanens, & consistens in quodam indiuisibili: ergo non potest mensurari mensura, quae sit formaliter, & intrinsece duratio, sed tantum extrinsece, & denominatiue; quia tota coexistit tali durationi toti, & cuilibet parti durationis. Vnde possum per intellectum capere tempus, quod nondum est, vel tempus quod praeterijt, & intelligendo Angelum coexistere tam tempori, quod praeterijt, & quod est, quam quod non dum est, & omnibus prioribus imaginatis, intelligo Angelum habere durationem. Hoc autem nonnisi quia coexistit intrinsece ipsi durationi.

His visis patet, quid intelligo, cum dico, quod aeuum non est duratio formaliter, & intrinsece, sed extrinsece tantum: & ideo aeuum Angeli non est aliud, quam Angelus coexistens isti durationi reali factae, vel factibili, vel imaginatae. Propositionem autem sic intellectam probo vnica ratione, sic: Sicut simpliciter ad simpliciter, sic magis ad magis, & maxime ad maxime: sed in illo consistit, magis formaliter duratio, in que magis consistit formaliter ratio maioris durationis & in quo maxima ratio maximae durationis. Haec enim propositio potissime valet in causis formalibus: sed Angelus non dicitur magis durare, nisi per hoc, quod sua coexistentia conparatur ad maiorem durationem, quae est formaliter tempus: ergo.

Probatio minoris. Angelus enim non plus du rauit, nisi quia fuit prius, & durauit plus ante: ergo ratio maioris durationis consistit in quadam prioritate, & posterioritate, vnde durare, est habere permanentiam in ante, sed ante, siue prius & post sunt formaliter ipsum tempus. Probatio, quia sicut non est dare, nisi vnam quantitatem successiuam (tempus autem est quantitas successiua) vnde tempus non est aliud, quam prius & posterius cuiuslibet succedentis, nisi quod ad dit vltra hoc mensurationem & quantitatem. Tempus enim est nomen impositum quantitati determinatae, & reductae ad certum numerum, non autem quantitati indeterminatae. Sic ergo habere volo, quod cum magis durare non sit aliud, quam plus in ante, & in plus durare, durare absolute non est aliud, quam prius, & posterius durare, & per consequens quaedam prioritas, & posterioritas fundata in esse rei durantis: ergo esse rei durantis intrinsecae, vt sic includit successionem aliquam secundum prius, & posterius: sed Angelus non potest esse subiectum secundum prius & posterius: ergo nulla duratio est formaliter, & intrinsece in esse Angeli, sed tantum connotatiue.

Secunda Propositio est, quod aeuum nihil addit absolutum super esse Angeli, sed tantummodo coexistentiam ad tempus factum, vel factibile imaginatum vel imaginabile. Vnde quando volo imaginari Michaelem, quantum durauit, accipiam in mente mea aliquod prius, & creationem eius intelligam existere illi priori, & illi posteriori vsque ad illud instans, & cointelligendo ipsum coexistere tot partibus temporis, & tot prius, & posterius, intelligo quantum durauit.

Ex his potest patere sufficientia, & numerus durationum. A Philosopho enim, & Commentatore ponitur triplex duratio. Ad cuius euidentiam scien dum est, quod tempus potest aliqua respicere per modum continuitatis, quia continuat illa: talia autem sunt, quorum esse consistit in priori, & posteriori, qualia sunt entia successiua, & ratio est, quia tempus formaliter est ipsum prius, & posterius: aliqua vero respicit tempus per modum coexistentis; quia talia dicuntur coexistere ipsi tempori, & huiusmodi sunt caelum, intelligen tiae, & omnia aeterna: esse enim talium, licet sit omnino inuariabile, & ideo intrinsece nullum habeant prius, & posterius, tamen coexistunt tempori facto, vel factibili.

Quaedam vero respicit non primo modo, nec secundo, sed per oppositum per modum subsiden tis, ita quod talia aspiciunt tempus non per modum contenti, nec coexistentis, sed magis per modum praesidentis, & hoc modo tempus mensurat esse diuinum, quia totum tempus continet, & fluit sub esse diuino. Sic igitur durationum aliqua est, quae est duratio intrinsece, & formaliter, & sic habemus tempus; vel extrinsece, & connotatiue, & hoc dupliciter, vel per modum coexistentis ipsi durationi, & sic habemus aeuum, vel per modum subsistentis, & sic habemus aeternitatem; in quolibet autem istorum est accipere proprium nunc; tempus enim habet suum nunc, & aeuum similiter, quia sicut coexistentia ad tem pus dicitur aeuum, sic coexistentia ad nunc temporis dicitur nunc aeui, & sic de aeternitate: aeternitas enim est aliquod indiuisibile, quod quantum est de se, attingit quodlibet nunc temporis, & infinita nunc si essent, ideo vt intelligitur attingere vnum nunc, dicitur nunc aeternitatis, & est differentia inter illa nunc, quia illas mensuras alia, & alia, quia nunc in tempore differt a tempore, sicut indiuisibile, & continuum, cuius est tempus. In aeuo enim differret nunc aeui, & aeuum, sicut totalis coex istentia & partialis, & ideo est Communis quaestio. Vtrum nunc aeui sit inuariabile, quod videbitur in sequenti quaestione.

De nunc autem aeternitatis certum est, quod est inuariabile, quia quantum est ex se, attingeret omne nunc temporis possibile. Hi ergo sunt tres modi durationum, qui communiter assignantur a Philosopho, & Commentatore. Sed difficultas est haec. Vtrum sit dare minimum ge nus mensurae, scilicet tempus discretum, vt quidam Doctores ponunt; & videtur eis, quod sit de intentione Aristotelis: nam oratio est mensura prolationis secundum longum tempus, & breue; est autem quantitas discreta ita quod longum, & breue tempus ad nullum communem terminum copulantur: ergo secundum Aristotelem est dare mensuram discretam, quae est tempus quoddam discretum continens longum, & breue, vt partes temporis discreti, & hoc tempus discretum dicunt ipsi, quod est mensura operationum Angeli, ita quod quaelibet operatio Angeli mensuratur instanti aliquo; ex multis autem talibus instantibus consurgit tempus discretum. Sed non puto, quod sit necessarium ponere tale tempus propter talem discontinuitatem operationum Angeli: nam possi bile est dare tempus continuum, quod mensurat interrupta, sicut motus interruptus ipsius sabae mensuratur tempore continuo, ita quod inter nunc, in quo desinit vnum, & incipit aliud, est dare continuum tempus. Sic in proposito dicendo, quod omnes operationes Angeli mensurantur tempore continuo, sic, quod licet quaelibet operatio non habeat esse nisi per instans, tamen inter instans, in quo desinit vna operatio, & incipit alia, est dare tempus continuum medium.

Et cum dicitur de oratione, sciendum est, quod in oratione aliud est considerare mensuram ipsam, quae est duratio, videlicet, quantum durauit, & aliud est proportio syllabae ad syllabam, qua vna respectu alterius dicatur longa, alia breuis: modo quod Aristoteles dicit. Mensuratur enim syllaba longa, & breui; intelligendum, idest, producta, & correpta: proportio ergo, quod illa syllaba sit longa & alia breuis, mensura istius proportionis est oratio formalis, sed mensura longitudinis, quantum scilicet durauit oratio, est tempus continuum, licet illa in partibus suis se habeat intercise, & discontinue; & ideo oratio hoc secundo modo non est mensura distincta a tempore, & numero, immo illa, vt sic magis est quoddam mensuratum, sed primo modo illa est mensura proportionis syllabarum discretarum, ideo ponitur mensura discreta, non quod sit mensura duratiua, sed mensura cuiusdam proportionis. Ideo non oportet, quod propter hoc ponatur mensura discreta. tempus enim, siue continuum, siue discretum est mensura duratiua, huiusmodi non est oratio, vt dictum est. Tertia Propositio est, quod tantum est vnum aeuum omnium aeuiternorum, nec tamen ponendum, quod illud sit subiectiue in Angelo habente nobilius esse, vt dicit quaedam opinio; immo dico, quod non est extra animam actu, sed poten tia tantum: in actu autem completo est in anima tantum obiectiue, eo modo, quo dixi supra de tempore.

Hanc Conclusionem probo primo a posteriori. secundo a priori. A posteriori sic, quia si plura essent aeua aeuiternorum, tunc ad interrogationem factam per quando, non posset responde. ri de duobus aeuiternis, quod essent in vno quan do, demonstrato: sed quodlibet esset in suo quando. Hanc rationem feci supra, quod non sunt plura tempora, cum non possint esse plura nunc, eo quod si essent plura nunc, non posset dici, quod in eodem nunc, ego lego, & tu audis, propter quod dicitur 4. physic. text. 53. quod licet essent plures mundi, non tamen essent plura tempora, sed consequens est falsum: nam de Gabriele, & Micha ele potest dici, quod in eodem quando, quo est Michael, est Gabriel, ergo eorum mensu ra est vna.

Dices, quod habent proprias mensuras, tamē habent vnum commune quando.

Contra: impossibile est plurificari nunc, & quando, nisi plurificentur prius, & post. Sicut enim impossibile est plurificari situs, puta hic, & ibi, nisi per suum extra dimensiue, sic impossibile est plurificari nunc, nisi per suum extra duratiue: extra autem magnitudinem durare sunt ante, & post: ergo impossibile est, quod sunt duo nunc, nisi alterum sit ante, & alterum post, non ergo sunt simul duo nunc, ergo nec duae durationes.

Secundo probo Conclusionem a priori sic. Manente in pluribus eodem formali, ex cuius adiacentia aliud relinquitur idem, sicut si ego, & tu haberemus idem ornamentum, haberemus idem esse ornatum: sed duratio cuiusdam durationis non est aliud formaliter, quam prius, & post, quod est ipsum tempus: esse autem angeli non dicitur durare, nisi extrinsece ex adiacentia ad tempus, ita quod ex adiacentia ad tempus relinquitur in Angelo ipsum durare: impossibile est autem esse, nisi vnum tempus; patet ex supradictis, quia nonnisi vnum prius, & posterius, & vnum nunc: ergo duratio, quae relinquitur in Angelo isto, vel illo ex adiacentia ad tempus, non est nisi vna.

Dices. Alia est coexistentia istius Angeli ad tempus, & alia illius, eo quod aliud est esle, quod coexistit: ergo alia duratio, quia per te duratio Angeli non est nisi coexistentia esse eius ad tempus.

Respondeo, quod bene sunt multa coexistentia, quae coexistunt vni tempori: ibi ergo est considerare fundamentum coexistentiae, & terminum, & tertio, illud quod relinquitur. Fundamenta sunt illa quae coexistunt, terminus est ipsum cui coexistunt; coexistentia ergo non habet, quod numeretur, & multiplicetur ratione fundamenti, sed ratione termini: ideo non est, nisi vnum durare, quia durare relinquitur ex termino, non ex fundamentis. sicut ergo licet lapis, & lignum, vt adiacent tempori, sint plura, & per consequens plures coexistentiae: tamen vnum quando est, quod relinquitur in lapide, & ligno propter idem tempus, cui adiacent: sic licet sint plures Angeli coexistentes vni tempori, & per consequens ex ratione coexistentium sint plures coexistentiae, tamen illud, quod relinquitur ex illis coexistentijs ratione vnius temporis, ex quo illud relinquitur, tanquam ex termino, dicitur vnum.

Secundam partem propositionis improbo, scilicet quod aeuum non sit subiectiue in vno Angelo habente nobilius esse, vt quidam ponunt, quod ficut est vnum tempus omnium temporalium, & illud est subiectiue in motu primi mobilis, sic est vnum aeuum aeuiternorum, quod est subiectiue in primo nobiliori Angelo.

Haec autem opinio deficit in duobus. Primo, quia tempus, vt est quantitas indeterminata, est subiectiue in omni motu: sic enim apprehenlo quocumque motu apprehendo tempus, sed tempus vt est prius, & posterius reducta ad certum numerum, & mensuram, & vt mensura habens certificare de motibus vt sic per tempus, non est in omni motu, sed tantum in motu primo: quia prius, & posterius in motu alio non sunt apta certificare, & vniformiter mensurare, nisi vt applicantur ad motum primi mobilis.

Tunc ad propositum deficit opinio praedicta in hoc, qula si debeamus reputare, quod mensura, quae dicitur aeuum, sit subiectiue in aliquo vno Angelo, puta in nobiliori, hoc ideo est, quia apparet hoc in tempore, quia ponitur subiectiue in vno motu primi mobilis, sed hoc non facit ad propositum, quia si loquaris de tempore, vt est quantitas indeterminata, sic est subiectiue in om ni motu, quia apprehenso priori, & posteriori in quocumque motu apprehendo tempus, cum prius, & posterius ipsius motus sit ipsum tempus, vt supra probatum est: ergo sic aeuum erit subie ctiue in quolibet Angelo, ita quod quilibet Angelus habebit proprium aeuum, ex hoc, quod in omni esse Angeli in ordine ad tempus apprehen do suum aeuum.

Si vero loquaris de tempore, vt est quantitas determinata reducta ad rationem certi numeri, & mensurae certificantis, vt sic, licet tempus determinat sibi vnum subiectum, puta motum primi mobilis; tamen hoc non potest poni de aeuo. Ratio est, quia esse nullius Angeli habet talem habitudinem ad esse omnium Angelorum, qualem motus primi mobilis ad motus alios, propter quod mereatur fundare rationem mensurae in or dine ad alios.

Dices: Jmmo, quia ibi est dare Angelum aliquem nobiliorem inter alios. Respondeo, mensura durationis non debet accipi secundum aliquid ratione cuius possit haberi certitudo de mensuratis, sed per esse Seraphim quantumcumque nobilem nunquam scire licet, quantum durauit Michael. Ratio est: quia non habet illas conditiones, per quas posset certificari quantitas aliorum Angelorum, sicut habe: motus primus respectu aliorum motuum scilicet regularitatem, vniformitatem, & alias conditiones, de quibus dixi supra, propter quas posui, quod mo tus primi mobilis erat subiectum temporis, vt induit rationem mensurae, & numeri certificantis: ergo.

Secundo deficit opinio in conclusione, nisi quia ad habendam notitiam de quantitate durationis Angelorum non oportet recurrere ad alium, quam ad ipsummet, de quo volo certificari. hoc probo ex dictis a priori, quoniam duratio omnis intrinsece, & formaliter est ipsum tempus; esse autem Angeli durat, non intrinsece, sed extrinsece per coexistentiam ad tempus, quia igitur quilibet Angelus habet propriam coexistentiam ad tempus, non oportet ad certificandum de duratione Angeli istius, recurrere ad coexistentiam alterius Angeli, sed ad suammet; non enim oportet reducere aeuum istius Angeli ad aliud, vnde habet, quod sit duratio istius, sed habet, quod sit duratio ex coexistentia eius ad tempus, non ex coexistentia alterius: sic ergo dico, quod est vnum aeuum aeuiternorum omnium, & illud non est subiectiue in aliquo vno Angelo: non enim est in re extra actu, sed potentia tantum, actu vero, & complectiue est in anima obiectiue, sicut dixi supra de tempore. Jllud autem aeuum format anima ex apprehensione cuius libet Angeli in ordine ad tempus. Cum enim anima concipit Angelum coexistere tempori, ex adiacentia eius ad tempus relinquitur necessario in anima aliquid, quo apprehendit certitudinem de quantitate durationis, quod est aeuum, apprehenso quolibet Angelo, propter cau sam dictam in prima conclusione.

Ad argumentum in oppositum respondeo. Nego illud, quod supponitur, quod Philosophus, & Commentator nullam fecerint mentionem nisi de tempore. Nam Commentator exponens Philosophum ibi dicentem, intendit differentiam inter illa, quae sunt in tempore, & illa, quae non sunt in tempore, dicit, quod illa quae funt in tempore continentur ex tempore, & tempus excedit illa ex vtraque parte, & eodem conmento, & cum declarauit, quod illa, quae sunt in tempore, sunt illa, quae tempus excedit ex vtraque parte, declarauit ex hoc, quod res aeternae non sunt in tempore. Et infra parum: & intendit per res aeternas corpora caelestia, & infra modicum: & innuit ea, quae sunt separata a materia. Corpora enim caelestia non sunt in tempore, secundum quod tempus non continet illa, tamen sunt coexistentia cum tempore, scilicet quod esse eorum, quod est in motu, est coexistens cum esse temporis coexistentia, quantitatis cum quantitate: res autem separatae a materia non habent continentiam, neque coexistentiam cum tempore.

ARTJCVLVS II. Vtrum in aeuo sit successio.

AD secundam quaestionem arguo primo, quod in aeuo Angelorum est successio, quia secundum Hieronymum super Exod. cap. 4. super illud: Ego sum qui sum, dicit solum esse diuinum est vere esse, quod non habet praeteritum, & futurum: ergo in esse Angelorum est praeteritum, & futurum. Tunc sic: in illo esse est successio, in quo est praeteritum: & futurum: sed in esse Angeli, vt dictum est, est praeteritum, & futurum: ergo.

In oppositum est Dionysius de diuinis nom. cap. de aeuo. Acuum est esse antiquum intransmutabile totum secundum totum intransmutabile, & simul totum.

Respondeo hic primo recitabo duas opiniones, & secundo mediabo inter illas. Est ergo prima opinio, quod in esse Angeli non est successio, successio tamen eius est in duratione: exemplum dant de sole, & radio. Si enim poneretur, quod radius vnus semper vniformiter exiret a sole radius ille in se non variaretur, tamen continua successio eius in aere esset in quadam successione.

Hi probant hanc opinionem auctoritate Hieronymi, quae adducta est, arguendo ad principale. Item per Ansel. Angeli nondum habent de aeternitate, quod futurum est, nec de praeterito, quod iam transactum est.

Alia opinio opposita est, quod nec in esse, nec in duratione Angelorum est successio, patet deesse, de duratione probant, quia, Nihil diuisibile potest esse mensura indiuisibilis; sed Angelus secundum omnes in suo esse est indiuisibilis: ergo nihil ibi est, quod possit dici succedere.

Nunc secundo medio inter illas opiniones ex dictis in prima quaestione praecedenti. Cum enim in Angelo non sit duratio aliqua intrinsece, sed extrinsece tantum ex coexistentia ad tempus, ita quod tempus se habet per modum adiacentis, & esse per modum coexistentis. Hoc viso posset poni in aeuo successio aliquo trium modorum: Vel extrinsece, secundum connotata, & sic clarum est, quod in aeuo est successio. Impossibile est enim, quod aliquid hoc modo intelligatur durare, nisi in ante, & prius. Vnde cum dicitur multum durauit, iam vadis in aliquid prius, & ante. Illa autem successio communis est, tam ad aeuum, quam ad aeternitatem. Vtrumque enim tam aeuum, quam aeternitas connotant successionem, & durationem intrinsece, & formaliter. De aeuo patet, de aeternitate similiter, quia impossibile est Deum intelligere aeternum, nisi per hoc, quod intelligitur attingere omne tempus factum, & factibile, imaginatum, & imaginabile, & ad hoc ibat opinio prima.

Secundo modo potest esse intellectus quaestionis de successione respectu ipsius esse, quod dat, sic opinio secunda dicit verum de esse. In esse enim Angeli durantis nulla est omnino successio intrinsece, & ad hoc vadit auctoritas Dionysij adducta arguendo ad principale.

Tertio modo potest intelligi quaestio non eun do ad connotatum, quod est tempus, nec ad esse Angeli in se, sed ad medium, puta ad coexistentiam Angeli ad ipsum tempus, hoc modo oportet necessario ponere in Angelo successionem, & hanc vel realem, si coexistentia sit realis, vel secundum rationem, si coexistentia sit tantum secundum rationem, vt eam faciat intellectus in actu, hoc autem modo non potest poni successio in aeternitate. Et ad hunc modum vadit forte prima opinio: non enim possum imaginari esse Angeli coexistere tempori, & durationi, nisi imaginer prius, & posterius, & per consequens durationem. Hoc vltimum membrum probo. Si enim capio esse ipsius Angeli, & tempus totum vsque ad hodie, & concipio ipsum esse in ordine ad prius, & posterius in futurum, licet intelligam esse inuariatum, cum coexistentia sit alia & alia, & si coexistentia fit realis, est alia realiter, si secundum rationem, est alia secundum rationem: formo ergo sic rationem: illa coexistentia est successiua, vel rea liter, vel secundum imaginationem, quae habet imaginationem, quae habet in se difformitatem, & varia- tionem: sed coexistentia angeli comparata ad tempus praeteritum, praesens, & suturum habet in se difformitatem, & variationem: ergo.

Maior patet, quia si capiatur coexistentia respectu praesentis in actu respectu futuri in potentia, necessario capitur cum successione actus ad potentiam. Minorem probo. Cum enim concipio coexistentiam angeli praesentem, non concipio eam necessario in actu; cum vero concipio per modum futuri, concipio eam necessario in potentia. Coexistentia etiam ad praesens est alia a coexistentia ad futurum, quia stante coexistentia ad praesens posset Deus facere, quod non esset coexistentia ad futurum, nec actu, nec potentia: ergo coexistentia Angeli ad tempus praeteritum praesens, & futurum est alia & alia, & habet in se variationem, & difformitatem. Hoc idem probo ex ratione contingentis, & necessarij sic: Jllud, quod respicit aliquid contingenter, non eodem modo respicit aliud, quod respicit necesfario: sed coexistentia respicit praesens necessario, futurum vero contingenter: ergo necessario in coexistentia Angeli est variatio, & difformitas, vt aspicit ipsum tempus. Esse autem diuinum aspicit totum decursum temporis vniformiter, quia quantum est ex se, coexistit omni tempori, ideo non est in potentia, vt coexistat suturo, & ideo sic non est successio in illa coexistentia esse Dei ad tempus, sicut est in coexistentia Angeli.

Similiter nec aspicit tempus suturum, & contingenter sicut Angelus; sed eodem modo, quan- tum est de se aspicit futurum necessario, sicut praesens: esse autem Angeli non sic aspicit durationem vniformiter: ergo habitudo esse ad ipsum tempus, quod est ista duratio Angeli extrinfece, vt dictum est, se habet variabiliter in Angelo, vniformiter autem in Deo: ideo aeuum Angeli aliquo modo est variabile, non tamen aeternitas Dei, & ideo hoc modo in aeuo est prius, & posterius, non in aeternitate. Ex hoc patet concordia auctoritatum diuersarum, quae sibi videntur repugnare. Auctoritas enim Dionysij allegata ad principale loquitur de esse Angeli, non autem de coexistentia eius ad tempus, & ad antiquitatem, quia statim cum capio antiquitatem esse Angeli, eoincludo tempus, ideo respectu antiquitatis suae non se habet vniformiter, quando enim coexistebat tempori priori, intelligebatur esse in potentia ad coexistendum tempori posteriori, sicut hodie respectu istius nunc se habet in sua coexistentia necessario; respectu autem futuri se habet contingenter: posset enim Deus ipsum annihilare, & sic non haberet coexistentiam ad tempus illud. & ad hoc vadit opinio illa, quae dicit, quod in aeuo Angelorum est successio, & prius, & posterius; illud est aeuum, vt dictum est, non est aliqua mensura intrinseca, quae sit duratio intrinseca Angeli, quoniam duratio non est sine priori, & posteriori, esse autem Angeli, cum sit omnino indiuisibile, non habet intrinsece prius, & posterius. Ad auctoritates in oppositum patet, quia currunt vijs suis.