Quaestio 2

ARTJCVLVS VNJCVS. Vtrum in Christo ab instanti suae conceptionis fuerit summa gloria possibilis creaturae.

QVOD non arguo. In quacunque forma est processus in infinitum, impossibile est dare summum: sed gloria est huiusmodi: ergo. Maior pa- tet in Christo, in numeris vero est processus in infinitum, & ex hoc non subest dare sũ- mum, quia vnus numerus essentialiter est pars alterius, & sic quantũlibet procedas in infinitum, semnper vlterius datus numerus potest alteri opponi, & fiet numerus in maiori gradu.

Item: in additione ad continuum est processus in infinitum, ex quo sequitur, quod non sit dare summam magnitudinem.

Item: quia non est status in diuisione continui, ideo non potest dari pars indiuisibilis. Item probo eandem propositionem sic ratione. Si enim das summum, aut finitus processus, & tunc non est status, & non est abire in infinitum, si autem non finitus, non dabis summum.

Minor probatur, quia gloria non est aliud, nisi visio, vel dilectio Dei, in istis autem non est status: arguo enim sic: In omni mensurato ratio quantitatis accipitur a parte mensurantis: sed actus men suratur penes obiectum: ergo cum Deus sit diligibilis in infinitum, & actus dilectionis procedet in infinitum.

Item sic: Data secundo quacunque gloria possibilis est dari maior: ergo non fuit in Christo summa. Probo antecedens, gloria est participatio diuinae bonitatis, sed bonitas Dei est participabilis in infinitum. Item idem antecedens probo, non est dare creaturam ita magnam, quin maior possit fieri: ergo simile est de gratia, quia perfectum, & perfectibile debent proportionari. Item: non implicat contradictionem, si dico, quaecunque gloria data, datur alia maior; nec sequitur aliqua illatiua, quare Deus hoc potest facere: ergo probatum est antecedens. Tunc sequitur consequentia, quod in anima Christi non fuerit summa gloria.

Item: anima Christi non est summum beatificabile inter creaturas, quia nobilissimus Angelus est nobilior nobilissima anima: ergo anima Christi, licet sit nobilissima inter animas, non est tamen summe beatificabilis: ergo summa gloria non est sibi data. Antecedens est probatum. Consequentia patet, quia proportio est inter finem, & ea quae sunt ad finem. Sed gloria est finis naturae rationalis: ergo.

Item: beatitudo vel consistit in actu intellectus, qui est visio, vel in actu voluntatis, qui est dilectio, vel in vtroque per diuersas operationes. Sed quicquid sit, non potest summus actus talis dari diuinitati Christi: ergo. Probatio minoris, quia actus intellectus, & voluntatis mensurantur intellectu, & voluntate, vt principia coagendi: ergo vbi non est summus intellectus, & voluntas, non est summus actus: sed in Christo inter creaturas non est summus intellectus, & voluntas, quia sic esset perfectior in quidditate etiam in summo Angelo, quod est falsum, respectu Angelorum.

Dico, quod per habitum eleuantem dabitur summum Chriso.

Contra, detur idem habitus Angelo summo. Tunc arguo quando duo principia concurrunt ad vnum effectum, intensio vnius actus est ex intensione vnius principiorum principalis; sed in summo Angelo intellectus, & voluntas sunt habitus, & sunt principia in eliciendo actum: ergo.

Item: cui non competit definitio gloriae in summo, nec definitum: sed definitio gloriae non competit Christo in summo: ergo. Maior patet, quia proportio inter definitionem, & definitum. Minor declaratur sic, definitio gloriae secundum Augustinum lib. 1. de moribus Ecclesiae. cap. 3. est talis: Beatus est qui habet quicquid vult, & nihil mali vult.

Tunc, in ista definitione Augustinus non intelligit de volitione actuali, quia sic viator esset beatus quandoque: sed de naturali inclinatione, qui scilicet habet omne illud, ad quod naturaliter potest inclinari: sed Angelus ad plura naturaliter inclinatur, quam anima quaecunque humana: ergo plura potest velle, & consequi per beatitudinem, & sic Christus non habuit beatitudinem in summo.

Item: nec praecedit praemium: ergo nec beatitudo, cum beatitudo sit praemium nostrum. Confir- matur, quia Christus solum meruit, quicquid nobis meruit, in passione sua: ergo non ab instanti suae conceptionis.

Contra est: Vidimus gloriam eius, gloriam quasi vnigeniti a Patre, plenum gratiae, &c. Sed vnigenitus a Patre habet gloriam in summo: ergo.

Item: Cui datur maior, potest dari minor: sed vnio hypostatica est maior, quam quaecumque gloria beatifica quantumcunque intensa, & in gratia fundata: ergo. Haec conclusio est nota, quod fide tenetur, & est sententia Ecclesiae, quod anima Christi habuit omnem gratiae plenitudinem & gloriae. Sed de modo possibilitatis ad videndum, quomodo possibile sit, quod in anima Christi sit summus gradus gloriae, & dilectionis, est difficile. Hoc autem quidam ostendunt ex perfectione animae Christi, quidam ex definitione animae addita, vel capacitate, quidam ex conditione gloriae. Sic ergo procedam. Primo discutiam istos modos, & ostendam, an sint possibiles. Secundo dicam quie miti si a 'aiieunt aliqui, quod possibile est quod in Christo fuerit summa gloria, quia anima Christi est perfectior in quidditate quocũque Angelo, vel creatura, & ideo potest maiorem gloriam recipere, quam quaecunque creatura.

Et primo declaratur possibilitas. Secundo omnia quae sic fuerunt de facto in Christo. Primo sic. Quando duae formae sunt comparabiles in nobilitate, si in talibus formis est processus in infinitum, vna potest aliam excedere indifferentur in infinitum: sed Angelus, & anima possunt in nobilitate compa rari, & in quidditate cuiuslibet est processus in infinitum: ergo. Sed anima Christi est nobilior quacunque anima: ergo excedit omnem naturam Angeli, & sic potuit haberequic, quid Angelus, & plus.

Maior probatur sic exponendo.

Dico primo, si formae sint comparabiles in nobilitate, quia vbi non est comparatio, non est aequalitas, nec excessus. Secundo dico, si in talibus formis sit processus in infinitum: vt accipio A, & B, sint autem comparabilia in nobilitate, & sit ineis processus in infinitum secundum nobilitatem; tunc capio, A, intendatur B. in quatuor gradibus, & sic iam aequentur A, & B. Vlterius intendatur B, duobus gradibus, & escedat A, per duos gradus, adde ergo duos gradus, & sic A, & B, aequabuntur, & intendatur, A, illo manente, excedetur B, ab A, & sic semper faciendo, vna indifferenter excedet aliam in infinitum: ergo maior est vera.

Minor probatur: quantumcunque Angelus, & anima sint comparabiles in nobilitate, quia sunt entia, & omne ens: Imo, & Deus cum creatura est comparabilis alter alteri secundum perfectum, & imperfectum.

Declaratur etiam quantum ad secundum, quod in Angelo, & anima sit processus infinitum secundum nobilitatem, & ignobilitatem, quia Jdaea cuiuslibet est imitabilis in infinitum: ergo secundum diuersos gradus potest esse aequalitas, & excessus.

Item: Philosophus in 3. Topic. in consideratione, an aliquid sit nobilius altero dicit, quod si obiectum in genere illo sit nobilius optimo in genere altero, & simpliciter istud est nobilius alio sim pliciter, vt si optimus equus est nobilior optimo asino, & equus simpliciter est nobilior asino.

Confirmatur istud, quia licet aurum specie sit nobilius argento, tamen est dare argentum melius aliquo auro: ergo perfectius in aliquo inferiori potest esse nobilius altero in alio superiori genere.

Item: plus valet domus plena argento, quam denarius auri. Item secundum Sanctos non est nobilior Angelus, quam anima. Vnde Augustinus de quantitate animae, cap. 34. videtur dicere in pluribus locis, quod anima Deus solus maior est: ergo potest dari anima ita perfecta, quod aequabit perfectionem cuiuscunque Angeli. Sic ergo patet possibilitas.

De facto autem probatur. Quicquid dignitatis possibile est poni in anima Christi, totum est ponendum, sed possibile est animam creari in tali gra du, quod excedat Angelum: ergo.

Item: hoc ex Scriptura sic probatur super illud, Omnia subiecisti sub pedibus eius, dicit Glos. Quod omnia subiecisti Christi humanitati.

Item ad Ephes. 1. Dedit caput super Principes, & Potestates. Dicit Glos. ratione incarnationis, tunc patet, quod est capax summae gloriae, cuius nullus Angelus est capax, quia non habet tanta bona naturalia: ergo secundum istos, licet tota natura Angeli sit nobilior natura humana, tamen non sequitur, quin sit dare aliquod indiuiduum in natura humana adaequans indiuiduum in specie Angeli.

Contra istam positionem arguitur sic: Forma. cui ex intrinseco repugnat perficere materiam, nobilior est forma, quae materiam perficit, quia materiam perficere est dependere a materia: sed anima Christi, & quaelibet anima humana est forma infor mans materiam, forma vero cuiuslibet Angeli est forma subsistens: ergo.

Ista ratio non concludit contra positionem, quia secundum Arist. in caelo non est materia: ita quod forma caeli est forma subsistens, & non dependens a

materia, tamen ipse poneret, quod anima est nobilior forma caeli: ergo a. iunde prouenit hominis perfectio, vnde actus intrinseci plus indicant deperfectione in anima, vt intellectione, quam inhaerere, vel non inhaerere.

Item secundo sic. Forma quae est maioris virtutis, necessario est forma nobilior illa quae non est tantae virtutis, quia virtus facit substantiam ex Com ment. sed virtus Angeli sufficit ad motum caeli: virtus enim animae ad hoc non attingit: ergo. Ista ratio bene concludit. Tertio efficacius concludit ex intrinseca operatione Angeli, sic: Operatio intrinseca arguit necessario naturam nobiliorem, & perfectiorem: sed Angelus, & anima intelligunt quidem, sed Angelus intelligit non discurrendo intempore secundum Dionysium de diuinis nominibus, vnde dicitur, quod Angelus est naturae intelligibilis, homo naturae rationalis: ratio autem importat discursum, quia rationis est discurrere, sed excellentior est operatio sine discursu: ergo.

Dico, quod discurrere non est sufficiens argumentum ad probandum nobilitatem, quia in eadem natura inuenitur discurrere, & non discurrere, vt homo discurrit circa conclusiones, & non discurrit circa principia.

Item in eadem natura circa conclusiones, quaedam discurrunt tempore imperceptibili.

Dico, quod discurrere est exigentia obiectorum, vt quod vnum obiectum hoc requirat, aliud non, talis discursus non arguit imperfectionem. Sed in ppositionibus metaphysicis, vbi ex natura obiecti est discursus, & des vnam potentiam non sequentem naturam obiecti, & aliam sequentem, ibi diuersitas non est a parte obiecti, sed potentiae, & naturae, & ideo talis modus necessario arguit perfectionem, & imperfectionem. Si dicas, quod Angelus discurrit.

Contra hoc est Dionysius, qui dicit, quod Angelus est naturae intelligibilis, &c. Tunc enim esset rationalis, si discurreret.

Secundum Exemplum, quod adducis, non est verum, quia omnis homo discurrit, sed secundum magis, & minus, quae sunt differentiae indiuisibiles, & sic non faciunt diuersitatem in natura.

Dico, quod Angelus apprehendit conclusiones ex principijs: ergo discurrit. Dico, si vocas discursum notitiam veritatis huius, ex notitia veritatis alterius, tunc necessario omnis intellectus excepto diuino discurrit. Nam intellectus diuinus immediate fertur in veritatem cuiuslibet rei: omnis autem alius intellectus sequitur naturam rei, & quia ex natura rei veritas vnius est ex veritate alterius: ideo intellectus creatus non fertur immediate super veritatem cuiuslibet, sed discurrendo, &c. Vnde dicerem, quod Angelus videt conclusionem in principijs, & quod iste discursus est in non tempore, quia est minimus actus, sed in homine sunt

necessario duo actus. Vnde discursus in tempore, & non tempore facit necessario diuersitatem in natura: sed discursus in tempore maiori, & minori, non, eo quod sunt differentiae indiuiduales, & ex hoc praeter quod natura angelica sit nobilior tota, animae natura inferior.

Sed hoc supposito, quod tota natura angelica sit nobilior natura humana. Vtrum aliquod indiuiduum naturae humanae possit excedere, videtur contraditio manifeste, arguo sic: Posita ratione formali in aliquo necessario ponitur effectus formalis: sed in quolibet indiuiduo sub specie Angeli est necessario formalis ratione excessus actiue, & inquolibet indiuiduo sub homine, est formalis ratione excessus passiue, eo quod sint istti excessus a tota specie; ergo quia excessus passiuus est necessario a tota specie formaliter, quantumcunque aliquod indiuiduum sub tali specie intendatur, quia semper remanet intra speciem, non aufertur formalis ratio excessus, & sic sequitur effectus necessario, & ex hoc positum fuit, quod natura in quocunque indiuiduo semper excedatur a natura posita in indiuiduo sub eo: ergo sicut est contradictioponere, quod ista tota natura excedat naturam & indiuiduum sub ista, possit excedi ab indiuiduo illius, quia eo ipso esset mutatio rationum, & non remaneret intra limites speciei, & non cogit fidlei pietas, sicut quod Christus habuit corpus caeleste.

Nunc ad motiua sit responsio, ad primum. Dico, quod minor est falsa quantum ad tertiam particulam: dico enim, quod in speciebus non processus in infinitum, quia tunc intellectus diuinus videret illud, vt factibile, & posset producere aliquod actu infinitum intra eandem speciem, & hoc est impossibile de quacunque re creata, & arguo de gratia. Quaero enim: Vtrum Deus possit admouere vnum gradum, & si sic, aut sic residuum est infinitum, & tunc adueniente illo gradu non fiet gratia intensa, quod videtur inconueniens. Si dicitur, quod residuum est infinitum. Contra: Tunc ante erat infinitum, quia inbnitum additum finito non facit infinitum intensiue.

Item: in forma, in qua est processus in infinitum, impossibile est terminare processum, quia esset contradictio, iam enim esset status, & processus, idemque esset status, & processus. Sed si habetur summa gloria, staretur: quaero enim: vtrum amoto illo gradu, stetur, et si non: non video, quare stetur in alio; & dato quod stetur, iam processus finitur, & ideo minor tua erat falsa, vnde in voluntate animae non est processus in infinitum.

Dico quod esto, quod Angelus, & anima in sua voluntate non procedant in infinitum, habent tamen perfectiones suas: igitur capiam Angelum excedere animam in quatuor gradibus, & intendatur anima ibi per quatuor gradus, aequabitur Angelo; & si iterum manente Angelo intendatur in alijs gradibus excedet ipsum, & sic non obstat, licet non sit processus in infinitum. Dico, quod non valet comparatio, quam facis, quia quantumcunque anima intendatur, nunquam tamen perueniet ad perfectionem Angeli, nec aequabitur.

Ad illud de 3. Topic. vbi dicit Philosophus, quod si optimum est melius optimo, & simpliciter simpliciter, sed non negat, quin optimum in isto sit nobilius simplici in illo. Dico, quod licet non possit, nec negauerit: tamen hoc non obstante oportet sic esse, quaod quantum hoc sit optimum in isto, nunquam perueniet ad nobilitatem simplicis in illo, & quantumcunque intendatur. semper remanet intra speciem.

Ad Augustinum dico, quod loquitur de maioritate, quae consistit in nobilitate, & habere auctoritatem super illam: hoc autem est solius Dei respectu creaturae, tamen hoc non obstat, quia multi sunt alijs nobiliores, qui non habent super eam auctoritatem.

Alius modus ponendi est aliorum non attenden tium ad sola naturalia, sed ad dilatationem capacitatis; huiusmodi autem ampliationis est duplex ratio, vna ratione vnionis, & virtute ipsius, alia est dato habitu, qui capacitatem dilatauit.

Contra istum est solum imaginatio, arguo sic: Aut ista capacitas est posse suscipere gloriam, & sic fundamentum erit intrinsecum in natura, & tunc impossibile, quod capacitas intendatur, nisi intrinsecum, vnde oritur, intendatur, scilicet natura: sed probatum est perfectionem naturae humanae non posse intendi vsque ad perfectionem naturae angelicae: ergo.

Item: contra hoc, quod dicit, quod vnio sit ratio applicationis, arguo sic: Aut est ratio effectiua, & patet, quod non, quia vnio transit, relatio nil efficit, aut formaliter, & hoc minus potes stare, quod vnio non est forma media inter voluntatem, & capacitatem.

Item: posita vnione in natura Angeli, fiet maior capacitas, quam natura humana, & sic Christus secundum hoc non habuit gratiam in summo, quia porui mnutiut cus aui estiu. ne habitus potest dari Angelo, & tunc magis dilatabitur cum habeat meliora naturalia. Item dico, quod dilatatio est im proportionabilis naturae, quia sicut se habet naturae capacitas ad gloriam, ita & ad habitum: sed non potest capere summam gloriam, nisi dilatetur: ergo non poterit capere summum habitum, nisi dilatetur, aut ergo intelligit, quod capacitas passiua amplietur, & tunc ampliabitur natura, nec video, quid aliud possit dici capacitas.

Alius est modus tertius quorundam, qui istam possibilitatem ostendunt ex conditione gloriae, que est visio beatifica, & fruitio. Quomodo autem potest intelligi, quod in Christo fuerit summa gloria, vt quod summe videat, & summe fruatur. Dico, quod hoc potest intelligi dupliciter, formaliter, vel elicitiue, si formaliter, est sensus, quod visio summa fuerit in anima Christi, quod non sit actio: sed qualitas perficiens potentiam, sicut dico lignum calet, vt sic, vel sic, qualitas intellectus, forma videt, tunc sic loquendo, & quod anima Christi potest summe diligere, videre, & frui, idest, perficitur summus intellectus summa visione, & volunma fruitione. Quod autem hoc sit possibile videtur, quia hoc non est dicere, nisi susceptiuum posse capere summum, sicut dicitur de gratia.

Si autem loqueris secundo modo, scilicet elicitiue, vt quod possit elicere summam visionem, quantumcumque eleuata potentia sit. Dico, quod non, quia quando ad aliquem actum concurrunt agens magis principale, & minus principale, ad creandum intensionem circa actum sufficit intensio virtutis agentis magis principalis: sed potentia in eliciendo actum se habet, vt magis principalis, habitus vero vt minus principalis: tunc posito eodem habitu in intellectu Angeli, siue simili habitu posito, quia intellectus Angeli est nobilior, potest nobiliorem actum elicere, quam anima Christi.

Si tertio quaeris: Vtrum Deus possit assistere animae Christi, ita quod suppleat illud, quod anima Christi non potest mediante gratia, vt sic suppleat vicem agentis minus principalis, sic, dicendum, quod potest: ita quod Deus suppleat vicem summi habitus, siue ponatur gratia, siue non, & ratio huius est, quia sicut se habet Deus respectu agentis, & causae magis principalis, sic se habet respectu agentis minus principalis: sed potest supplere vicem agentis magis principalis, vt patet de facto de Spiritu sancto, qui in generatione Christi suppleuit vicem Patris, qui est magis agens principale in generatione ibi manente actione magis principali, potest Deus supplere vicem minus principalis, & sic etiam elicitiue erit summa fruitio, inquantum ad illum gradum summum, quem non poterat per habitum Deus supplet vicem habitus. Dum autem ais, quod habitus sit necessarius, dico quod si intelligis, quod habitus sit necessarius ad susceptionem huius actus, & sic non, quia mediat inter potentiam, & susceptionem actus, immo immediatum, quod perfectibile est intellectus, & voluntas respectu obiecti fruibilis. Si vero loqueris de necessitate habitus ad eliciendum actum, sic dico, quod habitus non est necessarius, quia de potestate absoluta Deus potest supplere vicem eius. Si vero loqueris de potestate ordinata sic dico, quod est necessarius, prout scilicet ordinauit, quod per summum habitum summus actus gloriae eliceretur, seu visionis. Hic sunt aliqua, quae credo esse vera: dico, quod propterea est, quia visio non est aliud, nisi qualitas quaedam, & quod talis qualitas quaedam detur in summo animae Christi, reputo possibile.

Item: quod non est necessarius habitus ad suscipiendum actum, ita quod mediet inter actum, & potentiam, vt immediatum perfectibile est voluntas, & obiectum, non per habitum, ita quod habitus non requiritur propter suscipere, hoc totum credo esse verum: sed quod dicit, quod habitus non requiritur, nisi habitus semper potest esse, & hoc primo respectu illius immobilitatis, & quod ad eliciendum actum non sit necessarius, hoc est mihi dubium.

Item: quod vicem habitus possit Deus supplere, eo modo quo habitus, similiter est mihi dubium. Tertio, quomodo si habitus sit aequalis, & potentia inaequalis, quod actus non sit aequalis, non video.

Jgitur dico ista quatuor. Primum, quod necessarium sit ponere in voluntate, & intellectu aliquid praeter potentiam, & speciem. confortans potentiam. Secundo dico, quoad istud additum, si est habitus aequalis, quod non obstante inaequalitate potentiae, actus vtriusque est aequalis. Tertio dicam quod actiuitatem istius actus non potest supplere aliquid, quod non sit informans. Quarto apparebit, quod summa gloria potest poni in anima Christi mediante isto dato.

Circa primum ponere habitum ad faciendum potentiam non oportet, quia est immediatum perfectibile ab ob iecto. Item ponere habitum per modum disponentis non est necessarium: sed oportet ponere habitum, vel additum potentiae, quo posito ipsa ponitur in esse tantae actualitatis, quod ipsa requirit ad eliciendum illum actum, & illud est, vel eleuatio potentiae, vel confortatio, vel quicquid sit illud. Igitur arguo sic. Intellectus noster respectu aliquorum intelligibilium indiget vltra potentiam, & speciem propter suam imperfectionem aliquo habitu: ergo intellectus beati ad eliciendum actum respectu sui intelligibilis, indiget aliquo addito vltra speciem, & potentiam propter suam imperfecionem.

Consequentia patet, quia si propter imperfectionem intellectus, respectu intelligibilis, non tantum difficilis, indiget habitu addito, multo magis respe ctu intelligibilis magis difficilis.

Sed probo antecedens, quod respectu aliquorum intell igibilium intellectus noster indigeat aliquo addito, sic: Omne habens sufficiens principium respectu actus potest exire in actum, quando vult, hoc patet 9. Metaph. text. Io. potentia vno modo dicitur concursus omnium, quae exiguntur ad eliciendum actum.

Item probatur idem sic: Si non potest exire in actum, quando voluerit, iam aliquo indiget, & sic non habet omnia concurrentia: sed intellectus noster respectu aliquorum obiectorum habens poten tiam, & speciem, cum voluerit, non potest in actum exire, nisi aliquid addatur: ergo non habet, vt sit sufficiens principium.

Minor probatur experimur, exprimitur enim, quod quantumcunque scientiarum terminos habeamus, non tamen semper scimus propositiones, nec statim capimus, quoad frequenti collatione terminorum compleueris sermonem. Et patet idem ex dictis Aristotelis de natura animalium. Quod pueri quidem sermonem capiunt; vnde dicit, quod oportet prius connasci, & sicut connascitur, ita vnusquisque bene iudicat ea, quibus connascitur: & vnus in vno puncto est caecus, & clarus in alio: hoc autem est ex affuefactione, quia vnum est, quod dat connasci, quod est vel executio, vel habitus quidam. Quaero enim, aut per tale connasci aliquid acquiritur, aut nihil. Si nihil: ergo ita parum potes in actu, sicut ante poteras, cuius contrarium experimur, si aliquid illud est quod intendo.

Sed insto. Licet respectu conclusionum acquiratur aliquid ex connasci, non tamen oportet respectu principiorum, cnm essentia diuina sit clarior, quam aliqnod principiorum, & c.

Item: licet respectu complexorum oportet necessario connasci: non tamen oportet respectu simplicium, quin habita specie statim cognoscam: sed Deus est simplex intelligentia: ergo.

Dico, quod respectu principiorum oportet connasci, quia posito principio, si non cognoscis, illud perquiritur: sed respectu terminorum oportet connasci, per quae scimus principia, non enim terminos statim cognoscimus: imo ad istud cognoscere oportet esse familiaritatem respectu terminorum, ex qua terminatur habitus, de quo hic loquor.

Item: definitio est incomplexa, ad habendum autem definitionem oportet connasci, quia hoc tempore indiget secundum Arist. qui dicit, quod intellectus addiscentis indiget discursu, & idcirco, quod non capit venationem sine tempore, oportet connasci circa venata. Dico eodem modo de primis conceptibus, quia aliqui sunt termini in aliqua materia, respectu quorum requiritur tempus deter minatum, vt cognoscantur; sed tempore non indiget, nisi indiget assuefactione: assuefactione autem fit connascentia, qui est habitus: ergo.

Et si dicas, habens speciem nunquid potest sine habitu cognoscere terminum notitia simplici? dieo, quod species non imprimitur, nisi in eodem instanti sit actus circa obiectum.

Item: quod quanto actus rei est clarior, tanto species securius, impimitur, vnde fit quod de re, quam clare intelligis, melius ex tunc per eius speciem recordaris; licet ergo ordine naturae species praecedat actum, tamen in eodem instanti temporis species, & actus sunt simul in potentia, & in eodem instanti imprimuntur, quoniam si proposito termino statim non capio, dico tunc, quod species perfecte non imprimitur: ergo vbi potentia, non statim potest, sed indiget tempore ex hoc propter consuetudinem, per quam aliquid acquiritur, quod est ratio fortificandi speciem: ergo indiget tempore, sed non per se, sed quia concomitans. Quod autem est connasci, & habitus. Sic ergo patet maior, & minor, & sequitur conclusio intenta

Tunc pono aliquas conclusiones, & contradictiones de isto habitu.

Dico primo, quod non est nihil terminus acquisitionis positiuae. Secundo, quod non est eiusdem rationis cum potentia, vt sit gradus intrinsecus potentiae, quia alias potentia animae susciperet magis, & minus, cum tamen substantia animae non suscipiat magis, & minus, nec potentia.

Item: iste habitus est diuersus respectu diuersorum obiectorum, sed gradus potentiae, puta gradus incessus humani, est idem respectu omnium obiectorum. Tunc dico, quod necessario est accidens, quia adest, & abest praeter subiecti corruptionem. Item est extrinsecus adueniens: ergo non est gradus intrinsecus, seu vigor potentiae. Vlterius dico, quod illud potest vocari lumen, quia omne, quod declarat obscurum, potest dici lumen: sed ante acquisitionem huius connati notitia erat obscura de re, quae postea fuit clara: ergo mediante isto lumine modo potest in actum, in quem ante non poterat.

Quinto dico, istud additum potest vocari virtus, & habitus virtuosus, quoniam virtus est dispositio perfecti ad optimum: habitus autem vocatur, quia prima species qualitatis: prima enim species qualitatis perficit potentiam: ergo potest vocari virtus, & habitus.

Sexto dico, quod iste habitus est principiorum, vel conclusionum, & tunc est scientia, nam scientia non est congregatio specierum, nec est facultas, sed est aliquid indicans, quod ante nesciebas: ergo inquantum est indicans respectu conclusionum dicitur scientia: Inquantum autem est iudicans respectu principiorum, dicitur habitus prin cipiorum, & etiam respectu definitionis. & isto posito dicitur, quod est habitus.

Tunc vlterius iste habitus est vnus in vna scientia habitus, ratio est, quia si habitus esset ordo conclusionum, vel specierum, sicut firmitas, sic certe non posset dici, quod vnus esset in vna scientia. Sed quia pono, quod sit aliquid indicans respectu principiorum, vel conclusionum: tunc intenditur respectu conclusionum, nam vna conclusio facit, & iuuat aliam quantum ad notitiam Sed respectu formalis obiecti est vnus habitus ponens in esse potestatiuo respectu eius: sed iste habitus respectu conclusionum intenditur, & fit fortior, eo quod vna conclusio aliam iuuat, vt dictum est. Et tunc respectu omnium abstractorum est vnus habitus.

Alia conclusio, quod iste habitus acquiritur per demonstrationem, si sit conclusionum; si vero sit principiorum, acquiritur ex connascentia terminorum. Istum habitum acquirunt termini connati, & ita iste habitus, qui est lumen indicans, innobis acquiritur.

Item: iste habitus potest dici confortans, quia intellectus, qui primo captu non poterat, erat quasi imperfectus, cum est perficiens ad eliciendum potentias actuum, potest dici confortans, & roborans. Sic ergo ex omnibus his sufficienter est probatum antecedens. Consequentia autem est. necessaria, quia vbi dabo maiorem virtutem, & minorem proportionem potentiae ad obiectum, necessario magis indiget vigorante. Istud autem sic vigorans potentiam respectu obiecti beatifici non acquiritur ex actibus, & ideo solus Deus potest potentiam eleuare ad actum beatificum, & darehabitum confortantem, & sic potentiam eleuare, & vigorare est primum correspondens habitui isti.

Nunc iste habitus non facilitat potentiam, nec informat, sed quia ponit eam in esse altiori, & fortiori.

Item: iste habitus non cooperatur, vt albedo subiecto tamquam accidens, vt sic ratio formationis elicit actum, nec sicut calor virtuti nutritiuae, vt sit forma potentiae, sed quia constituit ipsum agens in esse interpraetato, quare necessario requiritur, quod se habeat per modum informantis, vt sit forma eius ab hoc, vt constituatur in esse potestatiuo: ergo nec species perfecte imprimitur, nec actus elicitur, nisi facta eleuatione.

Nunc ad secundam conclusionem principij tertij, scilicet, quod vbi iste habitus est aequalis, potentia est aequalis respectu actus eliciendi, & adduco rationem talem: Quando duo concurrunt ad eundem actum, ita quod vnum illorum non cooperatur, vt agens sub propria ratione, sed solum, vt constituens agens in esse potestatiuo, tunc non mensurat actus illius agentis, nisi per gradum actualitatis, prout constituit in esse potestatiuo. Exemplum de albedine, respectu nigri. Si ergo non esset sibi forma ratio agendi, non magis disgregaret ad maiorem albedinem, & si albedo constitueret lignum in esse potestatiuo ad disgregandum, ex tali esse secundum quantitatem eius sequetur intensio in actu.

Contra. Tunc habitus est potentia, quia omne quod dat formaliter esse album est albedo. Dico, quod non est verum, quia ponere aliquid in esse potestatiuo est dupliciter idem respectu alterius rationis, vel eiusdem rationis. Primo modo esse sic dicimus posse esse potentia. Exemplum, omne quod poneret oculum in potentia ad subiectum, esset potentia formaliter: sed quando est subiectum vnius rationis, & illud est intensiuum, oportet actum esse intensiuum: tunc dico, quod illud tale constituens se habet, vt potentia eleuans, & intrinsece perficiens. Vnde non videtur, quod Deus sit extra formalem rationem obiecti, quia potentia se habet, sicut sol respectu visus, & obiectum intensiuum, quia non variabitur potentia quod id constituens in esse potestato, & quia non agit per actualitatem, quam ante habebat, ideo intensio actus non est ex sua intensione, scilicet potentiae.

De tertia conclusione principij sciendum, quod Deus tripliciter non potest supplere actionem agentis minus principalis.

Primo, quando causa illa minus principalis se habet in ratione agentis materialis, vt mater in generatione prolis, tunc Deus non potest supplere vicem matris. Secundo, quando se habet in ratione instrumenti, & determinatur, vt non possit supplere vicem caloris digestiuae, & forte sic est de specie, quia intellectus est agens actum vitalem, & determinatur per speciem: habet enim actus vitalitatem a potentia per speciei determinationem. Tertio, quando tenetur, vt informans & actuans ipsum agens: tunc enim Deus non potest vicem huius supplere, quia nullius potest esse forma: tunc iste habitus ponitur, vt intrinsece eleuans potentiam, & constituens in esse potestatiuo, hoc autem non totum esse, nisi per modum informantis: ergo.

De quarta conclusione principali, posito iam tali lumine eleuante, & quod isto modo potest in esse, & quod tota intensio actus mensuretur isto, & quod Deus non possit supplere vicem eius. Tunc dico, quod virtute istius luminis Christus potuit summam visionem elicere, non quod anima sit ita nobilis in natura, sicut Angelus; nec vt capacitas amplietur, nec quod Deus suppleat; sed quia Deus si Deus vult tenere, quod iste habeat actum eiusdem rationis cum alijs, potest dare summum eo, quod habitu mensuratur intensio: sed in summo potest dari talis habitus: ergo sibi potuit dari, quod eliceret summum actum visionis.

Alia ratio ex ordine naturae, quod summum actum possit elicere, esto quod, &c. sic. Quando actus eiusdem rationis debetur diuersis, nisi secundum diuersos gradus in gradu summo potest dari illi naturae: sed intellectus visio, & dilectio sunt in homine, & Angelo eiusdem rationis. Minor patet exemplo. Capio videre eiusdem rationis in- homine, & a gloria, & est in gradu maiori in Angelis, & tamen homo accedit Angelis in naturalibus: ergo summus actus visionis non repugnat naturae imperfectiori. Dico ibi, assumis falsum, quia potentia visiua in Angeils est nobilior, & ideo actus visionis, qui est videre, est nobilior; non sic in proposito, & est contra te, qui supponebas in maiori, quod essent potentiae eiusdem rationis.

Item: licet Angelus habet nobiliorem visum, quam homo, tamen homo non posset illum habere, & sic non est in proposito, quia Angelus potest habere actum summum. Item gradus visionis huiusmod i est innatus Angelis, & tamen summus actus non est innatus animae.

Ad primum respondeo, quod tu falsum assumis. Probo: Vbicunque anima sensitiua est nobilior, & potentia visiua est nobilior: sed anima sensitiua in homine est nobilior, quam in Angelo, eo quod est idem, quod anima totalis: ergo.

Item, vel esset nobilior potentia visiua in Angelo, vel ratione animae, vel ratione organi, & sic ex hoc potentia visiua sit nobilior. Dico, quod verum est totaliter in aliquo, charitas est, vt complexio, quae potest vocari virtus in oculo, & est nobilior.

Contra, quantumcunque pars illa qualitatem nobiliorem, non ex hoc intendet intrinsece potentiam, quia potentia, vel radicatur super animam, vel super organum, vel oritur ex nobiliori natura ipsa potentia, & ideo potentia visiua Falleris, vnde probanda est nobilior ex illa, qualitas non ingreditur intrinsece essentiam rei; tunc quando aliquid comparatur ad illud per accidens, licet non idem actu, manet nihilominus in eadem perfectione.

Item, in homine est perfectior sensus, quam in Angelo: ergo & illud quod sequitur animalitatem, sequitur sentire: ergo sentire in homine est nobilius, ergo.

Ad secundum dico per intensionem. Exemplum de oculo glorificati, qui eleuabitur ad videndum alium glorificatum, qui est sole lucidior. Quod dicitur tertio. Dico, quod Deus potest facere, quod oculus vnus manente eadem potentia eleuetur ad videndum solem eo, quod potentia non ponitur extra limites sui obiecti: ergo maior ostensa est, per Exemplum nunc probo, quando gradus non oritur ex intimis naturae, sed extrinseco, mutari potest, natura non mutata, cum ergo gradus ille sit huiusmodi, poterit mutari.

Item: de ratione potentiae non est determinare obiectum, vel aliquod indiuiduum, quia potentia est vniuersalis, licet actus sit particularis, quare potentia visiua non determinat hunc gradum, nec illum; vnde sicut respicit ratio formaliter, sic actum formaliter; tunc: omne quod non immutat potentiam potest dare: sed ille gradus non immutat potentiam: ergo.

Et confirmo eandem maiorem sic: Quia enim accidit generare hunc ignem: ita quod omnis potentia per se aspicit speciem, tunc ergo accidit, quod sic determinat ad tantum gradum, vel tantum, est ergo maior vera. Sed minor patet de se, quia nisi essent eiusdem rationis necessario nunquam esset dare aequalem visionem hominis, & Angeli, quia duae species nunquam sunt aequales.

Et si essent alterius rationis, vel esset ratione susceptiui, & hoc non, quia albedo in diuersis susceptiuis est eiusdem rationis; vel ratione efficientis, & non, quia vnus per generationem, & putrefactionem idem sunt in specie: ergo in anima Christi fuit summa gloria in intellectu, & voluntate, & a Deo, inquantum posito isto lumine fit in esse potestatiuo, vt praedictum est.

Nunc ad rationes in oppositum. Ad primam dico per interemptionem minoris, quod gloria non procedit in infinitum, & tu probas, quod ex respectu obiecti diligibilis in infinitum, dico, quod non omnis conditio, quae est in obiecto, est in actu.

Ad aliud nego antecedens. Et dum probas, quod Deus est participabilis in infinitum. Dico, quod Deus participatione formali non est participabilis in infinitum, & dico, quod ille gradus repugnat naturae; sicut repugnat addi gradum Trinitatis ad Deum.

Ad aliud dico vno modo, quod in gratia non procedunt in infinitum: nec ibi.

Ad aliud dico, quod si summum referatur ad naturam, sic est verum; si autem referatur ad beatificatorem, sit falsum, quia potest capere intellectionem in summo.

Ad aliud nego minorem, & dico in minori, quod non sequitur, quia ex nobilitate non elicit actum, dico, quod mensuratur ex habitu, & eius intensione, non ex potentia. Ad aliud dico, quod ipse habet in summo obiectiue aliquid vltra. Vltimo, de merito dico, quod gratia in Christo non dabatur per modum praemij, sed actus.