Quaestio 1

ARTICVLVUS I. Quomodo, & quare Creatio reputata est impossibilis apud Philosophos.

CIrca primum sciendum est, quod ipsi Auicennae Creatio non est visa impossibilis, vndeipse attribuit eam non solum substantiae primae, imo & omnibus Intelligentijs vsque ad decimamvt patet 9. Metaph. suae. Imaginatio autem productionis formae in materia induxit eum ad imaginandum creationem, vt Commentator dicit 12. Metaph. com. 18. qui enim imaginatur, quod forma sit res perfecta, completa, & distincta a materia, necesse habet imaginari (cum prius non est, & post eam sit) quod tota essentia sua sit translata de nihilo ad ens, & propter hoc sit creata creatione quadam particulari. Propter quod dicit ibi Commentator, quod imaginatio creationis formarum induxit loquentem., quod est hodie dicere aliquid fieri ex nihilo. Sed Philosophus, & Commentator, & omnes Philosophi antiqui reputauerunt creationem esse impossibilem, & propositionem illam per se notam: Ex nihilo nihil fit.

Inquirendum est ergo quomodo, & quare reputauerunt creationem esse impossibilem: & primo quomodo: secundo quare.

De primo sciendum, quod impossibilitas duplex est: Vna quae reducitur ad impotentiam, & diminutionem agentis, vt coecum videre. Alia quae reducitur ad repugnantiam rei in se, & prouenit ex repugnantia terminorum, vt quod totum non sit maius sua parte agentis. Et similiter propositio per se nota accipitur dupliciter, vel quia habetur per experientiam corporum, & sensuum, vt quod nix est alba, vel quae habetur ex terminis, vt quod omne totum est maius sua parte.

Putant ergo aliqui, quod Arist. & Commentator reputauerunt creationem impossibilem propter impotentiam agentis, & non propter impossibilitatem rei in se. Similiter, propositionem illam Ex nihilo nihil fit, reputauerunt per se notam per experientiam, & sensum, quia videmusquod quicquid fit, ex aliqua materia fit, & non propter naturam rerum, quia praedicatum videretur claudi in subiecto. Sed hoc non puto apparere verum, ei qui perlegerit dicta Aristotelis, & Commentatoris, imo apud eos haec propositio. Ex nihilo nihil fit: ita fuit per se nota, sicut ista omne totum est maius sua parte, & hoc ex terminis.

Hoc probo fuisse de intentione Arist. nam r. physic. tex. 34. hanc declarat ex terminis, seu ex significato terminorum, dicens, quod ex hoc fit hoc, aequipollet huic, noc fit hoc; quare istae, ex nihilo fit aliquid, aequipollet huic, nihil fit aliquid, quod est omnino impossibile, cum in nullo genere oppositionis oppositum fiat suum oppositum, sicut nigredo non fit albedo, nec tenebra lux: ergo ex nihilo aliquid fieri, apud eum implicat contradictionem, & per consequens eius opposita est omnino necesaria.

Sed patet idem per Commentatorem a. Metaph. qui dicit, quod accidit aliquibus hominibus negare per se nota, cum eorum opposita fuerint famosa, sicut accidit ijs, qui negant, quod impossibile est ex nihilo aliquid. fieri, & subdit: Vidi multos homines dantes se ad Philosophiam, qui negant illam propositionem esse primam.

Item idem in prologo tertij Physic. dicit, quod consuetudo est maxima causa impediens a pluribus rebus manifestis per se; cum enim suerit homo assuetus credere sermones falsos a principio erit illi. consuetudo causa ad negandum veritatem manifestam, sicut quidam tantum fuerunt assueti comedere venenum, quod erat cibus eis; idem etiam accidit modernis, dicentibus quod ex nihilo sit aliquid.

Item idem 8. Physic: comm. 10. dicit, quod Sarraceni habent pro possibili, aliquid fieri ex nihilo, & nituntur ad confirmandum hoc, ex eo, quia mos est dicere, subiectum, ex quo fit generatio, necessarium esse agenti, propter diminutionem agentis, & omnia ista sunt existimationes vulgares: agens enim non posse agere aliquid impossibile, non dicitur diminutio, sed dicere ipsum posse facere aliquid exnihilo est deceptio. Haec ille: ergo creatio apud Arist. & Commentatorem fuit impossibilis ex terminis, & claudens contradictionem, quod ex nihilo aliquid fiat in J. Physic. & in 1. coeli, & mundi.

De secundo quare, & propter quid ita existimauerunt Philosophi, mirum est, quia cum significata sint communia eis & nobis, quomodo nobis non videatur, nec appareat talis repugnantia terminorum; aut quomodo illis de quibus constat, quod habuerunt ingenia praeclarissima, talis repugnantia apparebat.

Propter quod sciendum, quod repugnantiam huius propositionis: ex nihilo aliquid fit, primo ostenderunt Philosophi ex-natura huius termini, ex nihilo. Secundo ex aequipollenti totius propositionis. Tertio ex ratione oppositi, videlicet annihilationis. Quarto ex natura producti.

Prima ratio sic deducitur. De formali omnis productionis. est, quod sit inter duos terminos, nam producio terminatur ad aliquid, quod devirtute productionis accipit aliquid, quod prius non habebat, vt sic impossibile sit concipere productionem, quin concipiatur terminus productus per ipsam, & oppositum termini prius existens, virtute productionis exclusum: si ergo ex nihilo aliquid fit terminus a quo ipsius exclusionis est ipsum nihil, quod excluditur, terminus vero ad quem est aliquid, quod ponitur.

Tunc arguo, si aliquid sit ex nihilo tanquam ex termino aut fit ex nihilo per se, aut per accidens: sed non per se, quia ex opposito non fit aliquid per se, nisi aliquid mutaretur in ipsum, Verbi gratia: Caecitas in visum, tenebra in lucem, nihileitas in entitatem, quod est impossibile; tum quia si fieret aliquid per se ex nihilo, iam non fieret ox eo tanquam ex termino, sed potius tanquam ex subiecto: ergo oportet, quod detur secundum, quod siat ex nihilo. per accidens: omne autem per accidens reducitur ad per se: ergo necesse est, quod ipsum cum aliquo coniungatur, ex quo fiat aliquid per se, & sic fit vera per accidens, ex nihilo aliquid fit, quare illi nihilo aliquid adiungitur, & per consequens non est nihil illud, quod ponebatur nihil? contradictionem ergo implicat dicere, quod aliquid fiat ex nihilo.

Diceretur forte quod ex, non notat habitudinem materiae, nec termini, sed prioris, & posterioris, scilicet posterioris ad prius, vt sit sensus, ex nihilo, idest post nihil, sicut ex nocte fit dies, idest, pos noctem. Sed hoc dictum confirmat propositum, nam vbicunque talis ordo ponitur succedente posteriore tollitur prius: sed succedentealiquo non potest aliter eius oppositum, quod est nihil, tolli, nisi ponatur aliquid commune subsratum: ergo illud prius non erat nihil, & per consequens erat contradictio, quod ex nihilo aliquid fiat. Probatio minoris. Cum enim post nihil succedit esse lapidis, quaero a quo tollitur nihileitas; aut ab ipso lapide, & patet quod non, quoniam realitas lapidis nunquam fuit sub nihilo: sicut enim albedo nunquam suit nigredo, sic lapis nunquam fuit non lapis, nec ens vnquam fuit nonens: nunquam enim vnum contradictoriorum vel contrariorum fuit aliquid, nec tollitur illanihileitas absolute, quando producitur lapis, quia quicquid fuit nihil, semper remanet nihil, nisi nihil verteretur in ens, quod omnino est impossibile; aut ergo lapis non fit post nihil; aut necesseest dicere, quod nihileitas transierit, & sit versa in lapidem; aut necesse est, quod aliquid substratum concipiatur, quod fuerit prius nihil, & postmodum ens, & sic habemus propositum. Et confirmatur quia nunquam ex die sit nox, nisi succedente sibi in aliquo communi.

Praeterea si ly, ex, notet habitudinem posterioris ad prius, non notat alium ordinem, nisi illum quem habet terminus ad quem ad terminum a quo, sicut ex vno opposito fit aliud. Tunc sic. Quando vnum oppositum sit post aliud, virtute factionis primum excluditur, & secundum ponitur tanquam primum excludens. Sed si non ponitur aliquod substratum ipsi nihilo, cum dicitur, lapis fit post nihil, non apparet, quod positio lapidis sit exclusio nihili: nam quaero, a quo excluditur, vel ab ipsomet lapide: hoc non, vt declaratum est; vel a seipso, & hoc est impossibile, quoniam quicquid vnquam fuit nihil, modo est nihil; nec a toto vniuerso, quia vniuersitas nihilorum (vt ita dicam) non est mutata, nec immutata, nisi nihil verteretur in ens: ergo oportet dare substratum, a quo fiat exclusio nihili, adueniente eo quod fit.

Praetera: Vbicunque est ordo termini a quo, & ad quem, oportet, quod aliquid. transeat a termino a quo ad terminum ad quem, vt sic dicatur esse sub termino ad quem, postquam fuit sub termino a quo, sed hic non potest poni aliquid, quod suerit sub nihilo, cum dicitur ex nihilo, idest post nihil, aliquid fit, nisi ponatur aliquid substratum: non enim ens prius fuit sub nihilo: ergo oportet, quod talis ordo includat substratum, & sic habetur propositum, & remanet ratio principalis, & hanc innuit Philos.

Secunda ratio ex aequipollentia harum propositionum. Ex nihilo nihil fit, & nihil fit aliquid. Tunc arguo sic. Hac propositio est impossibilis, & implicans contradictionem, nihil fit aliquid: ergo & & ista, ex nihilo fit aliquid. Antecedens patet, quia illa prima non habet, nisi duos sensus; Primum, quod nihil vertatur in aliquid per se, & primo. Secundum quod per accidens nihil fiat aliquid in ratione substrati, & tunc non esset nihil, & ita in vtroque sensu implicat contradictionem.

Consequentia probatur primo inductiue, quia non reperitur instantia, quin idem significet, ex hoc sit hoc, & hoc fit hoc, sicut cum dicitur ex aere fit aqua, conceditur quod aer fit aqua, ex puero fit vir, puer fit vir, similiter ex die fit nox, conceditur, quod dies fit nox.

Dicetur forte, quod tunc aequipollent, quando ly, ex, notat habitudinem causae materialis, quod non est in proposito. Jmo sensus est, ex nihilo fit aliquid, idest non de aliquo, vel non ex aliquo.

Sed responsio non valet, quoniam qualemcunque ordinem importet ly, ex nihilo, siue sit termini, siue sit subiecti, siue termini oppositi succedenris, & posterioris ad prius, semper aequipollet, ex hoc fit hoc.

Et confirmatur, quia vbi est habitudo materiae tantum, conceditur hoc fit hoc, non tamen hoc fit ex hoc, vt homo fit sanus, non tamen ex homine fit sanus, vt patet 7. Metaph. semper ergo propositio, ex hoc fit hoc, infert istam, hoc fit hoc, non tamene conuerso: & ratio est, quia ly, ex, importat habitudinem termini a quo, ad terminum quem, siue prioris ad posterius: haec autem necessario exigit habitudinem subiecti, vtrumque terminum recipientis, quae importatur cum dicitur, hoc fit hoc, terminus namque non habet per se habitudinem ad terminum, sed per accidens ratione subiecti, quia nulla connexio esset termini ad terminum, nisi poneretur subiectum.

Vlterius forte dicetur, quod ly, ex, non notat habitudinem termini a quo, nec prioris, vt sit sensus non de aliquo, vel non ex aliquo, vt sic ly, nil, neget habitud inem omnem importatam per ly, ex, cum dicitur ex nihilo aliquid fieri. Sed haec Responsio non valet, quia secundum hoc filius in diuinis esset creatus, cum sit productus non de aliquo, & ex nihilo, vt ly, ex nihilo, neget omnem habitudinem ad non esse praecedens: non ergo negant eam habitudinem

Item Ansel. dicit Monolog. cap. 8. Quod sine omni repugnantia a creatrice substantia dici potest esse omnia facta ex nihilo, eo modo quo dici consueuit, diuitem fieri ex paupere, qui prius erat pauper, nunc est diues, quod antea non erat. Et si rece. pisset quis sanitatem ex aegritudine, idest, qui prius habebat aegritudinem, nunc habet sanitatem, quam non habebat: hoc modo potest intelligi creatrix essentia de nihilo cuncta creasse, idest, quae prius nihil erant, nunc per illam facta sunt aliquid. haec Ansel. Ex quibus patet, quod aliqua habitudo derelinquitur inter ens & nihil, cum dicitur, quod creatio est ex nihilo, & sic ratio stat.

Tertia ratio procedit ex ratione oppositi, scilicet ex annihilatione, & deducitur sic. Annihilatio est impossibilis: ergo & creatio est impossibilis. Consequentia patet. Probatio antecedentis, nam annihilatio nihil aliud est, quam entis in nihil redactio: sed manifestum est quod hoc implicat contradictonem; in nullo enim genere oppositionis vnum oppositorum reducitur in aliud, vt patet inducendo in omnibus: sed talis redactio semper fit ratione substrati, quod nunc est sub vno opposito, nunc sub alio. Cum ergo nihil contradictorie oppo natur enti, impossibile est, quod ens redigatur in nihil, nisi ratione substrati, & tunc non erit nihil, & hanc rationem innuit Commentator J2. Metaph. comm. 18. cum dicit, quod hominibus ponentibus creationem accidit mirabile: dicunt enim, quod agens non potest priuare aliquid: actio enim agentis est in inueniendo, non in priuando, & vocat hic priuare, annihilare, & tunc subdit: considera ergo quomodo reputent impossibile, quod agens transmutet ens ex esse in non essse, & tamen non reputant impossibile, quod transmutet ab non esse inese: hoc ille.

Quarta ratio sumitur ex natura termini producti, sicut Commentator 12. Metaph. com. 28. dicit, quod impossibile est intelligere aliquid factum quin intelligatur, quod habet esse post non esse, facum enim est illud, quod est, posiquam non fuit, & cuius non esse est ante eius esse, vnde de ratione ter mini producti, vt productum est, hoc est, quod intel ligatur virtute productionis habere aliquid, quod ante non habebat.

Tunc arguo sic: Cum lapis dicitur totaliter creatus, aut virtute productionis factum est, quod prius erat; aut facum est, qnod omnino nil erat; aut facum est, quod aliquo modo erat, & aliquo modo non erat. Non primum, quia factum facere, nihil est facere: nec potest secundum dari, quia si illud totum, quod factum est, prius nihil erat, sequitur, quod nihil prius, nunc factum sit ens, & ita nihil versum est in ens, quod est impossibile: ergo necesse est dari tertium, scilicet, quod aliquo modo erat, & aliquo modo non erat: erat quidem in potentia, & non erat in actu, & sic non erit creatio, seu producttio ex nihilo: sed ex aliquo modo ente, & aliquo modo non ente, & haec est deductio Arist.

Sed forte dicetur, quod nullo modo erat, aut nihil erat lapis, priusquam crearetur, nec tamen ex hoc sequitur, quod nihil sit sic conuersum in lapidem, sed lapis, qui prius erat nihil, modo est.

Sed ista responsio non valet: cum enim dicitur lapis, qui prius erat nihil, aut intelligitur purum nihil, aut esse aliquid vltra nihil: si dicatur, quod purum nihil. habeo propositum, quia tunc purum nihil positum est in esse: si vero detur, quod sit substratum aliud a nihileitate, habeo propositum, quia productio ista iam non erit ex non ente simpliciter.

Ex his concludo, quod processus Philosophi ini. Phys. tex. 50. & infra, quo inquisiuit tria principia, scilicet materiam, formam, & priuationem, non fuit apud eum tantummodo persuasiuus, sed ex terminis credebat se demonstrare.

Et primo quidem quantum ad duo principia mater iam, scilicet, & priuationem, per hoc quod omnis productio est inter duos terminos, & hoc ex natura productionis, quia omne productum virtute productionis est, quod prius non erat, & exiuit de non

esse in esse, & conductum est ex eo, quod prius non habebat ad esse, quod modo habet, & totum hoc tenet ex significato huius nominis, factum, vel productum, & hoc modo putauit se demonstrasse prima duo principia, scilicet formam, & priuationem, esse & non esse, quae sunt de intellectu cuiusdam nouae factionis.

Secundo. Ex hoc probant tertium principium, scilicet materiam demonstratiue, & ex terminis, vt sibi videbatur: nam ex quo esse productum exiuit de non esse ad esse; aut ipsum purum non esse est mutatum in esse; aut aliquod substratum ipsi non esse exiuit ad esse. Primum autem est impossibile: ergo restat tantummodo, quod sit dare secundum, & in hoc consistit totus processus primi Physic. vbi ita se putauit Philosophus haec tria principia demonsrasse, sicut estt aliqua conclusio demonstratain mathematicis.

ARTICVLVS II Vtrum creatio soli virtuti infinitae sit possibilis?

MJrca secundum articulum considerandum est, quod firma fide tenendum est creationem esse possibilem, & producttionem ex nihilo virtuti infinitae. Hoc autem a quibusdam declaratur, quia agenti potenti agere se toto possibilis est productio totius, & ita creatio, qua producitur totum absque hoc, quod nihil praeexistat: sed Deus agit se toto, cum sit purus actus, vnumquodque autem agit inquantum est ens actu, & ita in eo nihil est, quod non sit pure actualissimum: ergo sibi potest competere productio totalis rei nullo penitus praeexistente. Secundo sic: Agenti vniuersali competit effectus vniuersalis: sed Deus est agens vniuersale, & esse est effectus vniuersalis: ergo sibi competit producere esse vniuersaliter, & totaliter, quare creare ex nihilo.

Item: Enti per essentiam competit creare omneens per participationem: sed Deus est ens per essentiam: omnis autem entitas creata est entitas per patticipationem, & hoc non solum entitas formae, verum etiam entitas materiae: ergo tam materiam, quam formam poterit Deus producere, & sic creare.

Quarto sic. Virtuti infinitae competit absoluere distantiam infinitam, & eam pertransire per suam actionem: sed inter ens, & nihil est distantia infinita, quia nullam habent proportionem, nec conuenien tiam; imo Dei virtute potest absolui haec distantia, & fieri ens, quod prius erat nihil.

Sed istae rationes non vadunt ad punctum, nec curant locum vulneris, nam procedunt, ac si Philosophi negarent creationem propter imperfectionem agentis, & non propter impossibilitatem rei in se. Contra quos arguit Commentator 8. Phys. com. 4 vt dictum est in principio quaestionis.

Tunc ad ad primam rationem respondent Philo sophi, quod agens licet agat se toto, non potest ineffectum totaliter, & de nihilo propter contradicttionem, non ex parte agentis, sicut nos dicimus dequibusdam, quae includunt contradictionem. Item Angelus videtur agere se toto, cum sit forma simplex, non tamen propter hoc potest creare.

Similiter ad secundam dicerent, quod esse ex nihilo non est effectus vniuersalis, cum non habeant rationem effectus, sed rationem impossibilis. Item, omne agens videtur esse causa ipsius esse: generans quidem ipsius esse simpliciter, sed alterans ipsius esse secundum quid.

Similiter ad tertium, quod licet materia sit imperfectior forma, non tamen potest per aliquod agens produci, non quin agens, quod potest in formam posset in materiam: ita quod hoc non est ex imperfectione agentis, sed ex repugnantia effectus, quia implicat contradictionem materiam fieri, fieret enim ex nihilo, & haec est via Arist. 1. Phys. tex. 82. per quam putat se demonstrasle materiam esse ingenerabilem, & incorruptibilem.

De ente autem per participationem dicerent, quod non oportet, quod in essentia sua sit productum, sed sufficit, quod sit entitas diminuta, & incompleta respectu entitatis principalis, vt sic principatio intelligatur formalis, non effectiua.

Similiter ad quartum diceretur, quod inter nihil & ens, si sit distantia infinita, impossibile est, quod talis distantia absoluatur a quacunque potentia, seu finita, siue infinita, quia impossibile est infinita per transire; da enim oppositum, iam erunt finita; imo si sit virtus, & distantia infinita, sequitur quod actio sit infinita, & nunquam cessans, sicut patet 6. Phys.

Nec etiam verum, quod inter nihil, & ens sit aliqua distantia positiua, dato quod sit distantia, hoc est differentia: tanta est autem differentia, quanta est entitas termini differentis, & quia nihil nullam entitatem importat, non dicitur differre aliqua dif ferentia reali ab ente, nec finita, nec infinita. Ens vero dicitur differre a quocunque finite, si sit limitatum, quamuis Deus diffferat in infinitum a quolibet ente creato.

Postea pono nunc, quod mihi videtur, ad cuius euidentiam pono nunc tres conclusiones.

Prima quidem, quod infinitas diuinae virtutis, secundum ea, quae fide tenemus non solum consistit in posse facere multa, ad quae non attingit potentia naturalis; imo quia potest facere aliqua, quae aliquo modo in se formalem repugnantiam includunt in secundo modo dicendi per se, vt non solum possit facere, quae sunt impossibilia naturaliter propter im perfectionem agentium, imo & quae sunt impossibilia aliqualiter in seipsis, propter aliquem modum repugnantiae formalis.

Vbi notandum est, quod repugnantia formaliter potest intelligi, vel in primo modo dicendi per se, vt homo, & non rationale repugnant; vel in secundo modo dicendi per se, vt homo & non quantum, siue organicum: alius enim modus impossibilitatis est dicere hominem non rationalem, & alius dicere hominem non quantum. Primus namque est modus impossibilitatis quidditatiuae, & in primo modo dicendi per se. Secundus vero modus non est impossibilitatis quidditatiuae, quia nihil tollit dequidditate hominis dicendo hominem non quantum, cum quantitas non sit de essentia hominis, est tamen incompossibilitas in secundo modo dicendi per se, quia homo ex sua forma, quae est anima, determinat sibi corpus organicum proportionabiliter, & quantum. Non potest ergo dici, quod omnis formalis incompossibilitas sit eiusdem modi, atque in eodem gradu: quod probo, quia necessitates oppositae sunt alterius modi, & alterius gradus: haec enim est necessaria per se primo modo: homo est animal rationale, & haec: homo est quantus, vel organicus, est in secundo modo: prima ergo necessitas est tanta, quod non potest per aliquam potentiam immutari, quia statim destrueretur primum principium, & posita tali hypotesi cessat omnis scien- tia, & omnis disputatio, propter quod in nullascientia potest talis hypotesis supponi, dicendo posito, quod homo non esset animali, iam vero hypotesis nulla est quia iam amplius non est homo.

Secunda autem hypotesis, etsi oriatur ex conditione formae, tamen fit hypotesis de opposito, qua posita adhuc remanet dubitabilis inquisitio. Vnde quaeri potest, supposito, quod homo esset nonquantus, vel organicus; Vtrum haberet aliquam operationem, & posset dici, quod licet non posset sentire, posset tamen intelligere: cum ergo istae sint alterius rationis: ergo impossibilitates eis oppositae erunt alterius gradus, & rationis. Ratio autem huius est, quia prima identitas fundatur super identitate praedicati cum subiectio. Secunda vero super connexione formali, inquantum ex natura formae estt, quod determinet sibi talem proprietatem in secundo modo dicendi per se.

Nunc probo istam conclusionem, scilicet, quod infinitas virtutis diuinae secundum ea quae tenemus ex fide, extendit se ad multa, quae includunt repugnantiam formalem in secundo modo dicendi per se: haec enim est in secundo modo: Quantitas maior exisens cum minori simul extenditur vltra illam: istud enim praedicatum, quod est extendi vltra illam, videtur ita attribui maiori magnitudini in ordine ad minorem, sicut visibile homini, & propter hoc est principium mathematicum, quod quantitas exisens simul cum quantitate, commensuratur illi, ita quod si sit maior, extenditur vltra illam, si minor, concluditur infra illam.

Oppositum autem huius fit in Sacramento Eucharistiae secundum fidei veritatem, vbi tota quantitas corporis Christi existit sub speciebus panis, nec tamen commensuratur, imo cum sit incomparabiliter maior, non extenditur vltra dimensiones hostiae, & ita separat Deus ibi a quantitate illud, quod inest ei in secundo modo dicendi per se: ergo secundum fidem Deus facit illa quae in secundo modo dicendi per se includudunt repugnantiam.

Et confirmatur: quoniam ita videtur proprium corporis mixti, in quo dominatur terra, grauitas, sicut hominis risibilitas, & tamen Dominus separat in sacramento Eucharistiae grauitatem a graui, & in corpore post resurrectionem rationem corporis mixti a grauitate, quia corpora beatorum non sunt grauia: ergo.

Similiter, dimensiones esse simul non est repugnantia efficientia formalis: dimensiones enim non agunt ad inuicem, cum quantitas non sit forma actiua secundum Commentatorem: ergo sicut est repugnantia formalis albedinis, & nigredinis in eodem subiecto; sic videtur esse repugnantia duarum dimensionum in eodem situ, vnde dimensio videtur, quod determinet sibi situm tanquam propriam passionem, & duae dimensiones esse simul, sicut patuit in partu Virginis, & in egressu Christi de sepulchro, & in translatione corporum gloriosorum in coelo.

Secunda Conclusio est, quod Deus virtute sua infinita potest aliqua componere, quae intellectus non potest componere; & multa separare, quae intellectus non potest separare, loquendo de intellectu directo, quamuis non de actu arguitiuo.

Hoc probo, quia tanta est connexio eorum, quae sunt in secundo modo dicendi per se connexa, quod ea non potest intellectus diuidere enunciatiue, aut eorum opposita connectere, quilibet enim experi- tur, quod intellectus non potest duas quantitates in eodem situ ponere, nec quantitatem Christi quantitati hostiae iungere per intellectum, absquehoc, quod vltra illam non protendatur. Et ratio est, quia non solum identitas compellit intellectum, ne possit diuidere ea, quae sunt in primo modo dicendi per se, sed connexio formarum compellit, ne possit diuidere ea, quae sunt in secundo modo: declaratum est autem, quod Deus sua virtute diuidit, quae habent connexionem ad inuicem in secundo modo dicendi per se: ergo.

Confirmo: quia multa potest Deus sacere, quae intellectus non potest comprehendere: Jmo illos reprehendit Hugo de Sacramentis, qui volunt Dei potentiam suo intellecu metiri. Et secundum Gregorium: Fides non habet meritum, vbi humana ratio praebet experimentum.

Tertia Conclusio est, quod creatip debet conci pi, vt quaedam simplex emanatio rei in esse absque omni subiecto, & absque omni termino, & per consequens talis productio includit repugnantiam in secundo modo, & non in primo. Quod enim repugnan tiam includat, patet ex primo articulo, & etiam ex terminis: positio enim rei in esse, necessario concipitur, quod sit positio in esse post non esse, & per consequens de ratione ꝓductionis passiuae est, vt sit inter duos terminos, scilicet esse & non esse; cum aunt producat, tale non ens, quod habet pro substrato rem existentem de non esse ad esse, manifeste patet, quod in nosro modo concipiendi aliquid fieri ex nihilo includit repugnantiam, & propter hoc aliquibus videtur, quod creatio sit mutatio saltem secundum rationem, quia non potest intelligi sine subiecto, & terminis. Quod autem haec repugnantia non sit in primo modo patet, nam exitus rei in esse non potest esse formaliter, & primo modo terminus oppositus, scilicet non esse: ergo si includit illum, non includit in primo modo, & per consequens separatio illius non includit repugnantiam primi modi; & cum huiusmodi exitus non exigat subiectum, nisi ratione termini, quia necesse est dare substratum recipiens vtrumque terminum, necesse est quod mutetur de subiecto in subiecto in primo modo; ita quod subiectum non includitur necessitate primi modi in productione rei de non esse ad esse. Quapropter productio ex nihilo non es impossibilis, impossibilitate primi modi.

Ex his potest probari intentum istius articuli, scilicet quod aliqua virtus infinita possit in talem productionem sic abstrahentem a termino a quo, & d subiecto, sicut omni possibili passiue correspondet aliquod potens illud reducere ad actum actiue. Hoc patet, tum quia omni potentiae passiuae corresponder potentia actiua, vt Commentator dicit de substantia orbis: tum quia frustra esset tale possibile, ex quo modo non posset reduci ad actum: potentia nanque ordinatur ad actum, & est prior eo intentione naturae: tum quia si ignobilius est in natura, multo fortius nobilius: nobilius est autem posse facere, quam posse fieri. Tum quia probat Commentator, quod nihil est possibile ab intrinseco, quod sit impossibile ab extrinseco propter carentiam agentis; repugnat enim definitioni possibilis, quae in hoc consistit, quod possit reduci ad actum. Sed probatum est, quod productioni, vt productio est, non repugnat, quod sit sine termino a quo, & sine subiecto repugnantia primi modi, & per consequens est quidem possibile absolute, & simpliciter, quamuis sit impossibile ex consequenti, & in secundo modo.

Quod sit possibile absolute, patet, quia possibile absolute implicans contradictionem importatam per esse, & non esse, quam exprimit primum principium, est impossibile repugnantia primi modi: cum ergo non impossibile & possibile aequipolleant, non impossibile primo modo, & absolute, aequipollent ad possibile primo modo, & absolute quia in natura est virtus potens in talem operationem, siue productionem.

Quod autem haec virtus sit infinita, patet, nam per infinitatem huiusmodi non intelligitur aliud, quam virtus, quae est incomprehensibilis intellectui, & cuius actioni nulla formalis repugnantia resistit, nisi illa contra quam agere esset nonagere.

Et primum patet, quia intellectus noster est virtus quaedam infinita, quia infinita apprehendit in vniuersa li propositione, vt Commentator 3. deanima com. 32. dicit, & in infinitum procedere potest in actibus suis, vnde & magnitudinem potest addere magnitudini in infinitum, & iterum potest actu suo attingere infinitum in actu, puta Deum: ergo virtus ista, quae potest attingere illud, quod inattingibile est ab intellectu natura rei repugnan te, talis virtus est infinita, quia est excedens virtutem intellectus, quae est aliqualiter infinita.

Secundum patet, quia cuicumque virtuti, quantumcumque excellenti, dum tamen sit creata, quaecumquae repugnantia quantumcumque minimaaliquam resistentiam facit, quod patet ex hoc, quia virtuti alicui saltem minimae faceret resistentiam: ergo & virtuti excellenti faciet aliquam, quia qualis est proportio virtutis ad virtutem, talis est proportio resistentiae ad resistentiam. Ponitur autem, quod virtus aliquam proportionem habeat ad virtutem, & non omnino nullam, cum vtraque virtus sit finita, quare sequitur quod repugnantia quantumcumque minima aliquam resistentiam facit cuicumque virtuti finitae: ergo virtus cui repugnantia secundi modi nullam resistentiam facit, aut incompossibilitatem, est necessario infinita: sed declaratum est, quod productio ex nihilo est productio faciens incompossibilitatem in secundo mo do, & repugnantiam formalem ipsi intellectui: ergo virtus, cui attribuitur talis actio, est infinita.

Ex hoc apparet, quid dicendum est ad rationes Philosophi inductas in primo Articulo: omnes enim probant quod ex nihilo aliquid fieri est repugnantia ex parte rei secundi modi, non autem repugnantia primi modi, verum quia talia impossibilitatem afferunt intellectui, non enim potest in oppositum talium propositionum directe, quamuis possit arguitiue, idcirco Arist. talia reputauit impossibilia naturaliter, & ex conditionibus rerum; cui nos respondemus, qued est agens potens immutare naturam, & omnem conditionem rerum, quae non est quidditatiua, & eadem cum ipsa re.

ARTICVLVS III Vtrum potentia creandi possit communicari creaturae.

QVantum ad tertium Articulum sciendum est. quod aliquibus visum fuit potentiam creandi possibilem esse communicari creaturae, non quidem potentia, quae agat nullo agente praesupposito: & haec est imaginatio Auicennae lib. 9. met. cap. q & videtur quod fuerit intentio Magistri Sentent. Dist. 6. istius lib. Jsti autem maxime sunt moti ex hoc, quod nulla ratio efficax quo ad oppositum reperiatur fuisse adducta, nam ratio illa de infinua distantia inter nihil, & ens efficax non est, vt visum est: Nec illa quae probat, quod corpus agat per contacttum & motum, substantia vero intellectualis per actum intellectus & voluntatis, quae sunt accidentia. Dicetur namque ad ista, quod aliquod corpus agit in instanti sine motu, sicut sol simplici emanatione illuminat; nec est necessarius contactus, nisi virtualis, vnde sol agit alicubi, vbi non contingit contactu mathematico, nec mediate, nec immediate, sed solo contactu virtuali, sicut triste tangit cor, & hoc patet, dum generat mineralia in visceribus terrae.

Similiter de Angelo dicetur, quod agit per actum intellectus directiue, per actum vero voluntatis imperatiue, scilicet per suam substantiam executiue; & sic substantia, quae poneretur creari, proflueret a subsantia Angeli, quae poneretur crearequamuis per imperium voluntatis, & intellectus directionem.

Sed quoniam Sancti omnino sunt ad oppositum, sicut patet per Augustinum 3. de Trinit. cap. 8. per totum Tom. 3. de Angelis, vbi dicit, quod nec Angelos bonos, nec malos fas est putare creatores. & idem sentit lib. 22. de ciuit. cap. 24. & Damasc. lib. 2. de Fide cap. 2. dicit, quod quicumque vult Angelos conditores cuiuscumque substantiae, hi sunt om nes os patris sui diaboli. Ansel. etiam in Monolog. c. 23. dicit, quod summa exissentia non est nisi vnaquae sola creatrix est. Et Athan. lib. contra Arianos probans contra Arrium dicit, Creaturam creatricem esse non posse, nulli esse ambiguum. Nec potest dici, quod intelligat creaturam non esse creatricem a se, nullo producente praesupposito, quia nec Filius, nec Spiritus sanctus creauit a se, cum non sint d se, sed a Patre. Vnde Hilarius lib. 8. de Trinitat. Naturae, cui contradicis haeretice, haec vnitas est, vt ita per se agat. Quia ergo Sancti sic expresse loquuntur, ideo non teneo, quod virtus creatiua sit communicabilis creaturae.

Hoc autem potest probari ex dictis sic: Illud namque, quod includit repugnantiam ex terminis in secundo modo, in tantum quod resistit intellectui, ne possit id negare, illud non potest subesse alicui virtuti comprehensibili & finitae.

Hoc patet exemplis & ratione. Exemplis quidem, sicut duo corpora in eodem loco esse non possunt simul, vel idem corpus in diuersis, vel maiorem quantitatem in minori contineri non est possibile, & huiusmodi: & ratio est, quia talia sunt connexa connexione formali in secundo modo dicendi per se; quamuis enim talia facere non sit naturam destruere, quo ad esse primum, est tamen ipsam immutare quoad esse secundum, quod non videtur pertinere ad naturam aliquam particularem.

Hoc autem idem patet, quoniam intellectiua potentia cum sit nobilior potentia executiua, videtur quod possit attingere quemcumque effectum, quem potest exequi aliqua virtus finita: sed probatum est supra, quod intellectus non potest in entia, quae sunt connexa in secundo modo dicendi per se, & quod aliquid fieri ex nihilo est impossibile concipi, & quod tenet ex terminis: ergo hoc non subest alicui virtuti creatae.

Notandum ergo, quod sicut es naturale, quod duo corpora non sint simul & huiusmodi, nec oppositum potest fieri nisi virtute incomprehensibili stuporem, & miraculum intellectui ingenerante & faciente miraculum; sic est naturale quod omne agens naturale agat aliquo praesupposito, nec oppositum potest fieri, nisi incomprehensibili virtute miraculum ingenerante intellectui. Propterea Aristoteles sequens propositiones de secundo modo, quae sunt principia demonstrationum etiam in mathematicis quietum habuit penes se, quod nullum agens est creans, sed tantum extrahens & transmutans, donec extrahat illud, quod est in potentia ad actum, vt Commentator dicit: non est ergo mirum, quod virtus creandi non possit communicari creaturae, cum hoc teneat ex terminis: sed est potius mirum, quod aliqua virtus possit hoc facere quantumcumque immensa, sicut est de alijs mirabilibus, quae tenemus per Fidei veritatem.

Est vltimo considerandum, quod Magiser sentire videtur de Sacramentis, & eorum ministris, quod eis potest communicari virtus creandi, siue cooperandi in creatione, instrumentaliter tamen, non principaliter: ideo distinguendum de principaliter & instrumentaliter. Dicitur enim agens aliquod instrumentale, quod disponit materiam; & dicitur aliquod agens instrumentale, quod minisrat & applicat materiam agenti, sicut apponens stuppam igni, sicut incendiarius dicitur comburere domum applicando ignem.

Pono ergo duas conclusiones. Prima est, qui nec communicata est, nec communicari potuit Sacramen tis, aut illorum ministris virtus cooperandi ad creationem, sic quod creatio proflueret a Deo, & a Sacramentis, vel ministris; & hoc patet, quia talis operatio est contra intellectum, & est contra naturam rei, & contra propositiones per se secundo mo do, vt nec etiam intellectus posssit operari, vel intelligere, ex quo effectus positus est in actu: ergo nec aliqua virtus creata potest cooperari, cum omnis talis virtus sit inferior virtute intellectiua

Secunda vero Propositio, quod communicata est, & potuit communicari virtus cooperandi ad creationem Sacramentis, & eorum ministris, insrumentaliter applicando actiua passiuis, quia habent virtutem diuinam ad agere & sanctificare.

Hoc probo sic: Si Sacramenta & eorum exhibitio per ministros necessitarent virtutem diuinam ad agere, vere & proprie dicerentur creare, & sanctificare: ergo dato quod non necessitarent, aut violentarent simpliciter, sed tantum applicarent ex institutione Dei, & modo voluntario, adhuc vere & proprie dicerentur instrumenta liter agere, sanctificare, & creare. Antecedens patet, quoniam incendiarius dicitur vere comburere, quamuis ab eo combustio non profuat: sed ex hoc solo, quod applicat ignem domui, & pari ratione, qui posset Deum violentare, applicando ipsum ad agere, vere diceretur agere, & sanctificare.

Consequentia patet: tum quia nec Deus necessitatur ad insundendum animam intellectiuam materiae dispositae, & tamen homo dicitur ita vere generare materiam dispositam offerendo Deo, ac si Deus necessitaretur ad insundendum animam: Tum quia agens liberum dicitur applicari ad agere, vel precibus, vel multis alijs vijs, & in omnibus verum est dicere, quod illud applicans vere agit, vnde- Sancti dicuntur facere mirabilia, applicando virtutem diuinam praecibus suis ad agere illa mirabilia. Similiter Christus inquantum homo dicitur nos redemisse per passionem suam tanquam per praecium. Confirmatur, quia ad interrogationem facam per quare? Respondetur, causa: Sed cum quaeritur, quare hoc fecit? respondetur, quod praecibus: ergo praeces vere habent ibi rationem causae, & tamen nonnisi applicatiue.

Cum ergo Deus sic statuerit, quod exhibitio Sacramentorum inducat ipsum, & quod applicet, & determinet ad efectum sancttificationis, quia ex hoc quod Sacramenta, & ministri ea exhibentes dicuntur proprie sanctificare, gratiam creare, & panem in Corpus Christi transubstantiare, non quidem per accidens, imo proprie & veraciter, sicut incendiarius dicitur incendere, non quod ibi est agens naturale, sed tantum voluntarium. Haec autem est sententia Sanctorum, tamet si Augustinus dicat, quod aqua corpus tangit, & cor abluit, non intelligit enim, quod ablutio cordis profluat ab aliqua virtute creata inhaerente, cum expresse subiungat statim, quod aliud est sonus transiens, & aliud est virtus manens, vocando illam virtutem, per quam aqua cor abluit, non aliquam qualitatem sluentem, sed ipsam virtutem diuinam manen tem. Constat autem, quod contactus aquae non aliter per virtutem diuinam dicitur abluere, nisi inquantum illam ad abluendum habet applicare, sicut Christus dicitur nos redemisse inquantum homo, & Virgo Maria mirabilia facere.

Nec etiam intelligit Augustinus in lib. Quaestionum quaest. 81. super Leuitico, cum ait: Ego sum qui sanctifico. & de Moyse dictum est: Sanctificapopulum. Moy ses sanctificabat visibilibus sacramentis per ministerium: Deus autem inuisibili gratia per Spiritum. Sic ergo intelligo, quod Sacramenta sunt vere causa gratiae non solum characteris; & causant, & abluunt, & sanctificant, & efficiunt, quod figurant, non tantum per accidens, nec vt causa sine qua non, imo sicut causa per se, & cum qua sit, non per virtutem aliquam inhaaerentem, sed per solam virtutem diuinam: vt omnis actio sluens d virtute diuina attribuatur Sacramentis vere, & proprie applicantibus intentionem ad agere. Nec ista applicatio vel efficientia est metaphorica, sicut nes incendiarius comburit domum metaphorice, licet tantum comburat per hoc, quod applicat actiua passiuis.

Ad argumentum in oppositum, nego minorem. Probatio vero procedit ex insufficienti, nam dictum es in corpore quaestionis, quod requiritur virtus infinita propter repugnantiam terminorum in secundo modo dicendi per se, in qua non potest virtus finita. Et per idem patet quare agens creatum non potest producere materiam, non propter imperfectionem agentis, sed quia repugnat ex terminis quod producat aliquid de nihilo.

Ad tertiam probationem nego, quod creatura possit annihilare.

Ad probationem de forma, respondeo, quod nec formae eductio est creatio, nec ipsius productio est annihilatio, quia forma non est aliquid, cui praecise, & terminate competat esse rem, sed est tantummodo perfectio rei, & ideo non habet per se, & directe pro opposito ipsum nihil, sicut magis dicetur in secundo.

Ad illud de peccatore dico, quod peccator de- meretur substractionem influxus gratiae, & ita Deus annihilat gratiam substrahendo influxum, & hoc est Deum gratiam annihilare.