Quaestio 1

ARTJCVLVS VNJCVS. Vtrum omnes virtutes Morales sint connexae inter se.

VIDETVR, quod non quia opposita non connectuntur inter se necessario: modo aliquae ipsarum sunt oppositae, vt Virginitas, & Castitas coniugalis: paupertas, & magnificentia, & sic de multis alijs. Contra est Philos. o. Ethicor. Respondeo: primo pono vnam distinctionem, & est quod per virtutes Morales possunt intelligi quaedam dispositiones vniuersales, secundum quas aliqui dicuntur liberales, vel prudentes naturaliter ex complexione naturali, & isto modo non sunt connexae, imo vna aliqua dispositiosat cum vitio opposito, vel cum inclinationibus alijs vitiosis. Et ratio huius est, quia istae inclinationes sunt ad acum, inquantum actus est, non inquantum est bonum rationis, vt prius visum est: modo cum talibus inclinationibus ad actum, inquantum actus est, stat inclinatio ad malum actum, vnde liberales naturaliter dicuntur, quia habent cor apertum, & diffusum, & ideo proportionaliter aperiunt manus ad dandum, & communiter inclinantur tales ad amores, & delectationes malas. Alio modo possunt sumi, vt sunt inclinationes acquisitae in appetitu sensitiuo, in- clinantes ipsum ad bonum rationis, & in voluntate firmantes ipsam in bono rationis, & sic sunt habitus Morales connexi, quantum ad id, quod de ipsis est in voluntate; cuius prima causa, & ratio illius connexionis est vnitas Prudentiae, quia enim Prudentia, quae est vna, connexa est omnibus istis, necessarium est vt ipsae inter se sint connexae. Sed tunc oritur dubium, quod aliquis potest exercitari in vna materia, puta Temperantiae, & non exercitabitur in alia: modo virtus acquiritur per actus frequentatos.

Ad hoc potest dici, quod virtuosus semper eligit facere quod est secundum rectam rationem: ita quod ista electio vniuersalis cadit in omni electione virtuosi, imo in virtute huius eligit quicquid eligit: ex ista electione frequentata, quae necessario frequentatur in particularibus electionibus cuiuscumque materiae, habituatur homo, quod in omni materia faciet, quod decet, si occurrat sibi, & ideo in voluntate accipitur intellectus respectu cuiuscumque materiae, licet illa materia non occurrat in particulari.

Secunda causa, & ratio connexionis moralium virtutum est ex parte materiae, quia quando materiae habituum aliquorum sic sunt connexae, quod error in vna necessario est error in alia, tunc oportet quod habitus illi sint connexi, quia tunc qui errat in vna, errat in alia, & sic non potest benese habere in vna, quin bene se habeat in alia Sed sic est de materia virtutum Moralium, quae est bonum conferens huiusmodi secundum se; qui enim errat circa venerea, non potest bene se habere in materia iustitiae: si enim occurrat sibi puella gratiosa, statim propter passionem deuiabit a iustitia, & sic de alijs, & ratio istius connexionis materiae est, quia tota materia Moralis habet vnum pro subiecto, scilicet hominem inquantum solitarius, & monasticus est.

Tertia causa, & ratio connexionis, est ratione vnius vniuersalis electionis inclusae in qualibet electione particulari. Omnes enim virtutes Morales sunt elicitiuae, & concordant in vno, siuevniuersali, scilicet vt faciant idem quod faciunt, vel quod eligant quod decet hominem: licet enim sint fines particulares respectu actuum particularium, vt temperatus eligit opus Temperantiae, propter sanitatem corporis, tamen tandem ad hunc finem vniuersalem resoluuntur, vt eligant quod decet, & vt congruit rationi, & huiusmodi. Sicut medicinae bene habent diuersos fines particulares, vna purgat, alia restaurat, tamen omnes conueniunt in vno, puta in sanitate, & ad hanc reducuntur, ita quod non stant in finibus particularibus. Et hoc probatur ratione, quia quando aliqui habitus tendunt in plura ratione vnius propter quid, illud propter quid est principale, & finis principaliter intentus: sed temperatus & fortis agunt id, quod agunt, propter istud quid, quia scilicet est bonum rationis, non quia sit opus Temperantiae, vel Fortitudinis: ergo. Et hoc patet in inclinationibus naturalibus, de quibus prius dictum est: licet enim tendant in actum bonum, sicut facit temperatus, non tamen sunt virtutes, eo quod non tendunt in ipsum, vt est bonum rationis.

Contra: Causa istius connexionis est ratione, vnius condecentiae, sunt enim omnes vna condecentia hominis, vel vnius voluntatis, & ideo sicut facies non dicitur pulchra, nec decens, nisi habeat pulchrum colorem, & pulchras figurationes in ore & in naso, & in caeteris partibus, ita quod ex defectu vnius solius solueretur decentia; ita voluntas hominis non dicetur decens, si defecerit sibi aliqua virtus Moralis, quia omnes constituunt vnam decentiam hominis, & sic patet, quomodo sunt connexae quantum ad id, quod de ipsis est in voluntate. Quantum vero ad id quod de ipsis est in appetitu sensitiuo, est maius dubium, vnde nonoportet, quod sint connexae, vt sunt in appetitu, quia domatio appetitus non acquiritur nisi per exercitium in materia exteriori: modo aliquis potest elle exercitatus in vna virtute, & non in alia, vt in castitate coniugali, & non in virginali: tamen talis habet propositum, quod si occurreret sibi materia cuiuscumque virtutis, & deceret ipsum vel statum suum, quod ipse eliceret actum talis virtutis. Hoc tamen non videtur sufficere, quia Philosophus videtur dicere, quod etiam quan tum ad appetitum sensitiuum sint connexae, quia aliter remaneret difficultas in appetitu, & sic virtuosus non operaretur prompte, & delectabiliter. Et ideo potest dici, quod de virtute possumus loqui, vel quantum ad materiale, vel quantum ad formale. Materiale in virtute est, vt clausio claustri Virginalis, & secundum hoc non oportet, quod connexio sit in appetitu. Formale est, vt ratio & voluntas dominetur appetitui, vt statim appetitus obediat, ita quod in primo actu tolleretur difficultas, quae est in appetitu; tanquam ad istud formale bene est connexio, vnde materialiter nupta & casta ita habet appetitum domatum, & subditum rationi, quod si esset expediens Reipublicae, & deceret statum suum, ratio statim subiugaret appetitum, vt non esset rebellis continentiae virginali: sed tunc est dubium, quia vel praedicta virtus generabitur sine actibus, quia aliqui sunt, qui nunquam habuerunt alios actus circa naturam aliquarum virtutum. Dicendum ad hoc, quod quantum est ex parte voluntatis bene generatur virtus sine hoc, quod habeat actum siue materiam hanc particularem, & hoc in virtute vniuersalis actus, qui se extendit ad omne illud quod decet, in virtute cuius habituatus est ad faciendum & eligendum omne, quod decet inquacunque materia. In appetitu autem non oportet, quod sint actus conformes iudicio rationis ad generationem virtutis: sed sufficit quod ratio sic obtineat super appetitum, & quod sic eum dominetur, quod circa quamcumque materiam, quando occurret, appetitus sibi obediat, & in primo actu tollat difficultatem ipsius appetitus.

Ad argumentum patet, istae enim virtutes sunt oppositae, quia nupta & casta hoc habet, quod si deceret statum suum, & expediret Reipublicae, quod ipsa seruaret castitatem virginalem, & sic de magnificentia, & paupertate, & consimilibus.