Quaestio 1

ARTJCVLVS J. Vtrum Virtutes Morales insint nobis a natura?

VIDETVR quod sic, quia omnis qualitas laudabilis immediate consistens videtur esse virtus, quia haec videtur esse ratio virtutis: sed multae sunt tales qualitates, quae insunt a natura, quia aliqui naturaliter sūt liberales, ita quod dant quando, & sicut oportet, & ista qualitas, quae inclinat ipsos ad talem actum, est laudabilis, & inest a natura, & per consequens virtus inest a natura. & confirmatur, quia opposita qualitas, scilicet, qua quis naturaliter inclinatur ad non dandum, est vitium: ergo ista est virtus. & eodem modo potest induci in multis alijs. Contrarium dicit Philosophus 2. & 6. Ethic, Respondeo punctus quaestionis in hoc stat, quod quaestio non intendit quaerere: Vtrum virtutes insint nobis a natura eo modo, quo Plato ponit virtutes non solum intellectuales, vt patet primo Poster. sed etiam intellectuales, ita vt insint nobis a natura, licet nos lateat, sic quod opposita vitia non pssunt nobis inesse, quia certum est, quod non insint nobis a natura; nec etiam vtrum in potentia, idest per potentiam susceptiuam insint nobis a natura per seminaria, quae possunt dici actiua, & passiua virtutum; quia in nobis naturaliter sunt actiua, & passiua, quo possumus virtutes acquirere, scilicet intellectus, & voluntas, vel sensus, & appetitus; vel illa quibus virtutes per assuefactionem acquiruntur. Sed debet intelligi quaestio de virtutibus in actu: Vtrum scilicet sit aliqua qualitas naturalis laudabilis, quae inquantum huiusmodi possit dici virtus moralis, & sic intelligitur quaestio, & habet difficultatem.

Nunc pono propositiones. Prima est, quod aliqua qualitas naturalis est virtus, & ratio huius est, quia nulla qualitas inclinans ad actum, inquantum actus est, non inquantum est regulatus, est virtus: sed nulla qualitas naturalis inclinat ad actum inquantum regulatum ratione, sed inquantum talis actus est: ergo. Maior declaratur, quia ponatur, quod aliquis naturaliter delectetur in dando, inquantum dare est dare, idest, inquantum est effusio pecuniae, & sic non videtur liberalis, quia non incli nat ad talem actum, inquantum est bonum rationis, quia actus talis secundum se potest separari a bono rationis, & tunc erit vitiosus, quia non habet obiectum; nec videtur ibi medium, & bonum rationis, quod pertinet ad prudentiam, vnde sic operantes frequenter laedunt se, propter defectum oculorum cognitionis boni rationis. Minor declaratur, quia talis qualitas non est nisi complexio naturalis, vel saltem oritur ex complexione naturali, quae inclinat ad actum conformem complexioni, inquantum actus talis est conformis complexioni non rationi; in melancholico, & sene est compressio, & constrictio humorum propter frigiditatem, & ideo inclinant naturaliter ad actus consimiles, puta ad retinendum, & non dandum: e conuerso est de sanguineo, & iuuene, & sic de alijs suo modo, quia enim complexio, vel qualitas talis non est, nisi ex humore proportionato ipsi complexionato, ideo inclinat ipsum ad actus consimiles, & hoc naturaliter, inquantum tales actus sunt, non inquantum sunt bonum rationis.

Secunda Propositio, quod huiusmodi qualitas naturalis potest assuefactione induere rationem virtutis, vt patet 6. Ethic. & quia si accipiat vsum, vt, scilicet inclinat, secundum quodlratio dictat, & ad iudicium rationis, tunc efficitur virtus. & hoc probatur, quia omnis inclinatio, quae potest eleuari, vt tendat in actum, inquantum iste actus est bonum rationis, potest induere rationem virtutis: mo do inclinatio naturalis sic potest eleuari, ratio enim particularis, quicquid sit illa, siue aestimatiua, siue cogitatiua, nata est mouere, & regulare appetitum sensitiuum, & ideo si appetitus inclina- tur in actum, ratio particularis potest coniecturari circa ipsum actum in bonum, & medium rationis, & sic appetitus eleuabitur in tantum, quod ad talem actum inclinabitur, inquantum est bonum rationis, secundum quod dictatum est a ratione. Et ex hoc patet, quare sic complexionati de facili acquirunt virtutem propter talem passionem, quae est idem, quod virtus initiatiue, vnde tales habent partem virtutis, secundum quod dicitur de medico, quod aliquis per se, & faciliter curatur, & non indiget medico, eo quod habet partem sanitatis, idest, principium in se, per quod potest eum reducere ad perfectam sanitatem, & sic est in proposito suo modo.

Tertia Propositio, quod virtus proprie est habitus consuetudinalis, quia illa circunstantia, quae pertinet principaliter ad omnem virtutem, & ex quo omnes aliae oriuntur, est ex consuetudine, puta delectabiliter operari, ex hoc enim oritur, quod aliquis qui operatur prompte, faciliter, repente, firmiter, & immobiliter, omnia ista, & similia oriuntur ex hoc, quod aliquis delectabiliter operatur: modo delectatio in operatione maxime oritur ex consuetudine: natura enim est indifferens secundum se ad actum hunc, & illum, & extranea, & ideo vt sic non delectatur in actu, sed per assuefactionem oritur quaedam connaturalitas inter potentiam, & actum, & sic causatur delectatio. Et si dicatur, quod actus virtutum moralium non sunt productiui, & similiter ex ipsis frequentatis per consuetudinem non potest causari habitus. Dicendum, quod non sunt productiui obiecti, vel respectu obiecti: sed quid alterius vel dicendum, quod non sunt productiui directe, tamen indirecte inclinando ad ipsos sequitur aliquod productiuum, non negatur, vnde nec habitus directe producuntur, sed sic, quod ex assuefactione in actibus derelinquitur quaedam facilitas inipsa potentia vitalium actuum.

Ad argumentum dicendum, quod tales passiones sunt laudabiles, non quia inclinant ad bonum rationis; vel dicendum, quod laus datur propter spem, & quia de habentibus tales passiones est spes, quod debeant effici virtuosi, ideo laudantur; sicut & verecundia est passio laudabilis. Vel dicendum, quod sunt laudabiles, quia retrahunt a malo, non quod inducant ad bonum virtutis.

ARTJCVLVS JJ. De Virtutibus.

Vtrum bonum siue medium rationis, inquantum huiusmodi sit respectus rationis.

Et Videtur, quod sic: quia, vt sic est aliquid impositum, & dictatum a ratione in ipsis passionibus. Contra a. Ethic. virtus moralis est coniectatrix medij secundum rationem. Respondeo. sit prima propositio: Virtus non est medium inter bonitatem, & malitiam, quia sic nec bona, nec mala esset: modo bona est, & sic est extremum contra malitiam, vt patet a. Ethicorum. Sed hic est dubium: vtrum sit dare talem habitum medium inter bonitatem, & malitiam, quae sit neutra sicut dictum est prius de actu. & dicendum quod il non sit actus indifferens, vt aliqui dicunt, tunc non possit esse habitus indifferens. Secundo, dato, quod possit esse actus indifferens, vt visum est prius, sicut leuare festucam nunc non faciat quilibet, & hoc quando non obligatur ad alium actum pro tali nunc, tamen habitus non potest esse indifferens, & ingeneratus nisi per assuefactionem, quae est per actus frequentes. Modo talis actus bene potest esse indifferens pro aliquo nunc, & tamen frequentatio talis actus, & occupatio frequens esset vitiosa, & per consequens habitus ingeneratus eslet vitiosus.

Secunda conclusio est de medio, rationis qũo est obiectum virtutis moralis. Vbi notandum, quod obiectum materiale dicitur illud, circa quod artitex operatur, vt ligna dicuntur obiectum carpentarij; obiectum formale est illud, quod principaliter intendit, & quo mensurat omnia, quae considerat, vel facit, vt forma arcae. Sic hic obiectum materiale, est illud, circa quod virtus operatur, puta passiones. Exemplum Justitia, quod habet pro obiecto materiali ipsas actiones, quae sunt ad alterum; licet enim in iustitia concurrant passiones, quae faciunt ad iustitiam, vt zelus, ferocitas, & huiusmodi. Quando ratione regulantur, tamen iustitia non est directe moderatiua ipsarum passionum, sed actionum, quod patet, quia amotis omnibus passionibus adhuc requiritur ipsa iustitia, vt patet in Angelis, passiones tamen in alijs virtutibus moralibus sunt obiectum materiale, circa quod negotiantur. Obiectum autem formale est illud, quod educit ipsa virtus, puta forma quam inducit, quae con sistit in quadam proportione, siue in medio rationis, ita quod medium rationis est obiectum formale virtutum moralium. Quod autem obiectum virtutum moralium sit medium, probatur, primo, quia illud, quod consistit in proportione, consistit in medio, ergo. Maior patet quia proportione medium est, vt patet de sanitate in ordine ad naturam. Sanitas. n. consistit in quadam proportione ad naturam, vnde fit de colera in aliquo, quantum competit suae naturae: vnde sanitas dicitur proportio humorum, non quia sit proportio humorum inter se, vt quod talis humor sic alteri proportionetur in triplo, vel duplo, sed in proportione humorum ad naturam, secundum quod conuenit naturae, ita quod sanitas non est, nisi ipsi humores proportionati naturae, & complexioni, habētes sanitatem, & secundum hoc dicitur consistere in medio, & sic patet maior. Sed minor declaratur, vt patet ex his, quae dicta sunt de sanitate: nam virtus moralis consistit in quadam proportione, vtputa liberalis dat, quantum decet statum suum, & quantum sibi conuenit, & ideò dicitur virtus perfecta dispositio ad optimum, ita quod sit dispositio perfectionis ad optimum statum ipsius habentis virtutem, secundum quod conuenit. Secundo illud, quod consistit in quadam medietate circumstantiarum consistit in medio: sed virtus consistit in medietate circumstantiarum, & secundum quod conuenit, & ideo dicitur, quod consistit in medietate, quo ad nos. Et ex hoc patet, quod actus virtuosi, vel virtutes non consistunt in medio rei, sed in medio quo ad nos, idest, vt tali conuenit. Sed patet per exemplum, quod ponit Philosophus de paruo, qui comedit quatuor panes, & excedit in nimis, & de magno, qui comedit sex, & lobrius est, quia non excedit, sed istud medium dicitur rationis, idest inuentum a ratione, non quod iste respectus, qui est esse in- uentum a ratione, ingrediatur rationem formalem obiecti virtutum; tum quia respectus est rationis; tum quia virtus moralis sortiretur nobilitatem ab isto respectu, quia sortitur rationem nobilitatis ab obiecto; tum quia oriretur ex isto respectu, sicut oritur ab obiecto formaliter. Medium ergo rationis dicitur obiectum formale virtutum, pro tanto, quia est quoddam bonum hominis, inquantum decet ipsum, & conuenit sibi, est obiectum virtutis moralis: modo istud est illud bonum quod ratio dictat, non pro illo dictamine, quia illud dictamen non dat sibi rationem talis bonitatis, sed quantum ad illud, quod est in ordine ad ipsum, qui habet virtutem. Et confirmatur, quia dato quod ratio inueniret illud medium, nihilominus esset bonum hominis secundum quod sibi congruit, & esset obiectum virtutis: sicut patet de sanitate, quod dicitur sanitas hominis, quia est medium conueniens homini secundum naturam suam. vnde si voluntas posset serri in illud medium, & in tale bonum in iudicio, vel inuentione rationis, non minus esset bonum hominis, quam modo, sed qnia caeca est, ideo tenetur, quod tale medium inueniatur, & indicetur a ratione. Quantum ergo ad illud, quod est tale medium, dicitur obiectum formale virtutum, sed non quantum ad esse indicium, vel inuentum a ratione, quia tunc conscientia erronea bene ageret, quia habet medium iudicatum a rationae. Et si dicas; non quia errat, hoc non habet, quia tunc conceditur propositum, videlicet, quod esse iudicatum non sit ratio formalis obiecti virtutis, sed est bonitas obiecti secundum se, quomodo tamen dictare debet, & inuere; & si errat, tunc non est bona ratio formalis obieci nisi secundum esse iudicatum, non secundum rei veritatem. Et haec est intentio Philosophi, cum dicit, quod virtus consistit in medio rationis quo ad nos, prout sapiens determinabit, ita quod ibi solum se habet per modum determinantis.

Tertia Propositio, quod virtus in speciali est quidam habitus faciens generalem inclinationem ad obiectum virtutis in communi, & in generali secundum quod congruit homini, & in qualibet virtute inclinatio specialis ad obiectum speciale, vt congruit homini, vt virtus temperantiae est habitus inclinans ad delectationes, secundum quod congruit homini, vt patet 6. Ethic. Ita quod virtus temperantiae circa delectationes facit rectam electionem ex inclinatione sua, vnde temperatus hoc habet ex habitu, quod circa omnes delectationes, & ex inclinatione temperantiae vult facere rectam electionem; & tunc necessaria est virtus prudentiae, quae ordinat, & iudicat de ijs, quae sunt ad finem, dicens tantum congruere sibi, & sic ad illud elicienduminclinat temperantia & sic de alijs. Et hoc est quod dicit Augustinus de moribus ecclesiae, quod virtutes sunt quidam mores, & habituales consuetudines inclinantes ad illud, quod decet vnumquemque propter hoc dicitur ergo & hic, quod qualis est vnusquisque, talia sibi optat propter habitualem inclinationem.

Ad argumentum patet, non enim medium rationis dicitur obiectum formale virtutis, quantum ad secundum respectum, qui est esse dictatum a ratione; sed quantum ad illud, quod est in rei veritate, vt proportionatum homini bene, si bonitas posset cadere in illud sine dictamine rationis, nisi faceret ratio: sed voluntas non caderet in tale medium, nisi a casu, & est simile in proposito, vnde dicitur, quod bonum apprehensum est obiectum voluntatis.

ARTJCVLVS III. De Virtutibus. Vtrum virtutes morales sint subiectiue in appetitu sensitiuo, vel in voluntate.

VIdetur, quod in appetitu sensitiuo, quia 1. Ethic. Philosophus diuidit, per realem, per rationalem per participationem, & secundum hoc ponit diuisionem virtutum, & ponit virtutes morales in rationali, per participationem, quod est appe titus sensitiuus. Et 3. Ethic. dicit, quod Temperantia in concupiscibili, & Fortitudo in irascibili, quae virtus est appetitus elicitiuus: sed oppositus ipsius non est elicitiuus, sed voluntas: ergo.

Respondeo punctus quaestionis in hoc stat, quod vna est opinio, quod omnes virtutes morales gene raliter sunt in appetitu sensitiuo, & haec videtur esse intentio Aristotelis. Fundamentum istorum est, quod voluntas determinata est ex se ad bonum, similiter ad malum, quia ex nunc determinari potest per rationem, quomodo statim sequitur, quia nullum recordatiuum habet, nisi inquantum iũ gitur appetitui sensitiuo, qui trahit voluntatem, sicut rota mota trahit rotam, & ideo solum in appetitu sensitiuo, qui est rebellis rationis, & indeterminatus ad bonum, quantum est de se, debent poni virtutes morales. Secundo quia 1. Polit. dicitur, quod non dominatur appetus principatu politico, idest, tali, vt habeat, vnde resistere possit, non autem principatu despotico, idest, seruili, vt non habeat vnde resistere possit, nisi a principatu despotico, idest, seruili, sicut dominatur anima corpori. In illo ergo poni debent virtutes morales, quod habet vn de possit resistere rationi, hoc est appetitum sensitiuum: ergo.

Tertio appetitus sensitiuus voluntatis libertatem: habitus autem inclinat per modum naturalem, & ad vnum determinat, quod est contra naturam libertatis voluntatis. Quarto, quia per habitus supernaturales potest voluntas singulariter disponi, & regulari, sine virtutibus moralibus acquisitis. Quin to, quia si temperantia est in voluntate, tunc vnus Angelus posset considerare de passionibus, & relin quere frequentes actus in voluntate sua, & sic acqui rere habitum temperantiae: hoc autem falsum est.

Alia est opinio praedictae contraria, quae ponit, quod intellectus humanus non ponitur in appetitu sensitiuo, in quo conuenit homo cum brutis, sed in voluntate essentialiter, licet in appetitu sensitiuo bene derelinquantur aliquae impressiones conformes virtutibus existentibus in voluntate, quae tamen non sunt proprie virtutes. Et hoc probatur pri mo, quia voluntas propria est homini, & in hoc diuina beatitudo, & ideo in illa debent virtutes hu manae poni, quae brutis non conueniunt. Secundo, quia voluntas est indeterminata respectu boni, & ideo indiget determinante.

Tertio, quia signa aggenerati habitus est delectabiliter, prompte, immobiliter, & faciliter operari: modo hoc omnia experitur aliquis in ꝓpria volũ- tate. Quarto, quia bonum rationis est bonum virtutis, modo istud bonum non pertinet ad appetitum sen sitiuum, quia non mouetur in tale bonum, sed magis de iustitia, etiam, quod est in appetitu sensitiuo, quod patet falsum etiam secundum aliquos ipsorum.

Alia est opinio, quae ponit, quod voluntas potest accipi, vt natura, & sic virtutes morales non sunt in ipsa, quia vt sic debet manere indeterminata: vel vt deliberatiua, & sic in ipsa sunt virtutes morales: tamen ista opinio parum valet, quia voluntas, vt deliberatiua, libera est.

Quarta opinio mediat inter istas, & est magis probabilis, quia ponit aliquas virtutes in voluntate, vt iustitiam; & alias in appetitu sensitiuo, vt reliquas.

Prima Propositio, quae concordat omnes istas opiniones, est, quod virtutes morales sunt subiectiue, & essentialiter in voluntate, & in appetitu sensitiuo, quae ligat plures qualitates, quae subiectiue sunt in voluntate, & in appetitu sensitiuo, & alia in voluntate. Sed tunc contra hoc sunt dubia.

Primum est, quia humana virtus videtur esse vna simplex qualitas, & sic non includit plures qualitates, nec per consequens est in diuersis potentiis subiectiue. Secundum, quod ibi debet poni virtus per essentiam, vnde est bonum rationis: hoc est in voluntate, non in appetilu sensitiuo, nisi per participationem, & ideo non debet ibi poni, nisi participatiue. Tertium, quia tunc sequeretur, quod nullus esset virtuosus, quod falsum est.

Dicendum tamen his non obstantibus, quod virtus moralis includit, & ligat qualitatem existētem in appetitu sensitiuo inclinando ipsum ad exequen dum electionem voluntatis, & sic virtus moralis subiectiue partim est in voluntate, & partim inappetitu sensitiuo. Hoc autem probo sic. Nonest maior simplicitas in virtute morali, quam in sanitate corporali, quia vtraque ponitur in prima specie qualitatis. Item contra: Naturaliahabent maiorem vnitatem, quam moralia: sed sanitas corporalis non est simpliciter qualitas, sed ligat plures qualitates, nam vt dictum est prius, non est nisi ipsi humores proportionati, non inter se, sed respectu ad naturam; ita quod isti humores per hoc, quod est congruum naturae, trahunt ad hoc, quod fiat sanitas, vt scilicet sunt fundamentum talis congruentiae. Non enim sanitas dicitur talis respectus congruentiae, nec humores abstracte, vt sunt qualitates praecise, sed est ipsi gumores, vt sundamentum congruentiae, sic patet de pulchritudina non enim pulchritudo faciei est qualitas nasi, vel oris solum, sed effectio cuiuslibet partis faciei, & coloratio similiter secundum quod congruit, & tamen omnia ista, vt conueniunt, dicuntur vna pulchritudo faciei, & tamen est ibi forma qualitas superaddita: sed omnia ista, vt conueniunt, sunt vna sanitas, vel vna pulchritudo resultans ex humoribus, vel qualitatibus, & ideo facta variatione inaliquo humorum, statim perditur sanitas, quia illi humores dicuntur sanitas, inquantum sunt fundamentum commune huiuimodi conuenientiae, nec ingrediuntur intrinsece rationem sanitatis, vt dictum est. Idem ergo est in virtute morali, quod ligat plures qualitates, quae omnes sunt fundamentum conuenientiae in ordine ad hominem, per quod patet, quod virtus moralis potest esse in pluribus substan tijs, sicut sunt qualitates. Secundo: Quando aliqua concurrunt per modum vnius totalis actus inratione principij, debet poni in quolibet ipsorum aliquod fundamento, seu conuenientia: sed appetitus sensitiuus concurrit ad actum virtuosum in ratione vnius principii, quod patet ex cir- cumstantijs requisitis in actu virtuoso; oportet enim, quod sit ibi electio, & firmitas, quae ad voluntatem pertinent, & promptitudo in exequendo, & obedientia appetitus ad exequendum electionem voluntatis, quod ad appetitum sensitiuum pertinet, & sic de multis alijs, ita quod appetitus, & voluntas se habent ibi in ratione vnius principij, & ideo habitus virtuosus, vnus existens, debet perficere vtramque potentiam.

Tertio: Cui competit ratio virtutis, & virtus, per locum a definitione: sed habitui perficienti appetitum sensitiuum, & intellectiuum, & non habitui perficienti sensitiuum tamen conuenit definitio virtutis, quia virtus est quae habentem perficit, & opus eius bonum reddit; modo habens est ipse homo, qui non est perfectus moraliter, nisi perficiatur secundum voluntatem, & secundum appetitum sensitiuum, secundum quae est principium talis actus. Verum si si esset electio recta in bonitate, appetitus esset rebellis, tunc operaretur cum tristitia, & non esset perfectus homo, nec opus eius esset bonum simpliciter, sed secundum quid, vt virtuosum est agere delectabiliter.

Quarto: Quando alicui attribuitur nomen, & definitio ex caractherizatione facta per relationem, idest, inquantum est fundamentum relationum, non debet sibi attribui, nisi ꝓ omnibus illis simul, super quae fundatur relatio, vel quae sunt fundamentum relationis: sicut patet, quod pulchritudo faciei non attribuitur, nisi omnibus qualitatibus, & tractionibus, quae requiruntur ad rationem congruentiae pulchritudinis: sed virtus moralis attribuitur qualitatibus, vt sunt fundamentum relationis conuenientiae, & decentiae: sed homo non dicitur se habere congrue, nec decenter, nisi se habeat secundum ap petitum sensitiuum, & secundum voluntatem, vt puta, nisi eligat per voluntatem, & firmetur in bonum rationis, & nisi appetitus sit domatus. Vnde si sit defectus in aliquo istorum, dicitur, quod homo non est talis, qualis debet esse, vel qualem decet ipsum esse in materia virtutis. Hoc autem ostenditur auctoritate, nam, vt patet 6. Ethic. Virtus est habitus elicitus, & etiam virtuosus firmiter, & immobi liter agens. Hoc autem pertinet ad voluntatem. Item 3. Ethic. temperatus, vel castus dicitur, quasi domatus, quia appetitus debet esse domatus, & castigatus ad modum catulorum, qui castigantur. Idem 7. Ethic. patet ex differentia inter temperatum, & continentem. Temperatus enim eligit bonum rationis, etiam in hoc conuenit cum continente, & differt ab intemperato: temperatus enim habet appetitum domatum, & obedientem, vel exequentem electionem voluntatis, & in hoc differt a continente, qui licet habeat electionem rectam, non tamen habet appetitum domatum, & ideo non dicitur virtuosus, nec temperatus. Primum, scilicet eligere secundum rectam rationem, pertinet ad voluntatem. Secundum, scilicet, domatum, pertinet ad appetitum, & quia ista duo sunt de ratione virtutis, ideo, &c. & hoc idem patet, quia sicut aggenerati habitus est delectare, quod non esset, si esset repugnantia in appetitu sensitiuo.

Tunc ad primam difficultatem, Dicendum, quod alia est vnitas realis & metaphysica, & alia vnitas moralis: in eo enim, quod moraliter loquendo dicitur vnum, includuntur aliqua metaphysice, & realiter sunt multa, vt patet in pulchritudine, in qua includuntur color, & figura oculorum, & nasi, & oris, & sic de alijs, quae sunt realiter multa, tamen sunt nisi vna pulchritudo faciei. Temperantia etiam non est vna simpliciter qualitas, vnde sicut est alia incli natio, & delectatio respectu cibi, & respectu vini, & respectu malorum aliorum, in quibus diuersi diuersimode delectantur, & ab ipsis trahuntur, aliqui qui delectantur multum allijs, vel salsa, non delectan tur in lacte, & e conuerso aliquando accidit. Ideo habitus moralis in omnibus istis secundum rectam rationem non est vna simplex qualitas, nisi pro quan to induit rationem congruentiae, secundum quod aliquis in omnibus istis se habet, vt conuenit, & sic dicitur vna qualitas moralis, quae tamen multas partiales qualitates copulat, & sic temperantia vna complectitur multas qualitates partiales, propter hoc, quod mediant respectu diuersarum passionum, & inclinationum humanarum extra medium rationis: Ita complectitur multas propter virtutem ipsius agentis, quod est vnum constitutum ex voluntate, & appetitu, & secundum vtrumque oportet, quod homo bene se habeat: & ideo complectitur plures qualitates partiales, quarum quaedam sunt in voluntate, quaedam in appetitu, & sic non est vna simplex qualitas realiter, sed moraliter loquendo est vna. & sic realiter loquendo, non est in vno subiecto, sed moraliter loquendo bene est in vno subiecto, quia in vno subiecto principio morali, quod est vnum principiuni, & vnum subiectum, respectu habitus, & actus moralis.

Ad secundam dicendum, quod quaelibet qualitas essentialiter concurrit ad hoc, quod habeat fundamentum congruentiae, & condecentiae, quia decet hominem esse ordinatum secundum vtramque potentiam, & vtrumque est bonum rationis; non enim appetitus sensitiuus in homine, habet rationem cuius dam principij, vel perfectibilis separatim, sed constitutum ex voluntate, & appetitu sensitiuo habet rationem vnius principij, & vnius perfectibilis, & maxime appetitus sensitiuus coniunctus rationi dicitur rationalis per participationem, & regulatus per rationem participatam, siue illa sit cogitatiua, vel aestimatiua, siue sit ipsa ratio negocians circa singularia. Et ideo cum dicitur, quod bonum rationis solum pertinet ad voluntatem essentialiter, falsum assumitur, quia ad appetitum sensitiuum pertinet, inquantum coniungitur rationi, & regulatur ratione particulari.

Ad tertiam, quod loquendo de virtutibus in suos, aliquis potest esse castus sine hoc, quod appetitus sit domatus, quia non habent per assuefactionem, & Deus non vult facere miracula, ut in homine virtu, tes reprimat, vel domet appetitum sensitiuum, & hoc facit ad confirmandum fidem, & ad argumentum meriti, verum tales virtutes praecise sunt in voluntate: sed castus castitate acquisita necessario habet appetitum domatum. Sed tamen dubium videtur hic, quod per rationes praedictas, videtur quod prudentia ingredi debeat intrinsece rationem virtutum moralium, quia homo est vnum principium, & requiritur, quod sit decenter se habens, non solum secundum voluntatem, & appetitum sensitiuum, sed ent secundum rationem: Sed hoc magis patebit infra.

Per dicta patet ad argumenta opinionum vtriusque partis, & ad principalia, quod procedunt modis suis. Probant enim, quod sint in appetitu, sed non praecise, & quod in voluntate, sed non praecise, conse quenter falsum concludunt, & non valent.