POSTOVAM Salomon enumerauit duas partes dotis spiritua lis, quas de octo dotibus cum sapientia sua recepit: in ista litera sub iungit tres alias. Habet enim per ea in populis uenerationem, in iu dicijs discretionem, inter nobiles admirationem. Et secundum ista tria litera diuiditur in tres partes: nam primo ostendit, quod sapien tia confert uenerationem in populis. "Populus autem est secundum Aug. 19. de Ciuit. DEI, ca. 21.] coetus multitudinis pari iuris consensu & utilitatis com munione sociatus". Vnde ubi est populus, ibi est societas ordinata multorum: quorum aliqui sunt digniores & honorabiliores, & aliqui sunt minores. Maio res uocat hic seniores: Minores autem uocat turbas. Apud utrosque autem sit sapiens honorabilis: sed diuersimode: quia a uulgo recipit famam, & apud se niores recipit honores.

Fama enim secundum Isid. 5. Ethym. dicitur a philosophando: id est, a loquen do: quia loquendo peruagatur. Vulgus autem multum loquitur. Et ideo fama hominis per uulgus maxime publicatur. Quantum autem ad ista duo, quae ue nerationem conferunt: uidelicet famam & honorem, dicit sic: Habebo propter hanc, scilicet sapientiam, claritatem: id est, ponam famam, ad turbas, & bonorem apud seniores. Ad turbas: id est, ad minores & uulgares homines: qui ideo uo cantur turbae: quia minus ordinati sunt in educationibus & moribus, quam sunt nobiles. Sicut enim dicit Aug. libro locutionum: Turba est multitudo in ordinata. Vnde turba a turbatione dicitur secundum Papiam. In signum autem quod sapientia praestat famam, & quod fama uolitat faciliter ore uulgi. Figu ra famae, apud Poëtas fuit quidam alatus, qui pegasus dicebatur. Iste natus fuit de sanguine Gorgonis, qui timor uel terror interpretatur. Quia initium sapi entiae timor Domini. Iste equus pede suo percussit terram, & erupit fons Mu sarum. De quo Horatius in Prologo poetriae: Nec fonte labra prolui caballino.

Quia occasione famae multi de fonte sapientiae bibere cupierunt, propter fa mam enim conquirendam multi studijs, & rebus bellicis se dederunt. Hoc est ergo primum emolimentum positum in ista lectione, quod sapientia contulit Salomoni, quod uidelicet habuit per eam uenerationem in populis. Sed com putatis primis duobus emolimentis, istud est tertium. Quartum emolimen tum confert sapientia uidelicet discretionem in iudicijs. Et quantum ad hoc di cit sic: luuenis & acutus inueniar in iudicijs. Iuuenis: id est, fortis, 1. lohan. 2. Scri bo uobis iuuenes, quoniam fortes estis, & uerbum DEI manet in uobis, & ui cistis malignum. Et acutus: id est, subtilis in iudicio discernendo noxium ab inson te. Istud acumen iudicij dedit sapientia Danieli, Dan. 13. Reuertimini ad iu dicium: quia falsum testimonium tulerunt contra eam. Istud enim acumen iu dicij, & caetera, Salomon a sapientia percepit 3. Reg. 3. Audiuit itaque om nis Israel iudicium, quod iudicasset rex, & timuerunt regem, uidentes sapien tiam DEI esse in eo ad faciendum iudicium. Quintum emolimentum quod homo per sapientiam consequitur est, quod confert homini inter nobiles ad mirationem: Nobiles principes & potentes maxime indigent consilio sapien tum. Vnde propter sapientiam pauperes etiam regum fiunt ductores: hoc est, quod dicit, in conspectu potentum admirabilis ero. Et potest illa litera specialiter exponi de CHRISTO in quo mansit personaliter sapientia increata: de quo dicit, Luc. 4. Omnes illi dabant testimonium, & mirabantur in uerbis gratiae quae procedebant de ore ipsius. Et facies principum mirabantur eum, Esa. 52. super ipsum continebunt reges os suum. Tria aut dant potentes sapientibus ratione doctrinae: uidelicet expectationem cum reuerentia, considerationem cum di ligentia, & auscultationem cum patientia: & ideo quantum ad ista tria subiun git. Tacentem me sustinebunt: id est, expectabunt, Iob. 29. Expectabant me sicut pluuiam, & os suum aperiebant quasi ad imbrem serotinum. Ecce expectatio cum reuerentia, quantum ad primum: & loquentem me respicient sicut homines intenti ad uerba alicuius, respiciunt eum in faciem, Iob. 29. lntenti tacebunt ad consilium meum, ecce consideratio cum diligentia: & sermocinante me plura, manus ori suo imponent: quia non ualebunt resistere sapientiae & spiritui, qui lo quitur, Actu. 7. Ecce auscultatio cum patientia, quo ad tertium, Iob. 29. Vide bant me iuuenes & abscondebantur, & senes assurgentes stabant, principes cessabant loqui, & digitum supponebant ori suo Iuuenis acutus inueniar in iudicio.

Notandum est, quod iuuenibus sunt tria praecauenda, tria sunt imponen da, & sunt tria praedicenda. Praecauere enim debent somnum torpentis ocio sitatis, uiscum inficientis societatis, & aestum praesumentis tumiditatis. Primo praecauere debet somnum torpentis ociositatis. Sicut docet Plinius: Accipiter pullos suos cum apti fuerint ad uolandum, extra nidum proijcit & verberat eos alis, cauensquem ne in aetate tenera pinguescant, ne marcescant ocio, & soluan tur delicijs: sic conuenit omnino circa iuuenes ordinari. Primo extra nidum propriae uoluntatis eijciantur, de erroribus castigentur, & ad capiendum prae dam suam statim assuescant. Si clerici debent esse: praeda eorum est intelligen tia Scripturarum, & compellantur ad libros. Si milites, praeda eorum est stre nuitas & uictoria pugnarum, exerceantur in bellis. Si mercatores, praeda eo rum est lucrum: exerceantur in nundinis. Sic omnino quod nullus uacet ocio: sed posset quilibet dicere cum Psal. "Pauper sum ego & in laboribus a iuuen tute mea". Sed sicut dicitur in lib. de naturis rerum: Pullus asini quanto senior, tanto turpior. Et de capris dicit Arist. 5. de Animalibus, quod foetus qui pri mogeneratur est melior & fortior. Et foetus qui postea generatur est peior Tales etiam moraliter inter iuuenes inueniuntur, qui in principio sunt deuoti, uirtuosi, & boni. Sed quanto magis adolescunt, tanto magis uitijs se immi scent, & siunt turpiores: Tales sunt scholares deuoti dummodo sunt pauperes & iuuenes, tardissimi & superbi, dum diuites esse coeperint de patrimonio cru cifixi. Secundo praecauere debent uiscum infectiuae societatis: Sicut enim pueri de facili inficiuntur lepra corporali: Ita facillime inuiscantur familiaritatibus uitiosis, & praecipue cum mulieribus, quarum blanditiae etiam fortes aut e molliunt aut eneruant, Proverb. 7. "De fenestra domus meae prospexi iuuenem". Et infra: "Considero uecordem iuuenem qui transit per plateas": & "ecce mulier occurrit illi in ornatu meretricio praeparata ad capiendas animas", & "apprehen sum deosculatur iuuenem". Et bene infra subditur: "Statim eam sequitur, quasi bos ductus ad uictimam". Tertio praecauere debent aestum praesumentis tu miditatis. Duo genera hominum sunt naturaliter magnae spei, dumodo con ditio status eorum durat. luuenes, & ebrij. Et quia praesumptio mater est iurgiorum, raro iurgia & dissensiones uel bella inter socios oriuntur, nisi iu uenes & ebrij sint in causa. Quod aut iuuenes sunt praesumptuosi, & magnae spei dicit Aristot. 2. Ethicor. Et huius causa est triplex secundum tres condi tiones obiecti ipsius spei. Obiectum enim spei est bonum arduum & possibi se: quia enim iuuenes multum se habere putant de futuro, & parum habent de praeterito. Memoria autem est praeteriti: Spes uero futuri: ideo multum habent de spe & possibili, & parum de re & actu. Vnde sicut materia prima dicitur in potentia ad omnes formas: Et quanto magis actuatur, tanto plus perdit de po tentialitate. Ita puer dummodo est iuuenis, tunc est in potentia ad omnem sta tum, potest esse sacerdos, potest esse Episcopus, potest esse Papa: sed cum cre uerit modicum, uix sufficiet portare aquam benedictam. Secunda causa quare iuuenes sunt praesumptuosi est caliditas naturae. Habent enim copiam calo rum & spirituum, & ideo cor in eis ampliatur. Ex ampliatione autem cordis ho mo tendit in ardua. In Psalm. "Viam mandatorum tuorum cucurri, cum dila tasti cor meum". Tertia causa est inexperientia. Illi qui nondum passi sunt dif ficultates & resistentias in factis suis, audaces sunt ad attentandum omma. Illi uero qui iam frequenter sustinuerunt repulsam, frustra laborauerunt in cona tibus, non de facili attentant ea, quae non sunt experti. Et haec est causa quare iuuenes non debent fieri duces bellorum: sicut dicitur 3. Topic. Nemo eligit iuuenes in duces, eo quod constat eos non esse prudentes. Et ideo signanter dicitur Ecclesiast. 11. Laetare iuuenis in adolescentia tua, & in bono sit cor tuum in diebus iuuentutis tuae. In bono uidelicet humilitatis. Quia sicut dicit Gre gor. in quadam Homelia: Qui sine humilitate uirtutes congregat, quasi in uen to pulueres portat. Ambrosius super Beati immaculati. Non mirabilis humi litas in senectute: quia effecta uiribus, debilitata facturis, tristicijs & doloribus anhela, coacta curarum aestibus, & ipsa uiuendi moesta, fastidio, alacritate est oblita, iactantiae. Rara sane in iuuenibus est humilitas, ideoque miranda dum aetas uiget, dum uires solidae, dum sanguis aestuat, dum solicitudo nescitur, dum ignoratur nobilitas, dum laeticia frequentatur.

Secundo principaliter sunt tria iuuenibus imponenda, scilicet promptitudo obedientiae, teneritudo con scientiae, & solicitudo continentiae. Promptitudo obedientiae: quia iuuenis si ne obedientia abusio est, secundum August. Vnde sicut docet Arist. 8. Ethic. Amicitia inter fenes & iuuenes utrisque est necessaria. Senibus quidem, ut eis a iuuenibus seruiatur: Et iuuenibus ut inpeccabiles fiant: id est, ut per senio res a peccati actionibus praeseruentur. Timore enim seniorum & reuerentia solent iuuenes se a suis infolentijs refrenare, Iob. 29. "Videbant me iuuenes, & abscondebantur". De ista obedientia iuuenum ad seniores dicit Valerius libro 2. cap. 1. quod apud antiquos senectuti iuuentus generaliter immensum ho norem reddebat, tanquam seniores communes patres essent omnium iunio rum. Iudic. 4. Sic enim iuuenes facere consueuerant, & bene dicitur consueue rant: quia iam olim est consuetudo haec abrogata, Esa. 3. Tumultuabitur puer contra senem, &c. Secundo est eis imponenda teneritudo conscientiae, ut discant peccata sua cum eorum circumstantijs diligenter discussa, integraliter & dili genter euidenter exprimere: quia si fuerit conscientia larga in iuuentute, am pliabitur sine mensura in senectute, Ecclesiast. 6. Fili mi a iuuentute tua excipe doctrinam, & usque ad canos inuenies superbiam. Et 25. Quae in iuuentute tua non congregasti, quomodo inuenies ea in senectute tua: qui d. nullo modo. Et ideo dolorem hominis merito plangentis consumptionem suae iuuentutis in ociositate & insolentia, describit Salomon Proverb. 5. Cur detestatus sum disciplinam, & increpationibus non adquieuit cor meum: nec audiui uoces docentium me, & magistris non inclinauit aurem meam: Et merito plangere potest talis, quoniam metrice dicitur: Damna sieo rerum, sed plus fleo damna dierum, uisque potest rebus succurrere, nemo diebus.

Tertium est solicitudo continentiae: quia continentes esse non potuerunt sine sum ma custodia, & solicitudine uitae suae propter carnis impugnationes. In Psal. "Sae pe expugnauerunt me a iuuentute mea". Et ideo bene petijt Psal. Delicta iuuentu tis. Tria sunt eis praedicenda: uidelicet debilitas corporalis uirtutis, labilitas tem poralis iuuentutis, & deformitas hyemalis senectutis. Solent enim iuuenes de fortitudine sua gloriari nimis, non aduertentes illud Esa. 40. Iuuenes in infir mitate cadent. Item praedicenda est eis labilitas temporalis iuuentutis: quia forma corporis quantumcunque magna cito transit. Vnde Ouidius 2. de arte Amandi: Forma bonum fragile est, quantum accedit ad annos: Fit minor & spacio carpitur ipsa suo Naec violae semper nec lilia canuida florent. Et riget amissa spina relicta rosa. Et tibi iam venient cani formose capilli. lam venient ruge quae tibi corpus arent. Et Virgilius in Bucolicis Egloga 2 O formose puer nimium ne crede colori, Alba licustra cadent vacinia nigra leguntur. Vacinia apud Virg. aliquando sunt parui fructus nigri Anglici in austro, in bo rea bilberies: in Gallico plebes: & sic loquitur hic. Aliquando uacinia sunt flo res qui uocantur primulae ueris: & sic loquitur Virg. in eadem Egloga dicens: Mollia lut eola pingit vacinia caltha

Tertio praedicenda est iuuenibus deformitas hyemalis senectutis, de qua ibi dem Ouid. lib. 3. de arte Amandi ita scribit: Venture memores iam nunc estote senecta, & Sic nullum tempus vobis abibit iners. Vtendum est atate citopede labitur atas. Nec bona tam sequitur, quam bona prima fuit. Quam cito me miserum laxantur corpora rugis, Et perit in nitido qui fuit ore color. Et ideo signanter dicitur Eccles. 12. Memento creatoris tui in diebus iuuentu tis tuae, antequam ueniat tempus afflictionis, & appropinquant anni, de qui bus dicas, non mihi placent.