AD commendationem diuinae gubernationis & excellen tiam sapientiae increatae, agit Autor in postrema parte sui, de speciali protectione generis ludaici, quod DEVS sibi adoptauerat, & de miraculosa deiectione generis Aegy ptiaci, quod filios Israel captiuauerat multis annis. Afflixit autem DEVS Aegyptios decem plagis. Inter quas infereban tur quaedam per bestias & animalia, quando scilicet illis su peruenit saeua bestiarum ira, morsibus peruersorum colubrorum extermina bantur, ac draconum & locustarum inuasionibus attriti, irremediabiliter tor quebantur. Aliqua per res insensatas, & elementa, & aliqua per corpora super coelestia: utpote in aquarum novo immisso genere, ac grandinibus, & pluuijs desuper immissis, saeua trucidati interemptione: sicut superius uisum fuit. Ideo postquam Autor declarauit quomodo Aegyptij affligebantur per bestias & animalia, & etiam per res insensatas & elementa: In ista parte ostendit, quomo do idem Aegyptij afflicti fuerunt per corpora coelestia: dupliciter enim punie bantur. Vno modo per luminis subtractionem: Alio modo per primogenito rum occisionem, & secundum hoc diuiditur processus in duas partes. Nam primo agit de nova plaga illata Aegyptijs, quae fuit per tenebras palpabiles, si cut dicitur Exod. 10. Secundo agit de decima plaga quae fuit per innumerabi les mortes primogenitorum,. De quo Exod. 12. secunda pars infra cap. 18. ibi: Cum cogitarent. Circa primum duo facit. Primo agit de mirabili supplicio tene brarum illato Aegyptijs: Secundo de beneficio speciali luminis, tunc tempo ris collata Hebraeis, ibi: Sanctis autem tuis. Circa primum quinque facit. Nam pri mo agit de istius poenae causalitate: Secundo de eius irremediabilitate: Tertio de eit is immensitate: Quarto de eius uniuersitate: Quinto de ipsius aequitate. i:cunda pars ibi: Dum putant se latere. tertia ibi frequenter. quarta ibi: Ille autem qui im notcri: eni. quinta ibi: omnes enim orbis terrarum. Circa primum duo fa cit: Quia primo asserit tantae poenae causam: Secundo eiusdem poenae ponit to: inam, ibi: In vinculis tenebrarum. Causa autem eius fuit duplex, ex parte DEI iusta considerat: o, & ex parte Aegyptiorum iniqua conuersatio. Quan tum ad 1rimum d: cit sic: Mtagna enim sunt iudicia tuae Deomine, quibus electos. dest, silio: Erael gubernasti, & eorum adversarios flagellasti, & inenarrabilia perb. itua: id est, factatua. DEVS enim factis loquitur, qui dixit & facta sunt, Luc. 2. Transeamus Bethleem, & uideamus hoc uerbum quod factum est. Ex parte Aegyptiorum fuit duplex iniquitas. Vna contra DEVM per rebellio nem: Alia contra proximum per uiolentam oppressionem. Fuerunt enim DEO rebelles in hoc maxime, quod cum eos plagis grauissimis flagellaret, illi nullam disciplinam receperunt. Et quantum ad hoc dicit: Propter hoc: id est, quia iudicia DEI & flagella eius non receperunt Aegyptij ad sui corre ctionem, indisciplinatae animae errauerunt repugnantes imperijs DEI supet dimissione populi sui. Secundo peccauerunt contra proximum, uideli cet contra filios Israel, super quos usurpabant sibi violentam oppressionem. Et quantum ad hoc subdit: Dum enim persuasum habent: id est, firmiter cre dunt iniqui Aegyptij, posse dominari per opptessionem, nationi tuae: id est, po pulo Hebraeorum, quem DEVS sibi sanctis dedicauerat legibus deserui re: Ecce culpa & statim subditur poenae forma: vinculis tenebrarum & Ion ge noctis, &c. quasi dicat: Dum Aegyptii diuinis prodigijs factis per Moy ien rebellarent, & populum Iirael seruitute solita cogitarent opprimere, subi to tenebris palpabilibus inclusi iacuerunt immobiles: Et tangit istarum te nebrarum tres conditiones graues, uidelicet palpabilitatem, cum dicit: Vin culis tenebrarum compediti. Fuit enim aër non solum priuatus lumine, imo sic condensatus quod palpari potuit. Vnde ipsi miseri iacuerunt quasi uin culati in tenebris. Dicunt enim quidam quod aër potest condensari per ar tem in tantum, quod fiat homini impenetrabilis: sed siue hoc sit uerum, siue non, saltem hoc tunc a DEO factum legitur. Exod. 10. Erant tenebrae in ter ra Aegypti ut possent palpari: nec mouit se quisque de loco in quo erat. Se cundo tangit istius ligationis diuturnitatem, cum dicit: Et longae noctis. Exod. 10. Tribus diebus nemo uidit fratrem suum: Tertio tangit ligatorum immobilitatem, cum dicit: lacuerunt inclusi sub tectis: quia nullibi pote tant se uertere propter aëris densitatem: Fugitiui perpetuae prouidentiae: id est, putantes se posse fugere diuinam prouidentiam, quae immobilis & immu tabilis, Sapient. 16. Manum tuam effugere impossibile est. Rabanus & an tiqui habent: Latuerunt, & tunc sensus non mutatur. Nii dicunt, Placuerunt, & tunc est sensus, quod miseri puniti satisfecerunt per poenas perpetuae pro uidentiae.

Magna sunt iudicia tua Domine.] Nota quod diuina iudicia magna sunt propter quatuor: uidelicet, propter iudicis infallibilitatem, propter iurisdi ctionis generalitatem, propter iusticiae inflexibilitatem, & propter poten tiae incomprehensibilitatem. Primo iudicium DEI dicitur magnum pro pter iudicis infallibilitatem: Humanum enim iudicium fallit, & fallitur. Vn de iudicium Ecclesiae fallitur nonnunquam: sicut dicitur extra de sen. ex. a. no bis & 24. quaest. 3. Si quis. & cap. Cum aliquis exit. Vnde ibi dicitur, quod Ecclesia quandoque in suo iudicio decipitur: & qui intrat illam per eam, extra mittatur, & qui foris est, intromittatur. Et ideo solius DEI est occulta iudi care, qui solus nouit corda hominum, ut dicitur 2: quaest. 4. Consuluisti. & ali bi dicitur: Diuinum iudicium usurpant, qui incerta & dubia iudicant: & ideo dicit beatus Augustinus 19. de Ciuitate DEI: "Quod ignorantia iudicis est plerunque calamitas innocentis". Debet enim in iudicio diligens examina tio praecedere iudicium, siue sententiam, & sententia punitionem siue absolu tionem. Vnde fingunt poëtae, sicut tangit Claudianus in fine secundi maioris. Tres fuerunt filij louis, qui sunt Minos, Aeacus, & Rhadamancus. Qui quo niam in uita sua iustissimi fuerunt, ideo officium apud inferos exercere dicun tur. Vnde finguntur tres iudices esse in inferno, quilibet eorum antiquissimum exercens iudicium: quis tamen sit qui exercet iudicium uel officium, dubium est, quamuis a nonnullis dicatur: Minos examen, Rhadamancus dat cruciamen, Quaerere de labe, tertius frater habet. De istis non est magna cura: sed hoc est certum, quod uolebant signare per ista, quod in omni iudicio ista debent esse: diligens inquisitio, sententiae pronun ciatio, & eiusdem executio: Modo si agamus de iudicio humano, cum homo iudicare non possit, nisi secundum allegata, & probata: & frequenter contin gat falsa probari probatione iuris, consequens est omnem terrenum iudicem tallibilem esse, sed solus DEVS est qui errare non potest, de quo solo verifica tur illud Proverb. 16. Diuinatio in labijs regis, non errabit in iudicio os eius. Secundo iudicium DEI dicitur magnum propter iurisdictionum generalita tem. Nullus enim homo est, cuius dominium ad omnem locum se extendat: DEVS autem omnes gentes iudicabit. Iohan. 5. Pater omne iudicium dedit Filio. Et Iohelis 3. Consurgant & ascendant gentes in uallem losaphat: quia ibi sedebo, ut iudicem omnes gentes. 2. Corinth. 5. Omnes nos manifestari oportet ante tribunal CHRISTI, ut referat unusquisque: & Chrysostomus Homel. 19. loquens in imperfecto opere de die iudicij, sic dicit: In qua die quando uenerit in maiestate sua, quando iam nemo ausus garrula contentio ne sermonem, aut mendacium defendere, aut contradicere ueritati: quando non os loquitur, & opus absconditur, sicut in hoc tempore: sed econtra opera singulorum loquentur, & ora tacebunt: non quando persona interrogatur & conscientia non uidetur, sed econtra conscientia discutitur, & persona confun ditur: quando nemo excusat peccatorem, sed omnes accusant, nec alter pro al tero interuenit, sed singuli ibi timebunt: quia in illo iudicio non erunt testes adulatores, sed angeli ueraces, non erunt iudicantes personarum acceptores. sed DEVS qui iustus est, reddet unicuique secundum opera. Haec Chrysostomus. Narrat Ouid. 15. Metamorph quod: Mos erat antiquis niueis atrisque lapillis: His damnare reos, illis absoluere culpas.

Mos enim siue modus fuit sententiam proferre signo, non uoce: quia si accu satus debebat absolui, effundebantur & urna coram toto populo aliqui lapil li albi: & si debuit damnari, nigri. Eodem modo in iudicio generali quili bet fundet de urna sua: id est, de conscientia propria, lapides quales ipsemet immisit: id est, opera dura, & in perpetuum perseuerantia, quantum ad meri tum uel reatum: & si fundat opera alba, saluabitur: si nigra peccata, condem nabitur. Naum 2. dicitur de damnatis: Facies hominum sicut nigredo ollae. Tertio iudicium DEI dicitur magnum, propter iustitiae inflexibilitatem, si cut dicit Isidorus de summo bono, & in Canone 11. quaest. 3. Quatuor mo dis peruertitur humanum iudicium, timore, cupiditate, odio, & amore. DEVS autem nullum istorum modorum corrumpi poterit. Non timore: quia omni potens est, & nullum metum habet. Iob 22. Nunquid timens arguet te, & ue niet tecum ad iudicium: quasi diceret, non: imo quanto potentiores, tanto con tra eos sententiam profert duriorem. Sapient. 6. Potentes potenter tormenta patientur. Et ibidem: Fortioribus fortior instat cruciatio. Fingitur quod leo semel tenuit curiam bestiarum, debuitque unaquaeque semetipsam proclama re de culpis coram leone. Asinus ait: Sequebar (inquit) aliquando plaustrum plenum foeno, & cum manipulus foeni cecidisset de plaustro accepi & com medi. Cui leo: Male, inquit, errasti miser, & contra legem & fidelitatem feci sti. Debebas enim ei qui perdidit reddidisse, ergo de praecepto leonis uerbe rabatur ad mortem. Accessit lupus, & ait: Domine, Circumiui aliquando greges quium & armentorum, & rapui aliquando agnum tenerum & stran gulaui, aliquando pinguem uitulum, quando eum attingere poteram, quan doque ouem, quandoque hoedum. Cui leo: Dimittas innuit charissime ta lia ponderare, nimis strictam conscientiam habes: Naturale est tibi sic face re, & nemo faciens quod natura dictat, peccat. Sic a falso iudice lupus iustifi catur, & asinus innocens uerberatur. Non sic erit de iudice CHRISTO qui nullum timet, imo sicut dicitur Sapient. 6. Iudicium durissimum his, qui prae sunt fiet: nec corrumpi cupiditate poterit, quia ditissimus est: nec odio, quia optimus: nec amore, quia iustissimus. Iob 34. Vere enim DEVS non con demnabit frustra, nec Omnipotens subuertet iudicium. Et Tob. 3. Omnia iu dicia tua uera sunt. Quarto iudicium DEI dicitur magnum propter suae po tentiae incomprehensibilitatem Roman. 11. "O altitudo diuitiarum sapien tiae & scientiae DEI, quam incomprehensibilia sunt iudicia eius & inuesti gabiles uiae illius": Ista sunt occulta iudicia DEI, quibus homines disponit, & regit in praesenti, permittendo iustum affligi, & iniustum extolli: quae a no bis modo non uidentur, sed patebunt clarius, quando eum, sicuti est, ui debimus.