Table of Contents
Commentarius in librum sapientiae
Lectio 46 (Sap. 4:3-4:4)
POSTQVAM declaratum est quod Aegyptij per totum tri duum tenebrosum, nullum poterant habere solatium contra te nebras, nec ab igne, nec a lumine: Hic ostendit quod nec ali quid remedium consequi poterant per eorum magos: quos tamen peritissimos habuerunt, imo ipsi magi a daemonibus derelicti, & a DEO afflicti deridebantur, & qualiter cum alijs affligeban tur. Et circa hoc tria facit: Primo ponit eorum derisionem: Secundo po nit derisionis rationem: Tertio excludit quandam obiectionem. Secun da pars ibi: illi enim qui promittebant. Tertia ibi: Nam & si nihil. Quan tum ad primum dicit sic: Et magicae artis appositi erant derisus: hoc est, tunc temporis derisibiles ostendebantur magi Aegyptiaci manifeste, qui per ma gicam artem monstra faciebant, quando nec sibi nec alijs contra praedictas te neoras potuerunt prodesse, & sapientiae gloria correptio cum contumelia: quasi diceret, uana gloria quam habuerunt dicti magi Aegyptiaci de falsa sapientia, uersa modo fuit in correptione, cum contumelia, quando Pharao & alij nobi les clamantes petierunt eorum subsidia, & cum eos iuuare non possent, contu melias intulerunt, tanquam fallacibus & pomposis deceptoribus. Secundo ponit derisionis occasionem: illi enim qui promittebant timores & turbatio nes se expellere ab anima languente, ni cum derisu pleni timore languebant. Ergo manifeste fuerunt derisi, & deridendi sicut praesumptuosi & fallaces promit tentes se alios adiuturos, quando nec potuerunt succurrere sibiipsis. Tertio quia possit aliquis obijcere, quod ipsi non affligebantur ex uisione corporali uel imaginaria tristium personarum, & monstrosarum effigierum: quia assueti fuerunt talia cernere, sicut nec Balaam expauit ad locutionem asinae. Respon detur, quod nihilominus hoc concesso turbabantur, maxime tamen ex tran situ animalium, quae iuxta eos strepitum facientia, uidebantur eos conculcare, & sibilationem serpentium, quos tamen non uidebant: tamen ex hoc quod negabant se uidere, ac rem sine quo nemo uiuere potest, & hoc est quod dicit: Nam & si nihil illos ex monstris, apparentibus in coruscationibus uisibiliter, uel imaginariem, perturbabat transitu, tamen, animalium robustorum, & serpen tium sibilatione commoti, ne ab animalibus conculcarentur, uel a serpentibus intoxicatentur, tremebundi peribant, & aërem quem nulla ratione euadere quis posset, negantes se vuidere, quem tamen timebant & tangebant.
Et magicae artis appositi erant derisus.] Ad literam uacantes arti magicae mul tipliciter deridentur. Nam deridentur a daemonibus, & ab hominibus, deri dentur a bonis angelis, & deridentur a DEO. A daemonibus deridentur, & decipiuntur frequenter, aliquando ab ipsis spiritibus fallacibus, & mendosis, quibus sacrificant, & quos colunt. Sicut patuit de Papa Syluestro secundo, qui prius dicebatur Gerebertus. Hic primo monachus Floriacensis coenobij: postea diabolo suadente, & enormiter instigante apostatauit, diaboli obse quijs & arti magicae se obligauit intantum, quod diabolo fecit homagium cum pacto, ut ei omnia ad nutum succederent. Auxilio ergo daemonis pro motus & suffultus, factus est primo Remensis archiepiscopus: postea Raue nensis, & tandem Papa: & tunc quaesiuit a diabolo, quamdiu adhuc uiueret in papatu: Responsum est sibi: quamdiu non celebraret in Hierusalem. Cum er go postea celebraret in quodam loco Romae qui Hierusalem dicitur, in eccle sia Sanctae Crucis, ex motu & strepitu daemonum mortem sibi sensit adesse. Suspirauit ergo & ingemuit, & licet sceleratissimus esset, nullo modo tamen desperauit: sed coram omnibus peccatum suum confessus, membratim ordi nauit diuidi corpus suum, ut omnia illa membra diuiderentur, & amputaren tur, quibus daemones adorauerat. Corpus uero mortuum super bigam im poni, & ubicunque animalia illud trahentia sisterent sepeliri. DEO uero si gnum eiusdem suae clementiae demonstrante, tulerunt animalia corpus il lud in Ecclesiam Lateranensem. In cuius sepulchro literis exaratum habetur, quod tumultu suorum ossium, & sudore Papae, praebetur praesagium mo rituro: haec in Chronica fratris Martini. De hac eadem persona talis ex tat uersus: Transit a Re: Serebertus ad Ra: post Ro: Papa regens. Et designantm tres nobiles Ecclesiae quas exijt successiue, quae suntiRemensis, Ra uenensis & Romanensis. Iste ergo fuit turpiter derisus. Consimile narratur de quo dam alio episcopo, qui scilicet propter honores consequendos arti magicae fuit datus. Tandem factus episcopus, cum multos haberet aduersarios, & esset in castro quodam suo, de quo plurimum confidebat, & cum timeret: consuluit daemo nem suum sub hac forma: Fugiam, an non: Respondit daemon: sta secure. Ve nient inimici tui suauiter, & subdentur tibi. Accedunt hostes, & castrum capiunt & succendunt. Inuocans ergo daemonem in extrema necessitate, quaesiuit quid faceret, & quare eum finaliter sic fefellisset. Et respondit daemon, quod eum non decepisset, sed uerum dixit, si dictum suum intellexisset. Dixi, inquam, non sta secure: id est, fugias. Venient inimici tui suauiter, & tibi subdent, xur, id est, gnem: & sic suum famulum in fine Diabolus decipit, his similia infinita possunt narrari. Alij autem decipiuntur a spiritibus alijs: Non quidem ab ipsis, quos inuocant, sed ab eorum principibus, quibus sunt alij potentiores. Vnde cur quidam Teutonicus peregrinaretur ad sanctum Iacobum, in quadam uilla Na uariae quendam Necromanticum obuium habuit, hic dixit peregrino: Video te charissime esse in periculo mortis, sed si uis mihi rependere mercedem, sal uabo uitam tuam. Spondet Teutonicus: Volo. Ducit ergo Necromanticus Teutonicum inquandam cameram, parat sibi balneum, & poniteum in aqua: eollocat ante eum speculum de calybe, quo magici solent uti. Et quaerit ab eo, quid uideat in speculo. Et respondet Teutonicus quod uideret uirum & uxo rem in domo popria. Et Necromanticus quandam imaginem formauerat de cera, statque cleritus arcu extenso, & sagitta immissa, ut sagittaret imaginem. Cui Necromanticus: Imago, inquit, cerea imago tua est. Vxor uero tua & clericus amasius suus inhoc conuenerunt, ut te occidant: quia si imaginem illam pos set clericus sagitare mortuus esses. Custodias ergo teipsum, & cum incipiet trahere, immerge te totum in aqua: sub aqua balnei in qua stas, & sic secundo, & tertio: quia pliries non poterit sagittare: fecit sic. Tandem se erigens. Tertio de aqua respiciers speculum, uidit qualiter uxor cum famula clericum illum subito mortuumin stabulo quodam sepeliunt. Soluit ergo Teutonicus Ne cromantico suo nercedem, & facta peregrinatione domum rediens, quae per speculum uidera opera, completa prospexit. Vnde habentur tales uersus: Teutonicusperegrinus eo lacobita Nauarie. Balneum cum speculo docuere malum muliebre Telatet ad Tatuam sub aquis immersio terna. infatuat fatiam fatuus stabuli tenet ima.
Vnde signanter dicitur magico spiritu eum decipiente, Ecclesiast. 13. Subri dens spem dabit, narrans tibi bona, & in nouissimo deridebit te. Secundo de ridentur dantes se ilharti etiam ab hominibus: sicut nuper patuit nostris die m bus de quodam clerico necromantico, cui daemon apparens promisit, quod n esset rex Angliae, & quod cum tanta militia duceretur in medio Angliae sicut unquam Eduardum filium Henrici uiderat equitare. Hic tandem in TNor thumbria tempore Parleamenti comitatibus totius regis proceribus tractus fuit h & suspensus quamdiu ossa ossibus adhaerebant. Imo generaliter omnes qui tali ni arti insistunt, & apud DEVM & apud homines confundantur: Sed mihi tem pus deficeret si omnia narrarem, ut merito dicere possim illud Psalm. Posuisti q nos opprobrium uicinis nostris subsannationem & derisum, &c. Figuram & exemplum 3. Regum 18. habemus quomodo Helias prophetas Baal derisit, quan do dixit: Clamate uoce maiori, DEVS uester forsitan dormit, aut loquitur cum alio, aut in diuersorio est, uel in itinere. Tertio non est dubium quin a bonis an ni gelis etiam deridentur: quia se uilissimis spiritibus submittere non uerentur, m Vnde angelus obuians Balaam prophetae necromantico, cum gladio satis eum de dijs suis confidentem derisit, quando asinam eum ad maceriam collidere im perauit. Numer. 22. Quarto deridebuntur a DEO finaliter. Iuxta illud Psalm. ii Et tu Domine deridebis eos, & ad nihilum deduces omnes gentes: id est, om nes gentiliter se daemonibus submittentes.
Quod non probo: Nam ad honorem DEI uidetur esse, quod homines uirtute nominum sanctorum, uel Euangelij, uel Sacramentorum Ecclesiae possint daemonibus imperare. Sed hoc frequenter traditur in arte magica, uidelicet inuocare daemones per nomen DEI: ergo non debet hominibus prohiberi. Praeterea ad artem magicam ui detur pertinere uti imaginibus ad curam hominum spectantibus, sed hoc fieri potest naturaliter: ergo illud est irrationabiliter homini prohibitum. Minor pro batur per illud, quod narrat commendator super centilogium Ptolomaei, uer bo 9. Vbi narrat se uidisse quendam, qui sculpsit figuram Scorpionis in lapide, Luna existente in signo Scorpionis, uno de quatuor angulis, & quicquid po stea impressionem illius sigilli habebat, siue in cera siue in quocunque alio, a morsu Scorpionis curabatur: sicut ipse testatur se uidisse. Sed hoc non fiebat nisi per naturam: ergo, &c. Praeterea rationabile est illud prohibere, quod a di uersis est expertum: sed diuersi sunt experti, quod quaedam negotia malos e uentus denunciant, sicut obuiare lepori est malum, & obuiare bufoni signifi cat bonum, uestes rodi a soricibus, offendere statim, cum homo de domo pro cedit: & multa huiusmodi habentur pro experimentis, maxime a mulieribus quibus plus uacat talia considerare, quae sunt signa fortunij uel infortunij. Er go irrationabile est talia prohibere. Praeterea Magister in historia narrat super Euangelia, quod inter Iudaeos fuerunt quidam exorcistae, qui per exorcismos factos a Salomone, daemones eijciebant, maxime apposita radice cuiusdam herbae in naribus obsessi: ergo hoc uidetur naturale. Et confirnatur: Quia di citur communiter, quod herba Iohannis, quae dicitur perforata, fugat daemo nes per naturam. Praeterea uerbis confertur uis naturalis, & tharacteribus ex stellis, & signis coelestibus. Sed cum rebus naturalibus liceatati, applicando ad effectum continentem: ergo non debet rationabiliter prohiFeri.
Ad oppositum est Augustinus 2. de doctrina Christiana. Vbi dicit, quod ad superstitionem pertinent uolumina magicarum artium, & ligatur, quae me dicorum quoque disciplina condemnat, siue in imprecationibus, siue quibus cunque uotis, quas characteres uocant.
Ad quaestionem dicendum quod sic Ratio est: Quia ars magica dicitur illa superstitiosa obseruamia, qualiscunque fuerit, quae auxilio uel consilio daemonum ad hoc precibus uel pactionibus uo catorum, completur. Vbi primo sciendum quod daemones antiquitus tempo re idolatriae multas obseruantias hominibus reuelauerunt, ad certos effectus cauendos, quos ipsimet daemones causabant ad decipiendum homines, & con trahendum cum eis familiaritatem, & ad fallendum eos finaliter: & inter talia uidetur ars notoria tenere locum, per quam suadetur homini omnem scientiam posse acquiri per inspectionem quarundam figurarum, & orationibus dicen dis, cum obseruationibus, quae uel est totaliter inefficax, quod est mihi incredi bile: uel per reuelationem daemonum potest haberi obseruatis principus illius artis: quae sunt ualde difficilia, ut patet artem illam intuenti. Vlterius est no tandum, quod inter ea quae sunt hominibus per daemones reuelata, quaedam continent expressas daemonum inuocationes: sicut patet de modo includen di spiritus, & in alijs daemonum superstitionibus: quaedam alia seruitia in ex hibitione rerum, quaedam continent quasi uana, quae cum daemones ordina uerunt fieri, quibus factis ad modum quo illi ordinauerunt, accedunt daemo nes non coacti, sed sponte & quasi ex quodam pacto, & efficiunt effectus, quos antiquitus promiserunt, & in talibus consistit tota magica ars. Qualiter autem discerni possit, an sequatur effectus ex magica arte, uel ex natura rerum creata rum, est in quibusdam casibus nimis difficile. Quando tamen sic est, quod nulla causalitas naturalis inuenitur, quare talis effectus sequi debet, & quando aliquid admiscetur necessario quod causare non potest ex natura sua, sicut sunt figurae, characteres, uel uoces extraneae, uel alia huiusmodi, arbitrandum est, talia magica esse omnino. Sicut est illud quod scribit Palladius de Agricultura libro 1. ubi agens de columbis dicit: Columbae non pariunt, nec locum dese runt, si super omnes fenestras aliquid de strangulati hominis loro, uel uincu lo, uel fune suspendas. Et in Plinio de historia naturali multa talia inueniun tur. Similiter in Gilberto ubicunque ponitur experimentum, intelligitur ali quid superstitiosum, quae omnia generaliter spectant ad aliqua pacta antiqui tus inter daemones & homines constituta. Tertio notandum quod nulla vir tus naturae corporeae, lapidis, metalli, ligni, uel herbae, potest daemones ad ali quid compellere, quamuis fingant se compelli, & homini aliquo modo subdi: ut per haec familiaritatem cum hominibus contrahant, & finaliter eos fallant. Quod autem dicitur agrimonia uel acrimonia fugare daemonem, non est cre dendum, nisi miraculose a DEO, sicut fuisse creditur de Dauid & Saule, 2. Re gum 16. Friuolum est, sicut satis innuit Augustinus 10. de Ciuitate DEI con tra Porphyrium. Sed sciendum quod daemon dupliciter homini seruit. Primo modo sponte, ut decipiat: alio modo coacte a superiori spiritu. Sicut ludaei dixerunt de CHRISTO, quod in Beelzcebub principe daemoniorum eijce ret daemonia, Matthaei 12. Vlterius est notandum de incantationibus serpen tum, quod ex quo nulla causa naturalis apparet, quare uoces tales, qualescun que fuerint faciant serpentem expectare, nec serpens intelligit quod profer tur. Videntur tales incantationes per daemones effectum sortiri, & sunt reli quiae ueteris idolatriae. Inuocationes etiam quas uetulae per nomina barbari ca & extranea, uel obseruationes infinitas pro morbis curandis, sortilegia sunt, quamuis admisceantur quaedam de DEO uel de Euangelio. Si quis au tem contra infirmitatem appendi faciat nomina CHRISTI seu Euangelij, ex simplici deuotione, non habendo spem ad modum ligandi, uel scribendi, uel figuram, uel characteres, non est periculum: quamuis talia non ordinan tur ad expellendum morbos directe.
Ad rationes. Ad primam quod ad honorem DEI est. Dicendum, quod non est ad honorem DEI, quod homines talia faciant, ad quaerendum auxilium, & consilium a daemonibus: imo est eis contra eos bellum indictum. Vnde expel lere eum de corporibus hominum quos uexant, bene licet, sicut faciunt exor cistae. Non autem eos suscitare, ut doceant homines quaecunque media, uel ut iu uent ad quemcunque effectum. Si autem inuenitur hoc aliquis fecisse, fecit hoc domino dispensante & miraculose cooperante.
Ad secundum de imaginibus curantibus infirmitates artificialiter factis, in quacunque materia fuerint, nisi forte i ipsa materia habeat efficaciam naturalem. Dicit sanctus Thomas secunda seu cundae: quod omnes imagines tales superstitiosae & magicae sunt, quod patet ex hoc: quia secundum eum nullum effectum habent, nisi in eis quidam cha racteres scribantur. Figura autem non est naturalis actionis principium. Haec autem est differentia inter imagines astrologicas, & necromanticas. Quod ne cromanticae siunt per expressam inuocationem daemonum: Astrologicae per pacta tacita figurarum uel characterum.
Ad tertium, quod obseruantiae a dae monibus traditae antiquitus non sunt causae talium euentuum, sed signa tantum, & non naturaliter instituta, nec a DEO: igitur ab angelo non bono uel ab ho mine.
On this page
