ENARRATIS poenis multiplicibus, quibus afflicti fuerunt Ae gyptij, tenebris palpabilibus circumsepti per triduum, intra quas poenas una de maximis fuit timor, quo semper suspicabantur eis peiora superuentura supplicia, quam fuerunt praesentialiter iam il lata: In ista parte intendit assignare causam huius timoris suspicio si. Et circa hoc facit duo. Primo assignat huius timoris originem in generali: Secundo magis eam explanat in speciali, ibi: Cum sit enim timida. Circa primum dicit. Frequenter enim praeoccupant pessima, redarguente conscientia, qui d. Aaec est. causa tanti timoris in peccatoribus iam afflictis, ut non solum doleant de poe nis praesentibus, sed magis timeant poenas futuras: quia tales frequenter prae occupant: id est, concipiunt, pessima: id est, maxima poenalia eis inferenda, redar guente conscientia, quae iudicat sibi poenam maiorem deberi, quam actualiter infertur, lerem. 2. Arguet te malitia tua: Conscientia ergo laesa per culpam, facit hominem praeoccupare: id est, concipere grauiora futura, quam patitur, ut plus torqueatur metu quam sensu. Vel potest pesima esse nominatiui casus pessima: id est, grauissima tormenta praeoccupant malos, & est sententia consi milis. Consequenter illud magis explanat in speciali: Et ponit istius timoris principium, medium, & effectum. Principium enim est, nequitia, quae est prin cipalis origo timoris. Et quantum ad hoc dicit: Cum sit enim timida nequitiae. data est in omnium condemnationem: in omnium videlicet malorum, uue peccan tium condemnationem: Nam ipsamet nequitia poenam secum habet, ne aliquod in uniuerso deordinatum remaneat. Vnde Boëtius 4. de consola. prosa. 3. "Sicut probis probitas ipsa est praemium: Ita improbis nequitia ipsa est supplicium". Et Aug. 1. confess. "iussisti Domine, & sic est, ut poena sit sibi omnis inordinatus animus". Et de uera innocentia ca. 4. Nullae poenae grauiores sunt, quam malae conscientiae, in qua cum non habetur DEVS, consolatio non inuenitur: Hoc est ergo principium excessiui timoris in peccatoribus, uidelicet nequitia, quae teste eorum conscientia, iudicat eos esse malos. Hic est primus effectus culpae sicut dicit poeta luuenalis lib. 5. Ext emplo quodcunque malum committitur, ipsi Displicet actori. Prima est ergo ultio quod se iudice nemo nocens absoluit: improba quamuis Gratia fallacis praetoris vicerit vrna. Modus erat antiquitus sicut narrat Ouid. 15. Metam. quod praetor condem naturus nocentem, misit in urna nigros lapillos, & eos postea coram populo effudit, & sic reum ostendit esse damnandum: quando autem erat liberaturus, misit lapillos albos, quos postea ad ostensionem innocentiae effundebat: dicit ergo luuenalis, quod quamuis aliquis conscius suae malitiae euadat iudicium praetoris, praetore per gratiam & favorem uincente, tamen seipso iudice non absoluitur, sed dignus supplicio iudicatur, & ideo dicit Senec. de Moribus Ma la conscientia saepe tuta est, secura nunquam. Et ideo signanter dicitur, quo nequitia data est omnibus in damnationem. Velsicut alia litera habet: dat testi monium condemnationi, & eadem sententia est. Et haec est ratio illius, quod sequi tur, semper enim seua praesumit: id est, praeconcipit sibi futura poenalia, & crude lia, perturbata uel conturbata, seu turbata conscientia: haec ergo triplici nequi tia perpetrata conscientia dictat. Quod omnis culpa poena aliqua debet puni ti. Et praeconceptio poenae causat timorem. Et hoc est quae subdit: Nihil enim est ti mor nisi praesumptionis: id est, anticipationis uel praeconceptionis praedictae de poena debita inferenda, adiutorium proditio cogitationis auxiliorim. Prodit enim ti mor: id est, manifestat quoe timens habet cogitationis de auxilio acquirendo, & eo ipso qued sollicite desiderat auxilium, & nihil uidet bonitatis intrinsecus in sei pso, unde debeat esse dignus auxilio, & eo ipso auget timor, & iudicat poenam causae, per quam torquetur esse maiorem. Vnde subdit: Et dum ab intro minor est expectatio de temedio, maiorem computat peenam, uel scientiam secundum alia literam credo conscientiam: id est, certitudinem eiusdem: id est, exterioris rei, de qua tormentum praestat: id est, a qua infertur sibi poena.

Praoccupat pessima redarguente conscientia.] Notandum est, quo conscientia ho minis multiplicem actum habet. Est aut conscientia accusatrix prauae transgres sionis. Sicut enim puero dat dica, in qua defectus sui signant, ut postea uerbe retur, & nullo modo licet sibi abijcere dicam suam, sed per eam accusabitr: Ita cuili Bet homini alligat conscientia, in qua omnia peccata notant, ut secundum eam in iu dicio accuset, Rom. 2. "Testimonium reddente illis conscientia ipsorum, & inter se inui cem cogitationum accusantium, & defendentium in die, quo iudicabit DEVS occul ta hominum". Et ideo istam accusatricem maxime timere debemus dicente Sen. li. suo de Moribus: Nullum conscium peccatorum tuorum magis timueris quam temeti psum: Alienum enim potes fugere, te aut nunquam. Item in eodem, conscientiam magis quam famam adtende. Falli em saepe potest fama, conscientia nunquam. Sicut em charitatiuus accusator primo manet ad partem, & eum praemonet de suis defectibus, & si se correxerit, culpam celat: Si uero corrigere contempserit publi ce in iudicio proclamat: Ita conscientia nostra in praesenti quidem nos corripit, & reprehendit occulte: sed si nos non correxerimus, in futuro iudicio nos procla mabit, Leu. 5. Conscius est sibi, nisi iudicauerit, portabit iniquitatem suam.

Secundo conscientia hominis est eleuatrix suae depressionis. In omni em de pressione, uel turbatione terrena, singularis consolatio est bona conscientia, 2. Co rinth. 1. Gloria nostra haec est, testimonium conscientiae nostrae. Vnde Ambros. de Officijs: Bene sibi conscius, falsis non debet comoueri conuitijs, nec estimare plus ponderis in alieno conuitio, quam in suae conscientiae testimonio. Et Greg. super Excech. Homel. 9. Quid pdest si omnes laudant, & conscientia accusat: Aut quid obest, si omnes derogant, & sola conscientia defendat: Item Aug. in quadam episto la, & ponit in Canone 11 q. 3. senti. loquens ad Manichaeum dicit: Senti de Au gustino quicquid libet, sola me in oculis DEI conscientia non accuset. Et ca. se quenti habet, qualiter Constantinus Mediolanen. Archiepiscopus quibusdam malignis infamatus erat, de quibusdam criminibus, propter quod praetermitte bat populo praedicare uerbum: quia ista crimina probari non poterant, ut uerisi milia fuerant, scribit sibi Papa Greg. qua ad propriam conscientiam redeat, & inde com solatus populo non subtrahat, quae ei utilia esse cognoscit: Quem, inqt, conscientia defendit, liber est inter accusationes, & liber sine accusatione esse non potest, si sola quae interius addicit, conscientia accuset. De hoc etiam Aug. notabiliter loquit super Psal. 37. & ponit similiter in Canone 11 q. 3. Custodi (inguintus conscientiam tuam, ubi nemo opprimit causam tuam, praeualebit in te falsum testimonium, sed a pud homines nunquam: apud DEVM ualebit, ubi causa tua dicenda est, quan do DEVS erit iudex, non alius testis, quam tua conscientia erit inter iudicem iu stum, & conscientiam tuam, noli timere nisi causam tuam. Haec August.

Tertio conscientia hominis est conseruatrix bonae possessionis. Bernhardus: Sanum uas conscientia, & seruandis secretis idoneum, nullis patens insidijs, nul lis uiolentijs cedens: utpote nec manu, nec oculis accessibilis, quicquid impo suero securus sum: seruabit uiuo, defuncto restituet, quocunque uado ipsa erat mecum: secum ferens depositum, quod seruandum acceperat, ubique gloria uel confusio ineuitabilis pro qualitate deposit. Haec Bern. Est ergo conseruatrix bonae possessionis. Est enim bona conscientia, sicut quaedam bona charta, in qua merita nostra scribunt, per quam assecuramur de praemio paradisi, 1. Tim. 1. Finis autem praecepti est charitas, de corde puro, & conscientia bona. Finis prae cepti potest dici praemium suae merces debita pro praecepto. Habens igitur char tam bonam, per quam occupaturus est magnam haereditatem, eamdiligenter praeca uet, & maxime conseruet, ne a tineis uel a uermibus consumatur. Charta aut per quam uitam coelestem uendicamus est conscientia bona, informata charitate, scripta tota plena bonis meritis: & ideo praeseruari debet a tineis & uermibus: hoc aut fit dupliciter. Vno modo si frequenter tractetur, si respiciatur, & tergatur: Alio modo si perliniatur cedria, quae est gumma cedri. Dicit enim Isid. 17. Ethym. ca. 8. de cedro, quod resinam quandam habet, quae cedria dicitur, quae in seruan dis libris adeo est utilis, ut perliniti ex ea, nec tineas patiantur, nec tempore sene scant. Isto duplici modo si chartam nostrae conscientiae a corruptione seruare ue limus: primo oportet, quod frequenter eam tractemus, & respiciamus dicta, fa cta, & cogitationes diligenter discutiendo, & eam diligenter etiam a puluere detergamus, ut nec uenialia inconfessa dimittamus, exemplo Apostoli Pauli, qui dicebatActuum 24. Studeo sine offendiculo conscientiam habere ad DEVM, Studium est secundum Tullium, uehemens animi applicatio ad aliquid agen dum, cum summa voluntate & reuerentia: maxima animi applicatio requiri tur ad bene discutiendum ac discernendum, ac pure confitendum de peccatis: & ideo merito dicit Apostolus: Studeo conscientiam habere: non leuiter ac per functorie loquendo, seruo conscientiam, sed studeo conscientiam habere, & hoc si ne offendiculo, ut nec etiam diminuta peccata, & quae contingunt continue ne gligantur. Secundo debemus istam chartam perlinire cedria, quae est resina ce dri, quasi sanguinem crucifixi, uel crucis CHRISTI frequenter cogitare & me ditari. De cedro nanque fuit pes crucis ad literam, & sic per synecdochen pro cruce potest poni. Habet autem talis meditatio uermes: id est, remorsus peccatorum exstirpare omnino, dicente Apostolo ad Hebr. 9. Sanguis CHRISTI emun dabit conscientias nostras ab operibus mortuis: & sicut idem est perdere haere ditatem, & talem chartam: ita idem est perdere conscientiam bonam, & uitam futuram. Et ideo illi qui se omnino depingunt ad famae claritatem, non ad con scientiae ueritatem, perdent finaliter coelestem haereditatem. Contra quos Sen de Moribus: Plurimi famam, pauci conscientiam uerentur.

Quarto conscientia est uindicatrix fractae professionis: Omnes enim Chri stiana professione censemur, ideo quotiens istam professionem infringimus, conscientia nostra non solum accusat, imo uindicat mordendo, & puniendo, Proverb. 12. Est qui promittit, & supple non implet, & quasi gladio pungitur conscientiae. In baptismali professione sigillatur imago DEI in conscientia ho minis per uirtutes, & gratiam, quae tunc infundunt paruulis etiam carentibus usu ra tionis. Et est ille denarius quem semper CHRISTVS exigit pro tributo, per quem con fiteri debem, nos esse seruos suos. Vnde Chrysost. super Matth. 22. Reddite Cae sari, quae sunt Caesaris. Numisma Caesaris aurum est, numisma DEI homo. In soli dis uidet Caesar, in hominibus aut DEVS cognoscit. Ideo diuitias uestras date Caesari, DEO autem conscientiae uestrae innocentiam reseruate.

Sed istis temporibus conscientiam habent nonulli quadrupliciter defecti uam. Habent enim quidam conscientiam dilatatam, quidam conscientiam in firmatam, quidam conscientiam perturbatam, & quidam conscientiam habent cauteriatam. Primo inueniuntur nonnulli, quorum conscientia est nimis dila tata, qui nunquam ponderant, nisi grossiora peccata, quorum conscientia est sicut rete habens larga foramina, ubi non comprehenduntur nisi pisces maiores: sed minores semper euadunt: tales non ponderant odiosa iuramenta, imo nec men dacia, periuria, nisi forte coram iudice super librum. Mendacia nullius momenti sunt apud tales, nisi cedant in diffamationem proximi. Furtum non est eis ma gni ponderis, si sit de bonis regis, uel alicuius alterius magni: sed tantum si de bonis pauperis fiat furtum, etiamsi fiat de bonis personalibus, furtum remor det conscientia: sed si de bonis alicuius comunitatis non remordet, nec rema net in conscientijs quorundam, ut peccatum alicuius ponderis, qui nimis dila tant conscientias suas, dicentes GGenes. 43.] Non est in conscientijs nostris, quis eam uidelicet pecuniam posuerit in marsupijs nostris. Alij sunt qui habent con scientiam satis infirmatam per oppositum, qui non solum peccata magna pon derant, sed etiam parua, sicut debent, & plus iusto: & quae non sunt peccata, iudi cant esse peccata, & haec conscientia frequenter Diabolo instigante generatur, qui sic inducit homines ad perplexitatem peccandi: quia quicquid contra com scientiam fit, etiam erroneam, aedificat ad gehennam, & hoc est conscientia in firma, quam Apostolus prohibet, 1. Corinth. 8. Percutientes conscientiam eo rum infirmam, in CHRISTVM peccatis: & tales uidi tentatione cessante fre quenter habuisse conscientiam nimis largam. Tertio sunt, qui habent conscien tiam perturbatam, qui propter comissa desperant. Contra quos Bern. sermone 62. super Cantic. Quid efficacius ad conscientiae uulnera, necnon ad purgandum aciem mentis, quam CHRISTI uulnerum sedula meditatio. Et idem: Turbabor, sed non perturbabor: quia uulnerum Domini recordabor, 1. Cor. 1. Omne quod in macello uenit manducate, nihil interrog. propter conscientiuo de ista conscien tia dicit in litera, semper praesumit saeua perturbata conscientia. Quarto sunt qui dam qui habent conscientiam cauteriatam, & hi ponderant parua, sed de magnis nihil curant. Tales fuerunt Pharisaei decimantes mentam, & rutam, & omne olus, & grauiora legis praetermittentes, Matth. 23. Et hi sunt hypocritae, de qui bus prophetauit Apostolus, 1. Timoth. 4: quod in nouissimis diebus uenient quidam hypocritae loquentes mendacium, & cauteriatam habentes conscien tiam. Nos ergo huiusmodi quadruplicem conscientiam deponentes, faciamus quod scribitur Hebrae. 10. Accedamus cum uero corde, & in plenitudine fi dei aspersi corde a conscientia mala, & abluti corpus aqua munda.