POSTQVAM Salomon enumerauit octo praerogatiuas, quas dotis nomine DEVS tribuit homini, qui sapientiam accipit sibi sponsam, propter quae bona merito debuit Salomon moveri ad nuptias cum Isapientia contrahendas: Hic ponit recapitulando suorum dictorum in genere recitationem. Solent enim amantes comendationes amicorum suorum pluries reiterare & inculcare, sub diuersis sermonum coloribus, licet sententia semper situna. Vnde ista lectio non est nisi recapitulatio praedictorum. In qua ta men tria fiunt. Nam primo ostendit, quod intense de sapientia cogitauit. Secundo quales in eo uirtutes ponderauit. Tertio quam effectualiter circa eam haben dam multipliciter laborauit. Secunda pars ibi: Quoniam immortalis, tertia ibi: circuibam quaerens.

Circa primum dicit sic: Haec cogitans apud me. Haec uidelicet priuilegia, quae dantur per sapientiam, quae cito postea cogitans recitabo, quantum ad actualem intelligentiam, apud me occulte sine expressione uocali ad alios: & commemorans in corde meo, quasi diceret: Non solum cogitaui in transitu & per functorie de nobilitate sapientiae, quae est ueri DEI cultus, sed comemoraui in corde meo: hoc est, memoriam perfectam generaui mihi de ea, ut possem facilius co gitare quando uellem: quia illa que scimus in memoria consideramus, quando uolu mus: sicut dicitur 3 de Anima. Sic ergo patet quoe intense de ea re cogitauit. Secum do ostendit quales uirtutes in ea ponderauit, & sunt quinque. Dat enim sapien tia perfectionem multiplicem sapienti, cognitionem ueritatis, quantum ad intellectum: delectationem iocunditatis, quantum ad affectum: conuersationem honestatis, quantum ad effectum: discretionem ambiguitatis, in disputando: & declarationem difficultatis in praedicando: Dicit ergo quae cogitans de sapientia animaduertit, quoniam immorta lis est sapientia in cogitatione: quia uera sapientia est de aternis, & necessarijs Se cundo habet delectationem iocunditatis, unde subdit: Et in amicitia illius est dele les delectationes. Est aut philosophia amor sapientiae. Delectatio enim in sapi entia est magna: quia quanto magis amat, tanto suauior inuenitur, Eccles. 24. Qui ctatio bona: unde dicit Arist. 10. Ethi. quo philosophia uidetur habere admirabi edunt me adhuc esurient, dicitur de sapientia ad literam. Et ideo Prover. 5. In amore illius delectare iugiter. Tertio sapientia dathomini contiersationem honestatis, quantum ad effectum. Et quantum ad hoc subdit: Et in operibus manuum illius hone stas sine defectione 1. Corinth. 14. Omnia honeste & secundum ordinem fiant in uobis. Vnde de sapientia dictum est cap. 7. uenerunt mihi oia bona pariter cum illa, & innumerabilis honestas per manum illius. Nec mirum: quia Eccles. 24. Flores mei, fructus honoris & honestatis. Quarto sapientia dat discretionem ambiguitatis in disputando. Et quantum ad hoc dicit sic: Et in certamine loquelae illius sapientia. O portet enim circa ueritatem inquirendam, non solum studere solitarie, sed conferre multifa rie, & sensus ac ingenia comunicare: quia dubitare de singulis inutile non erit. Eccles. ult. Colluctata est anima mea cum sapientia. Haec aut disputatio est quasi quoddam certamen loquelae, in quo certamine debet esse sapientia: id est, sapida ueritatis inuestigatio, non uana curiositas seu stultitia 2. Ti. 2. Stultas & sine disciplina quaestiones deuita. Timendum est tamen illud quod dicitur Eccle siast. 6. Verba sunt plurima & multa, in disputando habentia uanitatem. Quinto sapientia dat declarationem difficultatis in praedicando, seu in formando. Et quantum ad hoc subdit: Et praeclaritas in communicatione sermonum illius. Do ctrina enim obscura non iuuat auditorem. Vnde Hugo in Didas. 5. Duo de cet doctorem uitare in docendo, obscuritatem & prolixitatem. Et dicit sic. Lectio duobus modis animo fastidium ingerere solet, & affligere spiritum: qualitate uidelicet, si obscurior fuerit: & quantitate, si prolixior extiterit. In quorum u troque magno uti moderamine oportet, ne quod ad refectionem quaesitum est, sumatur ad suffocationem. Et ideo dicit quod debet esse praeclara in commu nicatione. Secundum illud in Psal. Declaratio sermonum tuorum illuminat, & intellectum datparuulis. Quia ergo Salomon tot in ea uirtutes & gratias considerauit, ideo circa sapientiam acquirendam multipliciter laborauit. Et quantum ad hoc subiungit sic: Circuibam quaerens vt illam mihi assumerem: Cir cuibam (inquit) in spiciendo creaturas, & discutiendo Scripturas, & audiendo lecturas. Plato enim in morte sua dicitur docuisse discipulos, quod libentius magistros audirent quam scripturas eorum inspicerent: adiungens, quod lite ra unica facie se offert inspicienti, magister autem sub faciebus pluribus eam offert audienti. Circuiui ergo dicit Salomon, vt eam mihi assumerem, mihi: id est, ad fructum, commodum & utilitatem meam primo & principaliter, & com sequenter ad commodum aliorum, Proverb. 9. Si sapiens fueris, tibiipsi eris. Non sic assumunt sapientiam, qui male uiuentes alios illuminant: sicut cande la non ad commodum, sed ad consumptionem sui, & aliorum illuminationem lucet. Et per oppositum homo sanctus lucet sicut Sol, qui & in se lucet, & a lios illuminat sine suo detrimento, Ecclesiast. 27. Homo sanctus in sapientia manet sicut Sol.

Quia dicitur quod amicitia sapientiae est declaratio bona. Est notandum quod nulla res est in homine, quae sic declarat qualis est, sicut delectatio hominis, unde talis denominari debet, quale est illud in quo delectatur. Et ideo uirtuo sus dicitur: quia gaudet in operibus uirtuosis. Iustus qui in operibus iustis, uo luptuosus qui delectatur in operibus uoluptatis. Et sic de singulis uirtutibus & uitijs consequenter. Vnde sicut extrahi potest ex dictis phi. 10. Ethi. Delecta tio in homine est morum regulatiua, morum declaratiua, & morum augmentatiua Primo dico quod est morum regulatiua per modum finis. Et ideo dicit August. super illud Psalm. Scrutatus corda & renes DEVS finis curae & cogitationis est delectatio, ad quam quis nititur peruenire. Vnde qui delectatur in possessio ne pecuniae, datse mercationibus, uel alicui operationi per quam pecunia acqui ritur: & qui delectatur in militia dat se operibus strenuitatis, unde unusquisque ordinat se finaliter ad illud, in quo magis delectatur. Et ideo docet Aristot. 2: Ethi. cap. 7. quod a delectationibus et delectabilibus maxime debemus caue re, & debemus nos habere ad eas, sicut senes plebis se habuerunt ad Helenam. Senes enim plebis Troianae iudicauerunt eam esse abijciendam. Vnde haec est doctrina Aristot. ibid. Alij ad alia apti nati sunt, quod quidem notum est uni cuique ex sua delectatione propria & priuata.

Considerandum est ergo an ista delectatio sit bona an mala. Si bona, bene quidem: si mala, in contrarium oportet nos attrahere, dicit Arist. Sicut uolens lignum tortuosum dirigere ad rectitudinem, ipsum in contrarium contra re ctitudinem recuruat, & sic tandem reducere ad medium: haec est doctrina A ristot. ibid. Haec est causa quare prudenter sibi pro fine DEVM proposuit. Psal. ubi dicit: Iocundum sit ei eloquium meum: ego uero delectabor in Domino Secundo delectatio hominis est morum declaratiua. Quia sicut dictum est supe rius: talis est unus quisque, quale est illud in quo delectatur. Moraliter loquendo. Omnis enim gestus exterioris in ludis in serijs, argumentum est de composito ne mentis. Vnde Senec. ad Lucillum Epist. 88. Omnium rerum si obseruentur indicia, sunt argumenta morum quae ex minimis licet capere. Impudicum enim incessus ostendit, & manus mota, & interdum unum responsum, & relatus ad ca put digitus, & flexus oculorum: improbum risus, insanum uultus, habitusque demonstrant. Illa enim in apertum per notas exeunt. Qualis quisque sciens sit, si quemadmodum laudet aspexeris. Tertio delectatio est morum augmentatiua Vnde Arist. 10. Ethi. dicit, quod certius homines iudicant & inquirunt illa in quibus delectantur quam alia. Vnde delectationes proprie confirmant operatio nes suas. Et ideo si diuersi homines ad eandem artem ponantur, ille magis profi ciet, qui caeteris paribus amplius delectatur. Secundo principaliter est notan dum quod triplex est delectatio. Delectatio naturalis, delectatio bestialis, & delectatio rationalis. Delectatio naturalis est, sine qua natura humana esse non potest. Sicut est illa delectatio, quam homo habet in cibo & potu, & somno sibi conueniente: quae quidem delectatio peccatum non est si non excedat regulam rationis. Vnde Arist. 7. Ethi. dicit: Delectationum quaedam sunt necessariae, quaedam uoluntariae, & ex electione. Necessariae, sicut cibi & potus ad conseruationem indiuidui, & uenereorum ad conseruationem speciei. Voluntariae delectatio nes sunt, sicut uictoria, honor, & diuitiae. In hoc autem delectationis genere non potest continue delectari, secundum Arist. 10. Ethi. cap. 5. Cum quia anima non potest continue operari, & nulla delectatio est sine operatione animae: Cum quia delectatio continuata circa unum generat sui fastidium. Si uero sit circa diuersa, circa nullum est perfecta. Vnde docet Arist. quod quando delectamur in uno uehementer, pro tunc non attendimus alia: sicut dicit ipse: Amantes fi stulas non attendunt sermonibus, qui dicuntur eis. Delectabilius enim alterum repellit. Sed si remisse in aliquo delectemur, possumus simul attendere ad alia. Sicut qui uident in theatris male agonixantes, possunt simul comedere legu mina, 10. Ethi. cap. 7. Et ista delectatio non est naturalis delectatio hominis, cum homo appetat continuo & perpetuo delectari: qualis delectatio nunquam ha bebitur nisi in uisione DEI, quando tota anima & simul & semper adimple bitur gaudio. luxta illud Psalm. Adimplebis me laetitia cum uultu tuo delecta tiones in dextera tua usque in finem.

Secunda delectatio est bestialis, & est tur pissima delectatio, & exprobrabilis: sicut dicit. Arist. 3. Ethi. cap. 5. quia homi nes tali delectationi non utuntur secundum quod homines, sed secundum quod animalia sunt: Sicut narrat ibi de quodam, qui petijt guttur habere longum, sicut est guttur gruis. Delectationes uero circa tactum maxime inducunt bestiali tatem, & faciunt hominem brutalem: quia non sunt hominis secundum quod homo, sed proueniunt uel ex corruptione complexionis, uel ex mala assuefactione ui uendi. Proverb. 4. Ne delecteris in semitis impiorum, neque tibi placeat malorum uia.

Tertia delectatio est rationalis que consistit in contemplatione ueritatis. Sed cum eadem delectatio placeat uni, & displiceat alteri: quaeritur, qualis delectatio debeat dici delectatio hominis. Ad hoc respondet Arist. 10. Ethi. quod sicut si quaereretur de saporibus, quid dulce sit, & quid amarum: quia quod sanus dicit dulce, infirmus dicit amarum: dicendum esset, quod illud est dulce quod sa nus dicit esse dulce, non quod infirmus. Eodem modo dicendum, quod illa est delectatio humana quam uirtuosus & bonus iudicat hominis delectatio nem, sed non illam, quam corruptus & malus.

Aliae uero delectationes non sunt delectationes simpliciter, sed delectationes secundum quid. Vnde sunt in naturales, brutales, & aegritudinales. De qualibet dicitur Esa. 66. In abomina tionibus anima eorum delectata est. Sed delectabile simpliciter est illud, in quo sanus moraliter: id est, uirtuosus delectatur: In Psalm. In uia testimoniorumt. de. sum, sicut in 0. diuitijs.