Quaestio 1

Quaestio 1 An culpa quaelibet in actu consistat.

VTRVM omne peccatum consistit in aliquo actu positiuo. Et videtur, quod sic quia opposita sunt apta nata fieri circi idem: sed meritum, & demeritum sun opposita, & omne meritum consisti Rii in aliquo actu: ergo omne demeritum consistit in aliquo actu, & per consequens omne peccatum consistit in aliquo actu.

Contra, istud, quod proprie habet esse in cessatione ab actu, hoc non consistit in aliquo actu: peccatum omissionis habet esse in cessatioue ab actu: ergo &c. Hic quat tuor sunt videnda. Primo de quaesito. Secundo vtrum ma lum culpae corrumpat potentias animae. Et hoc quantum adi; e: distinctionem Tertio, vtrum malum sufficienter. diuidatur m malum culpae, & malum poenae. Quarto, vtrum malum poenae possit esse sine malo culpe, & econuerso. Et hoc quantum ad. 38. distin¬

RESOLVTIO. Peccatum quodlibet commissionis in actu aliquo plerimque con sistit, omissionis vero defectum non est necesse Proptereafaten dum est animam humanam, eiusque potentias quoquo mado peccato corrumpi.

ARTICVLVS Vtrum culpa quelibet in actu consistat.

QVANTVM ad primum est aduertendum, quod A Vt patet ex praedictis superius, duplex est peccatum, scilicet peccatum originale, quod alio nomine dicitur peccatum naturale; & peccatum personale, quod quadoque dicitur actuale De primo non procedit praesens quae stio, sed de secundo. Et istud secudum diuiditur, quia qua dam sunt peccata commissionis, quedam sunt peccata omis sionis. Et secundum hoc pono duas conclusiones.

Prima est, quod omne peccatum commissionis consistit in aliquo actu. Quia omnis transgressio praecepti negatiui necessario consistit in aliquo actu prohibito, sed omne peccatum commissionis est quedam transgressio raecepti negatiui, non enim possumus comittere contra legem proprie loquendo de commissione, nisi faciendo aliquid, quod est prohibitum in lege

Forte dicetur, quod illud, quod de se nihil est, hoc non consistit in aliquo actu: sed peccatum est de se nihil, vt patet per Augustinum super loannem, vbi pertractat illud, Sine ipso factum est nihil.

Respondeo, quod esse nihil potest intelligi dupliciter. Vno modo, per modum simplicis negationis. Alio modo per modum priuationis. De primo procedit argumentum hoc, non de secundo modo: quia cum priuatio sit negatio in subiecto apto nato: ideo tale nihil presupponit actun vel aliquid positiuum, in quo fundetur: etiam saepe suppo nit actum, a quo causatur, Cum igitur peccatum non sit nihil primo modo, sed secundo modo:igitur instantia non concludit contra praemissam conclusionem. Secunda conclusio est, quod peccatum omissionis non consistit necessario causaliter in aliquo actu elicito.

1 Quia illud, quod accidit homini ex sola omissione alicuius actus, hoc causaliter non concernit aliquem actu in quo consistat: sed peccatum omissionis est huiusmodi; ergo &c. Maior patet. Minorem probo, quia posito, quod aliquis non dicat hotas canonicas illo tempore, quando potest, & tenetur eas dicere: dato, quod pro tunc nec in trinsecus, nec extrinsecus eliciat aliquem actum, qui sit causa istius omissionis, adhuc talis omissio erit peccatum. 2 Praeterea, si ponitur aliquis actus, qui sit causa peccati omissionis sic, quod sine ipso non possit esse peccatum omissionis: tunc vel huiusmodi peccatum necessario seuitur ad talem actum, vel non sequitur necessario ad ta em actum. Si primo modo, tunc vel ille actus est malus vel bonus. Si malus, tunc nullus posset peccare peccato omissionis, nisi simul peccaret peccato commissionis, Consequentia patet: quia preter peccatum omissionis, cuius predictus actus ponitur esse causa; ipse actus er se esset culpabilis; eo quod ponatur esse malus. Falsitas etiam consequentis patet: quia hoc posito tunc omnis peccans peccato omissionis, necessario peccaret dupliei peccato: immo duobus peccatis genere differentibus, quod nullus diceret sane mentis. Si secundo modo, tunc ad actum bonum bonitate morali, de qua ad praesens loquor, necessario sequeretur peccatum, quod esi anconueniens. Si vero peccatum omissionis non sequitui necessario ad huiusmodi actum: dependet tamen necessario ab ipso, eo quod sine ipso esse non possit: tunc adhuc sequuntur similia inconuenientia sicut prius: quia aut illactus erit malus, tunc erunt duo peccata: auterit bonus, qoi tunc malum peccati sine bono moris esse non poterit, quod est simpliciter falsum: quia licet aliquod peccatum praesupponat causaliter bonum naturae, tamen nullum peccatum praesupponit necessario bonum moris, tamquam suam causam.

3 Praeterea, illud, quod iuste punitur a lege, hoc videtur esse peccatum: sed potens elicere actum debitum, & non elicit, punitur iuste secundum legem; ergo sola omis sio actus debiti sine omni actu elicito videtur habere ra tionem peccati. Maiori patet. Minorem ponit philoso¬ phus. 3. ethic. vbi vult, quod negligentia est punienda, & quantum ad facere, & quantum ad scire, Sed oppositum istius conclusionis multi tenent. Quod primo probant sic.

1 Illud, quod non potest esse, vel fieri nisi vel mediante operatione, vel locutione, vel affectione, hoc necessario cosistit in aliquo actu elicito: peccatum est huiusmodi. Maior patet. Probatur minor per dictum August. qui in libro contra Faustum sic ait. Peccatum est dictum, vel factum, vel concupitum contra legem Dei.

2 Praeterea, declinare vel cessare a malo, prout dicit pu ram priuationem, vel negationem actus, non habet rationem meriti: ergo cessare a bono, prout praecise dicit negtionem actus non habet rationem demeriti, vel peccatiAntecedens est notum. Patet etiam consequentia per lo cum ab oppositis

2 Pr aeterea, omne peccatum est voluntarium: ergo om ne peccatum praesupponit actum voluntatis. Consequen ria patet: sed antecedens ponit Augustinus in libro de vo ra religione.

Praeterea, omne peccatum distinctum contra peccatum originale, dicitur peccatum actuale, per consequens consistit in aliquo actu: sed peccatum omissionis non est peccatum originale; ergo estactuale, & per consequens consistit in aliquo actu.

3 Praeterea, ois negatio fundatur in aliquo positiuo, si ue aliquo actu, sed omissio est quaedam negatio ergo &c.

3 Praeterea, philosophus. 8. phy. dicit, quod quando aliquid quandoque mouetur, & quandoque non mouetur: tunopontet assignare aliquam causam quietis, sic a simili dicunt isti, si aliquis non facit, quod tenetur facere, oporter hniusmodi omissionis causam assignare: & non sufficit quae cunque, sed tantummodo voluntaria, quia si causa esset totaliter ab extra, & nullo modo voluntaria, tunc huius modi omissio esset simpliciter violenta, & nullo modo es set peccatum; ergo peccatum omissionis necessario con cernit actum voluntatis.

3 Praeterea, omne malum praesupponit aliquod bonum & per consequens aliquem actum, in quo fundetur: sed peccatum omissionis est aliquod malum; ergo &c.

S Praeterea, Aug. in li, de vera religione dicit. Nullum peccatum committit potest, nisi dum appetuntur, quae Christus contempsit, aut fugiuntur, quae sustinuit, sed tam appetere, quam fugere sunt quidam actus; ergo &c

D Praeterea, glosa ad Ro. 4. dicit, Omne peccatum actua le est concupiscentia; sed peccatum omissionis est pecca tum actuale; nam omne peccatum, vel est originale, vel a ctuale, cum igitur concupiscentia sit quidam actus; ergo &c

10 Praeterea. Aug. 83. quaest. ait, quod peccatum non potest cuiquam iuste imputari, qui nihil feceret propria voluntate Sed antequam ad ista respondeam, est aduertendum, qui non est intentionis meae negare, quin peccatum omissionis possit habere causam positiuam, & hoc vel actum conmitantem, sicut aliquis hora, qua tenetur ire ad ecclesiam ludit, & propter huiusmodi ludum ire ad ecclesiam omi- cit, vel actum praecedentem, sicut cum aliquis de sero ni mis tarde inutiliter vigilauit, propter quod postea ad ma tutinum non surgit, vel etiam actum interiorem volunta ts, puta, cum aliquis ex pigritia, vel malitia non vult face re quod tenetur facere. Sed solum in proposito volo, dice re, quo actus talis siue sit actus interior, siue exterior, non re quiritir necessario in peccato omissionis, tamquam causa illius peccati, com quod sine omni actu tam exteriori, quam in teriori, loquendo de actu elicdito causaliter requisito, po test aliquispeccare peccato omissionis.

Forte dicetur, quod de non peccatore non potest fier: peccator absque omni mutatione facta ipso, sed per solam omissionem alicuius actus, caeteris omnibus pariter mane tibus, non fit aliqua mutatio in homine; ergo sola omis- sio actus debiti non potest esse peccatum, seu causa peccati

Et si dicetur ad istud, quod quando modo praedicto de non peccatore fit peccator, tunc vera est ibi mutatio, & si non per actus appositionem, tamen per actus subtractionem, quia talis homo non eliciens actum, quem pro tuntenetur elicere, perdit gratiam Dei, propter cuius perditionem vere patitur in se quandam mutationem.

lsta responsio quamuis aliquam apparentiam habeat tamen non tollit difficultatem, quia causa naturaliter ess prior suo effectu, sed peccatum hominis est causa perditio nis, seu subtractionis gratiae; ergo de non peccatore est factus peccator naturaliter prius, quam perdiderit gratiam. & per consequens, si per aliquam mutationem de non pec catore factus est peccator, tunc oportet huiusmodi mutationem praecedere gratiae perditionem.

Dicendum est igitur, quod maior istius instantiae non est vera

Ad cuius intellectum est aduertendum, quod licet pre cepta negatiua hominem obligent semper, & per semper tamen praecepta affirmatiua non obligant hominem pro semper, sed pro determinato, vel oportuno tempore, & loco. Et ideo qui non exequitur preceptum affirmatiuum, non peccat, nisi eo tempore vemente, quo exequi tenetur actum illius praecepti, quem si pro tunc non exercuerit, cum tamen possit huiusmodi actum exercere, tunc vti que peccabit. Et quia tale tempus potest aduenire nulla facta mutatione in homine, sed solum mutatione facta in coelo, per cuius motum tale tempus adducitur: ideo potest quis de non peccatore fieri peccator, loquendo de pec cato omissionis, nulla mutatione facta in ipso: sed solum in aliquo extrinseco. Vnde si aliquis efficitur actualiter obligatus ad aliquid faciendum sine sua intrinseca mutatione, puta solius temporis mutatione; quid mirum si no gligendo illud, cum tamen hoc facere posset, si vellet, pec cabit, & in peccatum incidit sine sua intrinseca mutatione

Ad argumentum primum oppositae opinionis dicendum, quod minor non est vera. Ad probationem dicendi quod illa descriptio peccati non se extendit ad omne pec catum, quia, vt communiter dicitur, Aug. describit ibi pec catum commissionis, & non peccatum omissionis.

Ad secundum nego consequentiam. Ad probationem dicendum, quod posito huiusmodi argumentationem vale re in talibus oppositis, quae aequaliter multiplicantur, non tamen valet in illis, quorum vnum pluribus modis contingit, quam alterum. Sic autem est in proposito: nam bo num constat ex integra sua causa; malum vero venit ex singularibus, seu particularibus defectibus, vt ait, Dion. 4. de di no. Et ideo quamuis ad merendum non sufficiat so la cessatio ab actu, a quo quis cessare tenetur: sed requiritur necessario intentio voluntatis, tamen ad merendum sufficit sola cessatio actus, ad quem quis tenctur, supposito, quod cesset eo tempore, quo tenetur huiusmodi actum exercere, quia sicut ad construendum plura requiruntur, & ad destruendum vnum solum sufficit, sic in proposito &c

Ad tertium nego consequentiam, quia cum in potesta te voluntatis sit actum elicere, & non elicere propter libertatem contradictionis, quam habet ex sui natura, ideo non solum operatio voluntatis verum etiam cessatio, vel non operatio potest dici volontaria, & ideo non sequitur hoc est voluntarium; ergo est actus voluntatis, quia potest esse cessatio ab ipso actu.

Ad quartum dicendum, quod licet omne peccatum co tra originale distinctum dicatur actuale pro tanto, qua non est ab origine natiuitatis contractum: tamen non em per dicitur actuale ab actu, qui committitur: sed etiam quandoque ab actu, qui omittitur, sicut est in proposito. Nam licet ad peccatum commissionis, quod est cotra pro repta negatiua, requiratur actus vel operationis commis sio: tamen ad perfectam rationem peccati omssionis, quod est contra peccatum affirmatiuum, sufficit actus omissio, modo, quo superius dictum est.

Ad quintum dicendum, quod concessa conclusione, tuc adhuc applicando eam ad propositum committitur falla cia consequentis; quia non plus concluditur, nisi quod omissio fundatur in aliquo actu: ex hoc autem inferre, quod fundetur in actu secundo, siue in actu elicito, est fallacia consequentis: quia potest fundari in actu primo, siue in actu elicitiuo, puta in ipsa voluntate, quae debuit pro tunc ha buisse actum oppositum illi omissioni: quia opposita priuatiua habent fieri circa idem disiunctiue¬

Ad sextum dicendum, quod illius omissionis praeter omnem actum elicitum possumus sufficienter causam as signare ipsam voluntatem, quae non coacte, sed libere omittit facere, quod tenetur: quia eiusdem voluntatis es posse facere, & non facere

Et per idem patet ad septimum: quia illud malum, quoam est peccatum omissionis presupponit hoc bonum, quod est ipsa voluntas, non quomodocumque, sed prout cessat ab actu tunc, quando ad eius elicionem de iure tenetur.

Ad octauum dicendum, quia homo dicitur sua voluntate aliquid dupliciter fugere. Vno modo, actu positus puta ipsum refutando. Alio modo, negatiue, puta ipsum non prosequendo tempore, quo ipsum prosequi tenetur; & potest. Et iste secundus modus fugae non est actus elic tus, sed magis priuatio actus eliciendi, & hic modus sufficit ad peccatum omissionis.

Ad nonum dicendum, quod duplex est concupiscentia. Vna scilicet actualis, quae est actus elicitus. Alia habi tualis, quae non est actus elicitus, sed est ipse fomes peccti: & de illa concupiscentia secundo modo dicta sunt ver ba illius glosae intelligenda, cum dicit, quod omne pecctum actuale est concupiscentia, & est ibi pdicatio non formalis, sed causalis; quia fomes est quodammodo causi omnis peccati actualis, siue sit peccatum omissionis, siuc commissionis.

Ad decimum dicendum, quod ibi accipitur large ipsum facere, scilicet pro omni eo, quod est in potestate vo luntatis. Vnde cum priuatio actus eliciendi sit in potesta te voluntatis: ideo dicitur voluntas aliquid fecisse, quando cessauit voluntarie ab actu, quem tenebatur elicere. Vnde etiam secundum communem vsum loquendi per priuationem voluntariam respondemus ad interrogatio nem motam de facere, puta cum aliquis quaerit de aliquo, quid facit: saepe respondet homo, quiesco, quauis qu es sit priuatio motus, & operationis. Etiam glosa Magistri ad Roma. 7. dicit, quod large loquendo de facere, tuo ipsum non facere bonum, est facere malum.

ARTICVLV S I1 Vtrum Malum culpe corrumpat poten tias qumc

VANTVM ad secundum articulum dicendum, quo tam propter dicta sanctorum, quam etiam philo sophorum, oportet nos concedere animam, ac potentias eius aliquo modo corrumpi peccato.

1 Nam secundum Seatum Aug. in. 1. lib de libero ar bit natura integra fuit instituta, quae per peccatum est corrupta. Et. 12. de. ciui. Dei ait. "Intantum aliquid vitium ess nquantum contra naturam est". Et Dam. li. 2. ait. Virtus est secundum naturam, peccatum autem est contra natu ram sed illud, quod est contra naturam, hoc aliquo modo est corruptiuum naturae, & eorum, quae naturaliter ipsam consequutur: sicut sunt naturales potentiae; ergo &c.

2 Praeterea, secundum Arist. 5. ethi. malitia non facit hominem alterum: sed facit eum alium: quia corrumpit ipsum. Vnde ibi distinguit philosophus triplicem vitam, scilicet contemplatiuam:politicam, & voluptuosam. Per contemplatiuam viuit homo modo diuino: per politicam modo humano, sed per voluptuosam viuit, vt bestia, vel modo bestiali, ergo homo viuens voluptuose videtur esse corruptus quo ad humanam vitam, & quodammodo mutatus in bestiam iuxta quod dicitur in psal. Homo ci in honore esset non intellexit, comparatus est iumentis insipientibus, & similis factus est illis. Et iuxta hunc sensum ait philosophus 7. physi. quod virtus & vitium, seu malitia non sunt alterationes, sed virtus est perfectio, & malitia corruptio. Ratio autem huius dicti esse potest, quia peccatum non opponitur gratiae, & perfectioni naturae con trarie: sed magis priuatiue. Nunc autem ita est: quod quam uis mutatio de contrario ad contrarium dicatur alteratio: tamen cum aliquid transit de forma, & perfectione ad riuationem, hoc proprie dicitur esse corruptum, & huiusmodi transitus dicitur esse corruptio: ideo philosophus vitium, seu peccatum non dicit alterationem, sed potius corruptionem.

Ex his patet, quod potentiae animae, quae per actum pec cati spoliantur suis perfectionibus, & subiiciuntur priua tionibus suarum perfectionum, non immerito dicuntur esse corruptae.

1 Sed si sic dixero, quod credo bene dictum, videor ci tradicere his, quae dixi i questione proxima praecedenti ar ticulo. 3. conclusione. 2. Dictum enim est ibi, quod bonum naturae, nec tollitur, nec diminuitur per malum culpae: hic autem videor dicere, quod corrumpatur

2 Praeterea, corruptum non manet idem specie, sed potentiae ammae, & alia bona naturae post peccatum non sunt alterius speciei, quam fuerunt ante peccatum, ergo nec corrumpuntur per peccatum.

3 Praeterea, nihil corrupitur nisi vel corruptione subiecti, vel actione contrarum: sed potentiae animae non possunt corrumpi corruptione sui subiecti, hoc enim est essentia animae rationalis, quae omnino est incorruptibilis. Nec corruptione contrarum, quia subiectum nec contrariatur formae, nec priuationi oppositae ipsi formae, vt patet 1. physic. ergo potentiae animae nec habent contrarietatem ad peccatu, cuius sunt subiectum, nec ad formas, quae priuantur per peccatum.

4 Praeterea, agens sua propria actione non corrumpit seipsum: sed actio peccati est actio potentiae animae, ergo potentia non corrumpitur huiusmodi actione. Minor pa tet. Probatur maior: quia nihil corrumpitur illo, quo per ficitur: sed potentia animae perficitur suo actu, maxime lo quendo de potentijs superioribus, quarum actus sunt im manentes, de quibus etiam est ad praesens sermo.

3 Praeterea, cum peccatum sit actus defectuosus; igitur si aliquid corrumpit, aut hoc facit inquantum actus; aut inquantum defectuosus. Non primo modo: quia vt sic est quoddam bonum, bonum autem non est destructiuum virtutis. Nec secundo modo, quia vt dicit defactum, sicess ni hil secundum Deatum August, sed ei, quod nihil est, non competit agere, nec per consequens corrumpere, quia corrumpere praesupponit agere.

e Praeterea, si peccatum corrumperet potentias animae, vel aliquod aliud bonum, tunc maius peccatum corrumperet maius bonum, & maximum peccatum maximum bonum: sed consequens est falium: quia primum mortale peccatum tollit totum bonum gratuitum, quod est itanima, quod est summum bonum animae, cum bonum gratuitum ani mae sit vel ipse Deus, vel nobilissimum donum Dei, puta caritas. Et peccata immediate sequentia, dato, quod sint n millesimo maiora, quam fuerit peccatum praece¬¬ dens, tamen nihil corrumpunt, nec tollunt de bonis gratuitis.

Et confirmatur. Quia secundum formale repugnantiam odium tollit caritate, de speratio spe, & infidelitas fidem; ergo non Seper maius malum tollit maius bonum Antecdens pate consequentia probatur ex hoc: quia odium est minus mo lum, quam desperatio, vel infidelitas: & caritas est maius bonum, quam spes, & fides

Sed ista non concludunt 1 Quia vel per peccatum aliquid deperditur de bono potentiae animae formaliter sibi conueniens, aut nihil. Si aliquid, tunc habetur propositum: quia totum compositum, vel aggregatum dicitur corrumpi: quia corrumpitu sua formalis perfectio: nam albus homo corrumpitur, quam do albedo in eo corrumpitur. Si nihil, tunc aeque bonus esset homo post peccatum, sicut exstrit antequam peccauit.

2 Praeterea, sicut se habet vitia corporis ad corpus, sic vitia animae ad animam: sed vitia corporis corrumput bonum perfectiuum corporis: ergo vitia animae, scilicet pec cata corrumpunt potentias, & perfectiones animae. Et haec videtur esse intentio Augustini in Enchiridion, vb ait. Non est malum, nisi quia nocet, nec nocet, nisi quia admittit: ergo &c.

Ad primum igitur dicendum, quod natura, seu essentia animae, ac etiam potentiae, quae naturaliter fundatur in ea dupliciter possunt considerari. Vno modo, secundum se& sic intelligendum est, quod dictum est de eis in praecedenti quaestione: sic enim nec tolluntur, nec diminuuntur Alio modo, ratione qua, perfectae sunt gratia & virtutibu & sic tam natura animae, quam etiam suae potentiae in pri senti quaestione dicuntur corrumpi per peccatum, inquan tum totum aggregatum dicitur corrumpi ad corruptionem partis, puta quando per peccatum perduntur gratia, & vir tutes. Sicut etiam homo dicitur spiritualiter renouaris vel regenerari, quando per Dei misericordiam, gratia, & virtutes restituuntur homini penitenti. Secundum hunc etiam modum loquendi communiter dicitur, quod humana natura corrupta fuit per peccatum Adae: & eadem natura dicitur recreata, seu reformata merito Christi

Et his bene intellectis, patet, quod nulla est contradictio in praemissis; quia peccatum non corrumpit naturan animae, quantum ad esse primarium, & naturale: sed quan tum ad esse secundarium, & perfectionale. Et eodem mo do dico de potentijs i psius animae.

Ad secundum dicendum, quod licet illud, quod corruptum est in se, & quantum ad esse primarium non manet idem specie: tamen illud, quod corrumpitur solum quantum ac esse secundarium, potest idem specie remanere; sicut paret de homine al bo corrupta albedine.

Ad tertium dicendum, quod corrumpitur ex aduenti contrarij, loquendo de contrarijs, prout de ipsis loquitu philosophus. 2. physico. vbi formam & priuationem dici esse contraria

Ad probationem dicendum, quod licet subiectum se cundum se consideratum, nec contrarietur formae, nec pri uationi opposite: tamen subiectum forma perfectum, se cundum quod perfectum est, contrariatur priuationi, vt. 1. Ohysico. loquitur philosophus de contrarijs. Et ideo cti lubiectum, vt sic acceptum dicitur corrumpi, quando corrumpitur ipsa forma per aduentum priuationis oppositae. & per consequens anima perfecta gratia, & virtutibus di citur corrumpi per aduentum ipsius peccati.

Ad quartum dicendum, quod licet agens sua actione non corrumpat seipsum per se: tamen sepe corrumpit seipsum per accidens: sicut enim homo intemperatus corrumpit leipsum per accidens, iuxta illud Apostoli, qui autem fornicatur in corpus suum peccat, intendit enim per se delectationem, quam immoderate perquirens quandoque in currit mortem, & perdit vitam corporalem: sic etiam anima sua actione venenum peccati mortalis contrahens perdit vitam spiritualem.

Ad probationem maioris dicendum, quod licet subie ctum actu peccati aliquo modo perficiatur secundum bo num naturae, seu secundum genus entis: tamen secundum genus mo ris non perficitur eo: sed magis inficitur, & destruitur ipso Forte dicetur, quod vtrumque contrariorum est aptum natum inesse vicissim subiecto, & perficere ipsum maxime si ambo sunt entia positua: sed actus vitiosus, & actus virtuosus sunt contrarij, & ambo dicunt ens positiuum: er go vter que est aptus natus perficere animam, quae est subiectum vtriusque

Respondeo, quod maior istius instantiae, quamuis sit ve ra de talibus contrarijs, quorum vtrumque conuenit sub iecto secundum naturam, sicut eadem res perficitur caliditate, & frigiditate vicissim: tamen non est vera, quando vnum inest subiecto secundum naturam: alterum autem magis contra naturam, quam secundum naturam, quia tund illud alterum non perficit, sed inficit: sic autem est in proposito, quia licet virtus insit homini secundum naturam, vitium tamen inest ei magis contra naturam, quam secun dum naturam, & ideo est corruptiuum naturae, & naturalis potentiae, modo quo superius dictum est Ad quintum dicendum, quod actus peccati corrumpit non praecise, vt est actus, nec praecise, vt est vitiosus, seu defectuosus, sed simul coniunctum, vt. s est actus defectuosus

Ad sextum dicendum, quod per se loquendo maius pecca tum maius bonum corrumpit, per accidens tamen quandoque corrumpit minus, & ideo per se loquendo consequens non est falsum.

Ad primam probationem dicendum, quod secundum, vel tertium peccatum non corrumpit bonum gratuitum, hoc est per accidens, puta: quia non inuenit ipsum quantum enim de se est, tunc peccatum sequens huiusmodi bonum corrumperet, si seipsum inueniret, & quia ipsum non inuenit, ideo habilitatem ad ipsum destruit secundum proportionem vitiosae suae qualitatis, puta maius peccatum magis tollit de habilitate ad gratiam, & virtutes, quamuis huiusmodi habilitas numquam totaliter tollatur vt in praecedenti quaestione est declaratum.

Forte dicetur, quod istud non videtur esse verum, quia l sicut se habet gratia ad habilitatem malam, sic se habe culpa ad habilitatem bonam, sed tanta potest alicui conferri gratia, etiam existenti in via, quod tollitur ab eo om nis habilitas ad malum, sicut apparuit in virgine glorio sa. Igitur ex opposito tantum potest in aliquo peccatori crescere culpa, quod tollat totam habilitatem ad bonun

Respondeo, quod non est simile: quia habilitas ad malum, puta fomes peccati fundatur in natura sensibili, & non n natura perpetua, nec fuit a principo institutionis naturae: sed solum incepit esse a tempore destitutionis nature: & ideo minorem habet stabilitatem, quamuis habilitas ad bonum, quae radicata est in natura perpetua, & ab ipso creatore cepit esse a principio institutionis naturae

Vnde etiam est aduertendum, quod ista habilitas animae rationalis ad bonum potest dupliciter comparari. Vno modo, ad naturam, in qua radicatur, & a qua oritur. immediate. Et sic, vt dicunt aliqui sollemnes doctores hu iusmodi habilitas non corrumpitur, nec minuitur: eo quod illa natura, de qua immediate oritur, sit incorruptibilis, & isto modo habilitas accipitur secundum suam essentiam in ordine ad subiectum. Alio modo potest accipi secundum aptitudinalem essluentiam per comparationem ac ctum, & sic minuitur & augetur: quia per bonum actum voluntatis augetur, & disponitur ad gratiam: per malum autem actum indisponitur, & elongatur ab ea: licet enim illa habilitas secundum illud, quod est, non dependeat a voluntate, eo quoe non oritur a subiecto mediante voluntate, tamen in ordine ad actum a voluntate dependet: qui reducitur ad actum, & complementum mediante voluntate. Nam per opera voluntatis, siue sint opera elicita, siue imparata, tamquam mediantibus dispositonibus ad huc actum, qui est gratia, huiusmodi habilitas reducitur si tales operationes bonae fuerint, ac virtuosae vel a gratia abducitur, & elogatur, si tales operationes fuerint vitioseAd confirmatione supradictae probationis, qua dicitur, quia secundum formale repugnantiam &c. dicendum, quod cum dicitur in antecedente, quod desperatio tollit spem, hoc dupliciter potest intelligi. Vno modo, quod praecise tollat spem: ita quod cum desperatione mancat taritas, fides, & ceterae virtutes, sola spe excepta. Alio modo, quod formaliter tollat spem, & ipsam tollendo tollat gratiam, ac caritatem, & omnem aliam virtutem. Primo modo antecedens est simpliciter falsum, quia desperatio non solnm tollit spem, verum etiam tollit gratiam, & ca ritatem, ceterasque virtutes & cum hoc quatu de se est praecludit peccatori viam, ne redeat ad gratiam, & recupo ret virtutes. Secundo modo, tunc consequentia est falsuvt patet ex iam dictis.

Et eodem modo dicendum est de infidelitate, quia sicut desperatio praecludit viam redeundi ad veniam, quan tum est de set sic infidelitas extinguit lucernam, qua via redeundi monstratur.

ARTICVLVS LII Vtrum malum sufficienter diuidatur in malum culpe & malum poene.

QVANTVM ad tertium art iculum pono tres con clusiones.

Prima est, quod malum sumptum in tota sua vniuersaitate non diuiditur sufficienter in malum culpae, & malum poenae. Quia illud, quod reperitur in rebus insensibilibus, proprie loquendo, nec habet rationem culpae, nec qenae, sed malum reperitur in rebus insensibilibus. Minor atet 2. physic. Probatur maior, quia eo ipso, quod res inensibiles carent libero arbitrio, ideo non sunt capaces culpae: & eo ipso, quod carent sensu, non sunt capaces poenae Forte dicetur, quod peccatum est in rebus insensibilipus: ergo liberum arbitrium erit in eis. Antecedens patet 2. physic. vbi secundum Arist, effectus monstruosi in re bus naturalibus vocantur peccata. Consequentia etiam atet per Augustinum in de vera religione, & in multis liss locis, vbi ait, quod omne peccatum est voluntarium: sed voluntarium praesupponit liberum arbitrium, vt de se patet.

Respondeo, quod peccatum potest dupliciter accipi. Vno modo, pro quocumque errore, seu defectu qualitercumque cueniente: & sic accipiendo peccatum consequentia est falsa, quia error, & defectus possunt etiam accidere in rebus carentibus libero arbitrio. Alio modo pro defectu specialiter contingente circa bonum moris, & sic antecedens est falsum. Et per hoc patet ad ambas probationes, quia philosophus loquitur de peccato primo modo dicto, sed Augustin. loquitur de peccato secundo modo accepto.

Secunda conclusio est, quod malum restrictum ad malum rationalis, uel intellectualis creaturae sufficienter di uiditur in malum culpae, & malum poenae.

1 Quia omne malum rationalis creaturae, vel est voluntarium, vel non est voluntarium: sed omne malum uolun tarium est peccatum, & non voluntarium est poena in rationali creatura: ergo &c.

2 Praeterea, secundum Augustinum primo de libero arbitrio, omne malum nostrum, vel est malum, quod faci mus, vel est malum, quod patimur: sed malum, quod facimus est peccatum: & malum, quod patimur est poena: ergo &c.

Sed forte dicetur, quod non est bona diuisio, seu distin ctio, vbi pars diuiditur contra suum totum, sic autem videtur esse in proposito, quia secundum Augustinum 12. de ciui. Dei, malum ideo dicitur malum, quia nocet, sed que nocet est prena: ergo omne malum videtur esse poena

Aliqui respondent ad illud ex dictis Magistri hic in litti ra, quibus ait, "culpa nocet actiue, sed poena nocet passiue¬"

Sed istud non videtur sufficere, quia cum dicunt, quod culpa nocet actiue: vel per hoc intelligunt omnem culpam nocere actiue, & hoc non, quia, vt patuit in primo ar ticulo istius quaestionis, culpa promissionis potest contra hi sine actu elicito, & per consequens sine eo, quod ali¬ quid actiue se habeat: vel intelligunt, quod omne nocumentum actiuum sit culpa, & tunc omnis iudex actiue in ferendo poenam peccaret, quod est simpliciter falsum.

Dicendum est ergo ad praedictam instantiam, quod omne malum nocet: tamen non omne malum est poena quia licet illud malum, quod nocet sensibiliter, & percet ibiliter, sia poena; tamen illud malum, quod nocet insensibiliter, & vt plurimum imperceptibiliter in hoc mudo non est poena, sed culpa

Tertia conclusio est, quod malo culpae magis conuenit ratio mali, quam malo poenae

1 Quia ficut illud est albius, quod est nigro impermix tius, vt dicitur in topicis, sic illud est peius, & per consequens magis habet rationem mali, quod est bono impermixtius: sed culpa minus permiscetur bono, quam poena, bonum enim iustitiae adiungitur & permiscetur ipsi poenae vel saltem est causa finalis poenae; & Deus, qui est auctor omnium bonorum, est causa efficiens poenae; malo au tem culpae nullum bonum annectitur secundum se, nec habet causam, quae deficere non potest, sed habet causam magis defectiuam, quam effectiuam

2 Preterea, sicut illud habet maxi me rationem boni & in eo max ime consistit bonum nostrum, quo summe, & maxime coniungimur ipsi Deo; sic illud maxime haet rationem mali, quo summe, & maxime elongamur a Deo: sed hoc est culpa, & non poena. Maior patet. Minor probatur, quia per poenam saepius ordinamur ad Deum, mmo Deus ipse per poenam, quam immitrit nobis, ordinat nos ad se ipsum: per culpam vero nullus ordinatur ad eum, sed magis deordinamur, & elongamur a Deo.

3 Praeterea, illud minus habet de ratione mali, quod potest inesse homini bono, quam illud, quod non potest inesse nisi malo: sed malum poenae potest inesse, & quandoque de facto inest bonis hominibus, infuit enim domi no nostro lesu Christo; malum autem culpae non potest inesse bonis, sed tantum modo malis; ergo &c. Maior est nota de se. Minorem autem ponit August. 3. de ciui. Dei dicens. "Mala poenae plurimum patiuntur" & boni, malum vero morum non nisi mali. Propter quod praemissae con- clusioni ibidem eodem. cap. consentiens Augustinus ait, quod mala morum, vel sola, vel maxima reputanda sunt Et Dionysius 4. de diui no ait, Puniri non est malum, sed fieri poena dignum

Sed contra hanc conclusionem potest argui sic1 Sicut se habet praemium ad meritum, sic se habet oena ad demeritum, siue culpam: sed praemium habet ra tionem maioris boni, quam meritum; ergo poena habet rationem maioris mali, quam culpa seu demeritum.

2 Praeterea, sicut illud magis habet rationem boni, pro. iter quod aliud appetimus, hinc enim est, quod finis hapet rationem optimi, quia omnia, quae sunt ad finem, apetimus propter finem: sic illud magis habet rationem mali, propter quod aliud fugimus, & vitamus, propter quod enim vnum quodque tale, & illud magis, ut dicitur 1. po steriorum, sed malum culpae fugimus propter malum poe nae. Minor patet ex communi hominum experientia. Pro ter hoc etiam leges instituerunt poenas, ut homines a uitiis retrahantur, ut patet 1o, ethic. Maior etiam patet, quia sicut ratio prosequibilis, & appetibilis consistit in bo no, sic ratio fugibilis, & refutabilis consistit in malo

Praeterea, cum ratio mali in priuatione boni consistat, igitur illud malum, quo maius bonum priuatur, magis uidetur habere de ratione mali, sed malo poenae priuatur maius bonum, quam malo culpae. Nam substantia humana, quae corrumpitur morte, quae est quoddam maum poenae, est maius bonum, quam gratia & virtutes, quae riuantur malo culpae; ham accidens minus habet de bo- nitate, quam substantia, cuius est accidens

Sed ista non concludunt. lgitur. Ad primum dicendum ad maiorem, quod licet illa similitudo turrat quo ad hoc, quod sicut meritum terminatur ad praemium: sic culpa terminatur ad poenam: tamn in hoc est dissimile, quod praemium magis coniungit eum, qui meretur, ipsi fini, quam secerit meritum, & per conseuens addit aliquam rationem bonitatis super bonitatem meriti, sed poena non magis disiungit a fine, quam culpa, sed econuerso, & non addit super malitia peccati, sed ma gis minuit rationem mali, quia implicat rationem boni; nam per poenam peccata ad ordinem iustitiae, & bonitatis reducuntur.

Ad secundum dicendum, quod minor est falsa loquen do de illo, qui rectum habet rationis iudicium de prose quibili & fugibili: talis enim fugit culpam propter culpa malitiam, per quam elongatur ab vltimo fine: nam tali homo non fugit praecise culpam, ne incidat in poenam, sec quasi econuerso sustinere paratus est poenam, priusquam vo ht ipse committere culpam. Cum enim inter duo mala minus malum sit eligedum, vt dicitur 3 topicorum, idec homo rectum habens iudicium, tamquam minus malum praeeligit sustinere poenam ei, quod est committere culpam

Ad probationem primam dicendum, quod illa non est eommunis hominum experientia, sed solum illorum, qu infectum vel saltem imperfectum rationis habent iudicium. Secunda probatio est pro nobis, quia legislator instituendo poenam, quasi mediante minori malo ab ipso instituto, intendit excludere a subditis culpam, tamquam maius malum

Ad tertium nego minorem duobus de causis. Primo quidem, quia licet vita corporis tollatur poena mortis: ta men vita animae, quae est multo perfectior vita corporis tollitur malo culpae. Ad probationem dicendum, quod substantia humana, quae corrupitur in morte corporali, il la non est immediatum subiectum gratiae, ac vitae spiritua lis: subiectum enim immediatum gratiae est ipsa essentia animae, quae quamuis peccato aliquo modo cotrumpatur; tamen prpoenam proprie loquendo corrumpi non potest Etiam illa minor secundo neganda est, quia corruptio facta per mortem, principaliter fit prpeccatum, quia quicquid est causa causae, est causa causati, sed peccatum est causa mortis, iuxta illud Apostoli, Per vnum hominem peccatum intrauit in mundum, & per peccatum mors. Vnde etiam ait ille sapiens, Deus fecit hominem inextermina bilem, inuidia autem diaboli mors intrauit in orbem terrarum: ergo peccatum est causa corruptionis substantiae humanae, & sic est causa perditionis vitae spiritualis, & vitae corporalis.

ARTICVLVS IIII Vtrum malum penae possit esse sine malo culpae & econuerso.

QVANTVM ad quartum articulum est aduertendum, A quod duplex est poena, scilicet aeterna, & tempora lis, & quaelibet istarum est duplex, scilicet poena sensus, & peena damni Peccatum etiam est triplex, scilicet originle, & actuale veniale, & actuale mortale. In primo istorum peccatorum est auersio ab incommutabili bono, sec non conuersio ad commutabile bonum. In secundo es conuersio, sed non est auersio. Sed in tertio est simul auersio, & conuersio, quia etiam in peccato omissionis ipsa omissio actus debiti non solum implicat auersionem, verum etiam aliquo modo implicat conuersionem, inquan tum est voluntaria.

His praemissis pono duas conclusiones. Prima est, quod omnis poena praesupponit culpam. Quia Deus ab initio semper pronior fuit ad miseren dum, quam ad damnandum, & puniendum: ergo propter abundantiam suae bonitatis numquam admisisset po nam, nisi culpa praecessisset; in hoc tamen refert, quod poe nam aeternam, inquantum est poena sensus, & damni simul nulli imponit Deus sine culpa mortali actuali & pro pria, quia sicut in tali culpa est auersio, & conuersio, sic erit ibi poena damni, & sensus, vt prima respondeat auersioni; & secunda conuersioni, sed poenam aeternam, inquantum est poena damni tantum, imponit decedentibus in solo originali; eo quod in tali peccato, ita sit auersio ab incommutabili bono, quod non est conuersio ad commutabile bonum. Poenam tamen temporalem Deus quandoque permittit aliquem sustinere sine sua culpa propria; sicut atuit in domino nostro esu Christo, qui peccatum non secit, nec inuentus est dolus in ore eius, vt dicitur pfima Petri, & tamen dolores nostros ipse tulit, & languores non stros ipse portauit, vt dicit lsa. Ista tamen poena non fuit omnino sine culpa, quia licet non fuit passus pro culpa sua propria, tamen passus est pro culpa nostra, iuxta quod ait Apostolus, Christus semel pro peccatis nostris mortuus est, iustus pro iniustis.

Secunda conclusio est, quod nulla culpa transibit sine poena¬

1 Quia diuina iustitia hoc exigit, quod nullum omni no transeat sine eo, quod meretur: sed peccatum est meri tum poenae, vt ait Aug. 83. quaestionum.

2 Praeterea, ui aliquod peccatum deberet impune tram sire, hoc maxime videretur de peccato originali, quod con trahitur sine actu propriae voluntatis, vel de peccato veniali, in quo ita conuertit se homo ad bonum temporale, quod tamen non auertit se saltem habitualiter ab aeterno, & incommutabili bono: sed nullum istorum transit impune, quia primum punitur poena damni aeterna, vt fide tenemus, secundum poena sensus & damni, quamuis temporali; ergo nullum malum culpae transibit impune¬

Ad argumentum principale dicendum, quod concessa conclusione, scilicet quod demeritum consistat in aliquo actu, ex hoc tamen non sequitur, quod consistat in ctu secudo formaliter, sed sufficit, quod consistat in actu primo, scilicet in ipsa voluntate subiectaliter. Etiam non requiritur tantum adesse rei priuatiue, quale est demeritum, quantum requiritur ad esse rei positiue, quale est ipsum meritum; igitur non concluditi