Quaestio 1

Quaestio 1 An conuersio, qua panis, & vinum conuertuntur in corporis & sanguinem Christi, fiat in instanti.

VTRVM conuersio, qua panis, & vinum conuertuntur in corpus, & sanguinem Christi, sit subita, vel suc eessiua.

Et videtur, quod suceessiua Quia actio tempore mensurata necessario est suceessiua: ista conuersio est tempore mensurata: ergo &c. Maior patet. Probo minorem: quia quando fit consecratio tunc impossibile est vltimum esse panis, & primum esse corporis Christi simul esse in eodem instanti: ergo impossibile est iam dictam connersionem esse subitam, seu instantancam. Antecedens patet: quia da oppositum; tunc eadem res simul, & in eodem instanti esset panis, & corpus Christi, quod est impossibile. Consequentia etiam patet: quia conuersio est illud, quo transitur de vltimo esse panis ad primum esse corporis Christi quantum ac esse praesentiale, quo est in sacramento, quae cum non pos sint esse in vno instanti, erunt in alio, & alio instanti, & per consequens ipsa conuersio mensurabitur tempore, quod mediat inter huiusmodi duo instantia.

Contra, omnis suceessio in actione contingens fit ratione alicuius resistentiae: sed virtus conuertens panem in corpus Christi nullam patitur resistentiam in huiusmo di conuersione. Maior patet. 4. & 8. Physicorum. Minorem probo: quia panis substantia respectu virtutis diuinae, quae est infinita, est in plena, & perfecta obedientia ad hocquod conuertatur in omne illud, quod Deus voluerit:; ergo &c. Hic quattuor sunt videnda

Primo, vtrum virtute diuina quaelibet res possit in quamlibet rem conuerti.

Secundo, dato, quod non videtur, vtrum in isto sacramento substantia panis conuertatur in corpus Christi.

Tertio, de eo, quod quaeritur. Et quarto, quibus nominibus ista conuersio congruentius exprimatur.

RES OL V TI O. cum aperte constet non quodlibet fieri quodlibet, creatura tamen quaelibet diuina virtute in quamlibet creaturam potest transmutari. Ita haud incredibile erit subrtantiam panis conuerti in corpus christi, de vinum in sanguinem.

ARTICVLVS I. Vtrum virtute diuina quoelibet res in quam libet rem possit conuerti.

VANTVM ad primum pono duas conclusiones. Prima est, quod intelligendo per quamlibet rem omne ens reale, tunc quaelibet res non est conuertibilis in quamlibet rem etiam per potentiam diuinam.

1 Quia per nullam potentiam Deus est conuertibilis in creaturam, nec econuerso; ergo non quaelibet res st conuertibilis in quamlibet rem. Consequentia patet; uia tam Deus, quam creatura sunt entia realia. Antecedens probo: quia si aliqua potentia hoc posset, illa maxime esset potentia diuina: sed illa non: ergo nulla. Probatio minoris: quia quandocumque aliqua extrema sunt adinuicem conuertibilia, tunc tam esse quam non esse illorum extremorum est in potentia conuertentis, sec nihil intrinsece Deo conueniens subest potentiae diuiua quantum ad esse, & non esse: ergo per potentiam diuinam non potest Deus conuerti in creaturam, nec creatura in Deum. Maior patet: quia quicumque illorum terminorum quantum ad suum esse, & non esse non esset plene in potestate conuertentis, tunc non posset illum terminum quertere a suo esse, & conuertere in alterum. Minor etiam patet: quia illud, cuius esse, & non esse subest diuinae potentiae, hoc est contingens, seu possibile, prout possibile listinguitur contra purum necesse esse, sed omne illud, uod Deo conuenit intrinsece est purum necesse esse, vt atet tam per theologos, quam per pnilosophos: ergo &c

2 Praeterea, illud, quod impossibile est desinere a suo esse, hoc per nullam potentiam potest conuerti in altetum: sed impossibile est Deum desinere a suo esse: er- go &c. Maior patet: quia si terminus a quo ipsius conuersionis non perderet suum proprium esse, tunc non conuerteretur in alterum. Minor probatur: quia purum necesse esse non potest perdere suum esse: nam omne, quod potest perdi, hoc potest non esse, & per consequens non est necesse esse: sed Deus est purum necesse esse: ergo &c.

1 Forte dicetur, quod actio, quae in suo termino ad quem non arguit aliquam mutationem, vel limitationem, illa otest ad Deum, seu ad naturam diuinam terminari: sed conuersio nec mutationem, nec limitationem arguit in ermino ad quem: quia corpus Christi, nec mutatum, nec limitatum est ex conuersione substantiae panis in ipsum: ergo &c.

2 Praeterea, non videtur esse minus possibile, Deum terminare actum conuersionis, quam actum incarnationis: sed filius Dei, qui est verus Deus, terminauit actum incarnationis: quia alias non posset dici incarnatus, ergo &c

Ad primum nego minorem: quia eo ipso, quod aliquid potest esse terminus conuersionis, sufficienter arguitur p sit limitatum, & mutabile; quia subiectum est potentiae conuertentis quantum ad suum esse, & non esse, alias comuertens non haberet posse aliquid conuertendi in ipsum Etiam termini conuersionis mutuo sunt conuertibiles, & ideo qua potentia esset aliquid conuertibile in Deum, tadem potentia Deus in illud esset conuertibilis, & per con sequens de necessitate mutabilis, quia perderet proprium esse, & conuerteretur in alienum esse.

Ad secundum dicedum, quod actus incarnationis vno modo dicit actum, quo tota trinitas corpus Christi in vir gine formauit, & sic minor est falsa: quia, vt sic, incarnationis actus non terminabatur ad filium Dei, sed termi- nabatur ad humanitatem, vel ad corpus Christi. Alio mo do accipitur, pr actu vnionis, quo formata caro vnita psonaliter fuit ipsi Dei filio. Et hoc dupliciter, quia vno mo do actus illius vnionis potest accipi actiue, puta secundum quod tota trinitas actiue vniuit naturam humanam diuine aturae in ipso Dei filio alio modo accipitur formaliter pro ipsa vnione, qua natura humana formaliter dicitur vnita ipsi Dei filio, seu naturae diuinae, prout habet esse in filio. Primo modo, tunc adhuc minor est falsa; quia actus vnionis actiue acceptus non terminabatur ad filium Dei, sed eius terminus fuit ipsa vnio iam secundo modo dictailla enim vnio actiue accepta vere, & realiter terminabatur ad vnionem formaliter acceptam, quae vere, & realiter est ipsa humana natura, sed, loquendo de ista vnione secundo mod o dicta, quae formaliter est in ipsa humana natura assumpta, tuuc minor est vera, maior autem est falsa: quia ista vnio quamuis dicat relationem realem fun datam in assumpta natura terminatam ad ipsum Dei filifi tui talis natura est vnita: tamen in isto termino, scilice in Dei filio, ex hoc, quod in tempore terminat istam realem relationem, seu vnionem, quam quandoque vsitato nomine vocamus incarnationem, non conuincitur aliqua realis relatio esse in Dei filio: sed tantum modo relatio secundum rationem, & per consequens ex terminatione ipsius incarnationis, nec actualis mutatio, nec possibilis conuincitur competere ipsi Deo, ficut conuinceretur, si esset terminus conuersionis creaturae in ipsum, vt patet ex praedictis

Forte dicetur, quod ex his dictis sequitur, relationem esse immediatum terminum actionis, quod est contra Arist. 5. & 7. Physi. Probatio consequentiae: quia dictum est, quod vnio formaliter accepta est relatio realis, & eadem vnio est terminus vnionis actiue acceptae, quae es actio vnientis trinitatis

Ad istud potest dici, quod & si relatio non possit esse per se terminus actionis productiue: tamen necesse est po nere relationem quandoque esse terminum actionis non productiuae, sicut est actio ordinatiua, vnitiua, & distinctiua: Nam actionis ordinatiuae terminus est ordo vnitiuae vnio, & distinctiuae distinctio, licet ordo, vnio, & distinctio sint verae relationes.

Conclusio secunda est, quod quaelibet creatura realem habens entitatem est conuertibilis per diuinam potentiam in quamlibet creaturam

1 Quia agens pleuum habens posse super esse totales & non esse totale culuslibet creaturae potest quamlibe creaturam in quamlibet creaturam conuertere: sed Deus est ages huiusmodi: ergo &c. Maior patet ex plenitudine obedientiae, qua omnis creatura totaliter, & perfecte sublicitur potestati talis agentis. Minor etiam patet: qui nulla creatura est ita determinata ad esse, quin Deus posit ipsam annihilare, & redigere ad non esse: nec est aliqua creatura ita debilis, & indeterminata ad esse, quir Deus eam possit semper conseruare in esse.

3 Praeterea, non est minoris potentiae quamlibet crea turam de nihilo producere, quad qualibet creaturam in quam libet creaturam conuertere: sed quamlibet creaturam vel Deus creauit de nihilo, vel saltem potest creare de nihi lo: ergo &c.

Sed forte dicetur istud esse contraAugustinum. 7. su per Gen. vbi ait, quod nullo modo potest corpus conuerti in spiritum, nec econuerso. Et quasi eadem verba ponit Boetius in lib. de duabus naturis, & vna persona Christi 2 Praeterea, indiuisibile posset fieri diuisibile.

Consequentia patet: quia multae creaturae sunt diuisibiles, multae indiuisibiles

3 Praeterea, sequitur, quod ens simpliciter absolutun posset conuerti in ens simpliciter respectiuum

4 Praeterea, vel habere plenum posse super esse, & non esse rerum, est necessarium consequens ad habere poten tiam conuertendi quamlibet ipsarum rerum in quamlibet, vel econuerso habere potentiam conuertendi est niom cessarium consequens ad habere posse super esse, & non esse huiusmodi rerum conuertibilium. Si primo modo tunc in prima ratione adducta pro secunda conclusione committitur fallacia consequentis: quia proceditur a positione consequentis ad positionem antecedentis. Si secundo modo, tunc in prima ratione adducta pro prima conclusione committitur fallacia consequentis: quia pro ceditur a destructione antecedentis ad destructionem consequentis: Ex hoc enim, quod Deo intrinseca non subia cent potentiae diuinae quantum ad esse, & non esse: con cluditur finaliter in illa ratione, quod Deus non potes conuerti in creaturam, nec creatura in Deum: ergo &c

Ad primum, cum dicitur, quod ista conclusio est contra Augustinum, nego: Ad probationem dicendum, quod Augustinus, & Doetius, cum dicunt spiritum nullo modo posse conuerti in corpus, non loquuntur ibi de posse, seu potentia Dei: sed de potentia creaturae

Forte dicetur, quod si isti sancti loquuntur ibi de potengia creaturae, tuc non solum debebant dicere esse impossibi le spiritum conuerti in corpus: quia etm virtute creata non potest conuerti corpus in corpus. Nulla enim potentia creata posset coelum conuertere in terram, nec econuerso, immo forte nec aliquod eorpus potest virtus creata conuertere in aliud corpus: quia licet virtus creata possit vnum corpus de sphaera actiuorum, & passiuorum genera re ex altero: tamen non potest vnum conuertere in alterum, sicut hic loquimur de conuersione, quae nec est generatio, nec corruptio.

Respondeo, quod sicut in esse possibili est dare gradus, sic in esse impossibili: quia sicut illud dicimus possi bilius esse, quod plures modos congruentiae habet ad hoc, quod ponatur in esse, sic illud dicitur impossibilius quod habet plures modos repugnantiae ad hoc, quod ponatur in esse: supposito igitur, quod impossibile sit virtute creata vnum corpus generabile, & corruptibile con uerti in alterum, loquendo de conuersione, prout praescindit a generatione, & corruptione: tamen minus est possibile virtute creata coelum in aliquod aliud corpus con uerti: quia hoc magis subterfugit potentiam creatam: quia coelum, vel non habet materiam partem sui, vel da to, quod habeat materiam: tamen non habet eam cum priuatione annexa, & per consequens coelum nec potest corrumpi, nec generari per creatam virtutem. Et super haec omnia impossibilissimum esse videtur virtute crcanta spiritum in corpus conuerti: quia omnibus praedictis haec maior apparet repugnantia: quia spiritus caret omni materia proprie dicta, siue habeat priuationem annexam, sicut est materia corporum inferiorum, siue separata sit ab omni priuatione, sicut est materia corporum superiorumCaret etiam quantitate, & ceteris accidentibus corporalibus: propter quod minor est conformitas spiritus ad con pus, quam corporis ad eorpus, & per consequens impossibilius est virtute creata spiritum conuerti in eorpus, quam quodcumque corpus in aliud corpus dato bene, quod vtrum que sit impossibile. Istam igitur maiorem impossibilitatem pluribus modis contingentem volunt exprimere isti sancti, cum dicunt, quod nullo modo potest corpus conuerti in sbiritum: Vnde iltud signum vniuersale negatiuum non distribuit vniuersaliter potentiam: quia tunc dixissent, nulla potentia potest corpus conuerti in spiritum: sed distribuit modos impossibilitatis respectu potentiae creats sicut etiam patet ex forma verborum: quia dicitur, nullomodo &c. Qui autem vellent breuiter se expedire, dicerent, sicut etiam aliqui dicunt, quod isti sancti non proferunt illa verba determinatiue sed recitatiue, puta recitando aliorum opiniones.

Ad secundum concedo consequentiam, & nego falsitatem consequentis: quia virtus diuina non minus habet posse super totale esse, & non esse rei indiuisibilis, qunm rei diuisibilis, & ideo non minus potest indiuisibile con uertere in diuisibile, quam vnum diuisibile in aliud diuisibile. Et iam quantum ad proprietatem locutionis, tunc consequentia potest negari: quia non sequitur, hoc conuertitur in hoc: ergo hoc fit hoc, sicut patebit inferius

Ad tertium concedo consequentiam, nec apparet aliqua falsitas consequentis: quia cum entitas simpliciter absoluta per potentiam diuinam possit simpliciter annihilari, non video quare per eandem potentiam non possit in respectiuum conuerti.

Ad quartum dicendum, qud illae duae propositiones sunconuertibiles: & ideo vnaquaeque potest esse consequen ad aliam, & econuerso: Propter quod quaelibet earum infert aliam tam affirmatiue, quam negatiue. Ex quo patet, que in vtraque praedictarum rationum bene proceditur,

ARTICVLV S. II Vtrum substantia panis conuertatur in corpus Christi.

VANTVM ad secundum articulum dicendum, quod eicet ex dictis in praecedenti articulo satis pateat labstantiam panis conuertibilem esse in corpus Christi per diuinam potentiam: quia, vt dictum est, quamlibet treaturam Deus sua potentia potest in quamlibet aliam treaturam conuertere: sed tam substantia panis est creatu ta, quam etiam corpus Christi: ergo &c. Tamen, quod de facto in sacramento altaris facta sit huiusmodi conuersio, hoc nulla ratione euidenti probari potest, eo quod sensus humanus nullam percipiat mutationem factam circa accidentia panis, per quam ratio iudicare possit substantiam panis non manere coniunctam talibus accidentibus. lam dictam igitur conuersionem teneo, non propter aliquam rationem cogentem, sed propter sanctorum auctoritatem, & sanctae matris ecclesiae determina tionem

Quod enim istud sit de intentione sanctorum, patet in praecedenti distinctione, scilicet distinctione iro. istius libri circa finem illius distinctionis, vbi quo ad hoc magi ster adducit auctoritatem Amb. Fusebij, & Augustini.

Patet etiam in decretis de conse. dist. 2. vbi multorum sanctorum auctoritates in pluribus ponuntur capitulis il lus distinctionis clarissime istam conclusionem exprinentes.

Quod etiam istud determinatum sit per Homanam ecclesiam, hoc patet extra de sum tri. & fide catho, firmiter credimus, vbi sic dicitur. Iesus Christus sacerdos est, & sacrificium, cuius corpus, & sanguis in sacramento altaris sub specie panis, & vini continetur veraciter transubstar tiatis in corpus pane, & vino in sanguinem potestate diui na. Et est ista decretalis accepta de svmbolo edito in La¬ teranensi concilio sub Innocentio tertio. In quo svmbolo multae fidei veritates magis lucide expressae sunt, quam in svmbolis Apostolorum, & Niceni concilij, vel etiam Athanasii. Inter quas veritates credendas a quolibet Christiano, hoc clare ponitur, quod in isto benedicto sacramento panis transubstantiatur in corpus Christi, & vi num in sanguinem.

Sed contra istam veritatem sunt quattuor opiniones. Quarum vna ponit, quod in isto sacramento cum vero corpore Christi manet vera substantia panis. Motiua istius opinionis poterant esse ista.

Si panis conuerteretur in corpus Christi, tunc oporteret dare aliquem per se terminum istius conuersionis sed hoc non potest esse; igitur &c. Maior patet. Minor pro batur, quia talis terminus vel esset materia Christi cum forma substantiali, & hoc non: quia tunc anima Christi esset per se, & primo sub sacramento, & non concomitan ter, cuius oppositum communiter dicitur, vel esset mate ria cum accidentibus, & hoc non: quia tunc non esset ibi transubstantiatio; sed potius transaccidentatio. Etiam sequeretur, quod magis per se in sacramento essent accidentia Christi, quam forma sua substantialis, quod videtur omnino inconueniens: Vel esset materia sine omni forma, & hoc non: quia illud quod cedit in puram poten tiam materiae, hoc non transubstantiatur, sed potius corrumpitur, & resoluitur.

2 Praeterea, terminus ad quem positiuae mutationis vel accipit esse simpliciter, vel supposito esse simpliciter accipit aliquod esse: sed conuersio, quae est ttansubstantiatio, est mutatio positiua:igitur si substantia panis per transubstantiationem conuerteretur in corpus Christi, tunc vel corpus Christi de nouo inciperet esse, accipiendo esse simpliciter, uel semper augeretur, vel alteraretur accipiendo aliquod esse.

3 Praeterea, sicut ad saluandum aliquam positionem naturalem non sunt aliqua ponenda, quae ratio naturalis non conu nrit, sic ad saluandum aliquid credendum non debemus ponere hoc, quod omnem naturalem rationi excedit, nisi inquantum hoc ipsum, vel ex fide catholica, vel ex scriptura sacra possimus clare deducere: sed sub stantiam panis conuerti in corpus Christi excedit omne naturalem rationem, & non potest conuinci ex scriptura sacra, vel ex aliquo articulo fidei: ergo istud non est pone dum ad saluandum corpus Christi esse in factamento quod simpliciter est credendum

4 Praeterea, frustra fit per plura, quod fieri potest per auciora, maxime si fit aeque bene: sed tota substantia pa nis manente in sacramento aeque bene; possumus saluare perum corpus Christi esse in ipso sacramento: ergo &ce Maior patet: 1. physic. & in multis alijs partibus philosohiae. Minor etiam patet: quia non minus posset corpus Chri sti esse simul cum tota substantia panis, quam cum ipsa quantita te panis sine substantia panis: quia substantia non resistit corpori in eodem loco nisi ratione quantitatis aunexae.

Praeterea, cum istud sacramentum sit institutum ad alutem hominum: ideo quantum veritatem istius sacra menti saluare possumus cum minori repugnantia ad naurale iudicium, hoc facere tenemur: sed ponendo substantiam panis manere cum vero corpore Christi in isto acramento, minor videtur repugnantia ad naturale iudicium rationis: ergo &c. Maior patet: quia ponens maio em repugnantiam, quam oportet ad saluandum aliquen fidei articulum, talis facit, quod huiusmodi articulus con temnitur ab eis, qui innituntur naturali rationi, & per consequens tractando de sacramento salutis auertit homines a consecratione suae salutis. Minor etiam patet: uia multo facilius quilibet innitens naturali rationi fle cteret intellectum suum ad eredendum uerum corpus. Christi abscondite, & supernaturaliter esse sub sacramento, quam cum ista difficultate credat ibi non esse uerum panem: cum tamen ibi videat panis colorem, gustet panis saporem, tangat panis superficiem.

e Praeterea, si non manet substantia panis, tunc naturalis significatio accidentium remanentium erit falsa Consequens est inconueniens: quia in sacramento verita tis nulla debet esse falsitas Consequentia probatur, quia ccidentia foris relucentia naturaliter significant substantias, quas informant.

3 Praeterea, beatus Ambrosius dicit, quod in isto sacramento nihil fit simile praestigijs Magorum, vbi deceptione quadam falluntur oculi, vt videatur esse, quod non est: sed in sactamento videtur esse panis: ergo ibi est panis: alias videretur ibi esse, quod non esset ibi. Et confir matur, quia accidentia magnam partem conferunt ad com gnoscendum, quod quid est, vt dicitur primo de anima ergo ubi accidentia ponuntur, & subtrahitur quod quid est, idest substantia, ibi fit deceptio: sed in sacramento ue titatis nulla fit deceptio.

S Praeterea, quandocumque aliqua corporalis substan tia conuertitur in aliquod corpus praeexistens, tuc ex hu iusmodi conuersione illud corpus augetur, sed corpus. Christi ex consecratione non augetur; ergo nulla corpotalis substantia in ipsum conuertitur.

lsti opinioni doctor communis ascribit tria mala. Dicit enim primo, quod sit incompetens huic sacramento. Secundo, quod sit impossibilis. Tertio, quod sit haeretica. Primum probat: quia esset occasio idolatriae, si hostiae ue neratio latriae exhiberetur, remanente substantia panis sub ipsa hostia, Secundum probat: quia impossibile est ali quid nunc esse, vbi primo non fuit, nisi vel ipso mutato el altero in ipsum: sed corpus Christi est simul in diuer is altaribus post benedictionem, in quibus ante non fuit: si ergo hoc non fit per conuersionem panis in ip¬¬ sum, tunc fieret per motum proprium, & hoc est impossibile: quia tunc vnum corpus numero moueretur simul ad diuersa loca. Tertium probat per hoc; quia ista pinio contradicit veritati scripturae: quia si maneret anis, tunc haec scriptura, qua in persona Christi dicitur hoc est corpus meu, non esset vera

Sed salua istius magni doctoris sanctitate, & reuerentia, non videtur mihi, quod suae rationes conuincant istam uae imponit huic opinioni¬

on primum: quia non est plus diuini numinis in accidente panis, quam in substantia panis: ergo sicut non obstante, quod accidentia panis remanentia sint verae creaturae: tamen sub illis accidentibus Christus adoratur adoratione latriae, & non committitur ex hoc aliqua ido latria: sic si remaneret substantia panis non obstante, quod esset creatura, Christus sub illa substantia existens, sicut nunc sub accidentibus adorari posset adoratione latriae absque vitio idolatria

Nec secundum: quia tota deductione concessa inconueniens, ad quod deducit non est omnino impossibile, vt apparet ex dictis in distinctione proxima praecedenti qua stione. 1 art. 1

Nec tertium: quia sicut non obstante, quod remanet uantitas corporalis, quae est corpus de praedicamento quantitatis; tamen seruatur veritas scripturae, qua dicitur in persona Christi, hoc est corpus meum, sic nihil minus si ex ordinatione diuina maneret substantia panis, quae est corpus de praedicamento substantiae, eadem veritas saluaretur.

Vnde semper saluo meliori iudicio, non videtur mih quod ante determinationem sanctae matris ecclesiae, quam superius recitaui ista opinio fuerit haeretica reputanda

ec scio aliquen, qui post illam determinationem istam opinionem asseruerit, nifi loannes Parisiesis ordinis Prae dicatorum, qui posuit paneitatem remanere, ne accidentia in isto sacramento essent sine subiecto: Propter quod, vt dicitur, excommunicatus fuit per episcopum Parisiensem

Ad primum ergo motiuum istius opinionis dicendum uod minor non est vera. Ad probationem dicendum quod per se terminus istius couersionis est corpus Chri sti, prout corpus est altera pars composit distincta contra formam substantialem humanitatis Christi. Sed quid intelligatur per istud corpus, videbitur, domino concedente, infra dist. 15.

Ad secundum dicendum, quod accipere aliquod esse potest dupliciter intelligi, Vno modo, intrinsece, & per- fectiue. Alio modo, extrinsece, & aliquo modo denomi- natiue. Primo modo, tunc maior non est vera. Secundo modo, tunc maior potest concedi: quia corpus Christi ex lla conuersione accipit, hic esse: est enim aliquo modo ibi, vbi primo non fuit: sub isto autem sensu, concessis prae missis, non sequitur cenclusio, quae infertur: quia tam esse augmentationis, quam esse alterationis, sunt esse intrin sece suum perfectibile respicientia aliquid reale in pso ponentia

Forte dices me incidere in illud, quod volo vitare: quia torpus non capit hic esse nisi capiat nouum vbi: sed vbi st accidens reale subiectiue existens in re locata: ergo si corpus Christi accipiat hic esse propter conuersionem panis in ipsum, tunc accipiet esse, tale, quod per informa tionem se habebit ad ipsum, tamquam aliquid sibi intrinsecum.

Respondeo, quod licet corpus capiens hic esse circum criptiue, vere capiat nouum vbi: tamen si ita capiat hic esse determinatiue, quod propter hoc non est hic circumscriptiue, tunc ex hoc non recipit aliquod vbi, quod patet: quia vbi derelinquitur in re locata ex locantis circsiscriptione, vt patet in lib. 8. principiorum: sed, vt patet ex dictis in distinctione 10. corpus Christi non est in sactamen to quantitatiue, nec per consequens circumscriptiue: quia quod a loco circumicribitur, hoc loco commensuratur

Quod fieri non potest, nisi ipsum sit in huiusmodi loco uantitatiue, solummodo igitur determinatiue est corbus Christi in tali loco, in quo sunt accidentia panis, quae remanent post factam consecrationem: hoc enim determnatum est per diuinam voluntatem, quod in omni lo co sit corpus Christi, in quo sunt huiusmodi accide ntia: & ideo corpus Christi non recipit aliquod vbi a loco, in quo est sacramentaliter, licet realiter fundet vnum vbi proueniens ex circumscriptione corporis coelestis, in quo est quantitatiue: & per consequens circumscriptiue.

Ad tertium potest dici, quod maior est insufficiens: quia dato, quod aliquis modus circa credenda non pateat cla¬ re ex striptura sacra, vel ex articulis fidei: tamen si Conci lium Homanae ecclesiae hoc determinauit esse tenendum tunc quilibet catholicus tenetur credere illum modum esse verum, & immutabiliter obseruandum. Vnde etiam beatus Augustinus dixit, quod euangelio Dei non crede ret, nisi ab ecclesia Dei esset approbatum. Cum igitur mo dus conuersionis substantiae panis in corpus Christi, & vi ni in sanguinem sit expresse determinatus per ecclesiam Romanam in vniuersali concilio, vt patuit superius: ideo uilibet catholicus tenetur credere illum modum esse perum.

Ad quartum dicendum, quod maior non est vera, louendo de his, quae mere dependent a diuina voluntate uia, si Deus voluisset, ipse aeque bene saluasset nos ex so lo placito voluntatis suae absque passione vnigeniti filij ui, & sine sacramentorum institutione, sicut pro nune os saluat mediante vnigeniti sui passione, & sacramentorum collatione: & tamen non est dicendum, quod ista sint frustra, licet Deus nos saluare potuerit per paticiora

Ad quintum dicendum, quod in assertione eorum, quae pectant ad fidem, non est aspiciendum ad illud, quod mi us repugnat naturali rationi: sed debemus respicere ac illud, quod minus repugnat scripturae, & determinationi sanctae matris ecclesiae, ac dictis sanctorum, qui reuelatio ne spiritus sancti multas veritates, quae super naturam sunt, in suis libris conscripserunt, inter quas veritates vna est

Quod substantia panis conuertitur in corpus Christi, vt patet ex superius allegatis: Vnde licet minus repugnet naturali rationi, quod Deus saluet mudum per vnum ho minem natum secundum naturalem cursum humanae ge erationis, sicut ludaei loquutur de Messia nascituro, quam er vnum hominem natum ex intacta virgine, sicut ponunt Christiani: & tamen ex hoc non sequitur, quod me sor sit fides ludaeorum, quam fides Christianorum: Sic in proposito &c.

Cur autem Deus illud, quod per pauciora miracula posset facere, facit per plura miracula. Ad hanc quaestiun culam potest dici, quod hoc Deus facit dupli ci de causa¬

Prima est, vt hi, qui se ad fidem suscipiendam humi¬¬ liant, magis mereantur, intellectum suum captiuando in in obsequium fidei.

Secunda est, vt superbi huius saeculi de suo sensu gloriantes, videntes non videant, & intelligentes non intelligant, vt sic stultam faciat Deus sapientiam huius mundi, sicut ait Apostolus.

Ad sextum nego consequentiam. Ad probationem dicendum, quod licet huiusmodiaccidentia derelicta suo cursui naturali informent substantiam, & per consequens significent eam: tamen illo cursu mutato per causam suernaturalem separantem huiusmodi accidentia a substantia, tunc huiusmodi accidentia non significant substantiam actu: sed aptitudine: lllud autem significant actu id quod significandum instituuntur per illam causam, uae huiusmodi accidentia a sua substantia separant. Et ideo accidentia in sacramento altaris remanentia substantiam panis non significant naturali sua significatione ictu: sed aptitudine: Sicut nec actu informant eam, licet sint apta nata eam informare, actu vero significant corus Christi, quod ex diuinae institutionis determinatione actualiter praesens est huiusmodi accidentibus,

Ad septimum dicendum, quod non est simile de praestigijs Magorum: quia in huiusmodi praestigijs oculi exte riores falluntur: quia illud, quod indicant, non est: llla nim accidentia, quae apparent, non sunt realiter talia, qualia apparent: sed oculi non decipiuntur in isto sacramento, immo sensus immunes a deceptione redduntur. t dicitur in sermone, qui legitur in festo corporis Christi sensus enim realiter reperiunt in istis accidentibus sua obiecta abique deceptione, quod non contingit in Magicis operationibus;

Forte dicetur, quod licet oculi exteriores non deci¬ piantur: tamen interior oculus puta intellectus decipitur, qui iudicat ibi esse substantiam panis, cum non sit.

Respondeo, quod intellectus fidelis non decipitur quia secundum fidem suam iudicat sub illis accidentibus esse verum corpus Christi, quod etiam vere est ibi. Sed si est infidelis, tunc decipitur, & hoc non immerito: quia infidelitas est complementum omnis mortiferae dece¬¬ ptionis. Et per hoc etiam patet ad confirmationem quia quamui s accidentia faciant ad cognoscendum quos quid est, tamen fidelis non iudicat ibi esse quod quid est panis, sed potius iudicat ibi esse, quod quid est corporis Christi.

Ad octauum dicendum, quod licet maior sit vera, quan do talis conuersio fit per motum augmentationis, tamen non est vera, quando fit per modum transubstantiationis totius in totum

Alij dixerunt, quod corpore Christi veniente substantia panis non manet, nec tamen conuertitur in con pus Christi.

1 Quia propter dignitatem corporis Christi nullun aliud corpus potest in ipsum conuerti: sed, vt dicunt, substantia panis penitus annihilatur: Quia, quod nunc est, & postea nihil de ipso remanet, hoc aunihilatur: sed antequam corpus Christi sit per verba consecrationis in altari, tunc substantia panis est in altari, & postea nihil de sut stantia panis remanet: ergo huiusmodi substantia pani annihilata est

2 Praeterea, dato, quod huiusmodi panis conuertatur in corpus, adhuc talis couersio erit vera annihilatio: qui mutatio nihil relinquens post se de re mutata, est vera ennihilatio ipsius rei mutatae: sed dato, quod panis conuertatur in corpus Christi, tunc facta huiusmodi conuersione, nihil remanet de substantia panis: ergo &c

3 Praeterea, facta consecratione, vel aliquid manet de pane, vel nihil. Si nihil, tunc habetur propositum: quia sicut aliquid dicitur creari, quando ante sui productionem nihil de ipso praecessit nec formaliter, nec subiectiue: sic per oppositum illud merito dicitur annihilari, cuius nihil remanet nec formaliter, nec subiectiue, postquam mutatur a suo esse. Si aliquid manet, tunc tota substantia panis non mutatur in corpus Christi, cuius oppositum patet ex praedictis. Et ad praesens confirmatur: quiomne, quod est aliquid reale, hoc est alicubi: sed factconsecratione, non potest dici, quod aliquid de illo pane sit alicubi¬

4 Preterea, si vna contradictoriarum est falsa, tuc alia necessario est vera: sed facta consecratione, tunc ista est falsa, panis, super quem facta est ista consecratio, est aliquid: ergo tunc ista crit vera, panis, super quem sacta esi ista consecratio, est nihil, quia nihil, & aliquid contradicunt

Sed nec istud valet. Quia vel ista opinio supponit con uersionem panis in corpus Christi, vel sic ponit annihilationem, quod negat huiusmodi conuersionem. Si primo modo, tunc opinio sibiipsi contradicit: quia quod in melius mutatur, hoc non annihilatur, sed illa conuersione supposita, tunc substantia panis in melius mutatur, puta in corpus Christi. Si secundo modo, tunc auctoritates sar ctorum, & determinatio sanctae matris ecclesiae non mi- nus sunt contra istam opinionem, quam contra primam: Ex quo sequitur, quod sicut opinio praecedens non est asserenda ab aliquo catholico, sic nec ista

Ad primum igitur dicendum, quod licet virtute naturali nullum aliud corpus possit mutari in corpus Christi, hoc tamen fieri potest virtute supernaturali. Et cum pro batur, quod annihiletur: quia quod nunc est &c. dico quod nihil remanere de aliqua re poxest dupliciter intel ligi. Vno modo: quia desinit totaliter esse quantum ad propriam entitatem, & cum hoc non conuertitur in aliquod aliud. Alio modo: quia licet desinat esse quantum ad propriam entitatem, tamen hoc sit per conuerfionem in quoddam aliud. Primo modo, maior est vera sed secundo modo est falsa. Et isto secundo modo est in proposito: quia panis desinit esse quantum ad totam suam entitatem, non tamen quomodocumque, sed per conuersionem totius suae entitatis in substantiam corporis Christi.

Ad secundum nego maiorem, quando illud non reamanere contingit per conuersionem illius non remanen tis in alteram rem simpliciter posituam: huiusmodi enim conuersio non potest dici annihilatio, ex quo habet terminum simpliciter positiuum.

Ad tertium dicendum ad maiorem, quod licet nihi remaneat de pane: tamen non habetur propositum, eo quod remaneat illud, in quod substantia panis est conuersa.

Ad probationem dicendum, quod non est simile de creatione: quia creatum non incipit esse per conuersionem cuiusdam entis positui in ipsum: sicut iste panis desinit esse per conuersionem sui in corpus Christi, quod est ens simpliciter positiuum. Vnde in creatione termi- nus a quo est purum nihil: sed in conuersione terminus ad quem non est purum nihil¬

Ad quartum dicendum, quod licet panis facta consecratione peossit dici nihil, vocando illud nihil, quod desinit esse totaliter quantum ad propriam suam entitatem: tamen quia illud est aliquid, in quod panis est conuersus: deo non potest dici proprie annihilatus, nec cius conuer sio est annihilatio

Alij dicunt, quod in benedictione istius sacramenti licet forma substantialis transeat, tamen materia panis ma net. Et isti, vt de se apparet, non solum contradicun conclusioni superius positae propter determinationem ecclesiae: verum etiam contradicunt duabus opinionibus iam proxime recitatis. Primae quidem in hoc; quod ponunt sormam transire in non esse. Secundae in eo, quod dicunt materiam panis post transitum formae manere

1 Principale motiuum istius opinionis est haec con¬¬ gruitas: Quia isto posito, accidentia non manent sinc subiecto.

2 Preterea, vbi non est materia, ibi non potest esse pas siua potentia, loquendo de passione proprie dicta, qua abiicit a substantia rei patientis, & ducit ad corruptionem; sed accidentia panis remanentia habent huiusmodi passiuam potentiam. Maior patet: quia materia est illud, nes quod res potest esse, & non esse, vt patet in multis locis philosophiae. Minor etiam patet: quia huiusmodi acciden tia realiter alterantur, & corrumpuntur.

3 Praeterea, quandocumque extrema alicuius transmutationis communicant in aliquo communi, tunc il lud commune manet, completa huiusmodi transmntatio ne. Ista patet communiter in omnibus transmutationibus: sed panis, & corpus Christi sunt extrema istius trans mutationis, quae est transubstantiatio vnius in alterum, & communicant in materia: quia tam panis, quam corus Christi habet materiam partem sui: ergo &c

4 Praeterea, sicut se habet naturalis transmutatio ad naturalem potentiam materiae, sic se habet supernatura lis transmutatio ad obedientialem potentiam materie sed in omni naturali transmutatione manet materia, tamquam fundamentum potentiae naturalis: ergo in ista transubstantiatione, quae est quaedam supernaturalis mutatio, remanere debet materia, tamquam fundamentum potentiae obedientialis

Sed nec istud valet 1 Quia ex multis auctoritatibu sanctorum patet, quod tota substantia panis conuertitur in totam substantiam corporis Christi: sed sola forma substantialis non est tota substantia rei compositae ex materia, & forma

2 Praeterea, transeunte forma substantiali ipsius pais, si maneret materia, tunc subsisteret materia, nullo actu informata. Consequens est impossibile, vt patet ex his quae dixi lib. 2. dist. 12. art. 2. conclusione 2. Conse¬¬ quentiam probo: quia omnis actus potens informare ma teriam, vel est forma substantialis, vel accidentalis: sed illa materia manens non esset infoemata forma substan¬ tiali: quia illa vel transit in non esse, vt aliqui istorum dicunt, vel transit in substantiam corporis Christi, vt ali de ista opinione dicunt. Nec accidentali: quia sicut infra patebit dist. 12 omne accidens panis in sactamento alta ris existens est separatum a materia.

Et ibidem apparebit, quid sit dicendum ad primum & secundum argumentum.

Ad tertium dicendum, quod licet maior sit vera in extremis naturalium transmutationum, in talibus enim eadem materia, quae prius fuit sub termino a quo, postea es sub termino ad quem: tamen non est verum in mutationi supernaturali, qua vnius rei substantia mutatur in aliam actualiter praeexistentem, & nihil intrinsece recipientem ex huiusmodi mutatione. Sic autem est in proposito

Etiam falsum assumitur in minori: quia iscet panis, & corpus Christi communicent in materia communitato praedicationis: tamen non communicant in identitati eiusdem materiae realiter: sicut extrema naturalis transmi tationis, vbi eadem materia realiter in principio motus est sub vno extremo, & in fine sub alio

Etiam concessa maiori, & minori, isti non habent inti tum: quia tunc materia panis non maneret sub acciden tibus panis: sed relicto illo extremo, quod est forma sub stantialis panis, reciperet alterum extremum, quod est fo ma corporis Christi, & sic forma corporis Christi vel simul informaret duas materias, vel perficiendo materiam panis, relinqueret materiam propriam, quorum vtrumqu etiam absurdum est cogitare.

Ad quartum dicendum, quod quamuis similitudo assun pta in maiori valeat, quando supernaturaliter transmut tio est productiua ipsius termini ad quem: tamen ista si militudo nihil valet, quando huiusmodi supernatural mutatione terminus ad quem non producitur, & termi- nus a quo in terminum ad quem actu praeexistentem con uertitur, sicut sit in proposito.

Est insuper quarta opinio, quae ponit, quod materia pani desinat esse: sed forma substantialis panis, vt dicunt, ma net cum ceteris accidentibus panis: quia vbicumque est vera operatio panis ibi necessario est forma ipsius panis sed huic, quod remanet de pane, competit vera, & propria operatio panis. Minor patet de se. Probatur maior: quia sicut transmutatio secit scire materiam, sic operatio fecit scire materiam, vt ait commentator S,. metaph

2 Praeterea, illud, quod remanet de pane in sacramento, vere nutrit: ergo vere habet formam substantialeam panis. Antecedens patet. Probatur consequentia: quia quod quid est substantiae materialis, vel dicit solam for mam substantialem, vel saltem principaliter dicit sormam: sed cibus nutrit in quantum quid, vt dicitur 2. de anima

3 Praeterea, anima Christi non est in sactamento ex vi verborum primo: sed solum concomitanter: ergo formi panis manet, & non conuertitur. Antecedens patet ex s perius dictis, & etiam declarabitur in sequentibus Con sequentia probatur: quia si forma panis conuerteretur tunc sicut materia panis conuertitur in corpus Christi sic forma panis conuerteretur in animam, quae est form corporis Christi: sed illud, in quod fit conuersio panis hoc dicitur esse in sacramento primo, & non concomitanter: ergo &c.

4 Praeterea, arguit quidam pro ista opinione sic. Nulla forma accidentalis conuertitur in corpus Christi: sed fo ma panis est forma accidentalis. Maior ab omnibus con ceditur,. Probatur minor: quia forma per artem induct est forma accidentalis: sed forma panis est inducta por artem panifici: ergo &c.

lstam opinionem improbat doctor communis sic 1 In qualibet transmutatione, vel conuersione term nus a quo est eiusdem generis cum termino ad quem sed illud, ad quod terminatur conuersio, non est forma tam tum, nec materia tantum, sed est substantia composit; actu existens, igitur oportet, quod illud, quod conuert tur in corpus Curisti, fit substantia composita, & sic forma panis non manet.

Sed quamuis haec opinio sit falsa: tamen hoc ista ratio non conuincit: quia ex accidentibus quandoque generatur substantia: ergo maior istius rationis non est vera. Consequentia patet: quia accidens, & substantia non sunt eiusdem generis: quia etiam differunt genere gens ralissimo. Antecedens probo: quia sicut infra patebit, & etiam iste doctor concedit dist. 12 ex accidentibus panis in isto sacramento remanentibus quandoque generantur cineres, & vermes, quae sunt vere substantia

2 Etiam minor istius rationis videtur deficere: qui cum iste doctor dicit, quod conuersio terminatur ad substantiam compositam, vel ipse intelligit per substantiam compositam, rem complexam ex materia, & forma substantiali, vel ex materia cum aliquo alio praeter formam substantialem. Si datur primum, tunc vel anima rationa lis Christi non erit in sacramento concomitanter, sed e- rit ibi primo, & principaliter ex vi verborum, quibus istud sacramentum conficitur, vel corpus Christi informatui alia forma substantiali preter animam rationalem, sed vtraque pars istius consequentis repugnat dictis istius do ctoris: ergo & antecedens. lpse enim ponit animam Chri sti non primo, sed concomitanter esse in isto sacramento negat etiam pluralitatem formarum substantialium in quocumque homine Consequentia etiam patet, quia illud, ad quod terminatur conuersio panis, hoc est in sacra mento ex vi sacramenti etiam secundum eum. si igitu terminans huiusmodi conuersionem est compositum ex materia, & forma substantiali, tunc huiusmodi conuersio terminabitur tam ad materiam, quam ad formam substantialem: ergo illa forma, vel erit anima rationalis, & tunc tenet consequentia quantum ad primam partem consequentis, vel erit alia sorma substantialis, & tunteuet consequentia quantum ad aliam partemconsequentis Si datur secundum, scilicet quod compositum termi- nans illam conuersionem non dicit materiam, & formam substantialem, tunc illa minor nihil valet ad proposi¬¬ tum, sed multo magis valet ad oppositum: quia ex quo extrema conuersionis debent esse eiusdem generis, sicut ste doctor dicit in maiori, compositum autem non includens formam substantialem, & compositum includens formam substantialem non sunt eiusdeni generis; ergo &c

Si extremum terminans conuersionem dicit composi tum non includens formam substantialem, sequitur, quod nec extremum illud, quod conuertitur, includat formam substantialem, & sic facta conuersione maneret forma substantialis ipsius panis, quod est propositum opinionis, quam intendit iste per rationem praedictam improbare

Conformando igitur me prioribus meis dictis, dico quod nec ista opinio potest stare, eo quod repugnet determinationi Romanae ecclesiae, cui licet in omnibus teneamur nos conformare, ex speciali tamen mandato ad hoc tenemur in his, quae tenenda sunt de sacramentis, vt apparet extra de haereticis, Ad abolendam, vbi dicitur, quod de sacramentis tenendum est, sicut tenet sancta Romana eccclesia: sed vt patuit superius, homana ecclesia dicit firmiter esse tenendum, quod panis conuertatur in corpus Christi. modo planum est, quod materia panis sine forma substantiali non est panis: ergo ista opinio cum aliis tribus praecedentibus repugnat determinationi ecclesiae

Ad Primum motiuum opinionis istius dicendum, quod maior non est vera, quia sufficit, quod ibi sit aliquid ha bens virtutem formae panis, sed nunc est ita, quod tam actiua, quam passiua potentia, seu virtus ipsius panis ratione cuius agere vel pati competit ipsi pani, mediantibus suis accidentibus, illa ex diuina potestate remanet in accidentibus separatis ideo &c

Ad probationem cum dicitur, quod operatio fecit scire formam, dico, quod verum est secundum cursum mere natu ralem, sed secundum cursum supernaturalem quandoque ad operationem, quae aequipollet operationi substantiae, suf¬ ficiunt aliqua, quae habent virtutem substantialis formae dato, quod non sint ipsa forma

Ad secundum dicendum, quod accidentia remanentia nutrire prossunt inquantum in ipsis diuina potestate remanet virtus panis. Ex quo patet, quod consequentia non est vera. Ad probationem dicendum: quod licet accidentia non sint illud, quod quid est panis: tamen in quantum manet in eis virtus panis, ipsa separata acciden tia possunt principiare eandem operationem, quam potest panis in eo, quod quid.

Ad tertium nego consequentiam. Ad probationem nego maiorem: quia totus panis conuertitur in corpus Christi, & non pars in partem, vt assumitur in illa maiori Quid autem inteclligendum sit per corpus Christi infra patebit.

Ad quartum nego minorem. Ad probationem dicen dum, quod quando simul cum arte operatur natura, tunc per artem, mediante natura, potest induci forma substantialis, vt apparet in factione vitri, vbi mediante igne ars de cinere facit vitrum: sic in promposito &c. Vnde potest di ci vniuersaliter, quod quando per artem corrumpitur sub stantialis forma rei, cirea quam agit ipsa ars, tunc etiam per artem, cooperante sibi natura, inducitur forma substantialis: alias corrumperetur substantia, & non generaretur substantia, quod forte est impossibile via naturae: & quia ad factionem panis corrumpitur forma grani, quae est forma substantialis: ideo &c

ARTICVLV 3 II1. Vtrum conuersio, qua panis, & vmum conuertintiu in corpus, & sanguinem christi, fiat m instanti.

VANTVM ad tertium articulum communiter quasi ab omnibus doctoribus tenetur, quod panis conuertatur in corpus Christi mutatione subita, & non suceessiua,

Et eodem modo dicunt de vino respectu sanguinis Ad probationem istius doctores satis communiter vtuntur hac ratione

vbi nulla potest esse resistentia passiui respectu agentis, ibi subita, seu instantanea est actio, seu mutatio, & non suceessiua: sed substantia panis, & vini nullam praebet re sistentiam virtuti diuinae in praedicta conuersione: ergo &c. Maior patet: quia lumen solis, eo quod nullam inuenit resistentiam in aere sereno: ideo in eodem instanti iluminat totum acrem praesentialiter sibi obiectum, vt pa tet. 2. de anima. Patet etiam minor ex deductione Aristo 8. & 7. physi, quia secundum augmentum virtutis agentis abbreuiatur mensura suae actionis: nam si tanta virtus mo uet tantum mobile per tantum spatium in tanto tempo re, dupla virtus mouebit illud mobile per tantum spacium inmedietate temporis: sed Deus infinitum excedit quamcumque virtutem cuiuscumque agentis creati: ergo quamuis actio agentis creati tempore mensuretur: ista tamen conuersio, quae est diuinae virtutis actio, erit subita, & in instanti

Sed Salua istorum doctorum reuerentia, ista ratio non concludit conuersionem panis fieri in instanti: quia licet Deus sit infinitae virtutis: tamen quia non agit ex neces sitate, sed libere: ideo non agit toto suo impetu, & propter hoc sua actio transiens in exteriorem materiam, quan do sibi placuerit, poterit esse suceessiua, & per consequens tempore mensurari. Sicut enim Deus sua infinita virtute non producit effectum infinitum: sed tantum producit effectum, quantum vult producere, & numquam explet totum ambitum suae infinitae virtutis in productore tramseunte ad extra, sic non est necesse, quod agat in non tepore, non obst inte sua infinita virtute, supposito, quod agat libere, & non ex necessitate naturae.

Quamuis autem ista ratio non concludat: tamen te nendo praedictam conclusionem, arguo pro ea sic

Mutatio substantialis procedens a virtute creata fit in instanti: ergo conuersio panis in corpus Christi fit in instanti. Antecedens patet: quia tam generationes, quam corruptiones rerum materialium in instanti mesurantur eo, quod sunt mutationes substantiales Consequentia etiam patet: quia virtus diuina non est tardior in agende virtute creata:cum igitur conuersio panis sit mutatio substantialis propriissime dicta: quia est mutatio substar tiae in substantiam, & per consequens magis poterit dici substantialis, quam generatio, quae est a non substantia in substantiam, & quam corruptio, quae est a substantia in non substantiam: ergo huiusmodi conuersio facta a vir tute diuina erit instantanea.

3 Praeterea, si huiusmodi conuersio fieret suceessiue; tunc prius vna pars panis conuerteretur in vnam partem corporis Christi, quam alia pars in aliam partem. Conse uentia patet. Sed falsitas consequentis potest ostendi ex quobus

Primo quidem: quia tunc prius esset in sacramento pari corporis Christi, quam totum corpus Christi, quod est in conueniens: quia sic corpus Christi realiter diuideretur.

Secundo, quia tunc totum corpus Christi non esset sul qualibet parte hostiae, cuius oppositum superius est osten sum: esset enim pars sub parte, secundum quod partes po nis existentos sub partibus hostiae in partes corporis Chi sti fuissent conuersae: ergo &c

Forte contra istam conclusionem dicetur. 1 Illud, quod fit per verba corporaliter prolata, necessario est suceessiuum: sed praedicta conuersio fit per ver ba corporaliter prolata: ergo &c. Maior patet: quia Ver.¬ pa corporaliter prolata habent durationem suceessiuam Minor patet ex fide¬

2 Praeterea, vbicumque est realiter prius, & posterius, ibi est suceessio: sed in omni reali mutatione est dare prius, & posterius. Da oppositum, tunc per talem mutaionem non esset aliquid aliter se habens nunc, quam prius; & tunc illa mutatione nihil esset mutatum, nec per consequens esset mutatio, & sic esset, & non esset mutatio, uod est contradictio.

3 Praeterea, sicut se habet factio ad factum esse, sic sehabet conuersio ad conuersum esse: sed factio praecedit actum esse. quia quod fit, non est, & quod est, non fit, vt atet primo perihermenias: ergo conuersio, & conuerum esse, non poterunt esset simul

Ad primum dicendum, quod maior non est vera, si illud non fit naturali virtute verborum: sed potius virtute infinita verbis assistente& principaliter operante ad oc, vt illud fiat, Sic autem est in proposito, vt patet per ea, quae dixi superius distin. 2. q4 1. arti. 2.

vel dicendum, quod aliquid fieri per verba potest intelli gi dupliciter. Vno modo, dum verba proferuntur, alio modo, dum verba vltimate terminantur, & clauduntur. primo modo, maior est vera, sed minor est falsa. Alio mo do, quamuis minor sit aliquo modo vera: tamen maior est simpliciter falsa, vt patet ex his, quae dixi dist. 8. artic. t. in solutione. 5. argumenti facti contra primam partem illius articuli.

Ad secundum dicendum, quod quo ad praesens prius, & posterius dupliciter possunt intelligi. Vno modo, natu ca. Alio modo, tempore, seu duratiua mensura

Primo modo, tunc maior est falsa: quia quamuis illuminari sit natura prius, quam illuminatum esse: tamen si ne omni duratiua suceessione simul in eodem istanti cum ipso illuminari est illuminatum esse. Sed secundo modo tunc minos est salsa. Nam generatio est realis mutatio: & tamen non est in ea prius & posterius secundum menuram duratiuam: simul enim duratione est generatio, & genitum esse, sicut illuminari, & illuminatum esse. Sic etiam in proposito simul duratione est panis conuersio, conuersum esse. Ad probationem dicendum, quod in omni mutatione est dare aliter esse nunc, quam prius; sed hoc alio & alio modo in mutatione subita, & trans¬ mutatione sedsuceessiua, quia in suceessiua, & Iy nunc & Iy prius ambo se possunt tenere ex parte durationi correspondentis transmutationi: quia adhuc durante tram mutatione, res, quae mouetur, aliter se habet nunc in sequente parte illius motus, quam se habuit prius in praecedente parte eiusdem transmutationis. Sed in mutatione subita non sic: quia in tali mutatione, licet ly nunc se teneat ex parte mutationis, & mutati esse, quae simul sum necessario in eodem nunc: tamen Iy prius non se tenet ex parte mutationis, sed potius est differentia temporis mensurantis esse quietum, quod habuit illa res mutata antequam subiaceret huiusmodi subitae transmutationi¬

Ad tertium dicendum, quod minor non est vniuersaliter vera: Nam creatio est factio: & tamen duratione creatio non praecedit creatum esse: sicut nec illuminatio praecedit ipsum illuminatum esse. Ad probationem dicen dum, quod Aristoteles ibi loquitur de his, quae fiunt por motum, & trasmutationem.

Vel dicendum, quod factio praecedit factum esse praecossione naturali, quamuis non praecedat semper praecessione temporali, de qua procedit argumentum.

ARTICVLVS IIII Quibus nominibus ista conuersio congruentius exprimatur.

SVANTVM ad quartum dicendum, quod conuersio Panis in corpus Christi, & vini in sanguinem, in hoc differt ab omnibus motibus, & mutationibus, de qu bus scripserunt philosophi: quia in omnibus naturalibus mutationibus supponitur vnitas subiecti, vel proximi, vel primi: proximi, sicut in mutationibus accidentalibus: pri mi, sicut in mutationibus substantialibus, in quibus eaden materia vicissim subiicitur vtrique extremorum. Cum enim ex aere generatur ignis, eadem materia, quae primo fuit sub forma aeris, postea est sub forma ignis: sed in ista admiranda conuersione sic est transitus de termino a quo ad terminum ad quem, quod non manet idem subiectu commune. Ergo omnes locutiones exprimentes ordinem am dictorum terminorum sine implicatione subiecti com munis, tales congrue dici possunt de ista conuersione: Vn de proprie dici potest, panis conuertitur in corpus Christi, vel panis transubitantiatur in corpus Christi. lllae vero locutiones, quibus exprimitur identitas subiecti, vel materiae: tales debent absolute negari, vel, si in auctoritatibus sanctorum inueniuntur, tamquam impropriae locutiones per alias magis proprias debent exponi. Vnde ista, anis fit corpus Christi, quae inuenitur in dictis beati Am brosij, debet exponi per istas, panis transubstantiatur, descendit, vel conuertitur in corpus Christi. Sed illae propositiones, quae aliquando dant intelligere materiam conmunem, aliquando vero dant intelligere terminorum, seu extremorum ordinem: tales debent distingui, vt di cendo, de pane fit corpus Christi: haec enim proposito de quandoque denotat causam materialem, vt cum dici tur, de serro fit cultellus. Aliquando denotat ordinem ex tremorum, vt cum dicitur, de mane fit meridies. Primo modo non est concedenda haec proposito, de panc fit cor pus Christi: sed secudo modo potest concedi sine periculo

Ad argumentum principale dicedum, quod minor est falsa. Ad probationem illius dicendum, quod licet ipsa com uersio possit dici transitus de vltimo esse panis ad primum esse corporis Christi, loquendo de esse hic, scilicet sub spi ciebus sacramenti; tamen huiusmodi transitus non es de instanti ad instans, sed est de tempore ad instans, quod immediate terminat huiusmodi tempus, ita quod vltimum esse panis dicatur fore in vltima parte temporis correspondentis durationi ipsius panis, & primum esse hic corporis Christi sit in instanti immediate terminante illam vltimam partem temporis, & per consequens in¬ ter vltimum esse panis, & primum esse corporis Christi, non erit alicuius durationis suceessio.