Quaestio 3

ARTICVLUS I. Vtrum Sacra Pagina sit sapientia

AD primum sic proceditur: videtur quod Sacra Pagina non sit sapientia: quia ut scribitur 1. Metaph. Sapientis est ordinare, sed tunc scientia scientiam ordinat, quando tradit ei principia, per quae regulatur: hoc non facit Theologia alteri scientiae ergo &c.

Praeterea: ordo habet esse ex eo, quod multa reducuntur ad unum; & propter hoc in omni genere est dare unum aliquid, ad quod omnia reducuntur: unde & Dion. dicit 13. de Divin. nom. quod non est multitudo, quae non sit unius particeps. Illud autem unum, ad quod reducuntur scientiae, meretur nomen sapientiae: non igitur erit nisi unum, quod meretur tale nomen, sed Metaph. dicitur sapiens, ut probat Phil. 1. Metaph. igitur Theologus non dicetur sapieris,

In contrarium est, quod sapiens est in uno quoque genere, qui considerat supremumin illo genere, sed cum semper de en te sit scientia, quia falsum non scitur: quia non est: ut videtur 1. post. Cum consideret Theologia supremum in genere entium erit potissime sapientia in genene scientiarum. Vlterius videtur, quod non debeat dici scientia: quia secundum Ang. 14. de Trin. cap. 1. Sapientia contra scientiam distinguitur: si igitur Theologia est sapientia, non erit scientia.

Praeterea scribitur in 1. post. Quod demonstratio est Syllogismus appotetiton, id est faciens scire: & ibidem dicitur quod scire est per demonstrationem: cum igitur ista scientia non demonstret, non merebitur nomen scientiae.

In contrarium est: quia secundum Aug. 14. de Trin. cap. 1. "Non quidquid potest sciri ab homine, huic scientiae tribuitur, sed solum id, de quo est Fides", igitur Theologiam appellat scientiam.

Praeterea ibidem dicitur, quod "scire quemadmodum pijs opituletur, & contra impios defendatur, proprio vocabulo Apostolus videur scientiam appellare": cum igitur illud habeat fieri per Theologiam. Non solum Theologia est scientia, sed proprie dicitur scientia,

RESOLVTIO Theologia proprie sapientia est.

REspondeo dicendum, quod ante quam solvamus quaestionem, vi¬ deamus: vtrum spectet ad nos disputare de sapientia, quia si ad nos hoc non pertinet, tunc supervacue quaeritur. Propter hoc notandum, quod Aug. dubitationem movet 14. de Trin. cap. 1 Et est ratio dubitationis ibidem quia "si de sapientia disputare sapientum est, quid agemus? Num quid nam profiteri audebimus sapientiam, ne sit nostra de illa impudens disputatio? Non ne terrebimur exemplo Pathagorae: Qui cum auus non fuisset se sapientem profiteri, Philosophum. potius, id est amatorem sapientiae, se esse respondit". Et sic deinceps sunt alij Philosophi nominati. Si igitur Philosophi vitantes arrogantiam se non profitebantur sapientes, nec nos debemus hoc profiteri: & ided si solum sapientes disputare tales, quaestiones possunt de sapientia, talem quaestionem introducere esset supervacuum, ut dicebatur. Sed secundum Aug. ibidem: etiam dilectores sapientiae possunt de sapientia, disputare,

Et ideo non quali sapientes, sedut sapientiam desiderantes, solvamus: ad quaestionem, duplici distinctione premissa. Prima distinctio est, quod sapientia, proprie accepta distinguitur: large, tamen sumpta, & sapientia potest dici scientia, & scientia sapientia. Vnde Aug. 13. de Trin. cap. penul. Nec ista duo sic accipiamus, scilicet, sapientiam, & sientiam, quod non liceat dicere; vel istam sapientiam, quae in rebus humani, est, vel illam scientia, quae in Divinis. Lpquendi enim latiore consuetudine, vtraque sapientia, &

vtraque scientia dici potest, & ista verba referuntur secundum quod sumitur sapientia communiter: secundum autem quod sumitur proprie, sic distinguitur a scientia: Vnde dicitur ibidem: Nullo modo tamen scriptum esset apud Apostolum, Alij datur sermo sapientiae, alij sermo scientiae, nisi & proprie singulis nomibus haec singulavocarentur. Si ergo communiter, accipiantur haec nomina, quaestio non habet locunsed si accipiantur proprie, &c. scietia est cognitio rerum humanarum: sapientia vero Divinarum Vt dicitur 14. de Trin. cap. 1. & 13. cap 19. & secundum istum modum sola Theo logia proprie est sapientia: nam & si aliae scientiae sunt de Divinis, sunt tamen de his modo humano; & ideo non proprie de Divinis sunt: ista autem est de: Divinis modo Divino: quia Deus revelavit nobis. Prae terea alie scientie, vel non consideranti de Deo, ut scientiae particulares,, ivel si considerent, non considerant de eo, ut de obiecto primo, & principali, & per omnem modum, ut Metaphys. Theologia autem de Deo considerat, modo principali, & primo simpliciter, & per omnem modum; & ita directe ipsa sola debet dici sapientia: sed ad istam veritatem, testi monium eorum, qui secundum modum rationis ex sensibilibus acceptae locuti sunt, habeamus. Sciendum, quod in primo Metaphysicae tanguntur, sex, conditiones, sapientis, quae maxime Theologo competunt. Prima est, quod sapientis est scire omnia secundo difficilia: tertio quod sciat ecerte: quarto considerat causas causarum quinto quod sit sui gratia: Sexto quod ordinet, & non ordinetur: quia sapientis est ordinare, & non ordinari, vt. ibi: dem dicitur: haec omnia Theologiae con petunt, nam vt habitum est, Theologit non solum in universali, sed etiam disting cte potest de rebus cognitionem habere: & ideo eius est scire omnia.

Praeterea: illius scientiae est scire omnia, quae omnibus scientijs in suum obsequium vtitur: huiusmodi autem est Theologia, ut atuit, propter quod prima conditio sibi, competit. 2. Illa scientia est de difficilibus, quia ad ea, quae sunt manifestissima in natura, se habet oculus noster, sicut oculus noctuc ad lucem dici: huius, aus tem manifestissimum in natura est ipse Deus: quia si omne vnum sibi ipsi manifestum est, ut scribitur primo Priorum summe verum manifestissimum erit: de Deo igitur tractare, de quo tractat Theologus, difficillimu est. Tertio Theologia est, certistima, sed quomodo hoc sit, infra patebit. Quarto considerat causas: causarum: nam sicut calidus ignis, est causa omnium calidorum, ita primum verum est causa omnium verorum: ut dicitur 2. Metaph. & quia ista considerat primum verum, quod est causa omnis veri, causam causarum considerat. Quinto est sui gratia, nam illa scientia est sui gratia, quae non ordinatur ad aliquid extra, & cuius cognitio non ordinatur ad aliam cognitionem: & quia inter scientias humanas cognitio omnium eorum ordinatur ad istam; ista, autem non ordinatur ad aliam scientiam nobis possibilem in via, inter scientias Viatorum ista sola est sui gratia, & libera. Sexto omnes scientiae ordinantur ad istam: nam comparatio huius ad alias, est sicut militaris ad fraenifactivam, vel, medicinalis ad pigmentariam, quae ordinat, & non ordinatur: & sic patet, quod ex omnibus dictis, in hanc scientiam cadit, quae situm nomen: bene igitur dicitur Ecclesiast. 6. Sapientia enim doctrinae secundum nomen est eius, & non est multis manffesta.

Visa prima distinctione ex parte sapientie, & scientiae, & patefacto secundum ea quomodo hec doctrina dicitur sapietia, & quomodo scientia: videnda est secundam, distipctio eorum, quae hic considerantur quia aliqua hic considerantur principali ter, ut Divina, & sic dicitur sapientia: aliqua ex consequenti ut humana, & sic potest dici scientia. Et ita patet, quod quantum ad primum modum dividendi accipiendo communiter sapientiam, & scientiam ista doctrina scientia dicitur: sed accipiendo proprie solum sapientia nuncupatur: iuxta autem secundum modum dividendi, quantum ad ea, quae hic principaliter considerantur, sapientia dici debet: quantum ad alia scientia dici potest.

Ad primum dicendum: quod non semper sapiens debet trndere principium alijs sed solum vti eis in suum obsequium, se cundum, quod ostensum fuit, cum disputatum fuit de ordine huius scientie ad alias, & hoc maxime facit Theologus. Ad secundum dicendum, quod licet Metaph. sit ille unus sapiens in genere scientiarum humanarum, non est tamen sapiens simpliciter quia Theologus tanto eo sapientior est quam to de Deo profundius praescrutatur, & non est inconveniens, multitudinem reduci ad multa una, si unum illorum unorum ad aliuo ordinatur: scientie autem humanae ordinantur ad Metaphysicam, & Theologiam quia Metaphysica etiam ad Theologiam ordinatur.

Ad primum autem, quod obijcitur, & quod non sit scientia: dicendum, quod non est scientia proprie accepta, sed communiter: vel non est scientia quantum ad id, quod principaliter consideratur in ea, sed solum quantum ad id, quod conside ratur ex consequenti, & per hoc patet solutio ad dictum August, qui videtur velle Theologiam proprie scientiam esse

Ad aliud dicendum, quod scietia ista demonstrat, non ut Ccometria, sed ut Perspectiva, suppositis, scilicet, articulis Fidei & quia artes etiam, quae sic procedunt scientie dici possunt, hec scientia dici de bet.

ARTICVLVS Vtrum Theologia sit certior alijs scientijs?

POstea quaeritur de certitudine huius scilicet, Theologiae: & videtur quod ista scientia non sit certior alijs: quia ut dicit Comm. 2. Metaph. demonstrationes Mathematice sunt in primo ordine certitudinis: ergo &c. Preterea: ista sapientia est, & Metaph. sapientia est, & cum non disserant in eo, quod sunt sapientia, opor¬ tet, eas differre quantum ad modum procedendi, sed illa procedit modo certissimo, ut dicitur primo Metaph. ergo non ista.

Praeterea: quanto aliqua magis conspicimus, tanto de eis magis certi sumus; sed ea, quae determinant aliae scientiae magis conspicimus: cum determinent per viam rationis sumendo initium ex sensu: igitur de eis magis certi sumus.

In contrarium est; quia secundum Aug. Christus de aeternis nobis exhibet infallibilem veritatem: sicut scribitur 13. de Trinit, cap. penult. Sed ex hoc aliquid est certum inquantum est verum, & infallibile: huius modi autem est, quod habetur per Theologiam: ergo &c.

Praeterea illud, in quo magis erratur, est minus certum: unde, & in 4. Metaph. illud principium de quolibet affirmatio, probatur esse frmi ssimum, & certissimum: quia circa illud minus erratur, sed Philosophi in tradendo suas scientias erraverunt, & non Theologi, ut patet per Hugo. In principio comm. sui super Angelicam Hicrarchiam: ergo &c.

RESOLVTIO. Theologia certior aliis scientis est, non tamen via clarae speculationis.

REspondeo dicendum, quod certitudo in scientia tripliciter potest accipi. 1. ex ipsis rebus de quibus considerat 2. Ex lumine cui innititur. 3. Ex proportione scientiae ad scientes. Primus modus habet tria membra: nam uno modo scientia potest dici minus certa, quia est de hi quae se habent per appositionem, & secun dum istum modum Geometria est minur certa, quam Arithmetica: quia punctum, quod est principium in quantitate continua, addit supra vnitatem, quod est principlum in quantitate discreta positum: unde punctus dicitur substantia posita: propter quod scientia de principijs est certior, quam sit alia: quia omnia se habent per additionem ad principia, propter quod & minima quantitate principia describuntur, & de illo modo certitudinis, determinatur in 1. Metaph. vbi dicitur: "scientiarum autem illae certiores sunt, quae maxime primorum sunt: nam quae sunt ex paucioribus certiores, ijs sunt, quae ex additione dicuntur: ut Arithmetica, quam Geometria". Et quia ista scientia est maxime de principijs: quia est de Deo, qui omnium existit principium, & omnia principia ordinat: iuxta illud de Divinis nominibus cap. 2. Tota principia, & ordines determinas, & super omnem principatum, & ordinem collocata est, supple, Divina substantia. Secundus modus certitudinis accipitur ex modo sensibili, & abstracto: quia illa scientia dicitur magis certa, quae est de minus sensibilibus, secundum quod videmus Mathematicam certiorem naturali. Tertius modus contingit ex propter quid, & quia: quia scientia, quae dicit propter quid, certior est scientia quia: ut Ccometria certior Perspectiva. Et isti duo modi tanguntur 1. post. cap. de certitudine scientiarum, vbi etiam tangitur primus modus. Isti duo modisecundi assignati virtualiter continentur in primo: quia scientia, quae dicit quia, se habet per additionem ad scientiam propter quid. Item, quae est de magis sensibilibus, cum sit minus abstracta, & minus abstractum addat supra magis abstractum, habet se per additionem ad scientiam, quae est de minus sensibilibus: & ideo cum ma nifestum sit, quod omnes scientiae apponunt aliquid supra illam, & quod illa scientia est de minus sensibilibus; immo nullo modo de sensibilibus principaliter loquendo, patet, quod ei competit omnis cer titudinis modus, qui consideratur in scientia secundum se.

Secundo consideratur certitudo in scientia ex lumine, cui innititur: nam si de cisdem rebus determinaret, qui inniteretur lumine rationis cum eo, qui innititur lumini supernaturali, non adeo infallibile veritatem posset praetendere ille, ut alius & ideo scientia sic tradita non esset ita certa. De isto modo certitudinis Philosophus non tractavit: quia non credidit nos alia scire posse nisi, quae essent nota lumine intellectus agentis. Et secundum istum modum etiam dicere possumus, quod Theologia est certissima, quia certissimo lumini innititur: & ideo nihil homo certius tenet, quam quod fide apprehendit.

Tertius autem modus certitudinis, qui sumitur in comparatione ad scientes, duplex est, quia illa certitudo, vel est adhaesionis, vel speculationis; & si loquamur de certitudine adhaesionis, ista scientia est certissima: quia pro nulla veritate tradita in alia scientia homo subiret sententiam, capitalem, sicut pro ista: & ideo huic veritati, vehementissime adhaeremus. Sed si: loquamur de certitudine speculationis, scientia ista non est certissima: quia est de quibus est. Fides, & Fides est de non visis.

Ad primum dicendum, quod demonstrationes Mathematicae dicuntur esse primae in certitudine respectu naturalium: unde ibidem subditur, quod demonstrationes naturales sequuntur eas in hoc; quia non sunt ita certe, sicut Mathematicae: vel dicere possumus, quod sunt prime in certiudine respectu scientiarum humanarum: quia aliam scientiam Comm. non posuit in homine, nisi ablhomine inventam. Ad secundum dicendum, quod Metaphysica differt in certitudine ab ista: quia simplicister loquendo est minus certa, quam ut

ista. Quod si dicatur, quod Philosophus dicit eam esse certissimam, intelligendum est in genere scientiarum humanarum: hapet etiam alias differentias Theologia ad Metaphysicam, quas determinare non est praesentis speculationis. Ad tertium dicendum, quod bene concludit argumentum quod via speculationis aliae scientiae sunt, certiores illa: Sunt tamen alij modi, certitudinis, quos habet ista, & eis excellit alias, propter quos concluditur istam esse simpliciter certiorem.

ARTICVLVS SIII Vtrum solus Deus doceat eam :.

POstea quaeritur de causa agente huius doctrinae, & est quaestio, ivtrum so lus Deus doceat eam? Et videtur, quod sic, quia nullus docet aliquem: aliquam scientiam, nisi habeat illam, ssed de licientia Divina dicitur? 1. Metaph. quod non est possessio hominis, propter quod, & Sy. nonides dicebat, ut ibidem dicitur, quod solus Deus habet hunc sensum: igitur hos mo non poterit eam docere; quia eam non habet: solus Deus ipsam docebit. Praeterea non est cognitio rei, nisi per praesentiam speciei in intellectu: utpotestr haberi ex 3. de Anima, & ex 1. de Memoria & Reminiscentia, sed huiusmodi speciem non potest creare in nobis Angelus: cum natura obediat ei solum ad motum, & non ad formam: igitur nec homo, qui estmi noris potentie, quam Angesus: non ergo docet homo, neque Angelus docet: ergoDeus solus.

Praeterea secundum Aug. de Disciplina Christiana: Cathodram habet in ceelo, qui corda hominum docet in terris, unde Ccaput docet membra fua secundum cundem ibidem: purus ergo homo eam do cere non potest.

In contrarium est: quia nullus docet, nisi alium scientem faciet: non enim docetur aliquis aliquid, nisi quod potest scire: si ergo Deus nos docere potest, & nos scire possumus, sed prorsus signum scientis est, posse docere: ut dicicur 1. Metaph. ergo homines istam scientiam docere possunt. Praeterea secundum Dion. de Angelica. Hierarchia: Angeli Sanctos Patres multa docuerunt: non igitur solus Deus docet, quanmruum ati p:

RESOLVTIO. Deus peromnem midum docet: homo, & Angelus aliquo modo.

REspondeo dicendum, quod secundum quosdam triplex est agens, uniuersa le, particulare, & administrativum: sicut est videre in rebus naturalibus: nam agens universale est ipsum Corpus Supercoeleste, sive Deus: particulate est natura alicuius rei, ut natura frumenti in productione frumenti: administrativum est, quod adhibet semina, vel subministrat ea, per qua operatio habet fieri, sicut est videre in sanitate. Nam agens universale est Corpus Supercoeleste, sive Deus: particulare est natura hominis: administrativum est Medicus, qui nihil aliud facit, nisi quod scientia adhibet, unde est minister naturae: sic est, & in doctrina, sicut est in productio ne naturalium: nam agens universale est ibi Deus: agens: particulare est ibi raticihumana: agens admimstrativum est ibi homo, ivel Angelus ii & sicut videtur in rebus naturalibus, quod sunt ibi quaedam inchoationes seminum, ex quibus seminibus res in esse producuntur, ita & in doctrina, sunt enim: quaedam seminatia scietiarum in intellectu nostro, ex quibus om nes soientiae oriuntur: hecienim: semina ria sunt prima principias quae Deus unicuique naturaliter inseruit, & ex istis seminibus scientia, efficitur Deo Authore universaliter, ratione particulariter, homine, & Angelo administrative.

Exihoc pater solutio ad questionem, quomodo Deus doceat, & quomodo alia: sed ista textura non est multum fortis: assumit enim quaedam, quae non habent plenam veritatem. Nam intellectur noster in sui primordio est sicut, tabula rasa, in qua nihil est pictum: ideo principia sunt a nobis acquisita via sensus, memoriae, & experientiae. inconveniens enim esset, nos habere nobilissimos habitus, & latere nos, ut dicitur in fine 2. post. Quomodo autem principia dicuntur naturaliter cognita, in 2. huius operis clarius ostendetur.

Ad quaestionem istam ad praesens respondere possumus, quod duo requirutur ad hoc, quod sciamus, ordinatio specierum, & lume: sicut videre est in visiva potentia, ad hoc quod visio fiat, requititur ibi lumen: quia sine lumine non fit visio, cum color non moveat visum nisi per actum lucidi, ut dicitur in 2. de Animae: requiritur etiam ordo specierum: quia nisi res visibilis diametraliter offerretur oculo: ita quod esset in directum multiplicatio speciei, nunquam esset visio: quia si sufficeret quaelibet multiplicatio ad visionem, ita videret homo post se, sicut & ante se; cum species colorum per totum aerem se multiplicent. Et quia quod oculus, in corpore, hac mens in Anima: ut dicit Damascenus lib. 2. cap. 12. & potest haberi ex 1. Ethicorum, Sicut ad hoc quod fiat visio duo requirum tur lumen, & ordinatio specierum, ita ad hoc, quod sciamus, vel intelligamus, duo requiruntur: 1. lumen; quia intellectu noster possibilis, qui est omnia fieri. fit in actu per lumen intellectus agentis, qui est omnia facere: unde comparatio intellectus agentis ad intellectum possibilem, est sicut comparatio artis ad materiam, u potest haberi ex 3. de Anim. Secundo requititur ibi ordinatio specierum: quia sicut, litterae recte ordinatae faciunt svllabas, & orationes, quae eaedem aliter ordinate ninil constituunt, ita eadem verba uio or dine prolata faciunt scire, quae prolata aliter non aggenerant scientiam. Dupliciter alius potest docere alium, quantum ad lumen, & quantum ad ordinem specierum: quantum ad lumen dupliciter, vel lumen de novo creando, vel creatum confortando: & quia Angelus nullum lumen in no bis creat, nec naturale, ut, lumen intellectus agentis: nec gratuitum, ut lumen Fidei, & Cratiae; ipsum tamen lumen confortare potest. Nam sicut carbo ignitus alio carbone ignito in sua ignitione magis roboratur, sic lumen intellectus nostri ad praesentiam luminis substantiae separatae magis roboratur: potest etiam Angelus efficere in nobis ordinationem specierum reducendo phantasmata ordinate ad principium sensititum. Vtrum autem in ipso intellectu nostro species causare possit immediate, & quomodo, in secundo patebit

Nunc autem secundum quod spectat ad praesens dicendum est, quod homo adhec potest minus, quam Angelus; quia nec potest lumen creare, nec potest, ut Angelus, lumini se unire, per quod lumen confortetur: potest tamen aliquomodo ordinem phantasmatum efficere, inquantum aliqua ordinate scribit, vel dicit, propter quae audiens, vel legens movetur ad scientiam capiendam. Et ita patet, quod Deus docet per omnem modum: quia lumen potest creare, & confortare, & potest ordinare phantasmata, & species: Angelus vero aliquomodo: quia lumen potest confortare, & ordinare phantasmata: homo autem in docendo minus facit: quia solum causat aliquomodo phantasmatum ordinationem: verum quia Angelus, & homo docent in virtute Divina, conceditur aliquando quod solus Deus doceat.

Ad primum dicendum, quod solus Deus eam habet maxime, ut ibidem dicitur, non quod homo nullo modo eam habeat: unde, & solus Deus eam docet maxime: & propter hoc non dicitur possestio hominis; quia non perfecte habetur ab homine in vita. Ad secundum dicendum, quod non oportet, quod Angelus causet huiusmodi speciem ad hoc, quod homo intel ligat, vel sciat, quod prius nesciebat, sed sufficit, quod phantasmata, quae erant abscondita in memoria, vel latentia in speciebus reducat ordinate ad principium sensitivum. Ad tertium dicendum, quod non vult Aug. quod nullo modo siomo do ceat, sed quod non principaliter doceat.

ARTICVLVS IIII. Utrum Theologia sit scientia practica, vel speculativa:

AVLtimo quaeritur de fine huius scien¬ tiae, & quia finis aliquarum est praxis, aliquarum est speculatio, sicut potest patere ex 1. Ethic. & 1. Metaph. quaeramus vtrum ista scientia sit practica, vel speculativa? Et videtur, quod sit practica, quia dicitur 1. Ethic. Finis scientiae moralis non est scire, sed actio, sed in ista scientia maxime docemur de moribus: ergo huius scientiae maxime finis est actio; sed cuius finis est actio, ipsa est practica: ergo &c.

Praeterea: vita videtur esse formale in unoquoque, sed Fidei nostrae tribuitur vita ex bonis operibus: quia Hdes sine operibus mortua est: ut dicitur in Canon. lacobi. Cum igitur de eisdem sit Fides, de quibus est Theologia, perfectionem recipiet Sacra Pagina ex bonis operibus, ut recipit Fides; sed unumquodque ordinatur ad suam perfectionem, ut ad finem: ergo finis Sacrae Paginae est operatio.

Praeterea: scientiae, quae sunt, ut boni fiamus, sunt, practicae, sed ista maxime est talis: ergo xc.

In contrarium est: quia de maxime speculabilibus, maxime est scientia speculati¬

va, sed Deus est maxime intelligibilis, & speculabilis: ergo maxime de Deo est scientia speculativa, sed de Deo est ista scientia: ergo &c. Praeterea scribitur 1. de Trin. cap. 16. quod in visione merces tota promittitur: sec visio pertinet ad speculativam: ergo &c.

RESOLVTIO. Theologia magis est speculativa, quam practica, & dici valet affectiva.

REspondeo dicendum, quod non est Dinconveniens, eiusdem rei diverses esse fines, si unus ad alium ordinatur: sicut si bellum ordinatur ad victoriam, potest homo intendere ad bellum, & victoriam. Quando autem ita est, quod in una re diversos fines aspicimus: oportet unum illorum ad alium ordinari; & ille, ad que alij ordinantur, dicitur finis vltimus, qui ab alijs fic distinguitur: quia omnia alia moventur in virtute eius, & in omnibus alijs ipse intenditur, ipse autem non movet in virtute aliorum, nec alia intenduntur in ipso: est enim in finibus, sicut in agentibus. Vnde sicut omnia agentia se cunda movent in virtute agentis primi, & non e converso, propter quod virtus agitis primi ad omnem effectum se extendit & cuiuslibet actionis est causa; non tamer aliorum virtus se extendit ad omnem esse ctum, nec est causa actionis cuiuslibet alio rum: ita finis vitimus non movet in virtute aliorum, sed alia movent in virtute eius, & ipse in omnibus intenditur.

Alij autem fines intenduntur secundum aliquem modum. Et quia videmus Sacram Paginam plura intendere: oportet diversos esse Scripturae Sacre. Intenditur enim per eam bona operatio: nam finis moralis, ut dicebatur, est actio: ipsa autem potissime de moribus determinat.

Rursum, in ea intenditur speculatio: quia de summe speculabilibus tractat, intenditur in ea dilectio: quia finis praecepti Charitas: igitur cum diversi fines in ea intendantur, oportet unum istorum ad alium ordinari, & unum illorum principalem esse: finis principalis, ut dicebatur, ab alijs distinguitur: quia ipse vbique intenditur; alij autem non: & quia dilectio, & Charitas in tota Sacra Pagina intenditur, quia in ea pendet Lex, & Prophetae: principalis enim finis in Sacra Pagina intentus est inducere homines ad Dei, & proximi dilectionem.

Quod autem universaliter in Sacra Pagina Charitas intendatur, manifestat Aug. in quodam tractatu de laude Charitatis dicens: "Si ergo non vacat omnes SacraPaginas praescrutari, omnia volumina ser monum evolvere, omnia scripturarum secreta aperire, & penetrare: tene Charitatem, vbi pendent omnia, ita tenebis quod ibi didicisti, tenebis etiam quod non didicisti": & sequitur. In eo, quod in scripturis intelligis, Charitas patet; in eo, quod non intelligis, Charitas latet: ille itaqueo tenet, quod patet, & quod latet in Diuinis sermonibus, qui Charitatem tenet in moribus, & quia a fine dignum est, omnia denominari: ut dicitur in 2. de Anim. ergo ab eo, quod potissime est finis, ab eo potissime res appellari debet, & quia Charitas est simpliciter finis Sacrae Paginae, ut probatum est, quia vbique in ea intenditur, ut principalis finis, ab ea denominari debet: & quia Charitas est in affectu, non in intellectu: intellectus autem dividitur secundum speculativum, & practicum Theologia neque speculativa, neque practica proprie dici debet; sed affectiva: quia ad affectionem principaliter inducit: & ideo bene dictum est, quod magis est sapientia ex eo, quod ad saporem Divinorum unducit, quam ex eo, quod Divina sapere facit. Si tamem quereretur, vtrum sit magi practiea, quam speculativa; vel e converso? Responderi debet quod magis est speculativa, quam practica: quia visio Divina magis principaliter respicit beatitudinem, ad quam ordinatur omnis nostra cognitio, & potissime Sacra Pagina, quam faciat operatio. Ad primum dicendum, quod finis huius scientiae aliquomodo est, actio, ut patuit; non tamen simpliciter: quia nec simpliciter moralis extitit. Ad secundum dicendum, quod & si Fidei tribuitur perfectio ex bonitate operis, hoc non est simpliciter: quia ipsum opus boni tatem, quam habet, a Charitate habet: iuxta illud 1. ad Corinth. 23. Si tradidero cor¬

pus meum ita ut ardeam, Charitatem autem non habuero, nihil mihi prodest: & ideo Charitas dicitur forma virtutum; non opus

Ad tertium dicendum, quod scientiam, ista est ut boni fiamus, sed bonitas nostra, de qua hic loquimur, non inest nobis ex operibus; sed ex infusione: & ideo licet ille modus arguendi valeret secundum modum traditum a Philosopho in 2. Ethic. quia ex, requenti benefacere fimus boni, non tamem valet secundum modum Theologicum, secundum quem ex eo, quod boni sumus. pona facimus. Ad primum in contrarium dicendum, quod scientia ista dicitur speculativa per comparationem ad praxim, magis tamen affectiua, ut dictum est: & quod dicitur, quod est de maxime speculabilibus, ita est de maxime amabilibus: immo secundum quod ad praesentem vitam pertinet cui statui concessa est: ista scietia magis attin git ad amore, quam ad cognitionem: iuxta illud Hug. 6. sup. Ang. Hierarch. Dilectio superaeminet scientiae, & maior est intelligentia: plus enim diligitur, quam intelligitur & intrat dilectio, & appropinquat, vbi scientia foris est. Ad aliud dicendum: quod visio est tota merces, non simpliciter, sed prout se ex¬

tendit ad affectionem: ut suo loco patebit.