Quaestio 3

ARTICVLUS I. Vtrum charitas ex charitate diligatur?

D 1. sic proceditur: videtur, quod charitas ex charitate non sit diligenda: quia charitas est ratio diligendi, sicut calor est ratio calefaciendi: sed quia calor est ratio calefaciendi, non est ipsum calefactum, ergo charitas, quia est ratio diligendi, non est ipsum dilectum.

Praeterea: quod est, ratio agendi est principium activum, sed nec principium, nec efficies coincidit cum materia, ut patet ex 2. Phys. cum dilectum sit illud, quod est obiectum & materia, circa quam versatur actus diligendi, charitas non poterit esse ipsum dilectum.

Praeterea: si charitas diligeretur ex charitate, pari ratione illa charitas, qua diligeretur, alia charitate esset diligibilis, & sic esse abire in infinitum.

Praeterea: secundum Aug. 1. de Doctrina Christiana cap. 23. Quatuor sunt diligenda ex charitate, unum quod supranos est, ut Deus: alterum, quod nos sumus: tertium, quod iuxta nos est, ut proximus: quartum, quod infra nos est, ut corpus nostrum: sed in omnibus his non nominatur charitas, ergo &c.

Praeterea: secundum Dionys. 2. de Divin. nom. ea, quae sunt effectivae rerum, non sunt ta¬

lia ut efficiunt: unde ponit exemplum, quod urens non uritur, delectatio non delectatur, tristitia non tristatur. Cum igitur per charitatem vel per amorem amemus, ut per delectationem delectamur, charitas vel amor non amabitur, ut delectatio non delectatur,

In contrarium est: quia perfecta nescientia est nescire se nescire, unde perfecta scientia est scire se scire, ergo a simili non erit perfecta dilectio, nisi quis diligat se diligere: sed charitas est perfecta dilectio: cum igitur diligimus per charitatem, diligimus nos diligere, sed diligere se diligere est diligere propriam dilectionem, ergo ipsam charitatem ex charitate diligimus.

Praeterea: 5. de Trinit. 8. cap. dicit Aug. Nemo dicat, non novi quid diligam, diligat fratrem, & diligat eandem dilectionem.

RESOLVTIO Charitas ex charitate diligitur.

REspond. dicendum, quod cum quaeritur: utrum charitas ex charitate diligatur, cum charitas amorem quemdam importet iuxta illud August. 6. de Trin. cap. ult. Quid est charitas, ni¬ i amor boni? Est quaerere, utrum amor ex amore diligatur? Quaerere autem hoc, est quaerere, utrum in actu amoris contingat reflexio? Ideo si bene videre poterimus, quae sunt, in quibus repetitur reslexio, & quae in quibus non, apparebit veritas quaestionis.

Propter hoc notandum, quod secundum Philosophumio. Metaph. duplex est actus: quidam est, qui transit in exteriorem materiam, & est perfectio acti: quidam autem non transit, sed est perfectio agentis. In primis autem actibus non reperitur conversio: nam calefacies non calesit, neque calor: & aedificans non aedificatur, nec ars aedificativa. Actus autem non transcuntes, aliqui sunt sura se conversivi, & aliqui non: nam vilus non est supra se conversivus: videt enim oculus alia a se, se ipsum non videt, neque quae in ipso sunt. Intelectus autem vel mens etiam, quae in ipsa sunt, conspicit, ut potest patere exsententia Aug. 14. de Trin. cap. 6. ubi ostendit intellectum esse suprase conversivum, non visum; sed uti t tideamus, in quibus actibus non transcuntibus in exteriorem materiam est conversio, & in quibus non Notandum, quod ad actionem quantum ad praesens, tria concurrunt. obiectum, potentia, & ipse actus: quod igitur in actibus sit conversio, vel potest, esse ratione obiecti, vel ratione potetie, vel rationem actus. Tunc enim inactu non est conversio ratione subiecti, quando obiectum, in quod terminatur actus, non induit rationem generalem, utputa, quia obiectum visus est lux vel color, & nihil videt visus nisi colorem vel lucem: quia non de omnibus praedicaur lux & color, nec talia dicunt rationem generalis obiecti, oculus non omnia videt: & quia ipsum videre, quod est actus oculi, neque est lux, neque color, oculus non videt se videre, & in actu suo non est conversio: eo quod obiectum conversionem non patitur, 2. in actu non est conversio ratione potentiae: nam secundum Proclum

&2. prop. Omne incorporeum est ad se conversivum, propter quod 47. prop. eiusdem scribitur, Omne antipostuton sive ad conversivum est simplex, & impartibile cum igitur omnis virtus organica extendatur extensione organi, nullus actus, qui egreditur a potentia vel avirtute in corpore, & ratione potentiae, a qua egreditur, est ad se conver sivus. Tertio: non competit conversio actui ratione sui, quod contingit, cum actus progreditur, a potentia non libere & modo spontaneo, sed magiper modum naturae. Nam converti ad se ipsum: quamdam libertatem, & quoddam dominium importat: quia secundum Philosophum 1. Metaph. Tiber est ui gratia. Et secundum istam viam nul la cognitio dicitur ad se conversiva, eo quod ea, quae procedunt a potentia cognoscitiva, procedunt quodam modo per modum naturae: propter quod & ratio cogi dicitur. Solum ergo conversio talis reperitur in actibus potentiae a ppetitivae. Si igitur est conversio in aliquo actu, vel hoc est ratione ipsius actus: quia libere a potentia emanat; vel ratione obiecti, ut cum obiectum est generale quid, propter quod & ipse actus infra rationem obiecti clauditur: vel ratione potentiae: quia potentia non est organo alligata. Vivit

Hoc viso notandum, quod actus non transcuntes in exteriorem materiam, in quibus reperitur conversio in nobis, quadrupliciter distinguuntur, quia quidam sunt cognoscitivi & sensitivi, ut videre, audire, & huiusmodiquidam sunt sensitivi appetitus, ut de lectari, irasci, & talia, prout sunt actus sensitivi appetitus: quidam cognoscitivi intellectivi, ut intelligere, scire, & huiusmodi: quidam appetitus intelolectivi; ut velle, & ex, charitate diligere, & talia. In actibus cognoscitivis secundum sensum nullo modo est conversio; nec ratione actus, cum non dicant liberam inclinationem; nec ratione obiecti, cum obiectum, in talibus non sit quid commune; nec ratione potentiae, cum talis potentia sit organo alligata. In actibus appetitivis & ensitivis reperitur: aliquando aliquo modo conversio ratione actus: eo quod omnis, amor videtur dicere quemdam liberum: motum: & inclinationem: D quod si non est verum in appetitu sensitivo brutorum: eo quod bruta magis aguntur, quam agant, ut dicit Damase lib. 3. cap. 72. stamen in appetitu sensitivo hominis aliquomodo veritatem: habet: propter quod & talis appetitus sensitivus rationalis per participationem dicitur. Inde est quod Aug. 4a. ide Trin. cap. 13. propter rationem dicit sensum: hominis potiorem esse sensibus aliorum, In actibus autem cognoscitivis intellectivis est conversio dupliciter, rationem obiecti, & ratione potentiae: nam cum obiectum intelle: ctus sit verum, & verum cum ente convertatur, ipsum intelligere est quoddam verum: & ideo licet oculus non videat se videre: quia videre neque est color, neque lux, quae sunt obiectum visus; intellectus intelligit se intelligere: eo quod ipsum intelligere sit quoddam verum, iquod est obiectum intellectus. Rursum intellectus habet conversionem, quia est potentia organo non alligata: est ergo conversio inactu intellectus ratione obiecti, & potentiae; sed non ratione ipsius actus, seo quod actus intellectus sit actus cognoscitivus. In actu autem voluntatis est conversio per omnem modum: nam est ibi conversio ratione actus, cum amare & velle dicant inelinationem libea ram voluntatis: & ratione obiecti, cum obiectum voluntatis sit honum, & ipsum velle & amare sit bonum quoddam. Est etiam ibi conversio ratione potentiae: quia apperitus intellectivus non est virtus organo alligata, & quia diligere: & amare est actus, voluntatis ipsum amare voluntas damabit, sicut psum intelligere intellectus; intelligit, & quia amare ex charitate potissime libertatem, & abstractionem a rebus corporalibus importat, cum propter talem abstractionem: & libertatem sit conversio in actibus, in amore gratuito erit conversio, sive faccipiatur talis amor actualiter, sive habitualiter: propter quod potissime chanitas ex charitate diligenda est, & homo amat se excharitate amare: unde & Augusta. de Trin. cap. 8. quasi per totum ostendit dilectionem gratuitam; sive charitatem, ex charitate diligendam esse.

Respond. ad arg. Ad primum dipicendum, quod non est simile de calo¬

re, & amore: quia calefactio est, actus transiens in exteriorem materiam, non autem amor: & ideo calor non calefit; amor tamen amatur, ut patet per habita.

Ad 2. dicendum, quod agens & actum non coincidunt in idem in rebus materialibus, sed in separatis, amateria coincidunt. Nam cum ipse intelligens se intelligit, idem est intelligens & intellectum, & ipsum intelligere intelligi potest: ita ipsum velle est volitum, & ipse amor amatur. Ad. 3. dicendum, quod non est processus in infinitum: iquia cum amor amatur, no alio amore sed se ipso diligitur: unde Aug. 9. de Trin. cap. 5. Et amor amatur, nec alio nisi amore amari potest, id est, se ipso. Idem ergo se ipso amatur. Vel dicere possumus, si vellemus, cum Avicena, quod non est inconveniens in actibus animae esse processum infinitum Ad 4. dicendum, quod diligendum est aliquid dupliciter, vel tanquam id cui bonum volumus, vel tanquam bonum quod nobis, & alijs volumus; illud,. cui bonum volumus, estquid, velut rationale id, ad quod aliquo modo habetur amicitia, & secundum istum modum loquitur Aug. quatuor esse idiligenda ex charitate: sed tanquam bonum quod nobis & alijs volumus, sic diliigitur charitas: & ideo dicitur a quibusdam, quod charitas non diligitur amore amicitiae, sed complacentiae, vel amore concupiscentiae ( extendendo concupiscentiae nomen) quia tale bo num nobis & alijs concupiscimus. Ad 5. dicendum, quod secundum Diony ibidem, ea, quae sunt in causatis, sunt, etiamin causis, sed non per eandem rationem: unde non concluditur ex, quo charitas est causa, quare aliquid diligatur, quod ipsa etiam non diligatur; sed arguitur, quod non secundum eandem rationem diligitur charitas, & quod excharitate amatur, & hoc concessimus nam quod ex charitate amatur, diligitur tanquam id, cui bonum volumus; charitas autem non amatur, sed diligitur tanquam bonum, quod nobis & alijs optamus

. ARTICVLVS AI Vtrum charitas possit cognosoi ab habente.

SEcundo quaeritur: utrum charitas possit cognosci ab habente? Et videtur quod sic: quia secundum Aug. g. de Trin. cap. 4. Sciri enim aliquid, & non diligi potest; diligi autem quod nescitur quero utrum possit? Nequaquam. Sed charitas ex charitate diligitur ab habente, ut patuit, ergo vel ab eo cognoscitur, vel diligit quod ignorat, quod est inconveniens.

Praeterea: scires rem est cognoscere quod quid est per essentiam, ut dicitur 7. Metaph. sed quid est charitas, & natura charitatis sciri potest non solum a bonis, sed etiam a malis: aliter enim dubia, & quaestiones de ipsa cessarent.

Praeterea: August. 8. de Trinit, cap. 5. dicit de habente charitatem: Magis novit dilectionem, qua diligit, quam fratrem, quem diligit; sed dilectio, qua diligimus, est charitas, ergo &c.

Praeterea: secundum Philosophum in fine 2. Post, inconveniens est nos habet nobilissimos habitus, & latere nos, sed nobilissimus habitus est charitas, ergo &c.

Praeterea: Fides cognoscitur ab habente, iuxta illud Aug. 13. de Trirn cap. 2. Nec etiam, scilicet Fidem, quisquam hominum videt in alio, sed unusquisque in semetipso, ergo pari ratione & charitas ab habente sciri poterit. In contrarium est: quia charitas Divinam acceptationem includit, sed nisi Deus revelaverit alicui, quod sit ei acceptus, nullus potest illud scire, ergo &c.

Praeterea: Ecclesiastes. 9. scribitur: Nemo scit utrum amore, vel odio dignus sit.

Praeterea: 1. ad Corinth. 4. capit. Nhil mihi consoius sum; sed non in hoc iustificatus sum,

RESOLVTIO Nullus scire certitudinaliter potest se habere Ccharitatem.

REspond. dicendum, quod notitia Dalicuius rei dupliciter potest haberi. 1. simpliciter & absolute, quod potest appellari subiesse quodam modo universali. 2. secundum quod habet esse in hoc, vel sub esse particulari. Saporem enim quis dupliciter posset cognoscere. 1. sciendo naturam saporis, a quibus causatur principijs, & quale de bet esse subiectum eius, & cetera: huo iusmodi, quae naturam saporis notificant. 2. potest sciri sapor subesse hoc utputa, quia in hoc habet esse. Et ista duae cognitiones non semper se conco mitantur: possem enim scire naturam faporis dulcis, & tamen dubitare talem saporem esse in hoc subiecto, utputa, habens linguam infectam, vel propter alias conditiones immutetur gustus eiu a dulei, ut consuevit immutari ab ama ro, licet sciret naturam dulcis, & quibus principijs causatur, pesset dubi tare, & ignorare dulcedinem esse in hoc dulci: eo quod cognitionem talem de dulcedine habere non potest, nisi actu gustando, & quia similem passionem infert sibi (tali hypothesi factadulcedo, ut amaritudo consuevit inferre, posset ignorare dulcedinem esse in hoc, non obstante, quod habet notitiam naturae eius: & sicut de dulci dicimus, sic de charitate loqui possumus. Nam scire charitatem quantum ad id, quod est, possunt etiam mali, eo quod scire possunt qualis habitus sit charitas, in quo fundatur tanquam in ubiecto, & a quo causatur tanquam a principio, & talia, quae indicant naturam eius, & illud scire est scire illud, de quo ait Philosophus 3. Ethic. Scire modicum itile est ad virtutem, operari vero multum. Vnde & ibidem dicitur: Qui noi operantur secundum virtutem, & ad rationem fugiunt existimantes studiosi esse, eo quod philosophantur, nunquam habebunt sanam animam. Secundo modo potest cognosci charitas prout habet esse in isto, & talem cognitionem de ea non solum non potest habere aliquis, quod sit in alios sed etiam habere non potest certitudinaliter quod sit in se ipso. Nam, sicut dicebamus de dulci, quod naturam dulcis potest quis scire, & ignorare dulcedinem esse in isto; si non aliter immutaret gustum dulcedo quam amaritudo: sic ex parte ista potest quis scire omnia, quae ad cognitionem quid est charitas faciunt, & ignorare charitatem esse in se ipso: eo quod actus., qui a charitate eliciuntur, sunt similes actibus, qui oriuntur ab habitu acquisito, & quia non cognoscit homo se habere charitatem, nisi per tales actus, cum non possit: certitudinaliter discernere, utrum huiusmodi actus sint ab habitu infuso, vel acquisito, licet possit certitudinaliter scire se haberet aliquem habitum, utputa, si tales actus delectabiliter operatur: quia signum generati habitus est delectationem, & trissitiam fieri in opere, ut 2. Ethic dicitur; tamen utrum ille habitus sit infusus, vel per exercitium acquisitus scire non potest: non ergo sciet se cer titudinaliter habere charitatem, eo quod nescit certitudinaliter talem actum progredi ab habitu infuso.

Vnde communiter dicitur, & bene, quod in charitate tria est conside rare obiectum ut diligibile, modum ut delectationem fieri in opere, & effe ctum ut facere lominem, accepris Deo, & meritorie operari. Non enim potest cognosci charitas ab habente ratione obiecti: quia in idem obiectum ordinatur habitus, & potentia sine hapitu: unde secundum istum madum non solum non potest quis scire se hapere charitatem; sed etiam scire nequit se habere aliquem habitum. Ratione delecrationis etiam scire nequit se habere charitatem: quia delectatio provenit in opere non solum ex habitu infuso; sed etiam ex acquisiro. Ratione effectus, ut quia facit hominem meritorie operari, & Deo acceprum esse, nisi sit ei a Domino revelatum, nullus etiam scire potest. Licet autem sic dicendo declarata sit veritas quaestionis, verba tamen Aug. tacta superius dubi tationem augent: videtur enim velle, quod non solum charitas ab haben te sciatur, immo magis cognoscatur ab habente, quam ipse frater sit agnitus. Quam difficultatem quidam vitare volentes, dixerunt hoc intelligendum esse de cognitione charitatis ex parte eius, non ex parte nostram. Nam ea, quae unt manifestissima in hatura, comparantur ad cognitionem flostram, ut in Solis ad oculum noctuae: propter quod non est inconveniens charitatem quam tum est de se notiorem esse fratre, nobi tamen fratrem notiorem esse, iqui licet in aliquam veritatem incidant, intentionem tamen August, non tangunt. Nam quod charitas sit nobis nota vel ignota, secundum intentionem August. ibidem, ex operibus nostris confurgit: Nam non videre dilectiosiem, vel non habere notitiam Dei & charitatis contingit ex eo quod fratrem non diligimus; cognitio autem rei in se, per se loquendo, non variatur proprie ex operibus nostris. Et ideo notandum quod cogni tionem de requis habere potest dupliciter, habitualiter, & actualiter: secun dum actum primum, & secundum actum secundum: sic enim videmus in habitibus cognoscitivis, quod eo ipso quod tales habitus praesentes sunt animae, semper anima novit illos; licet de eis non semper cogitet: unde habens in se habitum Scometriae, eo ipso quod talis habitus praesens est menti quo potest siui actus, per quem actua liter cogitare potest se habere talem habitum, dicitur ipsum nosse, & talis notitia solum dicit praesentiam rei apuo animam; non tamen praesentiam quamlibet, sed talem praesentiam, propter quam potest oriri inde aliqui actus, qui de se est aptus natus ducere in cognitionem talis habitus: & quan to aliquid est praesentius animae per istum modum, tanto magis ab ea notitia tali cognoscitur. Sed sicut habitus cognoscitivi sunt principia actuum, qui sunt apti nati ducere in cognitionem ipsorum, sic & habitus affectivi causant actus, per quos sunt apti nati cog nosci, & per istum modum eo ipso quod tales habitus sunt praesentes secundum quamdam cognitionem, quasi habitualem, dicuntur ab ea sciri, licet non adeo proprie dicatur cognitio talium habituum cognitio habitualis, ut dicitur notitia habituum in memoria positorum: ideo ait Aug. de ista notitia, quod tanto magis quis novit, dilectionem, quam fratrem, quanto dilectio est ei fratre praesentior, & intimior; sed propter talem cognitionem, charitas certitudinaliter secundum cognitionem completam non cognoscitur ab habente: quia cognitio completa non habetur, nisi cum ex, actibus habitum cognoscimus: & quia actus charitatis propter similitudinem, quam habet ad alios actus, non distincte ducit in cog nitionem sui habitus, ab habente charitas certitudinaliter sciri non potest. Et ut melius pateat intentio August. rursum de cognitione actuali est distin guendum: quia aliquid actualiter sciri potest secundum cognitionem spe culativam, vel secundum cognitione experimentalem & practicam, utputa, Da cum Deus cognoscitur, inquantum est finis omnium agendorum, quam cognitionem superius diximus habere bonos. Sic enim Deum cognoscunt ouam nes habentes charitatem, eo quod in omnibus siis actibus ponunt Deum finem, & regulam. Ent quia ad talem notitiam facit habitus charitatis, arguit, Aug. qui diligit fratrem, magis novit dilectionem, & Deum, quam fratrem suum, eo quod Deus vel dilectio, increata habet, magis rationem finis, qua frater: & ideo notitia, qua cognoscitur aliquid ut finis & bonum, Deus magis cognoscitur ab habente charitatem, quam aliqua creatura; sed prop ter talem notitiam etiam scire non possumus certitudinaliter nos habere charitatem, cum sit ponere Deum ut finem (licet non meritorie) posse: quis ex habitu acquisito. Et quia utrum tales actus sint meritorij, sciri non pos lumus nisi per revelationem, nos habere charitatem certitudinaliter ig. noramus.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod licet nihil diligatur, nisi quod scitur; non tamem oportet quod diligatur ut scitur: nam potest quis in via diligere Deum per se ipsum; cum tamen cognoscere eum non possit, nisi per effectus; unde nullus diligit charitatem, nisi aliqualem notitiam de charitate habeat; non tamen oportet ut aeque certitudinaliter cognoscat, ut diligit: nam qui ex charitate diligit, non oportet, quod certitudinaliter, sciat se ex charitate diligere.

Ad 2. dicendum, quod de tali notitia charitatis no quaerimus; non enim est quaestio, utrum aliquis possit scire naturam charitatis: ped utrum possit scire charitatem esse in ipso? Ad 3. patet solutio per ea, quae in generali solutione sunt dicta: nam dilectio est notior fratre: quia praesentior & intimior; sed propter talem notitiam non arguitur, quod aliquis sciat se certitudinaliter charitatem habere, ut patuit.

Ad 4. dicendum, quod bi Philosophus loquitur de habitibus, cognoscitivis, & actus talium habituum distincte ducunt in cognitionem, ipsorum; sed actus habituum, qui sunt in voluntate, non distincte, cognoscuntur per suos actus, maxime infusus, ab acquisito. Nam diligere Deum, & in hoc delectari posset contingere, non solum ex charitate, quae est habitus infusus; sed etiam ex habitu acquisito. Et per hoc patet solutio ad5. quia non est simile de Fide, quae connummeratur inter habitus cognoscitivos, & de charitate: quia per actum Fidem distinctem ducimur in, cognitionem talis habitus; non autem per. actum chari¬ tatis, onon 3.