Quaestio 2

ARTICVLVS I. Vtrum Pater sit sapiens sapientia genita?

AD primum sic proceditur: videtur quod Pater sit sapiens sapientia, genita: quia Filius Est ars Patris secundum Aug. 6. de Trin. cap. ult, sed quilibet artifex est sapiens arte sua, ergo Pater est sapiens Filio sive sapientia genita.

Praeterea: 6. deTrin. cap. 1. arguit Aug. quod quia dicimus: Christum Dei virtutem & Dei sapitiam, cogimur, ut dicamus Deum Patrem non esse sapientem nisi habendo sapientiam quam genuit. Si ergo est sapiens in habendo sapientiam, quam genuit, cum sapientia quam genuit sit sapientia genita, ergo est lapiens sapientia genita.

Praeterea: Aug. 6. de Trin. cap. ult. loquens de Filio qui est ars Patris ait: "Ibi novit omnia Deus, quae fecit per ipsam": & 15. de Trin. cap 14. scribitur: "Novit itaque omnia Deus Pater in se ipo, novit in Filio". Sed id, in quo quis nos cit omnia, est sapientia eius, & ipse est sapiens eo, ergo Pater, qui noscit omnia in Filio, est sapiens Filio.

Praeterea: una est sapientia Patris & Filij, & Pater & Filius sunt una sapientia: quia secundum Aug. 7. de Trin. cap. 1. sic debemus intelligere sapientiam de sapientia sive Filium de Patre, quod uterque sit unao sapientia, una essentia: si ergo Pater est sapiens sapientia, quae est ipse, est sapiens sapientia, quae est Filius. cum ipse & Filius sint una sapientia; sedsapientia, quae est Filius, est sapientia genita, ergo&c.

In contrarium est: quia Deo est idem apere quod esse: si ergo Pater est sapiens Filio, Pater erit Filio, quod est inconveniens.

Praeterea: arguit Aug. 7. dea Trin. cap. 1. quod aut in Divinis est idem sapere quod esse aut non? Si ibi est idem sapere quod esse, ergo si Pater sapitFilio, Pater est Filio, quod est inconveniens. Si autem non est ibi idem sapere quod esse, & Filius est sapientia. Patris, tunc secundum ipsum duo inconvenientia sequuntur. Primo: quod ibi non sit summa simplicitas, cum omnia absoluta secundum hanc hypothesim ibi non transeant in substantiam. Secundo: quod ibi Filius non sit Filius: nam secundum hanc hypothesim, cum ibi sapientia non sit substantia, sed qualitas: cum ibi absoluta, ex suppositione facta, maneant secundum suum genus, Filius, qui ponitur sapientia, non erit proles, sed qualitas; nullo ergo modo concedendum est Filium esse sapientiam, qua Pater sit fapiens: non igitur est Pater sapiens sapientia genita.

RESOLVTIO. Pater non est sapiens sapientia genita.

REspond. dicendum, quod ad quemliRbet actum, ex quo aliquid constituitur, tria concurrunt, videlicet, ratios actus sive forma, actus ipse, & ex actu constitutum: licet haec tria non semper realiter differant, sicut videre est in actu edificandi: nam ibi concurrit ars aedificativa, quae se habet ut ratio actus: ipsum aedificare, quod se habet ut actus: & aedificium quod ex actu aedificandi constituitur: & sicut praedicta tria concurrunt ad actus transeuntes in sexterio rem materiam, sic iconcurrunt ad non transeuntes: nam licet aedificare sit in aedificato, & sit perfectio actisintelligere tamen est in intelligente, & est perfectio agentis; & tamen in intelligere praedicta tria conspicere possumus: est enim ibi species intelligibilis tanquam ratioactus, ipsum intelligere tanquam actus, & verbum quod ex actu intelligendi in esse constituitur, & secundum quod ad actionem diversa concurrunt, sic agens diversimode denominari potest: nam aliquando tota ratio denominatio nis sumitur a forma, & ab eo, quod D dat esse tale: & sic sapientia denominat sapientem, & ars artificem, accipiendo sapientiam prout est perfectio sapientis, & artem prout est perfectio artificis: & quod sic denominat habet rationem principij. Aliquando denominatio fit ab actu, ut cum dicimus: dicens dicit dictio ne, vel currens currit cursu. Aliquando fit ab eo, quod per actum constituitur, ut cum dicimus: quod dicens se verbo dicit: nam verbum non dicit spe¬ ciem intelligibilem, neque actum, sed quod per actum constituitur. Cum igitur quaeritur utrum Pater sit sapiens sapientia genita, sive intelligat Filio quod idem est: cum Filius respectu Patris, sehabeat ut verbum, & gignatur ex eo quod Pater intelligit.

Quaestio est quomodo constitutum ex aliquo actu agentem denominat, vel quomodo productum denominat producentem & quia inter productum & producencem secundum modum intelligendi est ad tio media, ut innuit Philosophus 5. Meta. text. 35. oportet quod talis denominatio fiat se: cundum quod agens intelligitur agere: propter quod talis denominatio diversi, ficabitur secundum quod actus diversi mode considerari potest. Actus autem tripliciter significari potest: nam cum habitum sit, quod est quid medium secundum rationem inter producentem & productum: verbum significans huius modi actionem tripliciter diversificar poterit. Primo: quod significet eam in se. Secundo: quod significet eam ut ter minatur ad productum. Tertio: quod designet ipsam secundum habitudinem. quam consequitur producens ex eoquod producit, quam diversitatem inactu intellectus aspicere possumus, nam cum: actio intellectus sit quasi media inter intellectum & verbum, prout ex tali actione constituitur, actio intellectus, tripliciter poterit nominari. Primo in le, & sic huiusmodi actionem nominat intelligere: nam intelligere dicit actum intellectus in se acceptum. Secundo: talis actio significari poterit prout terminatur ad verbum, quod per eam constituitur, & sic actio antellectus dicitur fomatio: nam intellectus intelligendo verbum, format. Tertio significari poterit talis actio secundum habitudinem, quam consequitur producens ex producto, & sic dicitur dicere vel manifestare: consequitur enim intelligens sive dicens exverbo, quod producit, quod manifeste tur & dicatur illo. Praedicta autem verba, quae diversimode important actum, sic differunt. Nam quae significant, actum ut terminatur ad productum, nullo modo sunt reciproca: non enim dicimus quod ntellectus formet se verbo, nec quod Pater generet se Filio: nam formationi verbi in nobis respondet generatio Filij in Divinis. Quae vero important actum in se & secundum habitudinem, quam consequitur producens ex preducto, reciproca sunt, sed non eodem modo: nam quae significant actum secundum huiusmodi habitudinem, sic sunt, reciproca, quod secundum talem reciprocationem producens simpliciter a producto denominatur. Dicimus enim quod dicens dicit se verbo: Pater manifestat se Filio: nam cum dicere & manifestare dicant actionem Patris includentem habitudinem, quam habet Pater ex eo quod Verbum producit ratione huius habitudinis, Verbum sive Filius secundum talem actum simpliciter Patrem denominat. Sed si accipiatur actus in se: si videre volumus quomodo productum producentem denominat secudum talem: actum, distinguendum est de actu Sunt enim quidam actus, qui sunt animae ad res ut diligere & amare: & quia tales actus videntur designare quemdam motum ab anima, secundum eos anima denominari poterit per ea, quae ab il sa sunt. Vnde amor, qui ab amante procedit secundum actum diligendi, amantem denominat: ut dicamus amantem se amare amore a se procedente. Quidam autem sunt actus, qui sunt rerum ad animam: & ideo quia huiusmodi actus non significant motum ab anima, qui procedit ab ipsa, secundum tales actus eam simpliciter non denominat: & ideo quia verbum procedit ab intellectu veab anima intelligente, cum intelligere non dicat motum ab anima, verbum, quod dicit aliquid ut procedens ab ea, secundum huiusmodi actum simpliciter eam denominare non poterit. Vnde non dicimus quod anima vel intellectus intelligat se verbo: & licet non denominet simpliciter intellectum, quod procedit ab ipso secundum huiusmodiactum, qui est intelligere, denomina tamem ipsum secundum aliquem modunut secundum hanc praepositionem; in, concedimus enim, quod intelligens: in telligit se in verbo, licet non intelligat se verbo. Et ex hoc apparet quod licet in Deo sit idem diligere & esse & sapere & esse vel intelligere & esse; concedimus tamen quod Pater & Filius difigunt se Spiritu Sacto, qui est amor procedens ab ipsis; non tamen concedimus quod Pater intelligat se Filio, qui est sapientia ab ipso emanans: & hoc propter aliam & aliam habitudinem importatam per diligere & intelligere, ut patet per habita, & quia Pater non est sapiens nisi eo quo intelligit: cum non intelligi Filio, ut ostensum est, non est sapiens Filio. Ex his autem melius patere potest. quaestio illa, quomodo Pater: & Filius S diligunt se Spiritu Sancto?: Adaptando e ea, quae sunt ex parte intellectus, ad ea quae sunt ex parte voluntatis: & ea, quae sunt ex parte Filij, ad ea quae sunt ex parte Spiritus Sancti. Dicimus enim qu od Pater generat, intelligit & dicit

Vtrum autem generare, intelligere, & dicere eandem: actionem Patris dicant vel aliam non est praesentis inquisitionis, in tantum tamem dictum sit quod generare dicit actionem Patris ut terminatur ad Filium: intelligere dicit eam in sedicere nominat eam prout Pater con sequitur habitudinem quamdam ex es quod producit Filium. Ideo prima nul lo modo est reciproca, non enim dicimus quod Pater generet se Verbo. Ter tia simpliciter reciprocationem: suscipit suscipiamus enim quod Pater se Verbo dicit. Secunda autem recipit reciproca tionem non simpliciter sed praepositio ne addita: dicimus enim: quod Paten se intelligit in Filio, non Filio. Et quia ei quod est generare ex parte Spiritus Sancti respondet spirare: & ideo actus spirandi non est reciprocus: sicut nec rgerandi: non enim Pater & Filius se spirant Spiritum Sancto, ei autem quod est dicere, & ei quod est intelligere ex parte voluntatis non respondent nomina distincta, sed in quadam confusione respondet eis diligere: & ideo dicimus quod diligere potest teneri notionaliter: & essentialiter: quia ut diligere ex parte voluntatis respondet ei, quod est dicere exparte intellectus, diligere notionaliter sumitur; sed ut respondet ei quod est intelligere, essentialiter accipitur. Si accipiatur diligere ut respondet ei quod est, dicere, concedere debemus quod Pater & Filius diligunt se Spiritu Sancto, ut concedimus quod se Verbo dicit: ut autem diligere respondet ei quod est intelligere modo quo dictum est, concedere possumus quod Pater & Filius diligunt se Spiritu Sancto; licet non concedamus quod Pater intelligat se Verbo propter aliam & aliam habitudinem. importatam per intelligere & dilige re.

Resp. ad arg. Ad 1. dicendum, quod Filius est ars Patris, non aus qua cognoscit, sed in qua cognoscit: nam sicut aliquis arcifex dicitur cognoscere in artificio ab eo producto, propter quod & ipsum artificium ars eius aliquando dicitur: sic Pater suo modo cognoscit in Filio non ab eo cognitionem accipiens, sed quia in eo omnia relucent: differenter tamen: quia artificium constituitur in esse per actum transeuntem in exteriorem materiam, non autem Verbum sive Filius.

Ad 2. dicendum, quod Filius dicitur esse sapienria Patris, sicut dicitur lumen Patris: dicitur enim lumen Patris, quia est lumer de lumine: sic & sapientia Patris dicitur, quia est sapientia de sapientia: ita tamen quod Pater & Filius sunt una sapientia & unum lumen: & licet Pater & Filius sint unus amor, sicut una sapientia, dicitur tamen Filius sapientia de sapientia, quia per modum intellectus procedit, non tamen consuetum est ipsum appellare amorem de amore: quia non emanat per modum voluntatis; & quia amans amat amore ab eo proredente: dato quod nullam rationem principij habeat amor in amante; non tamem est sapiens sapientia aliqua, nisi per eam aliquod esse habeat: cum Filius non sit sapientia Patris, quia det Patri, quod sit sapiens, sed quia de Patre sapientia procedit, non debemus concedere, quod Pater sit sapiens Filio. Et ad rationem Aug. cum dicitur quod Pater non est sapiens nisi habendo sapientiam quam genuit. Dicen dum quod multae sunt cause in inferendo, quae non sunt causae in essendo: & quia non potest intelligi quod Pater sit sapiens & intelligens secundum fundamenta fidei, nisi producat Verbum, inferre possumus quod si non produceret Verbum non esset sapiens: sed si Pater esset sapiens Filio, non solum inferre possemus, quod si non haberet Filium non esset sapiens sed etiam quod Pater haberet esse Filio, quod falsum est. Advertendum tamen quod rationem praetactam Aug. adducit & dicit eam esse aliorum non suam.

Ad 3. dicendum, quod Pater novit omnia in Filio; non tanquam ab eo cognitionem accipiens, sed quia in eo singula relucent: posset enim aliquis ea quae scit videre in libro, & ea quae cognoscit as¬ picere in speculo, & tunc nec a libro, nec a speculo cognitionem acciperet, & eis sapiens non esset.

Ad 4. dicendum, quod licet sit vna sapientia Patris & Filij essentialiter sumpta sicut una essentia; est tamen alia & alia hypostasis: & quia sapientia genita supponit pro hypostasi Filij: quia non est una hypostasis Patris & Filij: nec hypostasis Patris est sapiens, per hypostasim Filij, ergo Pater non est sapiens sapientia genita.

ARTICVLVS II. Vtrum Filius sit sapiens sapientia in genita?

SEcundo quaeritur: utrum Filius sit sa Spiens sapientia in genita?

Et videtur quod sic: quia illa sapientia quis est sapiens a qua habet quod sit sapiens, sed Filius habet a Patre, quod sit sapiens: sed cum Pater sit sapientia in genita, Filius est sapiens sapientia in genita.

Praeterea: arguit Aug. 7. de Trin. cap. 1. quod si Pater esset sapiens Filio sive sapientia genita: tunc Filius Patrem genuisset vel fecisset. Cum igitur Pater sive sapientia, in genita Filium genuerit, Filius erit sapiens sapientia in genita.

Praeterea: esse productum habet esse per suum principium productivum, ergo Filius est Patre vel per Patrem: sed ibi idem est sapere quod esse, ergo Filius est sapiens Patre vel per Patrem, sed Pater est sapientia, ingenita, ergo &c.

In contrarium est: quia sapientia, a qua quis denominatur sapiens, habet esse in eo per modum formae: cum denominatio sit a forma: licet una hypostasis non est in alia per modum formae, ergo Filius non est sapiens Patre vel sapientia in genita.

Vlterius quaeritur: utrum Filius sisapiens sapientia genita?

Et videtur quod non: quia Pater & Filius sunt unus sa¬ piens, ut potest haberi ab Aug. in pluribus locis, ergo eodem est sapiens Pater, quo & Filius, cum ipsorum sit una sapientia; sed Pater non est sapiens sapientia genita, ergo nec Filius.

Praeterea: sapientia, qua quis dicitur sapiens, vide¬¬ tur habere aliquarationem principij super eo, sed Filius non habet rationem principij super se ipso, ergo &c.

Praeterea: secundum Aug. 7. de Trinitate. cap. 2. "Dicitur Verbum, ac si dicatur nata sapientia", sed Verbum est nomen Personae, ergo & nata Persona hypostasim nominat, sed hy postasis non denominat, sed forma, ergo Filius non est sapiens sapientia, genita,

In contrarium est: quia quaelibet Persona est se ipsa sapiens, sicut se ipsa est Deus, sed cum Filius sit sapientia genita, igitur si est sapiens se ipso erit, sapiens sapientia genita.

RESOLVTIO. Filius est sapiens sapientia in genita, vel per sapientiam ingenitam, l per dicente habitudi¬ nem principij productivi: quia ab in¬ genita Patris sapientia habet Filius quod sit sapiens.

REspond. dicendum, quod hoc esse tale per hoc quadrupliciter quantum ad praesens intelligi potest. Primo si illud non sit tale; sed quia aliud est tale ideo tale dicitur: & sic dicimus princi¬ ia esse in genere per principiata: nam principia non sunt: in genere, sed quia rincipiata sunt in genere, & ipsa in genere esse dicuntur: sic etiam dicimus to tum, ut vinum & lagenam esse in lagena per partem ut per vinum: nam totum non est in lagena, sed solum vinum. Secundo hoc per hoc tale dicitur, si utrumque sit tale; sed unum diminute, & aliud perfecte: & sic dicimus omnia entia creata esse per Primum ens, & omnes veritates alias per primam veritatem: nam esse covenit Primo & creaturis, sed Primo competit perfecte & per essentiam; creaturis autem imperfecte & per participationem. Tertio potest intelligi: quando unum est forma alterius, secundum quem modum dicimus, quod anima non intelligit, sed homo per animam: ut habetur in primo de anima. Quarto hoc esse potest: quando aliquid habet ab alio quod sit tale, & sic omne productum in quantum productum est tale suo productivo.

Cum ergo quaeritur utrumi Filius sit sapiens sapientia in genita, vel per sapientiam in genitam? Si per denotat habitudinem secundum primum modum, est locutio falsa: quia tunc esset sensus, quod Filius non esset sapiens, sed diceret tur sapiens; quia est Pater sapiens: & quia absoluta sunt communia tribus, & prae¬ dicantur de qualibet Persona singulariter, & de omnibus non pluraliter: de nullo attributo concedere debemus quod conveniat uni Personae & non alijs, nisi prout convenit illi. Et hoc est quod Aug. 15. de Trin. cap. 18. ait: "No sic accipiendam esse Trinitatem quae Deus est" 1. Ut tanquam memoria sit omnium trium Pater, & intelligentia omnium trium Filius, & charitas omuium trium Spiritus Sanctus. Nulla enim Persona ibi intelligit sibi & alijs, ita quod aliae Personae non intelligant: quaelibet ergo Persona est sapiens, quaelibet sibi intelligit: quaelibet diligit: quae libet memoratur. Si vero per, denotet habitudinem quantum ad secundum modum: tunc enim est locutio falsa, esset enim sensus quod Pater saperet & Filius saperet, sed Pater saperet complete, Filius diminutem: propter quod ut Filius saperet, eo indigeret: istum autem falsum intellectum removet Ansel. Monolog. cap. 38. dicens: Cum in his tribus unus quisque singulus sit summa essentia: summa sapientia sit perfecta ut ipsa per se memor sit, & u telligat, & amet: necesse est ut nullus horu trii alio indigeat, aut ad memorandum, aut ad intelligendum, aut ad amandum. Singulus enim quisque est essentialiter & memoria & intelligentia & amor. Si vero secundum tertium modum, per, habitudinem denotet: sic etiam est. falsum quod dicitur: nam una, hypostasis non potest esse forma alterius: quia si sic esset, vel rediret positio Sabellij & esset confusio Personarum v, iquid hususcitaretur positio Arrij, & esset divisio substantiae. Nam cum simplex realiter a forma sua differre non possit, si una Persona esset forma alterius, vel Personae realiter nondifferent, quod Sabelliani dicunt: vel Personae essent composite, & cum propter simplicitatem earum sit una substantia non numerata in illis, si poneremus eas copositas, poneremus separationem substam tiae, quae sapit Arrianorumperfidiam. Sed si se cundum quartum modum, per, habitudinem denotat: sic est verum quod dicitur: nam secundum illum fensum omne quod producitur, secundum quod huiusmodi est tale suo productivo: & quia Filius a Patre producitur, & a Patre habet quod sit sapiens: cum Pater sit sapientia in genita, secundum hunc sensum Filius est sapiens sapientia in genita, & per hoc solvuntur omnia argumenta: quia argumenta prima arguunt Filium esse sapientem sapientia in genita, vel per in genitam sapientiam, prout, per, dicit habitudinem principij productivi, quod concedimus. Argumentum vero in con trarium negat Filium esse sapientem pehuiusmodi sapientiam, prout per, dicit habitudinem quasi principij formalis quod & nos negamus: cum una Persona non sit forma alterius. Et quod dicitur quidquid denominat habet rationem formae: non est verum accipiendo formam, ut hic de forma loquimur. Dici mus enim opus humanum, quod est ab homine, licet nec homo, nec humanita sit forma talis operis.

Ad illud autem quod ulterius quae aritur: utrum Filius sit sapiens per sapientiam genitam? Ad solutionem quaesiti oportet nos distinguere de, per, aliter quam prius: nam cum Filius sit sapientia genita, quaerere utrum Filius per talem sapientiam sit sapiens, est quaerere utrum per se sit sapiens? Oportet ergo nos distinguere de per se, ut appareat verita quaesiti: licet autem per se secundum unum modum distinguendi dicitur tot modis, quot dicitur causa, iuxta illud 5. Meta. cap. de perse: quod per se & causa aequalia sunt. Possumus tamen hos modos per se aliter distinguere, secundum quod etiam Philosophus distinguit, & reducere eos ad quatuor. Primo: ut per se dicat formam ut pars diffinitionis, vel diffinitio deidiffinito praedicatur. Secundo: ut dicat materiam & subiectum, secundum quod dicimus quod per se color est in superficie. Tertio: ut dicat privationem causae. Vnde 5. Meta. dicitur quod per se est, cuius non est causa alia. Quarto modo per se idem sonat quod solum & separatum: quae omnia ex 5. Meta. haberi possut. In Divinis autem si ibi non est forma, prout de forma loquitur Philosophus, quod Est altera pars compositi propter quod primus modus per se ibil proprie non existit, si non est ibi materia & subiectum: propter quod potest inde negari secundus. Rursum si non est ibi causa, propter quod de tertio modo ibi quaestio esse non potest: & si etiam non est ibi solitudo, ratione cum ius ibi quartus modus non videtur existe re; ponimus tamen in Divinis naturam & essentiam Vnde & primus modus ibi: aliquo modo salvari potest. Ponimus etiam ibi hypostasim & Personam: prop¬ ter quod secundus modus ibi locumn habet. Habet ibi esse principium & quod est ex principio, propter quod de tertio modo potest dubitari: habet ibi esse distintio: unde & quartus modus ibi adaptari potest. Vel si per solitudinem intelligere volumus per se esse, secundum quo modum Philosophus 1. Posteri,. tradens de per se, dicit individua per se esse: nam omnia alia sunt in primis, & destructis primis impossibile est aliquod aliorum remane, re. Sic accipiendo per se non est dubiu talem modum posse adaptari ad Divina: quia quaelibet Persona est ibi hypostatica & per se subsistens ut potest haberi a Damasc. um ergo quaeritur: utrum Filius sit sapiens per sapientiam genitam, sive per se: quia ipse est sapientia genita, si per, dicat habitudinem formae, ut alludamus primo modo, sic est sapiens per sapien tiam essentialem, quae proprie, nec est genita, nec ingenita. Est enim una essentialis sapientia omnium trium, qua omnes formaliter sapientes sunt. Si vero per se: dicat habitudinem ad hypostasim, sive ad suppositum & ad habetem formam, ut aliquo modo concordemus secundo modo, sic potest dici per se tale, quod habet in se formam quare sit tale. Et quia in hypostasi Filij, quae est sapientia genita, est natura quaedam & forma, per quam est sapiens: concedere debemus secundum hane habitudinem Filium per se vel per sapientiam genitam sapientem esse: sicut superficies per se colurata dicitur: quia in ipsa superficie est colot, ratione cuius colorata nominatur. Si vero per se dicat remotionem causae, ut extem damus causam ad omne id, quod habet rationem principij, sic Filius iton est sapiens sapientia geonita vel per se, si per se excludit omnem: rationem principiproductivi: habet i enim ab aliq: quod sit sapiens ut a Patre. Quartus vero mo¬ dus, & si ad Divina adaptari potest, ut dicit per se esse, sive non esse in alio, se cundum quem modum primae substant a per se sunt, ad praesentem: tamen quaestionem non est utilis: non enim quaerimus: utrum Filius vel sapientia genita habeat per se esse, sed utrum Filius sit sapiens sapientia genita vel per se:

Respond. ad arg. Ad 1. dicendum, quod una est sapientia, per quam Pater & Filius sunt sapientes formaliter, ut sa¬ pientia essentialiter sumpta, tamen est alia & alia hypostasis: & quia per se cum dicimus Filium per sapientiam genitam vel per se sapientem esse dicit habitudinem ad hypostasim: ideo non valet quo dicitur. Et ad formam arguendi cum argnitur: quod eodem est sapiens Pater & Filius: verum est si eodem stet pro forma, & pro natura: sed falsum est si stet pro hypostasi vel pro supposito, ut hic stat.

Ad secundum dicendum, quod ratio principij importata per, per non semper debet sumi secudum rem. sed aliquando sumitur secundum rationem: secundum quem modum dicimus, quod Deus est Deus per deitatem. quasi per formale principium: & tamen divinitas a Deo non est distincta realiter. Rursum notandum quod non semper quod dicitur sic per se, dicit habitudinem principij, sed sufficit quod in eo sit aliquid quod talem habitudinem dicit: nam ad hoc quod sit vera: musicus per se cantat, sufficit quod sit aliqua forma: in musico, quae sit principium talis actus: & ideo musicus cantat, est per se: homo cantat, est per accidens. Ad hoc igitur quod Filius sit sapiens per se, vel per sapientiam genitam, sufficit quod in eo secundum quod huiusmodisit natura aliqua, sive forma ratione cuius dicatur sapiens, licet illa forma, qua est sapiens ut sapientia, realiter a Filio esse distinctum non habeat.

Ad tertium dicendum, iverum esse, quod, per, non solum potestdicere habitudinem formae, sed ad hypostasim, ut patet per habita; quantumcumque tamen sapientia genita stet pro hyposta si, verum est quod Filius est sapiens sapientia genita. Et quod dicitur quod sola forma denominat, non est verum, nisi valde large accipiatur forma. Illud in contrarium concedimus.