Quaestio 2

ARTICVLVS I. Vtrum Filius procedat a Patre per mor dum artis:

AD 1. sic proceditur: videtur quod Filius procedat a Patre per modum artis: quia ea, quae procedunt per modum intellectus, videntur procedere ad modum artis, sed Filius procedit a Patre per modum intellectus: cum procedat ut verbum a mente secundum Aug. ergo &c.

Praeterea: ea, quae proScedunt per modum exemplaris, viden¬ tur procedere per modum artis, sed Filius procedit per modum exemplaris: cum procedat ut imago, iuxta illud 6. de Trin. cap. 2. Filius solus image Patris, quemadmodum & Filius, ergo &c

Praeterea: quod procedit ut ars, videtu procedere per modum artis, sed dicitur 6. de Trin. cap. 10. quod Filius est Ars quaedam sapientis Dei, ergo &c. In contrarium est: quia quod procedit per modum artis videtur esse artificiatum & factum, Filius non est huiusmodi, ergo &c.

Praeterea: quod procedit ab aliquo per modum artis non est idem in natura cum ipso; quia archifer non est eiusdem naturae cum arca, Pater est eiusdem naturae cum Filio, ergo &c.

Praeterea: Philosophus distinguit naturam, & artem esse duo principia diversa, ut potest patere ex 12. Meta. cum igitur Filius procedat per modum naturae, non procedet per modum artis.

RESOLVTIO. Filius procedit per modum artis, si hoc denoi tat procedere ut ars omnium: Si vero proceder¬ per modum artis denotat procedere tan¬ quam ab arte, per modum artis non procedit.

REspond. dicendum, quod omne opus naturae potest dici opus intelligentiae, & potissime intelligentiae Primae, scilicet Dei; comparantur enim omnia naturalia ad intellectum Primi, sicut artificialia ad intellectum artificis, & ideo Comm. in 12. Metaph. ostendit, quod ea, Quae generantur in istis inferioribus habent mensuras proprias ex moti¬ bus Stellarum; & ista mensura provenit ab ar te Divina intellectuali, & inde est, quod Ars imitatur naturam, ut scribitur 2. Phys. quia intellectus noster imitatur intellectum Divinum, cum sit eius imago, secundum quod vult Damasc. & Aug. ut ostenum fuit, cum tractavimus de imagine, & quia intellectus noster imitatur intellectum Divinum, oportet, quod ars. secundum quam procedunt artificialia ab intellectu nostro, imitetur naturam, per quam quasi per causam secundam procedunt naturalia ab intellectu Divino, & quia apti nati sumus devenirein cognitionem Dei per intellectum nostrum & per effectus, si volumus videre utrum aliqua Persona in Divinis procedat per modum artis, oportet nos videre quomodo se habet intellectus noster prout est principium operationum

Ad cuius evidentiam notandum, quod secundum Aug. 15. de Trin. cap. II. Hominis opera nulla sunt, quae non prius dicantur in corde: unde scriptum est initium omnis operis verbum. Igitur si aliqua opera facere volumus, oportet, quod primo ea mente concipiamus, & verbum conceptum sit quaedam ratio omnium fiedorum. Ita se habet suo modo in intellectu Divino, Deus enim genuit Verbum, in quo omnia fienda disposuit, & ideo Verbum Divinum est ratio omnium fiendorum, sicut verbum nostrum erat ratio omnium fiendorum a nobis, & hanc similitudinem ponit August. 15. de Trin. cap. praedicto dicens: Animadverctenda est in hoc aenigmate etiam ista Verbi Dei

similitudo, quod sicut de illo Verbo dictum est: omnia per ipsum facta sunt, Vbi Deus per Vnigenitum Verbum suum praedicatur universa

fecisse: ita hominis opera nulla sunt, quae non prius in corde dicantur: unde scriptum est initium omnis operis verbum, propter quod, & Verbum Divinum 83. quaest. q. 63. Operativa potentia nuncupatur. Patet igitur: D quia Verbum est operativa potentia fiedorum, & ratio quare singula fiant: & quia omnia facta a Deo, comparantur ut artificialia ad artificem, ut ostensum est, cum ats sit ratio artificialium, Verbum Divinum erit ars Patris. Bene igitur dictum est 6. de Trin. cap. 10. quod Verbum perfectum, cui non deest aliquid, est ars quaedam omnipotentis, acque sapientis Dei, plena omnium rationum viuentium. Viso quod Filius Dei est ratio omnium producto¬ rum a Deo, non potest diciartificiatu, quia tunc esset ratio producendi se iplum; sed solum meretur nomen artis. Et ideo cum quaeritur, utrum procedat per modum artis? Si hoc, quod dico artis, construitur in habitudine denotante principium, sicut dicimus aliqua procedere per modum naturae, quia natura est ratio, quare illa procedunt, sic est locutio falsa: quia est sensus, quod ars ut sic ratio quareFilius procedat, & tunc esset artificiatum, & esset ratio producendi se ipsum: cum sit ars, qua producuntur omnia producta per modum artis. Si autem hoc, quod dico artis non denotet ibi habitudinem principij; sed construitur in vi declarationis essentiae vel naturae, sive naturalis originis: vel melius non est ibi constructio transitiva, sed appositiva; sicut cum dicitur creatura salis, id est, creatura quae est sal, sic est nota, quia tunc est sensus, procedit per modum artis, hoc est, procedit ut urs: sicut si diceretur, iste agit per modum hominis: quia agit ut homo: ita Filius procedit per modum artis: quia ut ars.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod Filius procedit per modum intellectus: quia procedit ut ars, non ut artificiatum. Et per hoc patet solutio ad 2. & 3. quia hoc concludebant. Argumenta in contrarium probabant Filium non procedere per modum artis, prout artis construitur in habitudine designante rationem principij: & quia sic procedit artificiatum, Filius non procedit er modum artis. Et sic omnia argumeta patent, quae suis vijs procedebant.

ARTICVLVS II. Vtrum Pater genuerit Filium voluntate?

SEcundo quaeritur: utrum Pater geQnuerit Filium voluntate?

Et videtur quod sic: quia illud dicitur aliquis facere voluntate, quod facit volens, sed Pater genuit Filium volens: quia si generaret nolens, miser esset, & invidus, ergo &c. Praeterea: semper involuntarium est con¬ tristans: quia secundum Anselmum intantum aliquid est contristans, inquan tum est contra voluntare, sed in Deo ni hil est contristans, ergo &c.

Praeterea: quae aliquis facit involuntarie, facit coactus, in Deo non est coactio, ergo &c.

In contrarium est Aug. ad Orosium qui dicit Patrem genuisse Filium, nec voluntate, nec necessitate.

Praeterea: quod procedit ut natum, non procedit voluntate sed natura; Filius procedit at natus, ergo, &c.

RESOLVTIO. Deus non gennit Filium voluntate, prout, gen rare voluntate denotat habitudinem principi: si vero designat complacentiam quamdam voluntate generare: in hoc sensu conce¬ ditur, quod Pater voluntate compla cet, cum Filium natura gignit.

REspondeo dicendum, quod, sicut Rhabitum est, pluralitati attributo rum competit pluralitas habitudinis, quae non confunditur unitate rei correspondente omnibus attributis: nam licet sit una res natura, & voluntas; aliqua tamen habitudo competit naturae, qua non competit voluntati: & ideo cum quaeritur utrum Pater genuerit Filium voluntate? Nihil est aliud quaerere, quam & voluntatem habere respectum, sive habitudinem ad actum generationis. Comparari autem voluntatem ad generationem, sive habere habitudinem ad ipsam, potest esse dupliciter. Vel directe, ita quod ipsa voluntas secundum suam, rationem sumpta habeat habitudinem ad eam. Vel indirecte, inquantum implicat aliquid, quod habet habitudinem ad ipsam generationem. Indirecte autem non potest, nisi sumatur in concre to: dictum est enim quod quando abstracta praedicantur, est praedicatio per identitatem, non formaliter, vel per implicationem. Et ideo licet natura directe comparetur ad generare, ut habitum est, & voluntas praedicetur de natura, non communicatur voluntatietiam indirecte huiusmodi habitudo: sed talis comunicatio invenitur in concretis. Et secundum istum modum non concedimus, quod Pater voluntate genuerit, qd ¬ bonitate; sed quod bonus, sapiens, vo¬ lens genuit, accipiendo huiusmodi attriputa in concretis, ut Magister tangit in littera, secundum quam acceptionem implicant se adinvicem, & comunicant sibi habitudines. Si autem consideramus voluntatem secudum directam habitudinem ad actum generationis, ita quod non ex eo quod implicat aliquod attributum, respiciat talem actum, sed per se directe comparetur ad ipsam, tunc distinguendum est: quia huiusmodi habitudo vel potest dicere rationem principij, vel complecentiam quadam.

Si autem dicat rationem principij voluntas respectu generationis Filij Hoc potest intelligi tripliciter. Vnomo do quod sit accedens. Alio modo quod sit antecedens. Tertio modo quod sit coaeva. Nullum istorum modorum ponere possumus. Nam secundum primum modum incidimus in errorem Eunomij, qui secundum quod narrat Aug. 15. de Trin. cap. 20. cum non potuisset intelligere, nec credere voluisset, Vnige nitum Dei Verbim,. Filium Dei esse natura, noc est, de substantia Patris genitum.. Filium dixit voluntatis Dei, accidentem scilicet Deo volens aesserere voluntatem, sed si hoc esset quod accideret aliqua nova voluntas Deo, Deus esset mutabilis, quod idem Aug. improbat ibidem per hoc quod consilium Dei mant in aeternum: Et quia vo luntas eius est immutabilis. Si autem poneremus secundum modum, quod voluntas esset antecedens, incidemus in errorem Arrij: nam quae voluntate antecedente a Deo procedunt, creata sunt, & eiusdem naturae cum Deo non sunt: unde Damasc. lib. 1. cap. 8. ait: Creatio in Deo, cum voluntate proficiscatur, Deo profecto coaeterna non est. Hunc errorem allidens Aug. 6. de Trin. in principio, ubi contra Arrianos disputat, dicit Filium Dei procedere a Patre naturaliter sicut splendor ab igne, non scilicet voluntate antecedente. Nec etiam tertium modum ponere possumus: quia tunc aliquo modo incideremus in positionem Sabellij, qui posuit confusionem Personarum: quia sic Filius non distingueretur a Spiritu Sanctos nam voluntate Spiritus Sactus sic procedere dicitur, & hoc respicies Aug. 15. deTrin. 20. cap. ait: voluntas Dei si proprie. dicenda est aliqua in Trinitate Persona magis hoc nomen Spiritui Sancto competit. Cum igitur secundum unum modum proce¬ dendi non sit, nisi una Persona in Divinis (ut aliquo modo ostensum est, & magis in sequentibus ostendetur) si procederet Filius eo modo, quo procedit Spiritus Sanctus, non distingueretur Filius ab eo, & esset confusio Personarum: & ideo si hoc quod dico, voluntate, oportet denotare habitudinem principij, non genuit Pater Filium voluntate, sed natura. Si autem hoc designat complacentiam quamdam, sic verum est; quia Verbum Dei est Filius Dei dilectus, in quo ibi complacuit: qui sensus datur intelligi in responsione facta Haeretico a Catholico, quam narrat, & commendat Aug. in quaestionibus ad Orosium, & 15. de Trin. cap. 20. Cum enim a Catholico quaesitum fuisset utrum voluntate genuisset Deus Filium, vel non? Vt si Catholicus diceret, quod non voluntate concluderet Haereticus, quod Deus miser esset, qui aliquid nolens fecit: si vo luntate, non igitur natura Filius est. Et ipse respondit quaerendo utrum Deus sit Deus voluntate, vel non? Per quam questionem quidquid volebat concludereHaereticus contra Catholicum; contra Haereticum concludebatur. Ex quo intelligere possumus, quod sicut Deus natura Deus est, tamen complacet sibi in eo quod Deus est: sic Deus Filium na tura genuit, sibi tamen complacet in gignendo,

Resp. ad arg. Ad 1. dicendum, quod non valet: genuit volens: ergo genuit voluntate: quia in concretis est communicatio habitudinum, quae non est in abstractis. Vel dicere possumus, quod genuit voluntate, prout voluntate dicit complacentiam, non prout dicit habi tudinem principij.

Ad 2. dicendum, quod involuntarium est contristans inquantum involuntarium contra placitum est, & sic generatio Filij non fuit involuntaria Patri: immo fuit, & est eiD grata, & placita. Vel possumus diceret quod non valet: nativitas Filij non habuit esse a Patre voluntate, ergo Deus involuntarie genuit. Nam Magister concedit, quod nec volens, nec nolens genuit. Et per hoc patet solutio ad 3. quia Deus non involuntarie genuit Argumenta in contrarium non concludunt: quia Pater non genuit Filium voluntate, prout voluntas dicit habitudinem principij.

ARTICVLVS III. Vtrum fit vera, Deus non generat, cum ista sit vera, Deus generat?

SErtio quaeritur: cum ista sit vera, Deus generat, utrum ista possit concedi, Deus non generat?

Et videtur quod sic: quia Deus non magis supponit pro Patre, quam pro Filio; sed ista est vera Deus generat, quia Pater generat, ergo ista est vera, Deus non generat: quia Filius non generat.

Praeterea: non generare convenit essentiae: quia secundum Mag. essentia nec gignit, nec gignitur, nec procedit. Cum igitur Deus sit terminus essentialis, magis erit vera ista, Deus non generat, quam Deus generat. Praeterea: sicut concedimus, quod Deus generat, ita concedimus, quod Deus gig. nitur: sed sicut proprium est Filij, quod gignatur, ita videtur per se competere ei, quod non gignat, ergo qua ratione verificatur de Deo gignitur, pari ratione debemus concedere, quod non gignat.

In contrarium est: quia de eodem non verificatur affirmatio, & negatio: sed cum unus sit Deus, & de Deo verificetur quod gignat, de eo non verificabitur, quod non gignat.

Praeterea: si istae duae verificantur, homo currit, & homo non currit, hoc non est, nisi quia non est idem homo currens, & non currens. Cum ergo non sit dare alium, & alium Deum, ista erit falsa, Deus non generat.

RESOLVTIO. Ista non est propria: Deus non generat etiam sumpto in concreto, & pro supposito Deus: cum ab omnibus suppositis non removeatur generatio.

REspondeo dicendum, quod quidam istam concedunt simpliciter, Deus non generat, propter rationem tactam, Quia ex quo verificatur, Deus genera pro Patre; verificabitur, Deus non generat pro Filio. Sed si sic dicimus, videmus ponere plures Deos: quia Deus semper stat pro essentia, nisi trahatur per aliquam proprietatem ad supponendum proPersona, ut si dicam, Deus generat: nam ratione huius proprietatis generat, Deus stat pro Persona Patris. Negatio autem mullam proprietatem distinctam importat, & ita cum dico, Deus non generat, non trahitur ad supponendum proaliqua Persona distincia: & est ratio: quia secundum quod alicui competit esse, vel agere, sive pati; sic ei competit supponere: nam in omni verbo intelliigitur esse, & omne verbum actionem, vel passionem dicit: & ideo quia quaelibet natura creata non est suum esse, nec est cui attribuitur agere sive pati, in talibus terminus in concreto sumptus per se & primo & directe supponit pro supposito. Si autem stat pro natura, hoc est exadiuncto, ut dicendo animal est, intelliigitur de supposito animalis; sed si dicitur animal est genus, ratione huius adiuncti stat pro natura. In Divinis est econtrario: quia cum hoc nomen, Deus, significet essentiam, & essentia sit suum esse, & non acquirat esse ex eo quod in supposito est, per se & primo supponit pro natura. Si autem stabit pro supposito, hoc non est nisi ex adiuncto, ut dicendo, Deus generat, vel spirat Concedere autem quod absque adiuncto stet pro Persona est concedere, quod natura Divina non sit suum esse: & si non est suum esse, plurificaturiu pluribus suppositis; & sic, cum ponamusplura supposita Divina ponimo plures Deos.

Et ideo alij aliter dicunt, quod cum dico, Deus non generatIy Deus stat pro natura, cum non trahatur per proprietatem ad standum pro Persona, ideo licet aliqua Persona in Divinis non generet, tamen ista negatur, Deus non generat: quia tunc videretur, quod generare repugnaret naturae Divinae, pro qua supponit ibi Deus, sed si adderetur ei aliqua proprietas, ratione cuius Deus supponeret pro Persona Filij, tunc esset vera, utputa Deus genitus non generat. Sed isti peius dicunt, quam primi: quia si propter hoc negaretur ista, Deus non generat quia ly Deus stat pro natura, & sic videretur, quod naturae Divinae repugnaret generatio: multo magis debere negariista, Divinitas non generat, cum per eam magis expresse Divina natura indicetur; que tamen non negatur.

Et propter hoc dicendum est aliter, quod ista non est propria, Deus non generat, non propter hoc, quia Deus stat ibi pro natura; sed quia stat ibi pro supposito indistincte.

Ad cuius evidentiam sciendum, quod negatio est in eodem genere cum affirmatione: unde non generare est in genere relationis, sicut generare, ut ostendit Aug. 5. de Trin. cap. 7. per totum, & quia referri proprie est suppositorum Ad hoc cum dicitur Deus non generat VDeus, potissime cum sumatur in concreto (quia si sumeretur in abstracto secus esset) stabit pro supposito: tamer quia negatio non dicit distinctam rela tionem directe, & quia in non generare non assignatur proprietas alicuius Personae, cum dico, Deus non generat, ib Deus non stabit pro aliqua Persona distincta: cum igitur unum sit esse, & una natura omnium Personarum, ratione unitatis esse & naturae, si Deus stat prosupposito, nisi trahatur ut distinctem ster pro aliquo, stabit pro omnibus: & quia non generare non removetur a quolibet supposito Divino, non est propria ista, Deus non generat. Et ideo licet concedatur homo non generat, si aliquod suppositum humanum non generat, etiam dato, quod aliquod suppositum gene ret, propter hoc, quod homo per se, & directe supponit pro supposito; non tamen debet concedi, Deus non generat nisi generare removeretur a quolibet Divino supposito.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod non ita trahitur Deus ad sut ponendum pro Filio per negationem additam, cum negatio non ponit aliquid distincte; sicut trahitur per proprietatem affirmativam, ut per generat, ad standum pro Patre.

Ad 2. dicendum, quod licet Deus significet essentiam, ibi tame supponit pro supposito, ut patuit.

Ad 3. dicendum, quod non ita importatur proprietas per non generat, sicut per gignitur: & ideo licet per istam proprietatem, genitus, stet pro Filio, dicen do, Deus genitus; non tamen oportet quod stet pro supposito Filij, cum ad ditur ei negatio dicendo, Deus non generat.