Quaestio 1

ARTICVLVS I. Vtrum generatio Filij sit prior processione Spiritus Sancti?

AD primum sic proceditur. Videtur, quod generatio sit prior processione: quia Filius procedit per modum intellectus: Spiritus Sanctus emanat per modum amoris. Sed cognitio praecedit amorem, ut innuit Aug. 10. de Trin. cap. 1. qui vult, quod rem ignotam amare non possumus, ergo. &c.

Praeterea: Filius procedit per modum naturae, Spiritus Sanctus per modum voluntatis, sed emanatio per modum na turae est prior alijs emanationibus, ergo &c.

Praeterea: sicut se habet procedens ad procedens, sic se habet processio ad processionem; sed Filius est principium Spiritus Sancti, ut vult August 5. de Trinit, cap. 14. ergo generatio quae est processio Filij habet rationem principij respectu processionis Spiritus Sancti: sed principium videtur importare prioritatatem, ergo &c.

Praeterea: arguit Mag. in littera in persona haereticorum: Spiritus Sanctus, vel procedit nato Filio, vel non nato? Non est dicendum quod non nato: quia tunc Spiritus Sanctus esset prior Filio, & sic voluntas sapientiam praeiret, quod est contra Aug. in quaestionibus ad Orosium, ergo procedit nato Filio: prius ergo Filius natus est, quam Spiritus Sanctus procedat. Sed si hoc est, generatio est prior processione, ergo &c.

In contrarium est: quia secundum Aug. 9. de Trin. cap. vlt. Partum mentis antecedit appetitus; sed Filius est partus mentis: cum procedat ut verbum; Spiritus S. procedit per modum appetitus: quia ut amor, ergo processio amoris spirati antecedit emanationem Verbi.

Praeterea: in Trinitate non est prius nec posterius, ut habetur in symbolo, ergo &c.

RESOLVTIO. Qeneratio Filij non est prior processione Spiri¬ tus Sancti, nisi solum secundum nostrum modum intel¬ ligendi.

REspond. dicendum, quod secun¬ dum Boetium in libr. de Trinit. in Divinis sunt duo praedicamenta, substantia & relatio. Si ergo volumus accipere prioritatem, vel posterioritatem, in eis, vel hoc erit quantum ad substam tiam, vel quantum ad relationem: quantum ad substantiam planum est, quod non est ibi prioritas: quia quantum ad hoc omnia sunt ibi unum, & non est ibi distinctio. Sed utrum quantum ad relata, secundum quae ibi distinctionem invenimus, sit ibi prioritas aliqua, est declarandum. Propter quod advertendum quosdam sic dicere: quod relativa suntsimul natura, & inhuiusmodi non potest inveniri prioritas, ergo in Divinis etiam secundum relationem non erit ibi prioritas nisi secundum modum intel igendi, inquantum volumus loqui de his, quae sunt in Divinis secundum ea, quae increaturis videmus. Sed ista responsio videtur sibi contradicere: quia si de Divinis quantum ad relationem volumus loqui secundum ea, quae reperimus in creaturis, cum in rebus creatis relativa sint simul natura, etia quantum ad modum intelligendi, ibi prius, & posterius esse non poterit: ideo ista responsio vel non est vera, vel est insufficiens.

Vt ergo pateat veritas. Notandum quod relatio duplex est, disparata, & opposita: similis autem, & si est eam dare, non est ad propositum: quia tales relationes in Divinis plurificari non possunt. Cum ergo dicitur quod relativa sunt simul natura: intelligendum est de relationibus oppositis non de disparatis. Nam ex hoc aliqua sunt simul natura vel naturali intelligentia: quia unum absque alio intelligi non valet: & quia esse relativorum est ad aliud se habere, non potest intelligi unum rela¬ tivum sineseo ad quod dicitur; & quia illud non est relativum quodlibet, sed oppositum solum, opposita relativa, sunt simul natura. Ideo si generatio haberet oppositionem ad spirationem, tunc haberet locum ratio tacta, quod non esset ibi prioritas quantum ad relationem. Sed cum huiusmodi relationes non sint oppositae; sed disparatae: oportet nos aliter incedere. Dicamus ergo quod huiusmodi relationes disparatae prout habent esse in creaturis, est ibi prioritas & posterioritas; sed prout habent esse in Divinis non. Et est ratio: quia in relationibus disparatis si quaerimus prioritatem & posterioritatem, hoc non est nisi ratione eorum, in quibus sunt, quae habent esse prius, & posterius. Habitum est enim quod relativum a relativo quantum ad relationem secundum rationem quidditatis non distinguitur nisi ab opposito, sed si per relationem disparatam ab alio distinguitur, hoc est, secundum esse relationis: sed secundum quod inter aliqua distinctionem ponimus, sic ibi prioritatem & posterioritatem, quaerimus: & quia vere in Divinis secundum relationes disparatas distinctionem non ponimus; sed solum in creaturis: secundum rei veritatem, & quantum ad huiusmodi relationes ibi prioritas esse non poterit.

Dicamus ergo quod quia in Divinis non est prioritas quantum ad absoluta: quia secundum talia omnia sunt, ibi unum: cum omnia huiusmodi transeant in substantiam. Nec quantum ad relationes similes, quia tales ibi plurificari non possunt. Nec quantum ad opositas: quia secundum se talia sunt simul natura, vel naturali intelligentia, Nec quantum ad disparatas: quia in Divinis talia realiter non distinguunt. Non ergo generatio Filij erit prior spiratione Spiritus Sancti, ut patet per habita: unde Aug. 15. de Trinitat, cap. 26. voens ostendere generationem Filij non praecedere processionem Spiritus Sancti ait: quod licet in nobis sit prioritas, & posterioritas quantum ad appetitum, & cognitionem; ibi tamen ista priorias, & posterioritas Quaeri non possunt, ubi nihil ex tempore inchoatur, ut consequenti perficiatur in tempore. Qua propter qui potest intelligere sine tempore generationem Filij de Pa¬ tre, intelligat sine tempore processionem Spiritus Sancti de utroque: & subdit: sed aulla ibi tempora cogitentur, quae habent prius, & posterius: quia omnino nulla ibi sunt. Vult enim omnem prioritatem, & posterioritatem, realiter loquendo, a Divinis removere.

Tamen propter argumenta notandum, quod licet non sit ibi prioritas, & posterioritas secundum rei veritatem; est tamen ibi secundum intelligendi modum, quod dupliciter esse potet. Primo quia Divina inteligimus per creaturas, & quia relationes dispa¬ ratae in creaturis habent prioritatem, & posterioritatem, secundum nostrum mo dum intelligendi ibi prius & posterius ponimus. 2. quia licet relationes disparate in Divinis non dissinguant realiter; secundum modum intelligendi distinguunt: & ideo quantum ad modum intelligendi inter tala prioritas & posterioritas reservari potest: nam & inter ipla attributa, quae sola ratione distinguuntur, talis prioritas reservatur.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod licet cognitio in creaturis praecedat appetitum; in Divinis tamen secundum rei veritatem hoc esse non potest, cum ibi sapere sit idem quod velle: & ideo realiter ibi prioritas esse non poterit; sed solum secundum modum intelligendi. Et per hoc patet solutio ad secundum: quia natura & voluntas in Divinis non differunt, ut in rebus creatis.

Ad 3. dicendum, quod si concedatur generationem Filij esse principium processionis Spiritus Sancti, non habet intentum: quia ibi sumitur ratio principij absque prioritate, ut supra patuit, & infra patebit.

Ad 4. dicendum, quod illa obiectio procedit ex falsa imaginatione, ut patuit in sententiando.

Ad illud in contrarium, quod partum mentis antecedit appetitus. Dicendum, quod hic intelligendum est in his, quae prius incomplete cognoscunt, & podea complete: quia tunc amor incompletus cognitionem completam, praecedit: in Deo autem non est sic, ubi propter perfectionem cognitionis non ponitur cogitatio, sed Verbum. Aliud in contrarium concedatur.

ARTICVLVS II. Vtrum Spiritus Sanctus prius procedat a Patre, quam a Filio?

SEcundo quaeritur: utrum Spiritus & Sanctus prius procedat a Patre, quam a Filio?

Et videtur quod sic: quia semper illud est prius, in quo est status; sed spiritus Sanctus procedit a Patre & Filio, Filius a Patre, Pater a nullo: ergo in Patre est status; sed quando aliquid competit duobus, in quorum uno est status, non in alio, prius competit ei, in quo status est, igitur spirare prius competit Patri.

Praeterea: secundum Philos. in 1. Post. Idem dicitur primum, & principium: sed cum Pater sit principium cilij, & quidquid competit Filio, competit ei, ut est a principio, quod est Pater, sequitur, quod illud prius Patri competat.

Praeterea: vult Phil. in 1 Phys. quod aedificator aedificat, ista est propria: quia est in eo quod tale, ergo illae propositiones dicuntur propriae, in quibus praedicata subiectis conveniunt in eo quod talia; sed secundum Hiero. in expositione Catholicae Fidei Nicent Symboli, Spiritus Sanctus procedit a Patre proprie, ut habetur in littera, ergo procedit a Patre in eo quod tale, cum rocedat ab eo proprie; sed idem est esse primo, quod esse tale in eo quod tale, ergo Pater spirat primo, quod est, intentum.

Praeterea: vult Aug. 15. de Trin. cap. 26. quod Filius procedat a Patre principaliter, sed hoc est procedere primo, ergo &c.

In contrarium est August. eodem lib. & capitulo, qui vult in spiratione Spiritus Sancti non esse prius, & posterius, ergo &c.

Praeterea: in una eadem actione & simplici non potest esse prius & posterius: cum variabilitas unitati & simplicitati repugnet; sed una, & eadem simplici spiratione procedit Spiritus Sanctus a Patre & Fisio, cum ipse sit simplex & unus, ergo &c.

RESOLVTIO. Spiritus Sanctus non prius procedit a Patre, quam a Filio.

REspond. dicendum, quod si posRsumus in aliquibus salvare distin¬ ctionem absque prioritate, & posterioritate; non tamen est possibile alicubi esse prius, & posterius sine distinctione, ideo secudum quod distinctionem in Divinis ponimus, sic ibi quaeratur prius, & posterius. Divina autem non distinguuntur nisi per relata, ut pluries dictum est. Ideo videndum est quomodo reperitur prioritas in relationibus creaturarum, & deinde poterimus ibi reperta ad Divina transferre secundum quod raticinon repugnat. Relationum autem tria sunt genera, ut tactum est: quia quaedam sunt similes, quaedam disparatae, & quaedam oppositae. Inter has autem solum oppositae sunt simul natura, vel naatur ali intelligentia: quia solum opposita relativa sunt, quorum unum sine galio non potest intelligi, cum unum sit alterius diffinitivum. Inter alia potest esse prioritas; quia unum non est de intellectu alterius, & ideo relativa disparata, & similia comparari possunt; secundum prius, & posterius; aliter tamen, & aliter. Quia inter similia non potest inveniri per se prioritas; cum in¬ ter ea, quae sunt eiusdem speciei, non sit essentialis ordo; per accidens tamen potest: quia videmus unum filium priorem alio; sed hoc est per accidens quia accidit isti filio alium praecedere; quia inter disparata potest esse ordo & per se, ut relationes, quae sumuntur ex ordine coniugum ad se invicem, ut exordine viri ad uxorem, vel e converso; per se videntur praecedere relatio nes inter parentes, & filios.

Viso quod relationes oppositae sunt, simul natura; disparatae inter se habere possunt prioritatem ad invicem quodanmodo per se; similes autem se ipsis priores sunt solum per accidens. Si haec ad ad Divina transferre volumus, translatio secundum relationes similes ibi non habebit locum, cum huiusmodi in Divinis plurificari non possint. Disparatae pautem, & oppositae ibi plurificantur; non tamen secundum eas ibi secundum rem rioritas, & posterioritas esse potest; licet in creaturis possit modo quo dictum est. Et ratio est: quia relationes disparatae in creaturis distinguunt realiter, non praesupposita distinctione per relationes oppositas: & quia per se taes relationes in creaturis distinguunt, secundum eas in. rebus creatis attendi poterit prioritas, & posterioritas. In Divinis autem quia disparata relatio non distin guit realiter nisi simul cum disparata sit relatio opposita, realiter loquendo in Divinis, relationes disparatae non facient ordinem, nisi ut opposite faciunt: & quia secundum relationes oppositas inter relativa, attenditur ordo absque prioritate, cum huiusmodi relationes sint simul natura, secundum disparatas etiam in Divinis realiter prioritas esse non poterit; tamen secundum modum intelligendi quantum ad huiusmodi reationes nihil prohibet ibi prioritatem, esse: nam cum Divina intelligamus; ecundum ea, quae in creaturis aspicimus; cum in creaturis sit prioritas quantum ad relationes disparatas, quantum ad huiusmodi relationes in Divinis secundum nostrum modum intelligendi prioritas esse poterit.

Ex hoc autem apparet, quod licet quando comparamus duas Personas ad invicem, quae distinguuntur relationibus oppositis & disparatis, possit secundum modum intelligendi aliquid prius competere uni, quam alij, non rationem relationum oppositarum, sed disparatarum: sicut quia Filius distinguitur a Spiritu Sancto relatione opposita & disparata, dicimus generationem Filij secundum modum intelligendi praecedere processionem Spiritus Sancti: quia ex eo quod Filius gignitur, habet relationem disparatam ad ipsum, qui procedit tamen quando duas tales Peronas in Divinis ad se invicem comparamus, quae solum relationibus oppositis distinguuntur, cum relatio opposita nec secundum tem, nec secundum modum intelligendi compatiatur secum rioritatem, secundum quod huiusmodi: cum non quaeramus prioritatem, nisi propter distinctionem inter tales Personas: proprie nec secundum re, nec secundum intellectum prioritas esse poterit. Nihil ergo uni poterit competere prius, quod alteri competat per posterius, & secundum modum intelligendi, & quia Pater, & Filius solum ecundum relationes oppositas distinguantur, & non secundum disparatas iuxta illud Aug. 15. de Trin. cap. 14. Verbum ergo Dei Patris, vnigenitus Filius per omnia Patri similis & aequalis::: est hoc omnino, quod Pater; non tamen Pater: quia iste Filius, ille Pater. Nec spirare nec aliquid aliud, quod competit Patri & Filio, competet prius uni, quam alij etiam secundum modum intelligendi: cum inter eos non cadat relatio disparata. Patet ergo Patrem non spirare prius Filio. Ad hanc autem veritatem concludendam valet Anselmi via: quia cum Pater, & Filius non spirent in eo quod plures, sed in eo quod unum, & aeternaliter: cum prioritas & posterioritas temporalitatem & distinctionem importare videantur, Spiritus Sanctus non prius procedet a Patre quam a Filio: cum procedat ab eis aeternaliter, & prout habent esse unum, &c.

Respond. ad arg. Ad 1. ddm, quod ista propositio veritatem habet, si illud, in quo est status secundum quod huius, habet distinctam virtutem ab alijs, & competit eis agere non in eo: quod unum: sed Pater, & Filius habent unam virtutem spirativam, & spirant in eo quod unum.

Ad 2. dicendum, quod licet in creaturis idem sit primum, & principium; in Divinis tamen est principium absque prioritate, ut supra patuit, & infra patebit.

Ad 3. & 4. dicendum, quod Spiritus Sanctus non dicitur procedere a Patre proprie & principaliter, eo quod prius procedat a Patre, quam a Filio; sed quia quod proucedat a Patre, Pater non habet ab. aliquo: quod procedat a Filio, Filius habet a Patre: ideo licet non primo procedat a Patre, tamen ut procedit a Patre habet aliquam similitudinem cum primo secundum diffinitionem datam a Phil. de primo in Poste. 1. dicente: Cui primo ei alteri per ipsum, non ipsi per alterum. Est ergo ibi principaliter, & proprie absque prioritate, ut Mag. exponit in littera.