Quaestio 1

ARTICVLVS I Vtrum in Deo sit potentia generandi:

AD primum sic proceditur. Videtur quod in Deo non sit potentia generandi: quia, quae imperfectionem dicunt, in Deo poni non debent, sed potentia videtur dicere imperfectionem: cum oppositum potemiae, scilicet, actus dicat complementum & endelechiam, ergo &c.

Praeterea: ubicumque est potentia, ibi est actus: quia si esset dare potentiam sine actu, esset dare medium inter ens & nihil; ut potest haberi per commentum 1. Phys. sed ubi est dare potentiam & actum, ibi est dare compositionem; in Deo nulla compositio, ergo &c.

Praeterea: ista potentia vel est activa vel passiva? Passiva non quia in Deo non cadit passio. Nec activa: quia ut dicitur 5. Metaph. potentia activa est principium transmuratio nis in aliud, secundum quod aliud. Pater autem, cum generat Filium, non se habet ut principium transmutationis, nec conparatur ad ipsum Filium ut ad aliud: sed solum ut ad alium, non igitur erit in eo potentia generandi quocumquemodo sumpta.

Praeterea: sicut se habet primus actus ad primam materiam; ita se habet potentia ad primum motorem: sed Materia prima est potentia pura, ut potest haberi ex Phiti Meta, in qua nullus est actus, ergo Deus erit actus purus, in quo nulla potentia.

In contrarium est Magister in littera, qui dicit in Divinis esse potentiam gene tandi.

Praeterea: secundum Phil. Quidquid agit potest agere, ergo quidquid generat potest generare, sed secundum Aug. 7. de Trinit, cap. 1. Sic se habet potentia ad posse, ut essentia ad esse, & sapientia ad saperes sed non dicitur aliquid esse nisi per essentiam, nec sapere nisi per sapientiam, ergo nec posse nisi per potentiam: habet igitur Deus Pater in se potentiam generandi.

RESOLVTIO. Iu Deo Patre est proprie potentia generandi.

REspondeo dicendum, quod si voDlumus bene iudicare de aliquo, oportet nos videre respectu cuius illud principaliter sumatur: quia sic accipiemus illud, quod est per se, & dimittemus illud, quod est per accidens, de quo nihil curae est arti. Et ideo notandum, quod potentia per se & primo respicit actum: & ideo per prius dicitur poten¬ tia de activa, quam de passiva, ut potest haberi ex 5. Metaph. in istis autem inferioribus videmus potentiam dupliciter respicere actum. Primo quia est principium receptivum actus sive endeechiae, sicut materia. Secundo quia es principium actionis ut forma: & licet forma non agat, & materia non patiatur: tamen quaelibet illarum habet rationem principij, cum compositum agat per formam & patiatur per mate riam, & ita semper potentia est eadem cum essentia; nam potentia receptiva est eadem cum essentia materiae, accipie do materiam large ad omne potentiale potentia activa est idem cum essentia formae, accipiendo formam tam prosubstantiali, quam pro accidentali: quia utraque potentia dici potest, ut hic de potentia loquimur. Est enim potentia potissime in agentibus univoce: quia propter generationem & actionem univocam sermonem suscepimus, in quo i neratione accidentium, ubi secundum accidens similitudo attenditur, potentiae

generandi est accidens: in productio e ne vero substantiarum, ubi est secundum substantiam similitudo, potentia huiusmodi est ipsa natura, vel substan tialis forma:aliter tamen & aliter forma substantialis & accidentalis habet ratio nem potentiae vel principiij, cuius virtute sit veneratio: quia accidentalis est immediatum tale principium; substantialis vero mediatum: nam nisi natura ignis adderetur calor, mediante quo disponeretur & alteraretur materia, non posset ignis sibi simile producere. Quod & si propter hoc aliquis vellet arguere ipsum calorem in igne, mediante quo fit generatio, debere dici potentiam genetandi, & non naturam. Dicendum esset, quod si generatio accipiatur ut est motus, quia isto modo includit alterationem, secundum quam est assimilatio in accidente, concedendum esset talem potentiam calorem esse. Sed si ipsa introductio formae substantialis vel ipsa mutatio generatio dicatur, cum secundum hoc solum fiat assimilatio in substantia, ipsa natura rei talis potentia dici debet, non obstante quod mediante aliquo accidente hoc efficit: sicut ipsa ars, cui artificibilia similantur, dicitur potentia producendi artificiata, licet hoc efsiciat mediantibus instrumentis Ex quo apparet, quod non dicitur natura potentia generandi: quia form accidentalis sibi addita agit in virture eius: quia isto modo anima diceretu potentia sentiendi: cum talis potentiexeat in actum virtute animae. Sed nominatur huiusmodi potentiae: quia per generationem in ipsa natura sit assimilatio; propter quod speciali modo generatio dicitur esse opus naturae, non tamen alij actus: verum quia ex communi modo loquendi nomine potentiae intelligitur illud, quod est immediatum principium actionis, sumendo potentiam secundum communem usum loquendi, semper per eam designatur proprietas aliqua vel accidentalis forma, licet proprie & secundum rei veritatem ipsa natura possit dici potentia generandi, & id cuius virtute sit generatio.

Vt autem ex dictis possit investigari veritas quaestionis, dicamus, quod dimisso illo modo potentiae, quae respicit receptionem, & modum passivum: quia non valeret ad propositum, cum non sit potentia generandi in Patre passive. Accipiendo autem alium, dicere possumus, quod unum & idem nominat esse tiam & potentiam & virtutem. Nam hoc quod est calor, prout dat igni est calidum, dicitur essentia: prout per ipsum calorem ignis calefacit, dicitur potentia: unde potentia activa in igne est ipse calor: prout consideratur ibi actus ultimatus, dicitur virtus: nam ut scribitur in 1. Cael. & Mun. c. 16. Virtus est ultimum de potentia. Et licet idem sit essentia, potentia, & virtus; attamen unum presupponit aliud: nam virtus praesupponit potentiam: quia non est dare ac tum ultimatum sine actu simpliciter. Et potentia essentiam: quia non est dare: quod aliquid faciat actu tale, nisi sit actu tale s& appello actu tale formaliter vel virtute) & ita potentia praesupponit essentiam, sicut agere praesupponit esse Dicere igitur agere aliquid absque potentia agendi, est dicere ipsum agere abque eo quod sit: vel est dicere ipsum agere prout non est in actu, ut si dicere ignis calefacit, & nullo modo calor es in eo, qui est potentia calefaciendi. Et licet iste modus in aliquo non sit ita evi dens propter agentia aequivoca, ubi ad tus modo excellentiori reservatur, sicut Sol non existens formaliter caiidus calefacit; in agentibus tamen univocis, quo univocatio potissime attenditur in getneratione, cum assimilet genitum gignenti in natura, nullo modo est dubiu, quin sit actu tale, quod producit tale: nihil enim generat hominem univoce, e nisi quod est actu homo. Cum igitur

Pater Celestis generet, potentiam generativam habet, per quam est actu talis, qualem producit: & dicere ipsum agere absque tali potentia, est dicere ipsum agere prout non est in actu, & prout non habet esse, quod est inconveniens.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod potentia, quae dicit imperfectionem, est potentia passiva proprie dicta, quae Deo non competit.

Ad 2. dicendum, quod illa potentia est idem, quod actus secundum rem: unde potentia generativa in Divinis est ipsa generatio: quia non differt essentialiter a proprietate in Divinis secundum rem: & ideo non ponimus in Deo compositionem nisi secundum modum intelligendi.

Ad 3. dicendum, quod potentia generandi in Deo non est potentia passiva, proprie loquendo, nec activa; sed superactiva: illa autem divisio comprehendit creatas potentias.

Ad 4. dicendum, quod est equivocatio in potentia: nam materia secundum se accepta est potentia pura, in qua nullus actus. Ita & Deus est actus purus, in quo nulla passio: & ideo non concludit argumentum, nisi quod in Deo non est potentia passiva proprie loquendo; non arguit quod in Deo non sit potentia, ut nos ponimus.

ARTICVLVS II. Vtrum potentia generandi dicat quid, vel ad aliquida

QEcundo quaeritur, utrum potentia generandi dicat quid, vel ad aliquid? Et videtur, quod dicat ad aliquid: quia quod est absolutum absque distinctione competit tribus, cum per absoluta non sit distinctio: ut dicitur 6. de Trin. cap. 2. sed potentia generandi sine distinctione non competit tribus, ergo &c.

Praeterea: in eodem genere est potentia, & actus: nam calefaceret est in eodem genere cum calore, quia calefacere est via in calorem, & dicit motum quemdam, per quem introducitur calor; sed motus est in eodem genere cum rebus, ad quas est motus, ut dicitur 3. Phys. ergo calefacere est in, eodem genere cum calore, sed calor s dicit potentiam calefaciendi, calefaceret dicit actum, erit igitur in eodem genere actus cum potentia, igitur potentia generandi est in eodem genere cum generare, sed generare in Divinis dicit ad aliquid, ergo &c.

Praeterea: remota distinctione Personarum adhuc remanet ibi id, quod est absolutum; non tamen remanet potentia generandi, ergo &c. Praeterea: agere praesupponit esse, igitur si calefacere est calidi, illud, per quod 3 calidum est calidum, ut calor, est potentia calefaciendi. Cum igitur Patris sit generare, illud per quod Pater est Pater, est potentia generativa, sed hoc est, Paternitas, ergo &c.

In contrarium est: quia, ut habitum est supra, idem est potentia quod essentia, sed essentia dicit quid, ergo &c. Praeterea: In perpetuis non differt esse, & posse, ut dicitur in 3. Phys. ergo nec essentia, & potentia differt in perpetuis, & multo minus in Deo, qui est ipsa aeternitas, sed essentia dicit quid, ergo &c.

RESOLVTIO. Potentia generativa in Divinis simpliciter di¬ cit quid habet tamen quemdam mo¬ dum relativum.

REspond. dicendum, quod si voluRmus videre quid dicit potentia generandi, oportet nos videre quid sit hulusmodi potentia. Scire autem quae sunt, Divina, non possumus ita congruenter, sicut per ea, quae videmus in creaturis, imperfectione amota. Et ideo videamus quid est potentia generandi in rebus creatis. In generatione duo est confiderare, suppositum & naturam: quorum unum est gignens, & id, cui attribuitur actus: aliud vero est potentia generandi, & ratio generationis. Ad cuius evidentiam tria nos declatare opor¬ tet. Primo, quomodo accipitur plura litas suppositorum in natura. Ex isto 1. declarabitur secundum, quae sunt, competentia supposito, & quae naturae Et ex hoc autem apparebittertium: propter quod solvetur quaestio, quod esse potentiam generandi competit naturae,

Propter primum notandum, quod plurificatio suppositorum in eadem natura habet similitudinem cum plurifica tione specierum in eodem genere. Nam sicut in plurificatione specierum invenimus unam naturam generis communem, prout generi competit habere naturam, & pluralitatem differentiarum & prout genus unitur alij & alij differetiae, resultat inde alia, & alia species: sic cum plurificantur supposita in eadem specie, est una natura specifica in omnibus illis, & est diversitas quantum ad esse: & prout natura speciei est cum alio, & alio esse, est aliud & aliud suppositum in illa specie, ita quod sicut se habet differentia in plurificatione specierum, sic se habet esse in plurificatio ne suppositorum; non enim secundum differentias proprias plurificantur individua, quia eorum non est diffinitio.

Ex hoc autem apparet secundum, quae competunt supposito, & quae naturae: Nam sicut ea dicuntur compete re speciebus secundum genus, quae competunt eis prout uniuntur in natura generis; & ea secundum se, quae eis com petunt ratione differentiarum, quas supra genus addunt: ita ea competun naturae, quae conveniunt suppositis, ut uniuntur in ipsa natura speciei. Ea autem dicuntur de supposito, quae competunt ei ratione esse, quod addit supra naturam.

His visis apparet tertium, scilicet quod potentia generandi dicitur de natura, non de supposito, vel de esse, vel quocumque alio, per quae supposita distingnuntur. Nam cum talis potentia non sumatur ex eo quod genitum habet esse distinctum a gignente, sed quia habet esse unitum: cum illud sit potentia generandi, cuius virtute productum producendi redditur conforme, ipsa natura rei est potentia generandi, cum talia dicantur de natura, sive de formaquae competunt suppositis, prout in illa natura uniuntur: unde sicut calor est potentia calefaciendi, quia in eo calefactum assimilatur calefacienti, sic ignei tas est potentia igniendi, & generand ignem, quia in ea ignis genitus gignenti conformatur.

Ex his autem repertis in creaturis ad Divina conscendentes dicamus, quod si cut in his plurificantur supposita ex eo quod una natura est in eis coniuncta al & alij esse: ita plurificantur supposita Divinis prout considerantur cum alio & alio respectu:ita quod respectus quodam modo fungitur vice ipsius esse in creaturis. Cum igitur in rebus creatis non accipiatur ratio generandi ex ipse esse: quia ex hoc supposita distinguuntur; sed ex natura secundum quam habent esse unitum; in Divinis non acci¬

pietur talis ratio ex respectu, nec erit potentia generandi ipsa relatio, secundum quam genitum a gignente distinguitur, sed erit ipsa natura, in qua Filius secundum quod huiusmodi Patri assimilatur, & habet esse conforme: bene igitur dicit Damasc. quod Ceneratio est opus naturae, & Mag. in littera, quod Pater non est potens gignere nisi natura; & Aug. 15. de Trin. cap. 20. Filium Dei esse natura genitum Propter quod cum natura sit quid absolutum, potentia generadi simpliciter dicit quid, habet tamon alique modum respectivum. Et ideo notandum quod licet relatio in Divinis non sit omnino univoca cum relatione in creaturis, possumus tamen ea, quae in creaturis invenimus ad Divina transferre, nisi ratio repugnet. Videmus autem in crea turis esse duplicem relationis modum secundum duplicem diffinitionem de relativis datam; nam secundum istam, Ad aliquid talia vero dicuntur, quaecumque hoc ipsum, quod sunt, aliorum dicuntur. Etiam ea, quo sunt in alijs generibus, sunt in praedica mento relationis: & ideo Phil. movet quaestionem utrum aliqua substantia dicatur ad aliquid, & solvit, quod impos sibile est, quod aliqua substantia dica tur ad aliquid secundum dictam diffinitionem. Alia diffinitio est, Relativa sunt quorum esse est ad aliud se habere, & ista diffinitio comprehendit vera relativa: ita etiam in Divinis duobus modis relativa dicuntur: nam quaedam dicuntur relativa ibi, quae simpliciter sunt talia, ut Pater, Filius: aliqua sunt ibi relativa, quae sunt in praedicamento substantiae prout in Divinis distinguimus duo praedicamenta, relationem, & substantiam; comperit tamen eis quidam modus respectivus, sicut est natura, sive potentia generandi, quae habet quemdam respectum ad actum generationis. Et ideo sicit manus simpliciter est in praedicamento substantiae; inest tamen ei quidam modus respectivus; ita potentia generativa in Divinis, sive natura simpliciter dicit quid; habet tamen quemdam modum relativum, sunt autem de nac quaestione positiones aliae dicentes, quod po tentia generandi est ipsa relatio, vel essentia Divina, vt est idem cum relatione: vel secundum quod quidam dicunt quod est medium inter quid, & ad aliquid, nec est directe in predicamento quid, vel ad aliquid: propter quod in Divinis tertium praedicamentam constituunt. Huiusmodi positiones, quia fundamentum firmam habere horruerunt, dimittantur

Resp. ad arg. Ad 1. dicendum, quod absolutum, cui non inest aliquis modus relationis, absque distinctione competit tribus,; huiusmodi autem non est potentia generandi.

Ad 2. dicendum, quod potentia generadi simpliciter dicit quid; non tamen est inconveniens, quod per aliquam reductionem sit in praedicamem to ad aliquid. Vel posiumus dicere, quodo generare in Divinis non dicit motum, sed dicit respectum: & licet motus sit in eodem genere cum rebus, ad quas est notus; relationem tamen, quam consequitur movens ex eo quod movet, non oportet esse in illo genere, in quo est, res, quae per motum accipitur. Vnde calor, qui per calefactionem in calefacto acquiritur, & in calefaciente est potentia calefaciendi, vel potentia generandicalorem, non est in eodem genere cum generatione caloris, prout per talem generationem relatio importatur.

Ad 3. dicendum, quod non rema net potentia generandi remora distinctione Personarum, propter modum quemdam relativum, qui importatur in illa potentia. Sed ex hoc non concluditur, quod ipsa simpliciter dicat quid. Ad 4. dicendum, quod non est potentia generandi illud, per quod suppositum habet esse incommunicabile, sed per quod habet esse communicabile. Vnde potentia generandi in forte non est forteitas; sed natura humana in ipso & licet Pater perPaternitatem sit quid incommunicabi le; per naturam tamen est idem cum Filio, non igitur Paternitas est potentia generandi, sed natura

ARTICVLVS III. Vtrum potentia in Divinis dicatur vnivoce de potentia generandi, & creandit.

TERtio quaeritur: utrum potentia generandi, & creandi dicantur univoce.

Et videtur quod sic; quia potentia generandi, & potentia creandi habent esse in ipso Deo; non est una in creatura, & alia in Deo, sed quae sunt, S in Deo, cum sit summe unus, non di¬ cuntur nisi univoce, ergo &c.

Praeterea: univocatio sumitur ex identitate naturae, quia quandiu respondet una natura huic, quod dico homo, semper homo dicitur univoce: & ideo recedente anima a corpore remanet homo aequivoce; quia non est eadem natura in homine vivo, & mortuo; cum igitur una natura respondeat omnibus his, quae dicuntur de Deo univoce dicentur potentia generandi, & creandi.

In contrarium est: quia sicut se habet actus ad actum, ita se habet potentia ad potentiam, sed actus non dicitur univoce de creare, & generare: quia prius Deus genuit, quam creaverit, & creare ad ipsum generare ordinatur, cum propter Verbum genitum habeat esse emanatio creaturarum, ergo &c.

Viterius quaeritur: utrum potentia generam di, & creandi sit eadem?

Et videtur quod non: quia potentia generandi est natura potentia creandi est voluntas, ut dici Damasc. 1. lib. cap. 5. natura, & volun tas distinguuntur ex opposito, ergo &c. Praeterea: potentiae distinguuntur per actus, sed generare, & creare non sunt, idem, ergo &c.

In contrarium est: quia omnia attriputa in Divinis dicunt eandem rem, si igitur in eo, quod est ibi, natura generat ex eo quod voluntas creat; cum natura, & voluntas dicant unam rem, una & eadem potentia erit realiter haec, & illa.

Praeterea: videtur, quod non differant secundum rationem: quia creaturae procedunt a Deo, ut ab artifice, igitur procedunt secundum modum intelectus, sed isto modo procedit Filius, ergo &c. RESOLVTIO. Potentia in Deo non dicitur univoce de potentia generandi, & ereandi, nam licet reali¬ ter eandem rem importent; secundum modum intelligendi, & prout comparantur ad actus differunt, & sic quam¬ dam analogiam habent.

REspondeo dicendum, quod emanatio creaturarum habet aliquam similitudinem cum emanatione Personarum, nam sicut videmus quod in Divinis est emanatio permodum voluntatis, ut processio Spiritus Sancti, cui secundum Aug. 15. de Trin. cap. 20. appropriatur voluntas, si alicui Personae appropriari debet, & emanatio per modum intellectus, ut generatio Filij, qui procedit, ut intelligentia a memoria, ut dicitur 15. de Trin. cap. 7. sic & creaturae procedunt per modum intellectus, & per modum voluntatis: per modum intellectus emanant; quia comparantur ad Deum, sicut artificialia ad artificem propter quod 83. quaes. q. 63. Verbum dicitur operativa potentia: procedunt etiam er modum voluntatis; quia ut scribitur. de Trin. cap. 4. Divina voluntas est prie ma & summa causa omnium:. Nihil enim fit

visibiliter, & sensibiliter, quod non de interiore invisibili, atque intelligibili aula summi Imperatoris, aut iubeatur, aut permittatur. Licet autem emanatio creaturarum cum ema natione Personarum conveniat: quia procedunt per modum voluntatis, ut emanatio Spiritus S. & per modum intellectus, ut generatio Filij. In ista tamem convenientia magna est differentia: differt enim emanatio creaturarum a processione Spiritus Sanctis quia non eodem modo haec, & illa est per modum voluntatis.

Ad culus evidentiam sciendum, quod voluntas aliqua de necessitate vult ut finem, propter quod in 3. Ethic. innuit Philosophus, quod in finem ferimur natu raliter. Aliqua non de necessitate vult, ut ea, quae sunt ad finem, & ideo ad finem comparatur voluntas ut natura, inquantum naturaliter fertur in ipsum; ad ea autem, quae sunt ad finem, comparatur vo luntas, ut voluntas inquantum secundum electionem fertur in ipsa; Deus autem per modum voluntatis producit Spiritum Sanctum, inquantum vult finem: quia volendo bonitatem suam Deus Pater roducit amorem, sive Spiritum S. quo se, & alia diligit, & ideo emanatio Spi¬ ritus est immutabilis: quia Deus bonitatem suam immutabiliter, & de necessitate vult, concomitatur etiam talem emanationem natura Divina: quia huiusmodi amorem Deus Pater una cum Filio producunt volendo bonitatem suam, quam ut finem respiciunt: & quia motus voluntatis in finem est quodam modo naturalis, ideo processionem Spiritus Sancti concomitatur natura: emanatio tamen creaturarum, nec est immutabilis, cum Deus eam non de necessitate velit, nec eam concomitatur natura Divina: cum in ea, quae sunt ad finem, voluntas naturaliter non feratur,

Differt etiam emanatio creaturarum a generatione Filij: quia licet Filius procedat per modum intellectus, procedit tamen per modum intellectus naturaliter: est enim natura Filius. Creaturae autem si procedunt per modum intellectus, non procedunt naturaliter; sed procedunt per modum intellectus secundum imperium voluntatis. Et ideo Damasc. lib. 1. cap. 8. vult, quod emanatio Filij sit per modum naturae, emanatio creaturarum per modum voluntatis. Et Hilar. in lib. de Synodo ait: Omnibus crea turis substantiam Dei voluntas attulit, sed Filio natura dedit. Et ideo si volumus appropriate loqui, dicere possumus, quod intellectus ut natura, est ratio productio nis Filij: quia per modum intellectur & naturaliter procedit Divinum Verbum: per modum voluntatis ut natura emanet Spiritus Sanctus: quia procedit per modum voluntatis concomi tante natura, sed per modum voluntatis ut voluntas, siue per intellectum ut exit in actum per imperium volunis, gatis, creaturae producuntur in esse: & quia in Divinis realiter intellectus acceptus ut natura; & voluntas ut eam natura concomitatur, & voluntas ut voluntas, vel intellectus ut exit in actum per imperium voluntatatis non differunt: ideo realiter loquendo potentia generandi, spiradi, & creandi, idem dicunt; secundum tamen modum intelligendi, ut comparantur ad alios actus, sic differunt, & habent in se quamdam analogiam, se cundum quod actus habent: & quia goneratio est prior creatione, potentia generandi secundum istum modum est prior potentia creandi. Patet igitur quomodo sunt idem potentia generandi, & creandi, & quomodo una est prior alia.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod arguit de identitate reali, & prout non comparantur ad actus, secun dum quod potentia generandi & creandi sunt idem re. Ad secundum patet solutio: quia loquitur de identitate reali secundum quam non est analogia inter eas.

Ad illud in contrarium dicendum quod loquitur de potentiam creandi & generandi, ut comparantur ad actus, secundum quam comparationem dicuntur analogicem.

Ad illud quod ulterius quaerebatur:, utrum sit idem potentia generandi, & creandi? Patet quod realiter & in setsunt idem; secundum rationem & conparationem ad actus non.

Ad primum dicendum, quod natuera & voluntas, licet realiter differant in pcreaturis, in Deo sunt idem re. Ad secundum dicendum, quod non arguit huiusmodi potentias differre realiter; sed per comparationem ad actus, quod concessimus. Ad illud in contrarium patet solutio: quia arguit de identitate reali, quod verum est. Ad illud quod arguitur, quod potentia creandi & generandi non differant secundum rationem: quia tam creaturae, quam Filius procedunt secundum intellectum, patet solutio: quia aliter procedit per modum intellectus Filius, aliter creaturae, ut dictum est. Creaturae procedunt a Deo per modum intel¬

lectus, sicut Filius, & voluntatis sicut Spiritus Sanctus: sed Filius per modum intellectus naturaliter procedit: creat urae vero per modum intellectus imperante volum tate. Item emanatio Spiritus Sancti est immutabilis, & eam concomitatur natura; quorum neutrum convenit emanatione creaturarum