Quaestio 1

ARTICVLVS I. Vtrum esse sit proprium solius Dei?

AD 1. sic proceditur. Videtur, quod esse non sit proprium solius Dei: quia nihil est proprium alicuius, de quo magis vere dicitur oppositum, quam illud, sed verius dicitur de Deo, quod est, quam quod non est: quia ut scribitur 2. de Angelica Hierarch. negationes de Deeo unt verae, affirmationes vero incompastae: non igitur esse est proprium solius Dei. Praeterea: quod rei non competit, non est rei proprium, sed esse non competit Deo, ergo &c. Quod autem sic sit patet: quia si esse dicitur: de Deo, vel hoc est convertibiliter, viel non convertibiliter? Si convertibiliter: tunc solus Deus est, & ita redit positio: Parmenidis, & Melissi, quod solum unum est. Si non convertibiliter: tunc aut Deus est in plus quam esse, & tunc aliquid esset Deus, cui non competit esse: aut in nainus: & tunc Deus adderet aliquid smpra ens, & esset quid compositum.

Praeterea: sicut Deum intelligimus, sic Dieum nominamus; sed Deum non intelligimus nisi per effectus, ergo per effectus; ipsum nominamus, ergo de Deo nihil dicitur, quod non reperiatur in effectibus, ergo nec esse, nec aliquid aliud est proprium solius Dei. Praeterea: sicut ista dicitur incompacta: Deus est sapiens, ex eo quod non est in Deo sapientia, ut intelligimus: ita est incompacta heec: Deus est ens, quia non est in eo entitas ut intelligimus: & quando aliquid dicitur, de aliquo, quod non est in eo, ut intelligitur, non dicitur de eo proprie, ergo &c.

In contrarium: est quia in 5. de Trin. cap. 2. dicitur, quod Deo verissime competit esse. Et Hieronymus ad Marcellam: Deus vere tenuit hoc nomen qui est, quia exordium non habens solus ve¬¬ rae essentiae nomen tenuit: quae omnia arguunt, quod Deo verissime compepetit esse.

Praeterea: Deus non determinatur ad aliquod genus, sed hoc competit ipsi esse, ergo si aliquid est Deo proprium, esse erit,

RESOLVTIO. Esse simpliciter, & abstractum secundum intellectum non est proprium Dei, sed esse purum simplicissimum & ab omni con¬ tra. lione abstractum.

REspond. dicendum, quod ad solum Dtionem huius quaestionis requiri tur duplex distinctio. Primo, quot modis dicitur esse. Secundo, quot modis proprium.

Propter primum notandum, quod esse dupliciter potest accipi. Vno modo particulatum, & contractum ad aliquod genus, vel speciem, ut hoc esse, vel E illud. Alio modo simpliciter: cum quaeritur: utrum Deo competat esse? Si loquimur de esse contracto, non solum

ale esse non est Dei proprium:: immo habet aliquo modo repugnantiam ad esse Divinum. Nam sicut in intelligendo Divinam Bonitatem debemus eam intelligere non particulatam, ut hanc, vel illam, sed simpliciter, tanquam bonum omnis boni, iuxta illud Aug. 5. de Trinit, cap. 3. Quid plura & plura bonum hoo & bonum illud, tollehoc & illud, & vide ipsum bonum, si potes, & ita Deum videbis non alio bono bonum: sed bonum omnis boni. Itaisi intelligere volumus Divinam entitatem licet sit ens hoc & illud: quia attrahitur ad hoc genus, vel ad illud, deliemus tamen tollere hoc & illud, & omuem contractionem, & intelligamus iipsum esse, si possumus, & sic Deum intelligemus; non alio esse ens, sed esse bmnis entis.

Viso, quod esse contractum, ut hoc vel illud, Deo non competit. Restat videre quo modo esse simpliciter ei conpetat. Propter quod notandum, quod esse simpliciter dicitur illud, quod est a contractione, & materialitate abstractum non determinatum ad aliquod genus entis: hoc autem esse potest dupliciter, sicut abstractio dupliciter potest intelligi. Vno modo secundum intellectum sicut uniuersalia dicuntur esse abstracta. Alio modo secundum realem existentiam, secundum quod Plato posuit ideas rerum. Cum ergo quaeritur quomodo Deo competat esse simpliciter? Dicendum, quod ei non competit esse simpliciter, hoc est, universaliter sive abstractum secudum intellectum solum: quia tale esse non est substantia: cum ipsa Vniversalia non sint substantia, ut probatur 7. Metaph. & ad tale esse facit intellectus: quia Iitellectus facit universalitatem in rebus. Deus autem per se maxime existit, & mhil est quod faciat ad eius esse; sed se ipso est: & ideo tale esse sic abstractum non est Deus, sed est esse simpliciter, & abstractum ab omni contractione: quia est esse purum secundum actualem existentiam, & rei veritatem.

Differt autem illud esse simpliciter at esse communi, sive virtualiter sumpto in tribus. Primo: quia licet per illud esse scilicet commune, quodlibet creatum sit: quia quidquid est per esse, esse hapet; ipsum tamen esse sic acceptum conparatum ad Divinum esse, Deus non est illo, sed econverso, nec habet rationem causae, sed causati: nam & ipsius esse communis Deus est causa. Secunde differt: quia ipso esse sic communite sumpto omnia creata participant; sed si tale esse ad Deum referatur, Deus non participat eo, sed illud tale esse Divino esse participat: quia cum creatura sit oportet ipsam esse participationae sum mae entitatis. Tertia est ex eo quod tale esse non comprehendit Divinum esse licet aliquo modo omne esse creatum comprehendat, ipsum tamen Divinum esse etiam tale esse continet & comprehendit. Has differentias tangit Dion. 5. de Div. nom. cap. de existente dicens: Ipsum autem esse est ex praeexistente. Id est, es Deo est, & ipsius est esse, hoc est, Deus est esse ipsius esse, Et non ipse esse essendi, & hoc quantum ad primum: quia Deus est causa, & esse ipsius esse, non autem econverso, & sequitur: Et in ipso est esse, hoc est, in ipso Deo comprehenditur & continetur ipsum esse, Et non ipse est in eo quod est esse, id est, Deus in ipso esse non comprehenditur, hoc quantum ad aliud. quia Deus comprehendit esse, non econverso. Et subdit: Et ipsum habet esse, id est, esse habet ipsum, hoc est, participat ipsum primum, Et non ipse habet esse d est, Deus non participat esse, & hoc quantum ad aliam differentiam: quia esse communiter sumptum participat Deo, non econverso.

Viso quod esse Deo competit, & quo modo esse Divinum distinguitur ab esse particulato, & ab esse universali, restat videre quot modis accipitur proprium, Proprium, ut scribitur 1. Topic. Dicitur de quidditate rei, & de propria passione; tamen quia propria passio non habuit aliud nomen, retinuit sibi nomen commune. Cum ergo quaeritur utrum esse sit proprium Dei? Si accipiatur proprium pro propria passione: quia tale proprium manat de genere accidentium, non est Deo proprium, ubi nihil per accidens. Sed si proprium intelligitur pro ipsa quidditate, accipiendo esse non pro esse

contracto, sed abstracto; non abstracto secundum intellectum, sed pro esse puro secundum rei veritatem, tunc esst soli Deo est proprium: quia in solo Deo esse est sua quidditas; omnis alia creatu tura habet esse distans a quidditate. Patet igitur, quod esse Deo competit, & quomodo est ei proprium.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod negationes dicuntur verae de Deo ratione modi; & sic affirmationes sunt incompactae: non enim es incompacta, Deus est sapiens; quia ivuie ¬

re sapientia non sit in Deo, sed est in compacta ratione modi: quia sapientia eo modo, quo intelligo, non est in Deo: & quia inter cetera minus est contractum ens: ideo magis proprie ens sive esse dicitur de Deo, quam aliquid aliud. Ideo Dion. 5. de Div.nom vult quod Deus potissime laudetur at isto effectu, Qui est esse: quia est prius & communius omnibus. Ad secundum dicendum, quod esse potest accipi dupliciter. Vno modo pure sive non par ticipatum, & sic competit soli Deo. Alio modo communiter, & sic non competit soli Deo. Et quod arguitur: tunc Deus se habet per additionem ad ens, Dicendum, quod non oportet: quia non ssic dividitur analogum ut genus: & ideo licet dividentia genus addant aliquid su pra genus; dividentia autem ens non addunt aliquid supra ens, sed solum contrahitur ens per diversos modos essendi. Vnde non arguitur, quod Deus addit aliquid supraens, sed quod habet alium modum essendi ab alijs entibus. Ad tertium dicendum, quod licet esse reperiatur in effectibus, est tamen Deo proprium modo, quo patuit. Ad quartum dicendum, quod, ut patuit, esse non dicitur de Deo proprie a nobis sine aliqua incompactione, sed quia mi nus est ibi de incompactione, quam in aliquo attributo Divino ex eo quod habet esse prius & communius, ut patuit.

ARTICVLVS II. Vtrum esse Dei sit esse omnium:

SEcundo quaeritur: utrum Deus sit esse omnium? Videtur, quod nonquia magis differunt entia secundum esse, quam secundum rationem quidditatis: quia individua differunt in esse: non tame differunt in ratione quidditatis: sed non concedimus, quod sit una ratio quiddi tatis omnium, ergo nec unum esse. Sed. cum Deus sit unus, ut probatum est, non est Deus esse omnium.

Praeterea: ex hoc dicuntur aliqua generabilia, ex eo quod accipiunt novum esse; sed circa Divinum esse non cadit novitas, ergo &c

Praeterea: dicitur in lib. de causis propos. 21. quod Causa prima regit omnes res, & non commiscetur cum eis, sed si causa prima esset esse rerum, esset commistio eius ad res, ergo &c.

Praeterea: secundum quod vult Procius. 52. prop. Ante participantia sunt participata, & ante participata imparticipabilia, igitur Divinum esse, quod in sua puritate est imparticipabile, est ante omne aliud esse, sed hoc non esset, si ipsum esset esse omnium: quia tunc esset ante se ipsum, ergo &c.

In contrarium est Dion. de Div. nonmin. qui vult, quod Deitas, & Divinum esse sit esse omnium.

Praeterea: omnis ratio mensurae sumitur ex esse aliquo modo: quia non mensuratur aliquid nisi secundum quod est in actu, & omnis actus reducitur aliquo modo ad esse, cum igitur Deus sit mensura omnium, ut vult Dionys. 2. de Divin. nomin. er go &c.

RESOLVTIO. Deus est esse omnium causaliter, & formaliter non inhaerenter, sed denontinative, & exemplariter.

REspond. dicendum, quod esse Di Dvinum & esse omnium, potest duo pliciter intelligi. causaliter, & formaliter. Si intelligatur causaliter, tunc abi que dubitatione concedi potest: quia Deus causaliter est esse omnium: nam ex hoc dicitur aliquid esse causa omnis talis: quia est maxime tale, Sicut ignis dicitur esse causa omnium calidorum: quia es summe calidus, ut ostendit Thil. 2. Metaph. esse autem aliquid summe tale dici tur; quia in eo non est aliquid, quod non sit tale, sicut aliquid diceretur summe bonum, si in eo non esset aliud nisi bonum. Vnde Aug. loquens de Deo 8. de Trin. 3. cap. dicit: Non enim est aliuc aliquid, quam ipsum bonum, ac per hoc est etia summum bonum. Secundum istum modun Deum dicemus, summe esse: quia non est aliquid in eo, quod non sit ipsum es se, ut ex varijs locis Aug. haberi potest Et ideo quia habet totum esse, & est ipsum esse, causaliter est omnium esse, propter quod Dion. 4. de Ang. Hierar. ait: quod Esse omnium est superesse Divinitatis: esse enim Divinitatis, sive esse Divinum, quod propter sui excellentia potest dici esse super esse, non est esse omnium nisi causaliter: quia causat & conservat omnia, unde & 5. de Divin. nom. dicit: quia Primum incircumscripte in se praeaccipit totum esse, dicitur Rex saeculo. rum tanquam existens omnium substantificum esse. Sed si intelligatur formaliter Deum esse esse omnium, licet absque distinctione aliqui eam negent, non es neganda, nec concedenda absque distin ctione, cum sit multiplex: nam forma alicuius aliquid potest esse tripliciter. Vno modo non solum denominative, sed etiam inhaerenter, sicut dici mus albedinem esse formam albi: quia albo inest. 2. dicitur aliquid forma, si solum denominet, & non insit, & sic sanitas est aliquo modo forma cibi sani nam cum omnis denominatio sit a forma, & a sanitate, quae est in animali, dicatur cibus sanus, sanitas in animaliexistens dici potest aliquo modo formacibi, licet cibo non insit. 3. dicitur forma ex eo quod est exemplariter talis, & secundum istum modum loquitur Philosin 7. Metaph. quod Species in mente artificis est quidditas, sive forma artificialium, est ergo triplex forma, inhaerens, denominans, & exemplaris

Cum ergo quaeritur: utrum Divinum esse sit esse formale omnium? Si loquim ir de forma inherente, planu est,

quod non: quia talis forma dependet ab his, quorum est forma, & plurificatur secundum ea, quae de esse Divino dic non valent. Si autem loquimur de forma exemplari, tunc planum est, quod sic: quia omne habens esse est extractum ab illo esse. Nam cum Deus per intelle ctum exeuntem in actum per imperium voluntatis res producat in esse, oportet similitudines omnium in Primo exemplariter existere, sicut ideas artificiatorum in artifice. Sed si loquimur de forma, ut denominat, sic etiam dicere possumus quod Deus sit esse omnium: videmus enim, quod accidentia comparata ad substantiam dicuntur non habere entitatem, ideo non sunt entia, nisi quia lunt entis, propter quod ab entitate, quae est in Substantia cetera dicuntur entia, sicut a sanitate quae est in animali cetera sana, ut habetur ex 4. Metaph. & inde est, quod entitas, quae est in substantia, es denominativa omnium accidentium: unde & entitas substantiae quantum ad hoc potest concedi quasi entitas accidemtium formaliter.

Et ex hoc apparet id, quod in 3. dist, quaerebatur, quod cum anima praedicatur de suis potentijs est aliquo mo do praedicatio formalis; sed sicut ab en titate substantie cetera accidentia dicum tur entia, sic ab entitate prima omnia entia dicuntur entia. Nam sicut accidem tia comparata ad substantiam dicuntur? non habere entitatem nisi entitatem substantiae: unde non sunt entia propter entitatem, quae sit in eis, sed propter entitatem, quae est in substantia, non quod nulla entitas sit in eis, sed quia est entitas secundum quid; ideo non denominat: ita quia nostrum esse ad Divinum comparatum dicitur non esse, ut dicit Hieron. ad Marcellam, & habetur in littera: & omnia entia comparata ad Primum non dicentur esse prop ter entitatem, quae sit in eis, sed propter entitatem, quae est in Primo; non quod nulla entitas sit in eis, sed quia est deficiens, non denominat comparata ad esse primum: & ideo Divina entitas quantum ad istum modum denominandi est esse formale omnium. Patet igitur, quod Deus est esse omnium causaliter, & formaliter; non inhaerenter, sed denominative, & exemplariter.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod esse, in quo differunt individua, est esse inhaerens; non esse eomodo, quo diximus. Et per hoc patet solutio ad 2. & 3. & 4. quia esse novum, quod accipiunt generabilia est esse inhaerens. Item esse, quod commiicetur rebus est esse inhaerens. Rursum non est contra esse causaliter, sive exemplariter, vel denominative, ut diximus, praecedere ea, quae causat, quae ab ipso exemplantur, & quae denominat. Ad argumenta autem in contrarium, loquebantur de esse causali & exemplari, secundum quas acceptiones concedimus Deum esse esse omnium?