Quaestio 1

ARTICVLVS I. Vtrum in Deo sit scientia?

D primum sic proceditur: videtur quod in Deo non sit scientia quia scientia importat pefectionem superadditam rei; sed cum Deus sit sim¬ plicissimus, nihil est superadditum essentiae suae, ergo &c.

Praeterea: secundum Philosophum 1. Poster. Scire est per demonstrationem intelligere: unde ab eo demonstratio appellata est syllogismus apoditcon, idest, scientificus vel faciens se re. Sed intelligere per demonstrationem est intelligere cum discursu: cum demonstratio sit quasi species syllogismi, & inomni syllogismo habeat esse illatio, quae sine discursu esse non potest.

Praeterea: intellectus distinguitur contra sapientiam & scietiam: quia intellectus est principiorum sapientia & scietia conclusionum. Sapientia distinguitur a scientia: quia sapientia est per causas altas; scientia per causas imas: licet igitur pos semus salvare in Deo esse intellectum, inquantum cognoscit se ipsum, qui est principium omnium: & sapientiam, inquantum cognoscit alia per se ipsum, qui est causa altissima: in eo tamen esse scientiam, ut videtur, nullo modo salvare possumus: cum nihil cognoscat per causas imas, ergo &c.

Praeterea: in omni scientia est considerare plura, scilicet, scientem, scientiam, & scibile, sed cum Deus secundum Boetium sit summe unus in quo nullus numerus, in eo scientia esse non poterit: quod si dicas quod ibi est scientia sine pluralitate: quia scitum ibi est idem, quod sciens. Contra: Idem sibi ipsi non potest esse simile, secundum Hilarium, sed scientia est at similatio scientis ad scibile, ergo non potest esse ibi idem sciens, & scitum sive scibile

In contrarium est: quia Aug. 15. de Trin cap. 13. vult quod Verbum Dei de scientia eius gignatur. Sicut igitur est ibi Verbum, ita est ibi scientia: sed cum proprie sit ibi Verbum, ut ostensum est supra, proprie erit ibi & scientia. Praeterea: non competit alicui scire sine scientia, sed secundum Aug. 6. de Trin. cap. ult. omnia haec mutabilia a Deo sciuntur: multae etiam auctoritates saeri canonis de scientia Dei loquuntur: quod non esset, nisi in Deo scientia esset.

RESOLVTIO Scientia propridest in Deo quantum ad rem siguifi atam per nomen: quantum vero ad mo¬ dum significandi non proprie sed super¬ excellenter Deo convenit.

REspond. dicendum, quod si vellemus sequi modum Platonicorum SDeus nullo modo esset sciens; sed super u sciens. Posuit enim Plato quod esset or do Deorum secundum ordinem abstra ctorum. Nam in quolibet genere erat reperire unum per se & multa per parn ticipationem: & quia quanto aliquid le est magis latum & plura comprehen¬ dens est magis abstractum: ut quia animal est maioris ambitus quam sit homo, est magis abstractum quid & secun dum intellectum, per se animal secundum positionem istam erit superius: ad per se hominem: & quia nihil est adeo latum, ut unum & bonum: nam & non existentia uno & bono participant, unum & bonum secundum hoc sunt latiora ente: propter quod voluerunt Platonici, quod Deus Summus, & Primus erat essentia unitatis & bonitatis; alia autem abstracta, quae etiam appellat Deos, habebant ordinem adhuc unum & Primum Deum: & secundum quod erat ordo in per se entibus & in abstractis, sic etiam erat reperire ordinem in his, quae per participationem habebant esse: & quia in rebus ordinatis aliqua est invenire suprema, aliqua media, aliqua insima: ideo in omni genere entium posuerunt dictos gradus. Et quia videbantur omnia colligata esse, cum non ponerent ordi¬ nem absque colligatione; posuerunt omnia quodam modo esse in omnibus: nam & suprema reservabantur im medijs & infimis, & infima in medijs & supremis, itaque res habebant esse in se ipsis & in alijs: & ideo omnia coniuncta & colligata erant: & quia omne, quod recipitur in aliquo, recipitur secudum modum rei recipientis; non eodem modo omnia erant in omnibus: quia quaelibet erant in se ipsis essentialiter, in superioribus superexcellenter, in infimis participative: ut quia vivere est infra esse, & supra sapere: nam vivit & est quidquidsapit, & non convertitur; est autem quid uid vivit; non econverso: & ideo si in vita est esse, vivere, & saperesomnia hec erunt in ea per modum vitae suae vitaliter: & quia vivere est in vita vitaliter, est in ea essentialiter; cum vita se ipsam non excedat. Sapere autem esse in vita vitaliter, non est esse essentialiter: quia sapere est infra vivere, & cum sit in ea per modum vitae quod excellit sapere, erit in ea superexcellenter: esse autem in vita reservabitur participarive: eo quod esse excellit vitam: & quia esse nopotest esse in vita nisi perimodum vitae: cum modus vivendi sit inter modum essendi, esse erit in vita participative. Sunt. ergo omnia quodammodo in omnibus. Modi tamen essendi, qui secundum tres gradus distinguuntur, videlicet, essentiali ter, superexcellenter, & participative nonomnes in omnibus reservantur: nam licbt in rebus medijs omnes modi adaptari possunt: eo quod sibi ipsis sunt paria, propter quod in se ipsis essentialiter reservantur, in superioribus sunt in feriora: unde suprema in eis participative existunt; in inferioribus autem sunt, superiora: quapropter talia super excel lenter praehabent: supremis tamen & infimis solum duo modi conveniunt: nam suprema nihil habent participative: unde quidquid est in eis, vel est essetialiter vel superexcellenter. Infima autem mhil superexcellenter continent: propter quod in eis existit, vel est ibi par ticipatative vel essentialiter. Cum igitur Deus sit essentia unitatis & bonitatis secundum praetaxatum modum, quidquid erit in eo, erit unitive & bonitive: nam sicut quidquid est in per se vita est vitaliter, sic quidquidest in per se bono & per se unoest bonitive & unitive, igitur sola bonitas & unitas erunt in Deo esse tialiter: quia esse bonitatem bonitive & unitatem unitive in aliquo est ea esse essentialiter: sicut vivere est essentialiter in vita: quia est in vita vitaliter; omnia tamen alia erunt in Primo superexcellenter. Nam cum omnia sint infra unum & bonum, modus unitatis & bonitatis excellit omnia. Non igitur erit scientia essentialiter in Deo: quia non erit in eo scientialiter, sed superexcellenter, ut bonitive & unitive. Igitur secundum hanc viam, licet posset dici Deus bonus & unus; nullo tamen modo potest dici sciens sed supersciens.

Ista autem via licet subtilis sit, & luvet nos ad consecutionem veritatis, propter quod sumus eam diffusius prosecuti, admiscet tamen veris falsitates quasdam: nam omnes perfectiones simpliciter in Deo essentialiter existunt. & non est dare ordinem Deorum, ut po suerunt Platonici, ut clarius apparebit, cum disputabimus de ideis. Vnde & Diony. 11. de Div. nom. sic loquentes fortiter reprehendit dicens quod Nec ip si sciverunt quid dicerent nec patres eorum. oportet nos ponere scientiam, sapientiam, & talia, quae perfectionem sim pliciter important, in Deo essentialiter & proprie existere: nam August. 15. de

Trin. cap. 14. dat differentiam inter scientiam nostram & scientiam Divinam: quia scientia in nobis est accidentaliter; in Deo essentialiter. Et Comm. in 12. Meta, ait: Scientia & vita proprie de Deo de cuntur. Sed ne videamur viam Platonicorum per omnem modum destruere, dicamus Deum non uno modo esse scientem, sed superscientem; alio vero modo proprie & essentialiter scientem esse. Et sicut dicimus de scientia sic intelligendum est de vita & sapientia, & ceteris Divinis attributis: nam sicut pluries dictum est in nomine est duo conside rare rem significatam & modum significandi: quantum ad modum significan di nihil de Deo dicitur proprie, sed super excellenter. Nam cum modus significandi sequatur modum intelligedi, cum intellectus noster deficiat a Divina, essentia, eo quod naturaliter loquendo, respectu cognitionis nostrae & cuiuslibet creaturae Deus Lucem habitat in accessibilem, quam nemo hominum unquam vidit nec videre potest. Si modum significandi no¬ minum attendimus Deus non est vivens nec sciens, sed supervivens & supersciens. Sed si rem significatam consideramus; vita & scientia proprie dicuntur deDeo, & ideo Diony. aliquando Deum dicit super bonum & super vitam: Aliquando eum nominat per se bonum & per se vitam. Est ergo Deus proprie & per se sciens, si rem significatam per scientiam non modum signaficandi at: tendimus.

Resp. ad arg. Ad 1. dicendum, quod perfectiones omnium generum congre gantur in primo principio: ideo scientia & vita & ceterae perfectiones in ipso existunt: sed quia in eo non sunt participative sed essentialiter: quia Deus est sua vita & sua scientia: ideo licet in nobis dicat scientia perfectionem superadditam, eo quod per participationem scientes sumus; in Deo autem nullam perfectionem superadditam nominat

Ad 2. dicendum, quod scire per se dicit rectitudinem cognitionis: quod autem dicat discursum rationis accidit scientiae simpliciter sumptae; licet non accidat scientiae nostre: & quia in Deo sunt perfectiones absque imperfectione, in Deo erit scientia absque mutabilitate & discursu.

Ad 3. dicendum, quod licet scientia aliquo modo sumpta distinguatur contra sapientiam; communiter tamen accepta unum pro alio ponitur, & scientia sapientiam includit; ut videtur vel leAug. 13. de Trin. cap. penul. Possumu tamen per quadam adaptationem dicet re in Deo intellectum esse sapientiam, & scientiam: nam intellectus propridicitur respectu simplicium & per conparationem ad quidditatem; scientia autem & sapientia proprie est cognitio compositarum: in Deo autem licet esse non sit realiter distinctum ab essentia, est tamen distinctum secundum rationem, ut dicatur intellectus esse in Deo, prout cognoscit naturam suam: sapientia prout cognoscit naturam suam esse: scientia prout cognoscendo se scit aliud quae omnia in Deo sola ratione distinguuntur. Et tamen sic ratione talia dis tinguendo onon salvamus intellectum sapientiam & scientiam in Deo esse ut in nobis existunt. Et ideo ratio deficiebat: quia de rebus Divinis ad modum rerum humanarum iudicare volebat; non tamen propter hoc minus proprie talia in Deo existunt: immo magis inquantum secum non compatiutur imperfectiones annexas.

Ad quartum dicendum, quod praedicta, quae requiruntur ad scientiam, non oportet differre re, sed ratione. Vnde in Deo idem est sciens scientia & principaliter scitum. Et quod dicitur quod scientia est assimilatio scientis ad rem scitam, & nihil sibi ipsi est simile. Dicendum scietiam dici assimilationem, impressio: nem, apprehensionem, sed huiusmodi vocabula sumpserunt originem propter intellectum possibilem, qui cognoscit per receptionem speciei, & est solum in potentia respectu scibilium; sed in Deo talia non ponimus nisi secundum modum intelligendi: cum in scietia eius non sit potentialitas aliqua

ARTICVLVS II. Vtrum Deus se ipsum intelligat:

Ecudo queritur: utrum Deus se ipsum in Stelligat vel cognoscat?

Et videtur quod non: quia secundum Diony. 7. de Div. nom. Deus est sine sensu, sine mente sed habens intellectuales operationes sed quod est tale se ipsum cognosceret non potest, ergo &c.

Praeterea: videmus in nobis duplicem modum cognitionis, unus est per simplicem intuitum, secundum quod oculus videt: alius est per discursum, secundum quod ratio ratiocinando & investigando cognoscit. Virtus autem illa, quae sine discursu cognoscit, se ipsam non videt: nam oculus alia videns, se ipsum non videt. Virtus autem illa, quae cum discursu cognoscit, potest se ipsam cognoscere. Cun igitur Deus non discurrendo cognoscat modus cognitionis eius assimilabitur cognitioni sensitive: igitur dato quod talia cognoscere possit, se ipsum non intelligit.

Praeterea: dicitur in 15. propositione de causis. Quod onis sciens, qui scitscientiam suam est rediens ad essentiam reditione completa: sed in omni tali intelligitur discursus & successio: cum igitur haec sint aliena a Deo, Deus essentiam suam, non cognoscit.

Praeterea: actus relationem importantes in Divinis non sunt, reciproci: & ideo quia generare relationem importat, non concedimus quod aliqua Persona se ipsam generet; sed scire relationem importat, ergo nulla Persona se ipsam scit: nec de Deo dicere poterimus quod se ipsum sciat: quae de Deo verificantur de qualibet Persona vel saltem de aliqua verificari habet.

In contrarium est Philosophus in 12. Meta. qui vult quod Deus se ipsum cognoscat.

Praeterea: secundum Avicen. in Meta sua Deus est intellector & apprehensor ui: eo quod sua quidditas spolia: a est a materia.

RESOLVTIO Deus se ipsum intellicit & per se ipsum, & est intelligere est essentiale, & sua actio est sua substantia.

REspond. dicendum, quod licet exRpraecedenti quaestione haberi possit Deum esse cognoscentem & intelligentem, supplentes tamen quod ibi dimissum est. Hoc idem triplici via venari possumus, secundum quod Deum tripliciter cognoscimus, per superexcellen tiam, per remotionem, percausalitatem. In quantum Deum per superexcellentiam cognoscimus, omnia, quae sunt in omnibus, in eo superexcelleter ponimus: & ideo scire & intelligere, quae sunt perfectionis in genere entium productorum a Primo, per amplius & perfectius existunt in ipso. Secudo possumus arguere Deum esse cognoscentem per remotionem: videmus enim formam a materijs separatam esse rationem intelligendi & intellectum in actu: & ideo species lapidis, quae est in anima, est intellectus in actu, & ratio intelligendi: quod si tamen huiusmodi formae haberent per se esse non solum essent ratio intelligendi, sed intelligerent: nam quod aliqua forma sit ratio agendi & non agat, hoc non est, nisi quia non competit ei per se esse: & agere sequitur modum essendi, & ideo quod solum est ratio essendi, & non proprie est, solum est ratio agendi, & non proprie agit. Vnde calor existens in materia non habens per se esse solum est ra tio calefaciendi, non tamen calefacit: quod si tamen esset separatus competeret ei agere: cum igitur Deus sit ab omnibus materialibus segregatus, & potissime habeat per se esse, potissime intelligens erit. Tertia via sumitur ex causalitate: nam si Deus omnium est causa & omnia comparantur ad ipsum tanquam artificialia ad artificem: cum non agat exnecessitate naturae, sed per intellectum & cognitionem, ut in alia quaestione patebit, ipsum esse intelligentem negare non possumus. Has tres vias tangit Diony. 7. de Div. nom. ubi de Divina sapientia determinat. Nam viam per superexcellentiam tangit cum dicit: Intelligentiae enim sensus que vacuitas in Deo excellentia & praestantia ponenda est non privatione: quasi dicens quod omnicognitio per amplius & perfectius & ex cellenter reservatur in Primo. Viam per remotionem innuit cum ait: quod Divi na mens continet omnia cognitione ab omnibu segregata. Nam ex eo quod segregatur, distinguitur ab omnibus creaturis, inquan tum in eis materialitas aliqua vel potent tialitas invenitur, existens ipse immaterialis & actus purus omnia per cognitionem comprehendit. Tertia vero via s habetur cum subiungit: Secundum omnia cuusam in se ipso omnem scientiam praeaccipiens; & si cogimur Deum ponere intelligentem & cognoscentem, quod se ipsum cognoscat negare non possumus.

Nam quod aliqua virtus cognosciti va supra se conversiva non existat, hoc non est nisi ratione materialitatis illi virtuti annexae ut ratione materiae cor poralis, quam virtus illa perficit. Nam secudum quod Proclus probat: Quod ad se con versivum est incorporeum est: & nullum cor pus ad se ipsum convertitur: ideo oculus se ipsum non videt: quia visus est virtus organica. Cum igitur Deus potissime sit immaterialis, ad quem omnis creatura comparata quodammodo corporea & grossa est, iuxta illud. Damasc. 3. lib. cap. 3. Omne ad Deum comparatum trossum & imateriale invenitur. Solus enim Deus essentialiter immaterialis & in corporeus est: concedere cogimur Deum maxime se ipsum cognoscere.

Excedit autem inconparabiliter cognitio Divina, secundum quam se ipsum cognoscit, omnem aliam cognitio nem creatam, quod sic declaratur. Il actu enim cognitionis ad praesens est quatuor considerare, cognoscens, rationem cognoscendi, actum cognitio nis, & cognitum. Haec autem quatuor aliquando reducuntur ad tria, aliquam do ad duo, aliquando ad unum, aliquando omnia realiter sunt, distincta. Nam virtus cognoscitiva quadruplici gradus distinguitur: quia quaedam est sensitiva quaedam rationalis, quaedam intellectua lis, quaedam superintellectualis & Divi na. In virtute sensitiva semper praedicta quatuor realiter differunt: ut apparet in visu. Nam virtus visiva per se ipsam non potest esse sufficiens cognitionis principium, & ideo requiritur quod aliquid ei superaddatur, quod sit cognitionis ratio: ut species aliqua pupillam informans. Rursus actus videndi semper est realiter a vidente distinctus, etiam ipsum visum realiter distinctum est, igitur ad actum visionis quatuor concurrunt de necessitate realiter differentia, oculus tanquam videns, species tanquam ratio, visio tanquam actus, visibile tanquam visum & cognitum. In ratione autem haec quatuor ad tria reduci possunt. Nam mens rationalis se ipsam cognoscere po test: ita quod idem est cognoscens, & cognitum, licet secundum huiusmodicognitionem se sufficienter per se ipsam scire non possit, sed requiratur ibi aliquid menti superadditum: ut species intelligibilis intellectum informans: erunt ibi igitur quatuor secundum rationem, tria secundum rem: nam cognoscent & cognitum sunt duo secundum rationem, unum secundum esse, concurrit tamen ibi secundo species intelligibilis, & tertio actus intelligendi. Sed in vin tute intellectuali, ut loquamur secundum modum Diony. qui Angelos appellate intellectuales, homines rationales, praedicta quatuor reducuntur ad duo: nun Angelus se ipsum cognoscere potest, ita quod ibi idem est cognoscens & cognitum: verum quia substantia Angeli non est potentia pura in genere intelligilum lium, non cognoscit se Angelus cognoscendo alia, ut intellectus noster se ipsum cognoscit; sed per essentiam suam se ipsum intelligit. Igitur tria in eo aliquo modo reducuntur ad unum, videlicet, cognoscens, cognitum, & ratio cognos cendi: actus tamen cognitionis de necessitate est realiter distinctus a dictis teibus: quia nulli creaturae actio essentialiter convenit, ut sua actio sit sua substantia: igitur praedicta quatuor in Angelo non possunt reduci ad unum, licet aliquomodo reducantur ad duo. In intellectu autem Divino omnia reducun¬ tur ad unum. Nam ibi idem est cognoscens & cognitum: quia Deus solum se ipsum primo & principaliter cognoscit, ut suo loco patebit. Rursum ratio cognoscendi & actus cog nitionis a cognoscente & cognito reali ter differre non possunt: quia Deus se ipsum per se ipsum cognoscit, & ei intelligere est essentiale, & sua actio est sua substantia, ut probatur 12. Metaphisicae: & quia in omni cognitione est unio cognoscentis ad cognitum, quanto magis in ratione cogniti cognoscibile cognoscenti unitur, tanto magis cognoscitur: quia potissime talis unio intelligitur in Deo, cum nihil realiter a Deo differens intelligatur medium in cognitione Divina, ut se ipsum cognoscit: cognitio eius omnem aliam cognitionem excellit. Nam cum actus & raticiagendi quodammodo sint media inter agens & obiectum: cum res creata se ipsam cognoscit: quia ratio intelligendi & actus vel saltem ipse actus ab ea realiter differt, aliquid realiter distinctum ab ea intelligitur medium inter rem creatam cognoscentem & se ipsam con nitam. Nulla igitur creatura adeo unitur sibi in ratione cogniti, ut Deus. igitur sibi ipsi est unitus. Maxime igitur verum est Deum se ipsum cognoscere: & ideo eius intelligere est summe voluptuosum propter praedictam unios nem. Tria igitur declarata sunt. Primo quod Deus est intelligens. Secundo quod se ipsum intelligit: Tertio, quod talis cognitio est summe voluptuosa omnem aliam cognitionem excedens; quibus visis apparet veritas quaestios nis.

Respon. ad arg. Ad 1. dicendum, quod Deus dicitur sine sensu & sine intellectu & sine mente non propter defectum, sed propter excessum, ut idem Dionyasius ibidem ait: & ideo non debemus arguere quod non intelligat:

Ad 2. dicendum, quod secudum Philosophm ea, quae sunt per aecidens, separabilia sunt; & quia non est per se quod virtus non discurrens se ipsam non cognoscat, nec oculus se ipsum non videt ex eo quod non discurrit, sed quia virtus materialis existit: ideo non oportet quod quidquid non discurrit, quod se ipsum ignoret: poterit enim non disfurrens se ipsum cog¬ noscere, si quid immateriale existat: & quia Deus quid immateriale existit, ideo ratio non concludit.

Ad 3. dicendum, quod ille reditus potest esse sine discurtu & motu: nam cum semper operatio sit media inter agens & obiectum: cum aliquid se ipsum intelligit, secundum modum intelligendi per operationem suam temdit in se ipsum: & quia operatio illa terminatur ad id unde exivit, & idem est principium & terminus talis actionis, dicitur huiusmodi cognitio reditus. Non igitur arguitur: si Deus se ipsum cognoscit, quod intelligat cum difcursu, secundum quod suum intelligere secundum nostrum modum intelligen di est medium inter Deum ut est intelligens, & ut est intellectul, quod aliquo modo concedere possumus. Nam sicut Deus secundum rationem a se ipso distinguitur, ut consideratur, ut intelligens & ut intellectum: sic secundum nostrum modum intelligendi intelligere suum, est medium cum se ipsum intelligit: quia semper actus secundum modum intelligendi exit ab agente, & terminatur in obiectum: & ista est intentio propositionis tactae: ut patet per Com. ibidem: habet tamen dicta propositio aliam expositionem, quae etiam in commento tangitur, quam propter brevitatem dimittemus.

Ad 4. dicendum, quod scire non importatrelationem realem; sed secundum rationem: relationes autem rationis reciprocaeresse possunt: nam idem per identitatem, quae est relatio ra tionis, ad se ipsum resertur.

ARTICVLVS III. SVtrum Deus alia a se cognoscate

TErtio quaeritur: utrum Deus alia a se cognoscat?

Et videtur quod non Arguit enim Philosophus 12. Meta. quod si Divinus intellectus cognosceret alia a se vilesceret: nam intelligibile est perfectio intellectus, sed omnia alia sunt vilia in comparatione ad Primum, ergo nihil aliud a se intelligit: quia tunc vilius Primo esset perfectio Primi. Praeterea: idem ibidem arguit: quod si Primum cognoscit alia a se, nihil est vere unum, in quo non sit alietas, quod sic declara tur: quia diversitas in scientia est ex diversitate intellectorum. Si ergo Primu alia a se cognoscit, cum talia sint multa & diversa, in scientia Primi erit diversitas, & per consequens in ipso Primo: quia scientia eius non est aliud ab ipso: sed ponere diversitatem in Primo, & non ponere aliquid, in quo sit vera unitas, cun omnis multitudo ab unitate procedat est valde inconveniens. Deus igitur non alia a se; sed solum se ipsum cognoscit

Praeterea: ex eodem 12. haberi potest quod si Primum intelligeret alia a se, quod intelligeret discurrendo, & ei contingeret in intelligendo lassitudo: nam intellectus non intelligit plura simul: quia simul & semel non potest. pluribus informari, & quanto simplicior est intellectus, cum in eo sit minor diversitas, magis determinatur, ut unum cognoscat. Ponere ergo intellectum Divinum cognoscere alia a se est dicere ipsum cognoscere unum post aliud, quod est inconvenies. Potest autem & hoc idem aliter declarari: quia intellectus intelligens alia a se, est in potentia ad in telligendum, quod est in potetia ad intelligendum, successive intelligit intellecta: omni autem tali convenit lassitu do. Vnde & idem Philosophus ait: Si Primum non est intelligens actu sed potentia, necessarium est, ut consecutio intelligendi inducat ei lassitudinem; sed cum sit inconveniens Primo in intelligendo lassitudinem, accidere, inconveniens est ponere ipsum alia, a secognoscere.

Praeterea: in eodem 12. leigitur quod Non videre quaedam est nobilius & melius quod videre. Haec autem, quae non videre est melius quam videre, sunt turpia & vilia secundum Comm. sed eum omnia sint vilia respectu Primi. Primum nihil aliud a se cognoscet, cum quidquid nobilitatis & bonitatis excogitari potest, Deo attribuedum sit, qui secundum Ansel. Est quidquid est melius esse quam non esse.

Praeterea: in eoden 12. plane dicit Philosophus & Com. quod Nihil extra se intelligit, ergo &c.

Praeterea: si Deus cognoscit alia a se, vel hoc est, per essentiam suam, vel per similitudine aliquam superadditam? Per similitudinem superadditam non: quia tunc in Deo esset compositio, ergo per se ipsum omnia cognoscit; sed hoc esse non potest, nisi inquantum ipse est causa om¬ nium: cognitio per causam est cognitio discursiva, ergo Deus cognoscit discurrendo, quod est inconveniens.

In contrarium est: quia secundum Aug. 15. de Trin. cap. 14. Novit omnia Deus Pater in se ipso: novit omnia in Filio. Et 6. de Trin. cap. ult. vult. quod Deus omnia, quae fecit per Verbum, cognoscit inVerbo: non igitur sui ipsius solum cognitionem habet, sed etiam & factorum.

Praeterea: cognitio fit propter similitudinem rerum existentem in cognoscente, sed Divina essentia est similitudo omnium: quia, ut supra ostensum est, nihil est omnino privatum participa tione bonitatis primae, quod non imicetur Divinam essentiam, in aliquo, igitur Deus per essentiam suam omnium cognitionem habebit.

RESOLVTIO. Deus alia a se cognoscit: & hoc triplici via ostenditur.

REspond. dicendum, quod Comm. RinI2. IMeta. si secundum quod sonat littera eum intelligere volumus, velle videtur Deum alia a se non cognos cere, nisi forte diceremus Deum cognoscere omnia: quia cognoscit se ipsum, in cuius virtute & potentia omnia existunt: unde & reprehendit Themistium dicentem Deum cognoscere omnia eo quod se cognoscit esse princium omnium. Ninitur autem probare Deum nihil aliud a se ipso cognoscere ex perfectione & simplicitate Divinae cognitionis. Tunc enim aliquis perfecte cognoscit, cum cognitum cognoscenti perfecte unitur. Vnde ait: cum intellectus & intel ectum fuerint adunata perfecta adunatione, contingit, ut ipsa fiant, unum simpliciter omnibus modis. Si igitur Primum: alia a se cognoscit est dare imperfectam cognitionem: in Primo:: cum sit dare aliquid cognitum ab ipso non idem omnibus modis cum eo. Ostendit etiam hoc idem ex Divina simplicitater quia Primum, ut ait, est simplicius omnibus, & est simpliciter, unum sine aliqua multiplicitate: & quia in eo nulla multiplicitas est non est in eo alietas intellectus & intellecti: nec est in ipso multitudo intellectorum: quia multitudo in tellectorum absque alietate intellectus & intellecti non potest, sed huiusmodiobiectiones contingunt, eo quod modus quo Primum alia a se cognoscit, ignoratur. Deus enim primo & principaliter solum se ipsum cognoscit, & cognoscendo se cognoscit alia. Vnde omnia creata respiciunt Divinum intellectum; non tanquam obiecta principalia, sed quasi obiecta ex consequenti: & quia multiplicitas, & perfectio cognitionis, & perfectibilitas cognoscentis inest rei ex obiecto principali; non ex secundario: cum Deus solum se ipsum per se & primo cognoscat, ex cognitione aliorum nec consurget in eo multiplicitas nec imperfectio aliqua, ut Comm. concludebat.

Cogimur enim ponere Deum alia a se cognoscere, quod triplici via declarari potest, secundum quod tria in omnibus rebus alijs a Primo conspicere possumus. Videmus enim omnia alia a Primo mobilia esse: quia omnis creatura vel movetur per se, vel per accidens, vel ab intra, vel est possibilis ad motum. Solus autem Deus, ut probatur in 8. Phys. est omnino immobilis per omnem modum. Secundo in omnibus rebus universi aspiei mus quemdam ordinem: sunt enim universa creata ordinata & connexa ad invicem, solus autem Deus proprie in huiusmodi ordine non continetur, sed est huiusmodi ordinis institutor. Tertii in omnibus creaturis invenimus aliquam imperfectionem admixtam, aliquam potentialitatem & privationem: propter quod bonum intellectum habere potest, quod scribitur. 4. Meta. Accidit omnia paticipare malo praeter unum: propter haec tria, quae in omnibus rebus aspicimus, videlicet propter motum, ordinem, & priva tionem, arguere possumus Deum aliorum a se cognitionem habere. Nam semper mobilia praesupponunt. factorem mmobilem: factor immobilis non potest esse agens ex necessitate, quia omne agens physice movet motum, & om ne, quod movet motum, movet ut instrumentum eius, quod movet per intellectum & cognitionem. Deus igitur, qui movet immobiliter & tanquam primum agens, non ut instrumentum nec agit ex necessitate naturae, sed per intellectum & cognitionem; sed omne tale agens factorum cognitionem habet: igitur Deus aliorum a se & creaturarum factarum ab eo cognitionem habebit. Bene igitur Aug. in 6. de Trin. in fine, ex mutabilitate rerum docet nos venire in cognitionem Divinae scientiae immutabilis dicens: Creata mutabilia existere: quia immutabiliter sciuntur, a Deo.

Secunda via ad investigandum hoc idem haberi potest ex ordine universi. Nam non est possibile omnia tende re in suum finem directe, nisi ab aliquo cognoscente eis praestituatur ordo: cum igitur videamus res naturales cognitio ne carentes in suos fines directe tende re, arguere possumus aliquam causam, per intellectum & cognitionem agentem, eas in suos fines destinare: ideo be¬ ne dictum est, quod opus naturae est opus intelligentiae. Sic enim debemus infima reducere in suprema, ut ea, quae videmus in istis inferioribus, reducamus in caelestes motus & in virtutem stellarum, & omnia haec reducamus, in artem, intellectualem Primi, qui omnibus rebus instituit ordinem. Vnde & Comm. quasi ab ipsa veritate coactus, in 12. Meta. istam sententiam protulit dicens: Calores generati ex caloribus stellurum generantes quamibet speciem specierum animalium, habent mensuras proprias illio culoris ex quanti tatibus motuum stellarum, & dispositionibus earum ad invicem in propinquitate & remotione. Et ista mensura provenit ab arte Divina intellectuali, quae est similis & uniformis unius atis principalis, sub qua sunt artes plures. Secudum hoc igitur est intelligendum, quod natura facit aliquid perfecte & ordinatem, quamvis non intelligat, quod esset rememorata ex virtutibus agentibus nobi sioribus, ea, quae dicuntur intelligentiae. Sed non reducerentur ista omnia in artem intellectualem Primi, nisi Deus per intellectum & cognitionem eis ordinem institueret, & ea cognosceret, igitur aliorum a se cognitionem haobet. C.

Tertia via haberi potest ex privatione & potentialitate rerum. Nam cum rectum sit index sui & obliqui, & per habitum cognoscatur habitus & priva tio, Deus cognoscet omnia non solum inquantum omnia aliquo modo imitantur ipsum, sed etiam inquantum om nia a sua perfection e deficiunt, nec erit haec cognitio confusa solum. Nam sicut omnia cognoscit distincte: quia ipsum omnia non eodem modo imita¬ tur, sic etiam omnia cognoscit, distincte: quia omnia secundum eandem rationem a sua per fectione deficiunt. Et istam viam tangit Dionysius 7. de Div. nom. qui assimilans Deum lumini & omnem creaturam tenebre, quae est privatio luminis, ait: quod sicut lumen si esset quid cognoscitivum per se ipsum tanquam secundum causam tenebrarum praeacciperet visionem non aliunde videns tenebras quam a lumine sive quam a se ipso: sic Deus (ut ex sententia sua haberi potest) cognoscit omnem creaturam, quae respectu eius tenebra dici potest, non accipiens cognitionem alium de, sed per se ipsum omnia cognoscens.

Patet igitur quod arguere possumus Deum cognoscere alia a se tripliciter. Primo inquantum omnia comparantur ad ipsum ut imperfecta ad perfectum. Secundo tanquam mobilia & transmutabilia ad immobile & intransmutabile. Tertio velut ordinata ad praestituentem ordinem. Inquantum autem omnia conparantur ad ipsum velut imperfecta ad perfectum, ipse est quid immateriale; omnia autem respectu eius sunt, grossa & materialia: nam materiam & materiale semper consequitur potentialitas. & aliquis modus imperfectionis. Inquantum vero omnia comparantur ad ip. sum, ut mobilia ad immobile, ipse est quid indivisibile; & omnia respectu eius sunt quodammodo divisibilia: nam motus quamdam divisionem importat ratione successionis & prioritatis: & poste rioritatis. Prout vero omnia ipsum resspiciunt tanquam ordinata praestituentem ordinem, omnia creata habent rationem multitudinis; ipse vero habet rationem unitatis: Nam ordo in multitudine ex unitate habetesse, ut Proclus probat. Sunt igitur creata respectuDei materialia, divisibilia, & multa, ipse vero respectu eorum est immaterialis, & indivisibilis, & unus: & quia cognoscit creata secundum modum substantiae suae, ideo cognoscit ea immaterialiter, indivisibiliter, & unitive. Et hoc est quod Diony. ait: 7. de Div. nom. dicens: Ergo noscens Divina sapientia novit omnia, sine materia, ea quae materia constant, quantum ad primum Sine divisione ea, quae dividua sunt, quantum ad secundum, Multa coniuncte, dum in ipse eo omnia noscit, quantum ad tertium.

Respon. ad arg. Ad 1. dicendum, quod si Primum cognoscet alia a se tan quam obiecta principalia, vilesceret, in mo in eo quodam modo esset summa vilitas: quia acquireret vilitatem & imperfectionem ex intelligere suo: unde in eo nobilitas esse debet. Sed cum non intelligat ea tanquam obiecta principalia, nulla vilitas ex hoc in eo existit: cum nihil aliud ab ipso secundum hanc hypothesim sit perfectio eius; non enim conside ratur perfectio intellectus ex intelligibi li secundario, sed ex principali. Et per hoc patet solutio ad secundum, tertium & quartum: quia non oportet in Deo esse diversitatem, ut arguebat secundum argumentum: nec in eo esse discursum & potentialitatem & lassitudinem in intel ligendo, ut concludebat tertium: quia talia consequitur intellectus non ex obiecto secudario sed ex principali. Vnum enim per se & primo Deus intelligit, se ipsum scilicet, & intelligedo ipsum unico & simplici intuitu, absque discursu & lassitudine omnia cognoscit: & ideo non videre talia non est melius quam videre, ut dicebat quartum: cum nulla imperfectio ponatunr in Primo, ex eo quod omnia sic cognoscit

Ad quintum dicendum, quod Deum nihil cognoscere extra se potest intelli gi dupliciter: vel quod extra determine rationem & medium cognoscendi, & tunc est locutio omnino vera; nihil e nim cognoscit extra se: quia nihil cognoscit per medium extraneum a se ipso, sed onia in se ipso intuetur: quia cognoscen do se cognoscit omna. Istum autem modun loquendi etiam sancti habuerunt. Nam Aug. S3. quaestionum ait: Deus nihil. extra se intuetur. Et 4. super Cenes. ad litteram eandem videtur proferre sententiam. Et Diony. 7. de Divenom. ait: Divina menecundum onium causam novit omnia ex se: ip sa: & in se ipsa scientiam & cognitionem praehabens & praeaccipiens, uen secundum visionem singulis se immittens. Si vero extra determinet cog nitum non ratione cognoscendi, tunc est distinguenda: quia si intelligatur do cognito principaliter, sic est, vera: nihis enim extra se cognoscit tanquam oblectum principale. Si vero intelligitur de obiecto quasi secundario & ex consequenti, sic est falsa: quia omnia, alia cognoscit, cognoscendo se, distincte & aper te: sunt enim omnia nuda & aperta oculis eius.

Ad sextum dicendum, quod Deus cognoscit omnia per essentiam, suam, quae est causa omnium, nec tamen propter hoc intelligit cum discut su: quia non semper cognoscere aliquid per causam est cog oscere cum discursu, & maxime cum uno eodem sintuitu cognoscitur: causa & effectus, Deus autem unico & simplici intuitu cognoscit se & alia,

ARTICVLVS III. Vtrum Deus distincti, & proprie cognoscat omnia?

NSVarto quaeritur: utrum Deus di¬ stincte & proprie cognoscat om nia?

Et videtur quod non: quia cire secundum Philosophum. 1. Poster. Et ex veris, primis, & immediatis. Si igitur Deus distincte cognoscit, sic cognoscit; sed sic cognoscens cognoscit per plura principia, & per plures causas; Deus autem unico medio & per se ipsum omnia cognoscit.

Praeterea: videtur quod cognitio Dei non sit ex primis: nam prima per quae habetur propria cognitio rei, sunt prima in genere, & determinat: ad aliquod genus; Deus autem secundum causalitatem suam non determinatur ad aliquod genus entium, ergo cognitionem rerum distinctam habere non poterit.

Praeterea: non videtur quod sit ex immediatis: quia immediata principia mul tiplicantur secundum multiplicationem principiatorum: & ideo Philosophus 12. Meta ait: Principia relationis sunt relatio, & prin. cipia substantiarum sunt substantia: quod verum est secundum Commentatorem ibidem loquendo de principijs imme diatis, sed non habetur distincta cognitio rerum nisi per immediata principia, ergo Deus non habebit distinctam cog nitionem rerum, cum non videatur immediatum principium ipsarum: cum existens unus sit omnium causa. Praete terea: posita causa immediata de necessitate ponitur effectus, sed cum Deum ponamus aeternum; creaturam vero temporalem, Deus non erit immediata cau sa creaturae, igitur cum per se ipsum creata cognoscat, non habebit distinctum cognitionem creatorum.

Praeterea: om nia cognoscit Deus in se ipso; sed creatura in Creatore secundum Anselm. non est aliud quam creatrix essentia; non igitur distincte & in propria forma cognoscet creaturas, cum cognoscat eas solum in se ipso, ubi a se ipso non habent esse distinctum.

Praeterea: Comm. vult quod Deus cognoscat omnia in eo quod entia; sed talis cognitio non est distincta, ergo &c.

In contrarium est: quia agens per intellectum habet distinctam cognitionem eorum, quae producit, Deus est huiusmodi, ergo &c.

Praeterea: ordinare aliqua in finem modo debito, secundum quod ordinabilia sunt in gradibus suis, no potest est esse absque distincta cognitione ordinatorum. Nam qui deberet ordinare aciem militum, nisi eos distincte cognosceret, inordinata esset acies illa: quia teneret gradum nobilioris miles vilior, & si esset ordo in ea casu continageret, postquam per cognitionem oxdinantis in ea non esset ordo. Si igitur Deur cognitionem distinctam non haberet de rebus, vel universum esset inordinatum, vel ordo universi, quod est, summum bonum in in genere creatorum, ratione cuius omnia sunt valde bo na, esset casualis, quorum utrumque est. inconveniens.

RESOLVTIO Deus omnia perfecte cognoscit cognoscendo se esse causam rerum & quoniam earum est causa.

REspond. dicendum, quod in 12. RMeta. super illo cap. Sententia Patrum, ubi de cognitione Primi determina tur, describitur quaedam positio de cognitione Dei respectu creaturarum dicens: Deum cognoscere omnia, sed n on sub modo distincto: nam sic cognoscit Deus omnia, sicut qui cognosceret ca lidum in eo quod calidum, cognosceret calidum in qualibet materia: nam non cognosceret calidum in qualibet materia sub modo distincto, sed solum cognosceret naturam caloris: in omn calido: nam sicut qui cognosceret calidum ignis, quod est primum in genere calidorum, non ignoraret naturam caloris in omni calido; non tamen distincte cognosceret hoc calidum, & illud ca lidum, ita Deus qui cognoscit entitatem suam, quae est prima in genere entitatum, non ignorat naturam entitatis in omnien te; non tamen propter hoc cognoscit distincte hoc ens vel illud. Ista positicisecundum quod diversimode potest continuari littera commenti potest esse Commentoris, vel alterius a Commentatore inducta: cuiuscumque tamen sit erronea est & quantum ad praesens dupliciter deficit. Primo: quia non est simile, quod inducit prosimili: nam & qui cognosceret calidum in eo quod calidum non cognoscit hoc calidum vel illud calidum, tamen qui cognoscit perfecte & complete naturam entis & ens in eo quod ens oportet quod cog noscat hoc ens & illud ens. Nam qui cognoscit per omnem modum ens in eo quod ens, oportet quod per omne modum cognoscat differentias entis: differetiae entis sunt idem & diversum, vnum & multa, universale & particulare, actus & potentia. Non igitur potes cognosci perfecte ratio entis, nisi per fecte cognoscatur identitas & diversitas rerum: & qui cognoscit perfecte identitatem & diversitatem omnium rerum distinctam cognitionem rerum habet: sic enim imaginari debemus, quod sicut sensus communis sub una ratione cognoscit omnia, quae cognoscunomnes sensus particulares & plura, sic substantia superior sub una ratione formali plura cognoscit, quam inferiore sub pluribus rationibus. Deus autem, qui est supremus inter omnia, per unicum medium ut per se ipsum omnia distin cte cognoscit. Vnde ordo substantiarum intelligibilium magis assimilatur ordini potentiarum ordinatarum ad se in vicem quam ordini habituum. Nam licet per Meta. non distincte & in propria forma & particulariter cognoscamus quaecumque per scientias particulares cognoscimus: quia tunc aliae scientiae videretur superfluere; per sensum tamen communem omnia & plura distincte cognoscimus, quae per particulares sensus apprehendimus: sed quia differentis calidi in eo quod calidum non sunt idem & diversum, non oportet cognoscente calidum secundum quod calidum diversitatem & identitatem, calidorum cognoscere propter quod calida distincte cognoscat. Secundo deficit dicta positio: quia cognoscens calidum ignis per intellectum non producit omnia ca lida, sed Deus cognoscens entitatem suam per esse suum omnibus entibus esse tribuit: & ideo omnes res secundum fuum proprium esse distincte cognoscit: & hoc est quod Dionysius ait: 7. ide Div. nom. Causa una Deus rebus omnibus esse larigitur, eadem enim cansa una omnia uta se perfecta cognoscit. Scit ergo Deus omnia se cundum proprium esse, cum omnibus tale esse largiatur, immo si proprie loqui volumus, solus Deus omnia proprie & distincte cognoscit: nam ex hoc dicitur aliquid distincte & proprie cognosciquia perfecte cognoscitur, nam cognoscere aliquid indistincte, est ipsum intelligere imperfecte.

Ad hoc autem quod causata perfecte cognoscantur: quia propter talia est quaestio introducta, quatuor concurrunt. Primo quod sciatur eius causa. Nam syllogismi per signa deficiunt, & ideo cognoscere rem per signum & non per causam est cognoscere rem imperfecte. Secundo oportet scire quoniam illius est causa. Nam qui cognosceret interpo sitionem terrae, quae est causa eclipsis, se cundum quod res quaedam est, & non cognosceret eam secudum quod causa eclij sis est, huiusmodi effectus, qui est eclip sis, imperfectam cognitionem haberet, Tertio oportet illam causam esse causam simpliciter: quia si esset causa per accidens, & secundum quid, non aggeneraret scientiam. Quarto oportet eam esse immutabilem: quia secundum Boc tium in 1. Arithmet cae: Scientia est eorum, quae immutabilem substantiam sortiuntur. Haec quatuor tangit Philosophus 1. Poster. diffinies scire ait: Scire est per causam cognoscere, quantum ad primum, Et quoniam illius est, causa, quantum ad secundum, Simpliciter & non modo sophistico qui est secundum accidens, quantum ad tertium, Et quod impossibile est aliter se habere, quantum ad quartum. Si autem haec quatuor bene advel timus, nulla creatura naturaliter loquedo res perfecte cognoscit. Nam Divina lux naturaliter est inaccessibilis cuilibet menti creatae: & ideo omnis creatura eam cognoscit per effectus, & cognitionem rerum habet per causas creatas, non essentialiter ipsam Divinam lucem intuendo. Duas etgo conditiones primas, quae requiruntur ad scire, salvare possumus cognitione intellectuum creatorum, potest enim intellectus creatus etiam naturaliter, quia de tali cognitione loquimur, scire intellectu essentia causam alicuius rei, & quoniam illius est causa. Scire tamen intellectu essentiali causam rei simpliciter & eam, quae impossibile est aliter se habere, non potest. Nam, ut habitum est, Divina essentia non intelligitur naturaliter intelle: ctu essentiali ab aliqua creatura, & ideo si intellectus creatus naturali cognitione cognoscit causas rerum, essentialiter & positive illae causae quid creatum n existent, & non erunt causae simpliciter & immutabiles. Simpliciter causae non erunt propter duo. Nam illud est, simpliciter causa, quod maxime influit Rursum id simpliciter causa existit, quod est causa rei secundum sui totalitatem, Nam simpliciter hoc duo videtur im portare, videlicet, quod sit maxime tale, & totaliter tale: nam ignis qui est simpliciter calidus est maxime calidus; & quodammodo totali ei caliditas convenit: nihil creatum potest maxime influere, nam cum maxime influere sit causa primae: eo quod causa universalior & su perior magis influit, dicere aliquod crea tum maxime influere, est dicere aliquid creatum esse causam primam. Rursum nulla creatura potest esse totalis causa: quia quod est totalis causa totum producit, totum producere est agere nullo praesupposito, quod soli Deo competit, semper enim causa creata praesupponit in quod agat. Non igitur aliqua causa creata, proprie loquendo, est causa simpliciter; nec etiam alicui creaturae potest competere esse immutabiliter causam. Nam immutabilitas causae duplio ter potest considerari, vel in se, vel in comparatione ad effectum. Licet autem incomparatione ad effectum possit conmunicari causae creatae esse quid immutabile: eo quod posita causa de necessitate sequitur effectus. Si tamen in se consideratur causa creata immutabilis est: quia esse per omnem modum quid im mutabile proprium est solius Dei, ut potest haberi ab Aug. 1. de Trin. cap. 1. & talis immutabilitas causae etiam in scientia est attendenda. Vnde & Commentator 2. Meta. dicit: Demonstratio: nes Mathematicae sunt in primo ordine certitudinis: Sunt enim certiores naturalibus: co quod in se acceptae causae Mathematicae magis sunt immutabiles quam naturales. In comparatione tamen ad effectu non magis eis convenit immutabilitas. Nam sicut ad habere angulum extrinsecumn de necessitate sequitur habere tres, ita ad interpositionem terrae, Luna & Sole existetibus in intersectionibus, de necessitate sequitur eclipsis. Non igitur aliqua creatura naturali cognitione proprie & simpliciter habet perfectam cog nitionem causatorum: cum cognoscat ea per causas non simpliciter, & quodanmodo mutabiles, nec tamen propter hoc non convenit scire, nec a creaturis negamus scientiam; sed dicimus eas non scire perfecte per omnem modum, Deus tamen sciendo se esse causam omnium scit omnia perfecte: quia cognoscit causam rerum cum se cognoscit: & quoniam illius est causa: cum se esse causam rerum cognoscat, & talis cognitio est per causam rei simpliciter: quod non covenit aliter se: habere, cum ipse sit simpliciter causa rerum ab oni trasmutatione semotus: & quia solus ipse proprie res perfecte cognoscit, ab eo negare distinctam cognitionem non possumus.

Respon. ad arg. Ad 1. dicendum, quod ad cognitionem rei concurrunt plura principia, quado una causa perfectam scientiam rei ag generare non potest. Deus autem qui est sufficiens causa rerum, unico medio, ut per se ipsum omnia perfecte cognoscit, scire autem quod describit Philosophus non est scire Divinum sed scire nostrum.

Ad 2. dicendum, quod scire sic ex primis convenit eis, qui ex rebus cognitionem accipiut; sic autem Deus non cognoscit, ut probat Dionysius 7. de Divnom. Vel dice re possumus quod licet Deus non sit causa determinata ad aliquod genus entium; tamen quia magis est causa rerum, quam aliquid aliud, magis habetur cognitio per talem causam, quam per principia prima determinata ad genus aliquod.

Ad 3. dicendum, quod Deus est ita causa communis omnibus quod tame est causa propria unicuique: quia secundum Aug. S3. quaest, quod quia Deus non irrationabiliter agit: Non enim eadem ratione conditus est equus & homo. Rursum ita est causa mediata: quia nicat causalitatem suam creaturis, quod tamen etiam immediate operatur, in omnibus: & ideo per talem causam potest haberi propria & distincta cognitio rerum. Et quod arguitur: quia causa im; mediata sive propria multiplicatur secundum multiplicationem causatorum, intelligendum est de causa, quae sic est propria quod non habet rationem communis.

Ad 4. dicendum, quod cum cognitio Dei non praesupponat, res esse nec aliquid accrescat. Divinae scientiae ex eo quod res progrediuntur in esse: quia vocat ea, quae non sunt tanquam ea, quae sunt, non oportet Deum cognoscere per causam ad cuius positionem res ponatur in esse. Advertendum tamenm, quod Deus est causa rerum per scientiam & voluntatem, quibus concurrentibus denecessitate res progrediutur in esse: quia in dictione eius cuncta sunt posita, & non est qui suae possit resistere voluntati.

Ad 5. dicendum quod iste fuit error antit quorum philosophorum, qui credebant t res cognitas, secundum idem esse in se ipsis & in cognoscente: & ideo Empedocles posuit animam conpositam ex omnibus elementis, ut onia cognosceret, videlicet, ut terram cognosceret terra, aquam aqua, & sic de alijs. Sed haec positio frivola est, No enim oportet naturam lapidis esse in anima, ut anima cognoscat lapidem; sed sufficit similitudinem lapidis esse in anima existere, quod si tamem anima secundum suam naturam esset similitudo lapidis; per se ipsum lapidem cognosceret: & quia Divina essentia est similitudo omnium, vellut proprius loquamur mnia Divinam essentiam imitantur, Deus per se ipsum onia cognoscit. Licet igitur leo, qui est in Deo, vel idea leoinis in Deo existens sit ipse Deus, & leo iste materialis non sit in Deo, secundum quod de esse in Deo loquimur; tamen quia iste leo illam ideam leonis imita tur, & per sui similitudinem in Deo existit, iste leo a Deo cognitus erit.

Ad 6. dicendum quod vel positio commenti in hoc tenenda non est. Vel dicendum est, ut in corpore solutionis dictum fuit, quod Deus cognoscendo res secundum quod entia sunt, cognoscit omnes differentias entis: propter quod identitatem & diversitatem re¬ rum & res sub esse distin¬ cto cognoscit.