Quaestio 1

ARTICVLVS I. Vtrum Spiritus Sanctus procedat a Filio?

AD primum sic proceitur. Vide tur, quod Spiritus Sanctus non procedat a Filio: quia Damasc. 1. lib cap. 12. ait: Denique Spiritum Sanctum & ex Patre esse statuimus, & Patris Spiri¬ tum appellamus. Ac vero eum non ex Filio esse dicimus, sed Filij Spiritum nominamus. Praeterea: quidquid procedit ab aliquo habens eandem naturam cum illo, convenit cum eo in nomine, & diffinitione: si ergo Spiritus Sanctus procedit a Filio, convenit cum Filio nomine & diffinitione, ergo Spiritus Sanctus dicetur Filius, quod falsum est. Praeterea: Filius in Trinitate increata habet similitudinem verbi in nobis, sed Spiritus in nobis videtur esse principium verbi, ergo Spiritus in Trinitate increata habebit rationem principij respectu Filij, non econtrario.

Praeterea: in Evangelio non continetur, quod procedat a Filio, sed nos non debemus concedere, nisi quae in Evangelio continetur, ergo &c.

In contrarium est Aug. 15. de Trinit. cap. 26. & 27. qui dicit: Spiritum: Sanctum procedere ex Patre, & Filio. Praeterea: dicit Filius Spiritum Sanctum ab ipso accipere iuxta illud: Ille me clarificabit: quoniam de meo accipiet; sed accipere Personam a Persona, est Personam procedere a Persona.

Praeterea: cum resurrexisset a mortuis insufflavit in discipulos dicens: Accipite Spiritum Sanctum, in quo secundum Aug. datur intelligi, quod Spiritus Sanctus ab ipso procedat. RESOLVTIO Duplici ratione probatur Spiritum Sanctum a Filio procedere.

REspond. dicendum, quod quidam RDsic dicunt, quod necesse est ponere Spiritum Sanctum procedere a Filio, quia si non, non distingueretur ab ipso, & est ratio, quia si poneremus distinctionem inter Filium & Spiritum Sanctum, si unus ab alio non procederet, non possemus aliam ponere, nisi qaia unus emanaret per modum naturae, & alius per modum voluntatis: sed in Deo natura, & voluntas non differunt nisi secundum rationem, ergo Spiritus Sanctus & Filius sola ratione differrent, & ita non esset in Divinis vera Trinitas, sed dualitas. Istud autem improbatur: quia non oportet tantam unitatem dare in his, quae sunt ex principio, quantam in principio. Videmus enim pulchritudinem creaturae inferre pulchritudinem Dei, & sapientiam, creaturae inferre sapientiam Divinam. non tamen sequeretur pulchritudo, & sapientia in Deo sola ratione differunt, ergo in creaturis differrent sola ratione: quia non oportet tantam unitatem dare in causatis, quantam in causa. Sici est ex parte ista, possunt enim Spiritus Sanctus, & Filius differre realiter, licet natura secundum quam emanat Filius, & voluntas secundum quam procedit Spiritus Sanctus, differant ratione. Praeterea: Craecis, qui ponebant Spiritum Sanctum non procedere a Filio, Ecclesia non imponebat, quod crederent dualitatem. Quid autem de hoc tenendum sit in sequenti art. patebit

Nunc autem possumus adduceret duas rationes ostensivam, scilicet, & ad impossibile ad ostendendum Spiritum Sanctum procedere a Filio: propter ostensivam

Notandum, quod Pater generando Filium omnia Filio communicat, ut osten dit Aug. 15. de Trin. cap. 14. "Non enim le se ipsum integre, perfecteque dixisset, si aliquid minus, aut amplius esset in eius Verbo, quam in ipso": & quia sic per omnia est idem Filius Patri, etiam ipsum intelligere, per quod Pater intelligendo se generat Verbum. communicatur Filio: nec valet propter hoc, quod Filius se ipsum generet: quia intelligere non est cum eodem respectu in Patre, & Filio; sed cum respectu opposito: quia semper producens ad productum quantum ad modum, secundum quem ipsum producit, habet respectum oppositum. Et quia Pater producit Verbum per modum intellectus, intelligere communicatur Filio, secundum quod producitur cum respectu opposito: ideo per illud idem intelligere, per quod Pater producit, Filius producitur. Bene igitur dicit Mag. 7. dist, quod eadem est potentia in Filio, qua potuit gigni, quae est in Patre, qua potuit gignere: & quia Filius solum procedit per modum intellectus, & voluntas non habet rationem principij in productione Filij, ita communicatur intelligere Filio cum respectu opposito, secundum quod habet esse uin Patre, quod velle non communicatur cum opposito respectu. Ex quo apparet quod licet Filius non posset produceret Personam per modum intellectus, eo quod intelligere non communicatur ei cum illo respectu, cum quo est in Patre, sed cum opposito, eo quod per modum intellectus emanat: tamen si aliqua Persona procedit a Patre per modum voluntatis, oportet Filium respectu illius Personae habere rationem principij: quia velle cum eodem respectu, cum quo est in Patre, communicatur Filio, cum in velle non distinguatur a Patre: nec voluntas respectu illius habet trationem principij. Negare igitur ipsum procedere a Filio est ipsum negare a Patre procedere, cum sit unum principium Spiritus Sancti Pater & Filius. Dicamus igitur, quod sicut respectus ad creaturam concomitatur essentiam: ideo omnibus tribus convenit: quia essentia communis est tribus, nec in ea Personae distinguuntur: ita respectus ad Spiritum Sanctum communiter respicit Patrem, & Filium, cum Filius non accipiat velle a Patre cum respectu opposito; sed solum intelligere: quia procedit per modum intellectus, non per modum voluntatis: erit ergo Pater, & Filius unum principium Spiritus Sancti, ut tota Trinitas est unum principium creaturae. Vnde Aug. sicut Pater, & Filius, & Spiritus Sanctus relative ad creaturam unum principium, unus Creator, unus Dominus, sic Pater & Filius relative ad Spiritum Sanctum unum principium dicuntur. Ratio autem ad impossibile talis est: quia si Filius non spiraret Spiritum Sanctum, generaretur ab ipso, quod est inconvemens, quod sic patet: nam Spiritus Sanctus non gignitur: quia intelligere non communicatur ei cum respectu opposito, cum non procedat per modum intellectus; sed non generat: quia non comunicatur ei cum respectu proposito: quia ipsum intelligere est aliquo modo ratio, quare procedat, cum per intelligere producatur Filius, a quo emanat Spiritus Sanctus. Non ergo est intel ligere in Spiritu Sancto cum respectu opposito, ut est in Filio: quia non procedit per modum intellectus, nec cum proposito, ut est in Patre: quia intelligere est aliquomodo ratio quare procedat sed si non procederet a Filio tunc: quia per intelligere non distingueretur a Patre, nec intellectus esset aliquo modo ratio emanationis eius, intelligere comunicaretur ei cum eodem respectu, cum quo est in Patre: propter quod competeret ei generare Filium, ut competit Patri, quod declarare volebamus

Respond. ad arg. Ad 1. dicendum, quod Damasc. non est recipiendus in ista materia, quia Oraecus. Vel dicendum quod, ut dicitur, ad concilium, in quo, fuit expressus iste articulus, Craeci vocati non fuerunt: & ideo indignati nolue runt ipsum recipere, licet crederent quod Latini credebant. Vel dicere possumus & melius, quod Craeci non negant Spiritum Sanctum procedere per Filium, sed ex Filio: quia, Ex, principalitatem denotat, & a Patre dicitur procedere principaliter non a Filio: quia Filius hoc habet a Patre, non Pater a Filio, ut ostendit Aug. 15. de Trin. cap. 26. unde Damasc. cum dixit Spiritum non procedere ex Filio, addidit quod Filius cum tradidit, & per Filium est manifestatus. Nam sicut ex Sole est radius & splendor, & splendor per radium participatur: sic secundum eum a Patre est Filius, & Spiritus Sanctus, & Spiritus per Filium traditur, & emanat.

Ad 2. dicendum, quod procedens cum eo, a quo procedit, nunquam convenit in respectu; sed semper habet respectum oppositum, sed convenit in forma: nam pater non generat patrem, sed homo hominem: & quia Filius dicit respectum & relationem non oportet Spiritum Sanctum in tali rela¬ tione convenire cum Filio. Ad3 dicendum, quod in nobis est duplex verbum, interius, & in voce prolatum, verbum interius habet similitudinem cum Verbo Divino aeternaliter generato, ut dicit Aug. 15. de Trin. cap. 10. verbum in voce prolatum habet similitudinem cum Verbo incarnato, ut dicit idem eodem libro cap. 21. Rursum spiritus in nobis potest sumi dupliciter, uno modo corporaliter, alio modo spiritualiter, ut ipse amor interius dicatur spiritus: quia in trinitate creata tenet locum spiritus; verbum internum habet rationem principij respectu amoris; verbum in voice prolatum habet rationem ptrincipiati respectu spiritus corporalis; ut ergo liceat nobis secundum adaptationem loqui. Verbum ut aeternaliter genitum habet rationem principij respectu Spiritus Sancti, ut verbum interius nostrum erat amoris nostri principium: sed Spiritus Sancctus habet rationem principij respectu Verbi incarnati; unde & conceptus dee Spiritu Sancto dicitur: sicut spiritus corporalis in nobis habebit rationem principij respectu verbi prolati. Vel dicere possumus, quod similitudo non semper currit per omnem modun Ad 4. dicendum, quod illud argumentum per locum a minori solvit Aug. 15. de Trin. cap. ultimo dicens: Si Filius doctrinam dicebat non esse suam: quia eam non habebat a se; quae tamen sua erat, multo magis Spiritus Sanctus est procedens ab ipso, quem non negat a se procedere, sed a Patre procedere confitetur.

ARTICVLVS II. Vtrum relatio in Divinis distinguat se¬ cundum esse?

SEcundo quaeritur: utrum relatio in Divinis distinguat secundum esse?: Et videtur quod sic: quia distinctio secundum rationem quidditatis includit distinctionem secundum esse. Nam distinctio secundum rationem quidditatis est differentia specifica, distinctio secundum esse est differentia numeralis, sed defferentia secundum speciem includit differentiam se¬ cemcum numerum, ut ostendit Philos. 5. Metaph. ergo si relatio in Divinis distinguit secundum rationem quidditatis, distingueret secundum esse. Praeterea: in Divinis manet relatio secundum suum genus: cum secundum Boerium sint ibi duo praedicamenta, substantia, & relatio, igitur omnis distinctio secundum relationem, quae reperitur in creaturis, reperitur ibi; sed relatio distinguit in creaturis secundum esse suum, ergo &c.

Praeterea: Aug. 5. de Trin. cap. 5. ait: quod "Diversum sit Patrem esse", & Filium esse; sed hoc non esset nisi relatio distingueret secundum suum esse, ergo &c.

Praeterea: si absoluta in Divinis non distinguunt secundum esse, hoc non est nisi quia esse illorum est idem, quod esse in Deo. Nam in Deo non est aliud esse, quam magnum esse, vel bonum esse. Sed aliud est in eo esse, quam Verbum esse, vel Patrem esse, ut vult Aug. 7. de Trin. capit. 6. igitur si esse relativorum in Divinis non transit in substantiam: relativa ibi distinguunt secundum esse.

In contrarium est: quia in Divinis sola relatio distinguit: nec distinguuntur Divina, nisi secundum ad aliquid. non secundum quod sunt aliquid, ut vult Aug. in pluribus locis: sed relatio secundum rationem quidditatis est ad aliquid, secundum esse est aliquida non ergo distinguit in Divinis secundum esse, sed secundum rationem quidditatis.

Praeterea: relatio secundum esse, quod habet in Divinis, aut transit in substantiam, aut non? Si sic ergo non distinguit: quia substantia ibi est indistincta. Si non transit: ergo ibi est compositio, cum sit ibi aliquid quod non est substantia, quod falsum, est.

RESOLVTIO. Relatio in Divinis est distinctiva non secun¬ dum esse, sed secundum rationem quidditatis.

REspond. dicendum, quod ubiRcumque est pluralitas suppositorum aeque simplicium, ibi natura non plurificatur per se: quia ubi natura per se plurificatur, est ibi reperire distinctionem formalem: & quia formae sunt sicut numeri, nec reperiuntur duae formae aeque simplices, sicut nec duae species numerorum: oportet supposita, quae per se formaliter habent esse distinctum, non esse aeque simplicia, ergo in aeque simplicibus natura non plurificatur per se, sed ex consequenti, & per esse: ubi est ergo idem natura, & esse secundum realem essentiam, natura est una in omnibus illis: & quia supposita Divina sunt aeque simplicia, & in eis est idem natura, quod esse, natura in eis est una, & secundum substantiam sunt indistincta; & sicut in ei non est distinctio quantum ad substantiam & naturam, ita quantum ad omnia absoluta habent esse indistinctum, ut vult August. 5. de Trinit, cap. 9.

Causa autem, quare omnia absoluta in substantiam transeunt, est: quia ex esse sumitur omnis perfectio. Nam ex hoc sapientia perficit habetem, quia dat ei esse sapiens: & bonitas, quia da ei esse bonum. Si ergo esset aliquod est se separatum, ei competeret omnis ratio essendi, sicut si esset aliquis calor separatus, ei competeret omnis raticicaloris, & tunc omnes perfectiones, particularium calidorum per diversas qualitates repertas in particularibus calidis simpliciter & unitae reservarentur in illo calido: ita in esse primo omnes perfectiones, quae reperiuntur in particularibus entibus per diversas entitates, ibi reperiuntur simpliciter & unitae per illud unum esse. Vnde licet in creaturis magnum esse non sit bonum esse, vel sapientem esse: quia per divet sas entitates perfectionem suscipiunt. In Deo autem idem est magnum esse, quod bonum esse, & cetera huiusmodi: quia per unum & idem esse ei conpetit omne esse, & hanc causam tanigit Aug. 5. de Trin. cap. 11. quare in Divinis omnia absoluta in substantiam transcunt, & secundum ipsa non est distinctio. Advertendum autem, quod esse & refferri habent rationes alias quia esse sumitur ex eo quod est in sup¬ posito, & praedicat aliquid de eo in quo est: refferri autem non sumitur per illud, in quo est, sed per ad aliud se habere: propter quod nihil praedicat de eo, de quo dicitur: licet ergo in esse Divino reservetur omnis ratio¬ essendi, & cuicumque communicatur illud esse communicetur omne esse; non tamen in eo, secundum quod huiusmodi reservatur omne refferri, & cui communicatur illud esse, non com municatur omnis respectus. Sicut esset calor separatus, ei competeret omnis ratio caloris: tamen quia raticicaloris est alia a ratione albedinis vel coloris, non oporteret illi calido comipetere omnem rationem albi vel colorati: & quia secundum refferri non sumitur esse relatioris, sed ratio quidditatis, cum in esse Divino includatur omne esse, non omne refferri: propter quod cui communicatur illud esse, communicatur omne esse: cum omnibus Personis Divinis communicetur esse Divinum, Personae Divinae quantum ad nullum esse distingui poterunt: cum cuilibet earum competat omne esse: & quia relatio quantum ad suum esse in omni esse continetur, quantum ad esse relationum Divina supposita non habebunt esse distinctum. Sed quia refferri non elauditur in esse, cum habeat ditversam rationem ab esse, per referri solum Divina supposita distinguentur & quia secundum referri sumitur ratioquidditatis relationis, secundum esse transit in substantiam: solum igitur secundum rationem quidditatis relatio in Divinis est distinctiva, non secundum esse: propter quod bene dixit Boetius circa finem sui libelli de Trinitate, quod substantia continet unitatem: relatio multiplicat Trinitatem.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod distinctio secundum rationem quidditatis, si includit distinctionem secundum esse, hoc non est nisi e quia unum & reliquum ex eodem or a dine sumuntur, ut si unum est aliquid & ad aliquid, si unum praedicat aliquid de eo, de quo dicitur & reliquum & hoc solum est in absolutis, quae tam secundum esse, quam secundum rationem quidditatis sunt aliquid: in relativis autem, quae secundum rationem quidditatis non sunt aliquid, sed secundum esse sunt aliquid, non habet veritatem quod dicitur. Ad secundum dicendum, quod relatio ibi reperitur secundum suum, genus, & omnis distinctio, quam facit res latio in creaturis ut relatio, ibi reperi tur, sed relatio secundum esse non distinguit ut relatio: quia relatio ut relatio non dicit aliquid sed ad aliquid sed secundum esse aliquid dicit: ideo distinctio per relationem secundum esse non est distinctio per eam, ut relatio, & ideo non oportet talem in Divinis reperiri.

Ad 3. dicendum, quod esse relationis potest accipi dupliciter vel esse, quod habet in supposito vel esse diffinitivum. Diffinitivum autem esse est idem, quod ratio qisuiddtitis geris relationis, & cum dicimus relationem non distinguere secundum esse, non est intelligendum de esse difinitivo, quod est ad aliud se habere, sed de esse, quod transit in substantiam. Aug. autem loquitur de esse diffinitivo, ut relationi Divinae diffinitio competit, quod Patrem esse non est Filium esse: quia referri, quod competit Filio, non conpetit Patri, & per hoc patet solutio ad quartum: quia esse relationum, quod non transit in substantiam, est esse diffinitivum vel referri¬

ARTICVLVS III. Vtrum Spiritus Sanctus distingueretur a Filio, si non procederet ab eo?

TErtio quaeritur: utrum Spiritus Sanctus distingueretur a Fi io non procederet ab eo? Et videtur, quod sic: quia sufficit distinctio in principio secundum rationem, ut ea, quae sunt, ex principio, distinguantur secundum rem, sed in Patre prout generat Filium, & spirat Spiritum Sanctum est distin ctio secundum rationem, cum unum producat per modum naturae, & alium per modum voluntatis; & natura, & voluntas in Patre differunt secundum rationem.

Praeterea: Ecclesia non imponebat Graecis, quod ponerent dualitatem ex eo quod negabant Spiritum Sanctum procedere a Filio: sed si non distingueretur ab eo nisi procederet ab ipso, dualitatem posuissent, ergo &c.

Praeterea: opposita contradictoria sunt maxime opposita, cum sint ea, quorum non est me¬ dium secundum se, sed procedens pemodum intellectus habet rationem Verbi, procedens per modum volu tatis non habet rationem Verbi, sed doni. Sed si nunquam Spiritus Sanctus procederet a Filio: quia procederet per modum voluntatis non diceretur Verbum, ergo distingueretur a Filio, si non procederet ab eo.

Praeterea: Anselmus de processu Spiritus Sancti dicit: Spiritum Sanctum ex Patre esse non nascendo: Filium vero nascendo, & in hoc unum ab alio esse distinctum. Sec ista essent, si nunquam a Filio procederet, ergo &c.

Praeterea: relatio non solum distinguit opposita, sed disparata; sed si nunquam Spiritus procederet a Filio, essent in eis relationes disparatae, ergo &c.

In contrarium est: quia relatio ut relatio non distinguit nisi ab opposito, sed ut habitum est relatio in Divinis non distinguit nisi secundum quod relatio; sed opposita relatio non potest esse inter Spiritum Sanctum, & Filium, nisi procedat ab eo, ergo &c.

Praeterea: Aug. 6. de Trin. cap. 2. vult, quod Pater non diningua, tur a Filio nisi in eo, quod refertur ad Filium, ergo Spiritus S. non distinguitur a Filio nisi in eo, quod refertuad ipsum, sed non refertur ad ipsum nisi secundum quod procedit ab eo, ergo &c.

RESOLVTIO. Nisi Spiritus Sanctus a Filio procederet, cum Filius non procedat ab ipso, non distingueretur ab eo.

REspond. dicendum, quod sicut habitum est in Divinis non est distinctio nisi per relationes: quia quidquid ad se dicitur, dicitur de qualibet Persona singulariter: & de omnibus non pluraliter, ut vult Aug. 7. de Trinit, cap. 2. & 5. cap. 6. Sed ea, secundum quae attenditur differentia, oportet plurificari, & numerari, ut differentiam faciant: quia secundum quod aliqua differunt, ita numerantur: si ergo relationes distinctionem faciunt in Divinis, oportet eas plurificari. Sed ut bene videamus quod ibi est relationum plurificatio, & per relationes distinctio, oportet nos videre, quomodo haec in creaturis esse habent. Ideo notandum, quod relationes in creaturis tripliciter plurificantur, & secun dum quamlibet plurificationem distinguunt: nam aliquando est plurificatio relationum similium, aliquado disparatarum, aliquado oppositarum. Nam ab eodem patre carnali possunt progredi plures filij. Rur sum pater carnalis, cum hoc quod patre est, potest esse artifet, & ab eo poterit progredi aliquod artificiatum, utputa scannum, vel idolum, in quibus omnes diversitates dictas de relationibus invenimus. Nam in eo quod plures filij ab eo emanant est ibi plurificatio relationum similium: quia plurium filiationum. Rursum plurificantur ibi relationes disparatae. Nam relatio, secundum quam refertur idolum, vel artificiatum ad artificem est dissimilis, & disparata a relatione, secundum quam refertur filius ad patrem, licet secundum hypostasim sit idem pater, & artifex. Plurificantur ibi etiam opposite: quia relatio, secundum quam refertur filius ad patrem est opposita relationi, qua pater refertur ad ipsum; & licet secundum omnes istas plurificationes relationum sit distinctio in creaturis: quia filius distinguitur a patre per oppositam relationem, unus filius ab alici fiilio per similem, filius ab artificiate per disparatam; non tamen eodem modo ista genera relationum distinguunt: quia relatio opposita distinguisecundum rationem quidditatis; aliae autem solum secundum esse. Nam per relationem non refertur aliquid, nisi ad oppositum relative, ut filius per filiationem solum refertur ad patrem; & quia secundum referri sumitur ratioquidditatis relationis, cum solum opposita relativa inter se referantur, secun cum rationem quidditatis solum ab opposito distinguit relatio; tamen secundum esse distinguunt relationes non oppositae: ut plures filij secundum relationem distinguuntur, non quia unus filius per filiationem, quam habet referatur ad alium filium: quia per filia tionem solum refertur ad patrem, sed quia filiatio, quae est in uno filio, est alia numero ab ea, quae est in alio filio: & ideo si per aliam, & aliam filiationem unus ab alio distinguitur, hoc non est per referri, unde sumitur ratio quidditatis relationis: sed ex eo quod in¬ est, unde sumitur eius esse. Simile est, de disparatis; nam filius non distinguitur ab artificiato per relationem, quam habet, qua ad ipsum referatur, ex quo referri sumitur ratio qisuiddtitis, gnerlis relationis, ut est ostensum, sed solum per inesse ex eo quod in filio est relatio, quae non est in artificiato

Hoc viso, quod relatio non distin guat, nisi plurificetur, & quod plurificata secundum rationem quidditatis olum distinguit opposita, secundum esse distinguit similis, & disparata. Transferentes haec ad Divina dicamus, quod relationes in Divinis similes nec plurificantur, nec distinguunt. Disparatae, si plurificantur, ad distinguendum non sufficiunt. Oppositae, & plurificantur, & per se, & directe distinguunt. Similes non plurificari patefactum fuit, cum ostensum fuit plures Personas secundum unum modum procedendi in Divinis non posse procedere. Eas non distinguere manifestari potest per ea, quae ante diximus, quod relatio in Divinis non distinguit nisi secundum rationem quidditatis, sed cum sic non distinguat similis, ut ostensum est, ibi relationes similes non distinguent. Disparatae & sic plurificantur in Divinis, non directe distinguunt; cum non distinguant secundum rationem quidditatis, secundum quam ibi per se distinctionem ponimus. Sola ergo opposita relatio ibi distinctionem faciet. Sed quia relatio opposita originis inter Personas aliquas non est, nisi una procedat ab alia: nisi Spiritus Sanctus procederet a Filio, cum Filius non procedat ab ipso, non distingueretur ab eo. Opor tet enim Personam, quae a Persona in Divinis distinguitur, habere relationem oppositam ad illam: cum sola relatio opposita distinguat secundum rationem quidditatis, & illam relationem oppositam esse relationem originis: quia ibi solae relationes originis distinguunt. Aliae autem non distinguunt, sed distinctas ostendunt. Diamus ergo cum Anselmo de procesione Spiritus Sancti, quod Ex quo est unus solus Deus Pater, & Filius, & Spiritus Sanctus; vel Filius est de Spiritu Sancto, vel Spiritus Sanctus de Filio, aliter enim inter eos non salvaretur distinctio.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod quando principium, & id, quod est ex principio differunt. secundum naturam tunc sufficit ponere in principio differentiam secundum rationem, ut ipsa, quae sunt ex principio, differant realiter. Sed omnes tres Personae sunt eiusdem naturae, ideo non possunt distingui per differetiam absolutorum secundum rationem, nisi una procedat ab alia, & realiter referatur ad ipsam.

Ad 2. dicendum, quod cum aliquis in errorem labitur, non oportet, quod Ecclesia imponat ei omnia, quae sequuntur ex illo errore: quia sic quodammodo ei impone¬ ret infinita: quia uno inconvenienti dato, multa consequuntur, ut dicitur 1. Phys.

Ad 3. dicendum, quod oppositio contradictoria dicitur esse maxima propter amplitudinem: quia omnes alias oppositiones continet; tamen minima est quantum ad rationem oppositionis: quia omnes oppositiones se habent per addit onem ad illam; cum psa reservetur in omnibus. Vnde in ter ea, quae sola ratione differunt quo dammodo reservatur talis oppositio, atputa inter essentiam, & Patrem, quia Pater generat, essentia non.

Ad 4. dicendum, quod ad distinctionem Personarum tria requiruntur. Primo pluralitas relationum: quia si non pluri ficarentur relationes, per eas non distinguerentur relata. 2. illae plures relationes debent designare originem. quia, ut dictum est, relationes non ori ginis non distinguunt, licet possint distinctas ostendere. 3. debent habere oppositionem ad se invicem, & illud est completivum in distinctione: quia non distinguit relatio in Divinis nisi secundum rationem quidditatis, quae habetur per comparationem ad oppositum; ideo Filius: quia procedit nascendo, dicitur distingui a Spiritu Sancto: quia procedit non nascendo: quia propter alium, & alium modum procedendi Filij, & Spiritus Sancti possunt; bi accipi relationes plures. Rursum ratione processionis illae relationes desig nabunt originem, quae sunt duo, quae requiruntur ad distinctionem Personarum, non tamen ibi possumus vere, & realiter distinctionem salvare, nisi adsit ibi relationum oppositio, quae est in distinctione completivum: unde Anselm. inde proces. Spiritus Sanctis ait: Quod Spiritus Sanctus, qui existit de Patre procedendo, non est Filius, qui existit nascendo. Cum autem apparebit quia Spiritus Sanctus est de Filio, tunc palam erit quoque: quia propter hoc nequit esse Filius Spiritus Sanctus, & Spiritus Sanctus Filius, propter quod apparet, quod processio Spiritus Sancti a Filio est aperta causa, & completivum in distinctione ipsarum; & quod dicit Anselm. quod Si non alio differrent Filius, & Spiritus Sanctus, nisi quia ille nascitur, ille procedit, diversi essent: quomodo habet veritatem intra patebit.

Ad 5. dicendum, quod relatio disparata distinguit in creaturis, non in Divinis, ut patuit. vees 7ept. 7gisest. vens vepe