Quaestio 2

ARTICVLVS I. Vtrum Deus agat ex necessitate naturae?

Ad primum sic proceditur: videtur, quod Deus agat ex necessitate naturae: quia illa sic agunt, quae quantum est de se determinate & immobiliter se habent ad productionem effectus, sed Deus magis immobiliter agit, quam aliquod ageus naturale, ergo potissime Deo competit agere ex necessitate naturae.

Praeterea: eodem Verbo, quo Pater dicit se, dicit & creaturam, iuxtaillud Ansel. Monol. 33. Sic Deus quidquid dicit Verbo suo dicit: uno igitur eodemque Verbo dicit se ipsum, & quaecumque se¬ gcit: sed illud Verbum naturaliter a dicente emanat, ergo & creaturae, quae perdictum Verbum procedunt, naturaliter ex necessitate naturae producuntur. Praeterea: in Deo nihil est differens: a natura sua, ergo & virtus sua, & ivoluntas sua, & omnia sua sunt idem, quod natura: quidquid ergo ab eo: procedet, sive procedat per voluntatem, sive per aliquod aliud attributum, naturaliter procedet ab ipso, ergo quae producit, naturaliter, vel ex necessitate natura: producit.

Praeterea: Diony. 4. de Div nom. assimilat solare lumen Divina bonitati: quia sicut Sol omnia illuminat, quae illuminari possunt, & aosque electione, & ratiocinatione omnibus lumen suum fundit, sic & Deus suam bonitatem omnibus tradit; talis actio est ex necessitate naturae, ergo &c.

In contrarium est Damasc. lib. 1. cap. 8. qui dicit: quod creatio est opus existens voluntate: sed cum creare dicat Divinam actionem, Deus agit voluntate, non necessitate naturae.

Praeterea: quod agit ex necessitate naturae statim producit effectum, nisi impediatur, sed cum Divina virtus impediri nom possit, & Deus sit aeternus; creaturae temporales, non agit Deus ex mecessitate naturae.

RESOLVTIO Deus non agit ex necessitate naturae.

REspond. dicendum, quod quae naturaliter de Prima causa cognoscere possumus; per effectus nobis innotescunt: & quia virtus Divina est virtus infinita, & sua potentia omnipotentia dici debet, potissime per ea, secundum quae omnipotentia sua declaratur, modus actionis eius innotescit: habitum est enim per Diony. ro.de Div. nom. qua tuor esse secundum quae Divina omnipotentia manifestatur. Primo, quia omnia ordinat. Secundo, quia omnia conservat. Tertio, quia omnia producit. Quarto, quia omnia ad se convertit:, secundum quodlibet illorum quatuor manifestare possumus modum actionis Divinae, & ostendere, quod Deus non agit ex necessitate naturae; sed ex libertatis arbitrio. De agente enim naturali duo dicere possumus, ut patet per Philosophu, qui se intromisit de actione rerum na turalium. Primo, quia agens ex necessitate naturae movet motum: propter quod dicitur 2. Physi. quod Omne movens phasice movetur: & quaecumque non amplius mota movent, non amplius sunt physicae considerationis. Secundo, quia actiones naturales sunt determinatae ad unum. Vnde 9. Meta. datur differentia inter potentias naturales, & rationales: quia t potentiae rationales sunt ad oppositanaturales sunt determinatae ad unum, Si igitur ostendere possumus, quod omnia ordinans, omnia conservans, omnia producens, & omnia ad se converitens non agit motum, & sua actio ad unum determinari non valet, sufficienter ostensum erit Deum non agere ex necessitate naturae. Quod enim n movet motum, ab alio ei finis praestituitur: ex hoc enim sagitta destinatur da sagittante: quia sibi ipsi ordinem & terminum praestituere non valet, & nihil cognitione carens sibi ipsi termienum, & ordinem praestituere potestinithil ergo agens motum, & non per cognitionem, sed ex necessitate naturae, poctest esse totius ordinis institutor, cum omni tali agenti ab alio praestituatur ordo: eo ipso igitur quod Deus omnibus ordinem praestituit, non movet motum, nec ex necessitate naturae; sed per intellectum & cognitionem, sive ex libertatis arbitrio. Sic enim imaginari debemus, quod dispositiones & ordinet in istis corporalibus aliquo modo derivantur a dispositionibus & ordinibus siderum; dispositiones autem & ordines siderum reducuntur non in ageni ex necessitate naturae, sed in agens per intellectum & voluntatem. Vnde Com men. 12. Meta dicit: Quae sunt in istis inferioribus habent mensuram propriam exquantitatibus motuum stellarum, & dispositionibus earum ad invicem: & ista mensura provenit ab arte Divina iniellectuali: non ergo ordo & mensura in rebus provenit secundum Commen. a necessitate naturali; sed ab arte Divina intellectuapli: & idem ibidem ait: Natura non agit nisi rememorata ex virtutibus agentibus nobilioribus, quae dicuntur intelligentiae. Semper iergo opus naturae est opus intelligentiae: quidquid ergo agit motum reducitur in agens per intellectum & immobili ter. Deus igitur, qui omnia ordinat, & est id, in quod omuia reducuntur, non agit ut ab alio motus, ergo non agit ex necessitate naturae. Rursum etiam quia agens naturale est determinatum ad unum, quod omnia ordinat, non aigit ex necessitate naturae. Nam omnia ordinare non requirit determinatam actionem: cum omnes causae, quae in tali ordine continentur, diversificentur in actionibus suis. Secundo hoc idem declarare possumus: quia omnia cofervat. Nam illud omnia conservat, quod est omnibus causa essendi, illud est omnibus causa essendi, quod estipsum esse, quia quod non est ipsum esse, non est omnibus causa essendi; sed aliud est ex causa, ut sit. Si igitur Deus (quia quod non est ipsum esse, non agit morum: quia quod agit motum habet potetiali tatem admixtam, cum motus sit actu entis inpotentia) qui est ipsum esse cum sit actus purus potentialitatem ad mintam habere non potest: ex hoc etiam apparet, quod determinatam actionem habere non potest. Nam quod est ipsum esse, in eo reservatur omnis iratioessendi: cum ergo modus agendi sequatur modum essendi, quod habet determinatum modum agendi, habet determinatum modum essendi, quod ergo habet esse, in quo omne esse continetur, habet actionem, in qua octiones singulae continentur: ergo Deus omnia conservat, & est ipsum esse, non agit ab alio motus, nec habet determinatam actionem: propter quod sequitur ipsum non agere ex necessitate raturae. Tertio: ista eadem veritas decia ratur ex eo, quod producit omnia: nam omnia producere est non habere actionem determinatam ad unum, quia cum ius actio ad unum determinatur, non proprie producit omnia; sed quaedamm. Rursum quod omnia producit, non agit motum: quia quod agit morum non est Primum ageris: & quia solum Primum agens agit nullo praesupposito, & non supponendo materiam & subiectum, cum producens omnia nihi praesupponat, nec alicui alteri virturi in nitatur, de necessitate tale agens est agens Primum, & non agens motum igitur quia Deus omnia producit, non habet actionem limitatam, nec agit motus: propter quod non agit ex necessit: te naturae. Quarto, hoc idem ostendi¬ tur: quia Deus omnia ad se convertit: nam quod est tale, est summum bonum: nam id, in quod omnia ordinantur, est finis ultimus, & quid optimum. In optimo autem reservatur omnis ratiobonitatis: & quod est tale, non agit propter finem alium: inquantum Deus non agit propter finem alium, non agit motus: prout vero in ipso reservatur omnis ratio bonitatis, non habet actionem limitatam, nec agit motus, propter quod sequitur ipsum non agere exnecessitate naturae, ut est per habita manifestum.

Respond. ad arg. Ad 1. dicendum quod licet Deus agat immobiliter; agit tamen ex libertate arbitrij: agere autem ex necessitate naturae est habere determinatam actionem, & non agere, libere: unde si bene advertimus, ratio petit quodam modo quod est in contrario. Nam quod agit simpliciter immobiliter, agit non ab alio motum: sed cum agens ex necessitate naturae agat motus; Deus, qui agit immobiliter, non agit ex necessitate naturae.

Ad 2. dicendum, quod licet verbum naturaliter emanet a dicente: non tamen oportet quae emanant per Verbum, emanare naturaliter: nam cum Verbum sit operaetiva potentia Patris, sic res producunistur per Verbum, ut sunt in operativa, potentia Dei: sic cum non sint ibi, ut in producente ex necessitate, sed exvoluntate, res non procedunt a Deo ex necessitate naturae, sed ex libertate voluntatis.

Ad 3. dicendum, quod licet natur ra Divina sit idem realiter, quod volutas; differunt tamen ratione, & competit eis alia habitudo: & propter aliam, & aliam habitudinem importatam per volluntatem & naturam, dicimus, quod creatio est opus voluntatis, non naturae: & dicimus Deum non producert tres ex necessitate naturae, sed ex, libertate voluntatis.

Ad 4. dicendum, quod non est intentio Diony. assimilare actionem Divinam actioni Solis quantum ad necessitatem, sed quantum ad universalitatem: nam non agit: Deus ex necessitate naturae, ut Sol 3 sed cum universalitate actionis Solis vniversalitas actionis Divinae quandam convenientiam Ihabet.

ARTICVLVS II II. Utrum Deus agat, rex necessitate iustitiae?

Ecundo quaeritur: utrum Deus agat & ex necessitate iustitiae? Et videtur, quod sic: quia secundum Aug. in lib. de symbolo, & habetur in littera: Hoc olum non potest Deus, quod non vult: sed cum velit quod est iustum, ergo solum potest, quod iustum est: agit igitur ex necessitate iustitiae.

Praeterea: secundum eundem Aug. 7. Cofes. & habetur in litte ta: Deus non cogitur invitus ad aliquid, vel en potest agere nisi volens: quia voluntas non excedit potentiam; nec e converso. Cun igitur Divina potentia non excedat aliquod attributum Divinum (quia omnia quae in Deo sunt, aequalia sunt, quia sunt, ipse Deus) sicut Deus non potest. facere aliquid nisi volens, eo quod sua voluntas, aequatur suae potentiae, sic non potest facere nisi iustum, eo quod sua potentia & sua iustitia aequales sunt: agit ergo ex necessitate iustitiae. Praeterea: quia agetia naturalia determinantur ad unum secundum naturam suam, dicuntur agere ex necessitate naturae: cum igitur Deus determinetur ad agendum solum quod iustum est: quia ininsta. facere non potest, dicetur agere ex necessitate iustitiae.

Praeterea: secunda, ad Timoth. 2. scribitur, quod seipsum ne gare non potest; sed se ipsum negaret, u non secundum iustitiam ageret, cum ipse sit sua iustitia, igitur solum: agit, quod sux iustitia exigit, agit ergo ex necessitate iustitiae.. In contrarium est: quia secundum Aug. in de Praedestinatione sanctorum, No tantum iustus potest dici: Deus, aut misericors, sed iustus & misericors, sed iustitia potissime apparet: in damna, tis, mi sericordia in salvatis: cum ergo Deus aliquos damnet, aliquos salvet, non solum agit ex iustitia, sed ex misericordia.

Praeterea: dicitur quod ad preces. Cregorij Deus salvavit Traianum: in inferno existentem, sed hoc non poterat esse ex institia, ergo non quidquid agit Deus, agit secundum iustitia.

RESOLVTIO Simpliciter loquendo, Deus non axit ex necessitate iustitiae; sed ex suppositione potest Deus avere ex iustitiae necessitate, extendendo nomen necessitatis ad omne debitum & nomen justitiae ad condecentiam omnem.

SREspond. dicendum, quod Deus ni¬ Rhil aliud a se de necessitate vult. Nam cum omnia alia a Deo coparentur ad ipsum, tanquam ea quae sunt, ad finem, solum bomtatem suam de necessitate vult, quam aspicit ut finem: omnia vero alia potest velle, & non velle secundum suae voluntatis arbitrium: & quia voluntas sua est immediata causa rerum, & creatio & productio rerum dicitur opus voluntatis: & cum libere velit alia, & possit ea velle, & non velle; simpliciter loquendo, nihil de neces pitate agit, nec aliquid de necessitate producit. Immo quolibet demostrato. potest illud agere, & non agere, vel producere, & non producere: & sicut res ipsae vel naturae dependent a voluntate Divina tanquam a sua causa, & in tat tum sunt, inquantum a Deo volitae sunt: sic ea quae sunt in rebus, ex Divina voluntate dependent. Non igitur solum res, sed ordo iustitiae & rationabilitas, quae in rebus aspicimus, ex Divina voluntate dependent: & sicut res ipsae in tantum sunt, In quantum volitae sunt, sic quiquid est iustum, rationale, & ordinatum, in tantum tale est, inquantum a Deo volitum est: eo enim ipso quod a Deo aliquid volitum est, justum, ordinatum, & rationale est. Nam & si prima regula est intellectus, vel ratio, tamen quia naturale est Divine voluntati, ut agat secundum rationem, vel secundum ordinem sapientiae: quidquid est a Deo volitum, inquam tum est volitum, iustum, & rationabile dici potest. Cum ergo quaeritur: utrum Deus possit facere nisi quod iustum est, vel quod rationale, & ordiatum? Tales propositiones sic distinguendae sunt, sicut & ista distingui posset: utrum Deus possit facere nisi quod vult? Duplicem potest habere intelligentiam: nam sihoc, quod dico, nisi, ponit rem suam, & exceptionem, quam importat circa rem volitam, sic falsum est, quod dicitur: quia Deus potest facere aliud. ab eo, quod facit: nam cum agat per intellectum, & potentiae huiusmodi, sint ad opposita, potest facere; & non facere, ut sibi placet. Sed si hoc quod dico, nisi, ponit ro suam circa actum voluntatis absolutem, sumptum, non prout determinatur ad aliquam rem volitam: sic non potest facere nisi:quod vult: quia non potest facere, nisi velit. Nam licet possit facere hoc, & contrarium huius: attamen si hoc facit, hoc vult: & si contrarium faceret, contrarium vellet: & ideo aliquando invenimus Deum non posse facere, nisi quod vult; secundum quem modum Aug. loquitur in lib de Symboio: hoc solum non potest Deus, quod non vulta aliquando invenimus Deum posse, quod non vult: iuxta illud Aug. in Enchiri Omnipotentis voluntas, multa potest facere, quae nec vuli, nec facit. Verum quia ex vilocutionis, cum dicitur Deus non potest facere, nisi quod vult, hoc quod dico, nisi, semper ponit rem suam circa rem volitam, Magister absolunte negat eam: quia non cogitur, potestas sua ad aliquos determinatos effectus; pontest ergo facere quod non vult: quia botest facere contrarium eius, quod facit: attamen non potest facere quod non vult: quia non potest facere aliquid, quod si faceret, nollet illuda & sicut potest facere quod non vult, sic potest facere, quod non est iustum? attamen non potest aliquid faceret quod si faceret, non esset iustum, sicut non potest aliquid facere, quod si faceret, illud nollet: non ergo simpliciter loquendo, Deus agit ex necessitate iustitiae, sicut non necessitatur ad volendum determinatos effectus. Attamen si nomen necessitatis vellemus extendere ad omne debitum, & nomen justitiae ad omnem condecentiam, possemus dicere Deum agere aliqua ex necessitate iustitiae non simplici ter, sed ex suppsitione. Nam licet per modum debiti nihil sit inclinativum Divinae voluntatis simpliciter; est tamen ex suppositione: nam si supponimus Deum velle aliqua, consequens est, ut velit onia ea, sine quibus illa esse non possunt, ut si vult producere hominem, oportet quod velit ipsum esse animal, & constare ex aima & corpore: & si vult universum constare ex partibus inae qualibus oportet, quod non ae qualiter omnibus suam bonitate comunicet: & in tali convenit municationem attenditur quaedum iustitia, inquantum dat omnibus, prout decet suam bonitatem: agit ergo Deus aliqua ex necessitate iustitiae, accipiendo necessitatem communiter pro omni debito, & iustitiam pro omni condecentia, non tamen simpliciter: ut ostensum est; sed ex suppositione: sed si necessitatem vellemus accipere stricte prout libertati repugnat, Deus nihil ex necessitate agit, cum libere faciat quidquid facit. Rursum si per iustitiam aequam retributionem pro meritis vellemus accipere, non quidquid agit, ex justitia agit: quia aliquibus tribuit sua dona gratiarum, nullis praecedentibus meritis, & huiusmodi tributio non est iusta, si justitia respicit retributionem inxta quantitatem meritorum: est tamem iusta, si justitia Divinam condecentiam dicit, quia nihil Deus facit, quod eum facere non deceat.

Respond. ad arg. Ad 1. dicendum, quod cum dicitur: Deus solum non potest quod non vult, si hoc quod dico, solum, ponit rem suam circa actum voluntatis simpliciter sumptum, sic verum est quod dicitur: quia non potest aliquid facere, nisi velit. Nam cum ex hoc faciat, quia vult, & ad suum velle necesc sario sequitur facere: sicut non potest velle nisi velit, sic non potest facere, ni determinetur sua voluntas ad determinatos effectus, & non potest facere, nisi quod vult & facit. Sed si hoc quod dico solum ponit rem suam circa rem volitam, sic est propositio falsam & nion procedit secundum intentionem Aug.

Ad 2. discendum, quod licet sit in Deo idem potentia, & voluntas, tamen propter, aliam & aliam habitudinem, importatam per, voluntatem & potentiam, dicitur Deus, aliqua posse, quae non gult: & sicut, potest facere Deus quae non vult, sic potest facere alia iusta, quam faciat.

Ad 3. dicendum, quod licet voluntas Divina iit determinata ad iustitiam, si iustitia proconda centia sumatur, quia non potest velle nisi quod decet eum velle; attamen huoiusmodi ordo iustitiae non determinatur ad hanc rem vel ad illam: quia eadem rationali voluntate, qua hoc facit & illud dimittit, posset hoc dimittere & illud facere.

Ad 4. dicendum, quod Deus non potest facere, nisi quod deceto cum facere: attamen huiusmodi condecentia non determinatur ad hoc opus, de vel ad illud. Vnde potest facere quae non facit, absque eo quod neget se ipsum, & quod faciat praeter suam condecentiam: n& si alia faceret, alia vellet, & alia ipsumo facere deceret, non ergo agit ex necessitate iustitiae, quod propter huiusmod iustitiam & condecentiam determinetur ad hoc opus vel ad illud. Argumeta autem in contrarium arguunt non omnia opera Divina iusta esse, prout iustum dicit aequalitatem retributionis iuxta quantitatem meritorum; non tamen arguunt aliqua Divina opera non esse iusta, prout iustitia condecentiam importat: nam quidquid Deus facit, dec cet eum facere.