Quaestio 2

ARTICVLVS I. Utrum Divina providentia sit idem, quod scientia?

AD 1. sic proceditur: videtur quod Divina providentia sit idem, quod scientia: quia secundum Boetium 5. de Consol. providentia dicitur, qd. porro a re bus infimis costituta, quasi ab excelso rerum cacumine cuncta prosciat. Si ergo pros picere, & videre conveniunt providen tiae, providentia ad scientiam pertinet

Praeterea: videtur, quod sit idem, quod solicitudo, sive cura: quia Damasc. lib. 2. cap. penul. dicit, quod providentiaest, quae ex Deo ad existetria sit cura, ergo cura Divina circa existentia, hoc est providem tia.

Praeterea: videtur quod sit idem quod ordo: quia Aug. 83. qq. q. de providem ia, vult quod Deus provideat omnibus rebus ex eo, quod Summo enim Deo cuncta bene administrante quae fecit, nihil in ordinatum in universo, nihil iniustum est.

Praeterea: Boetius 4. de cons. dicit: providentia est ipsa Divina ratio in summo omnium principe constituta, quae euncta disponit, igitur est idem quod ordo & dispositio.

Praeterea: videtur quod providentia sit idem quod potestas: nam prouvidere est superiorum, & potestatem haberium.

Praeterea: videtur quod providenia sit idem, quod voluntas Divina: quia Damasc. lib. 2. cap. 29. ait: providentia est voluntas Dei, per quam omnia, quae sunt, convenientem deductionem suscipiunt: Praeterea: videtur, quod sit idem quod gubernatio: quia Aug. 83. qq. qui. dieprovidentia loquens de ea ait: quod cum lex ipsa incommutabilis maneat, omnia, & mutabilia Deus pulcherrimamgubernatione moderetur. Et sapientiae 14. scribitur, Tua autem, Pater, providentia gubernat. RESOLVTIO. Providentia proprie est eorum, quae sunt ad finem: & ad scientiam, potentiam, & voluntatem pertinet diversis respectibus: nam prout ea Deus ab aeterno intuetur quomodo omnia sunt, disponenda, sic ad scientiam, & magis proprie ad practicam, & prout facere proponit, quae cognoscit, ad voluntatem: & prout tali cog¬ nitioni & proposito superadditur exe¬ cutio, attinet ad potentiam.

REspond. dicendum, quod providem Dtia proprie est eorum, quae sunt ad finem: nam cum prudentia sit recta ratio agibilium, & proprie sit eo¬¬ rum, quae sunt ad finem: providentia, quae dicitur pars prudentiae, immo in qua completive ratio prudentiae videtur consistere, eorum, quae sunt, ad finem, est, praesupposita cognitione, vel voluntate finis. Igitur ea, quae sunt, ad finem, subiacebunt providentiae non ipse finis: & quia omnis creatura habet rationem eius, quod est adfinem in comparatione ad Deum, per ipsas creaturas subiectas Divinae providentiae Divina providentia nobis manifestaripoterit. Videmus autem duo in creaturis, quae iuvant nos ad intelligendum Di¬

vinam providentiam. Primo quia omnis creatura a Deo naturam propriam est sortita: aliter & aliter: secundum diversa creaturarum genera. Et secundum hoc, quaedam dispositio in univet so attenditur, ut aliqua sint superiora, aliqua inferiora, prout requirit diversitas naturarum: & sic accepta dispositio est ordo partium in toto. Istum autem ordinem & decorem universi tradidit, Philosophus cum dicit 12. Meta. ubi assimilat totum universum exercitui, & Deum duci exercitus: nam sicut in exercitu aliqui milites sunt anteriores, aliqui posteriores secundum maiorem & minorem probitatem, si bene sit ordinatus exercitus: ita quod est ibi quidam ordo partium inter se: sic aliquae creaturae sunt superiores, aliquae inferiores, secundum quod habent excelletiorem & minus excellentem naturam. Vnde est quidam ordo creaturarum inter se: eo quod ultima supremorum attingunt suprema infimorum, & e coverso. Secundum considerandum in rebus crea¬ tis est, quod praeter hoc, quod naturam propriam creatura quaelibet a Deo fortita est, cuilibet tributa sunt ea, per quae possit finem proprium consequi secundum naturam suam: & hoc quodam modo correspondet. Primo quia secundum quod creaturae in natura diversificantur, sic eis diversa tribuuntur, per quae possint consequi fines suos: & ideo aliquae suas operationes acquirum paucis operationibus, & aliquae pluribus: & talis dispositio univerum proprie dicit ordinem in finem. Hunc autem decorem & ordinem univers quatum ad finem ultimum tradidit Philosophus in 12. Me ta. ubi totus munds ordinatur ad Deum, sed quantum ad fines proximos cum tradidit Philosophus in 2. Cael. & Mund. ubi distinguit gradus nobilitatis rerum, secun dum quod res acquirunt nobiliorem finem, & minus nobilem. Et hoc operationibus multis vel paucis. Advertendum tamen, quod licet dispositio communiter sumpta possit dici ordo partium in toto, & ordo earum in finem: accipiendo tamen eam ut contra providentiam dividitur; no ut providentiam includit, sic dispositio universi accipi debet, secudum quod res naturas proprias sunt sortitae. Providentia vero ex eo quod rebus tributa sunt ea, per quae possunt fines proprios adipisci: sic enim videmus in Patre familias, cui Deus assimilatur. Nam primo disponit domum suam, & hoc inquantum aliquos constituit, milites, aliquos servientes, aliquos vestiarios, & sic singulos in suis disponit gradibus, & postmodum eis in suis gradibus constitutis singulariter tribuit, prout sin gula requirunt officia; & talis tributio provisio dicitur, sed constituere eos in suis gradibus dispositio nominatur. Sic Deus in universo toto, quod est quasi quedam sua domus, costituit creaturas in diversis gradibus, secundum quod aliquibus dedit naturam rationalem, aliquibus irrationalem, & quantum ad hoc attenditur dispositio univerii. Rursum prout omnibus tribuit, per quae possent fines consequi, dicitur omnibus providere, ut homini praeter hoc, quod dedit sibi naturam propriam, secundum quam in certo gradu universi collocatur, providit ei dando sibi intellectum & voluntatem, per quae possit consequi finem suum. Hoc autem si bene vidimus, patere potest defacili, quomodo differunt scie tia, dispositio, solicitudo, providentia, & gubernatio. Nam scientia Divina non solum est respectu eorum, quae sunt ad finem, sed etiam respe ufinis. Scit enim Deus & se ipsum & alia. Reliqua vero quatuor accipiuntur penes ea, quae sunt, ad finem. Nam providere, & solicitum es se, & gubernare, & disponere dicimus Deum per comparationem ad ea, quae sunt adfinem, quae quatuor distingui pos sunt. Quia Divina solicitudo videtur esse quid conmmune ad alia tria: nam & in providendo, & disponendo, & gubernando potest dici Deus solicitus, & habere curam. Nam sicut Pater familias habet curam, & est solicitus: quomodo suam domum disponat: quomodo omnibus secundum suum gradum provideat: quomodo singulos secundum suum modum gubernet: sic & Deus respectu omnium praedictorum solicitus dici potest. Reliqua vero se habent per ordinem. Nam providentia presupponit dispositionem, & gubernatio providentiam: nam prius est domum disponere, quam singulis secundum suum statum provide re. Rursum providentia praecedit gubernationem: nam gubernatio est executio providentiae: & ideo providentia & dispositio aeterna sunt: gubernatio est quid temporale. Nam Deus in seipso ab aeterno omnia disposuit, & omnibus providit, quae intempore executus est: gubernatio, quae hanc executionem nominat, dicitur temporalis. Ex hoc etiam apparet dispositionem Divinam, & providentiam ad scientiam, potentiam, & voluntatem diversis respectibus pertinere. Nam si Divinam providentiam, & dispositionem consideramus, prout ea Deus speculative intuetur: sic pertinent ad scientiam, Etiam ad solam scientiam speculativam aliqualiter pertinere potest: quia licet in creaturis, ubi malitia est corruptiva principij, prudentia vel providentia, quae est pars eius, semper ad scientiam ertineat practicam, & praesupponat vo luntatem finis. In Deo autem potest ad scientiam speculativam pertinere, & praesupponere cognitionem finis: quamvis etiam in ipso Deo providentia, magis proprie ad scientiam pertineat practicam, quam ad speculativam. Si vero advertimus, quod cum hoc quod talia cognoscit, & videt, sic facere proponit: pertinent ad voluntatem. Sed si consideramus ea, prout tali cognitioni & proposito superadditur executio, sic pertinent ad potentiam, mediante qua talis executio habet fieri. Nam ut Deus ab aeterno secundum suam scietiam vidit, quomodo erant omnia disponenda, & omnibus providendum per voluntatem, sic facere proposuit, & per suam virtus tem & potentiam est ea postmodum executus.

Possumus tamen, si volumus, haec aliter assignare, ut ex eo, quod Deus providet rebus, dicatur Deus bonus: eo quod ordinate providet, dicatur sapiens eo autem quod firmiter & inconcusse providet, dicatur potens: ita quod ipsa provisio praesuponat bonitatem, & voluntatem: decor autem & ordo, qui in provisione aspicitur, indicent sapientia & cognitionem: firmitas autem & im mobilitas ordinis arguant potentiam & virtutem. Hanc autem viam secundam innuit Damasc. 2. lib. cap. penul. ubi deprovidentia determinat. Quoniam igitur Divina providentia includit Divinam solicitudinem: eo quod Divina cura & solicitudo videtur quid commune ad dispositionem, providentiam, & gubernationem. Rursumque quia providentia quodammodo quidam ordo est, & etiam praesupponit dispositionem, & or dinem universi modo, quo dictum est: & quia gubernatio executionem providentiae nominat: & etiam quia providentia ad scientiam, voluntatem, & po tentiam pertinet diversis respectibus, sicut ostesum est, propter modum & ordinem, que habet ad omnia praetacta licet ab omnibus eis differat, loquimur tamen de ea secundum modum omnium

praedictorum: & ideo licet providentia, differat a Divina scientia, loquimur tamen de ea ad modum Divinae scientiae, ut prima ratio arguebat. Sic et a loqui mur de ea ad modum Divinae solicitudinis, ut arguebat secunda. Et ad modum Divini ordinis, ut proponebat tertia, & quarta. Et ad modum potentiae, ut at guebat quinta. Et ad modum voluntatis, ut dicebat sexta. Et ad modum gubernationis, ut ultima proponebat.

ARTICVLVS II Vtrum Divina providentia sit idem quod fatum?

SEcundo quaeritur: utrum Divina providentia sit idem, quod fatum?

Et videtur, quod sic per Aug. 5. de CiviDei cap. 9. qui ait: Si mihi fati nomen alicui rei adhibendum placeret, magis dicerem fatum esse firmioris potentioris voluntatem, quam illum causarum ordinem, quem non usitatum, sed suo more stoici fatum appellant; sed voluntas firmioris, & potentioris, sive voluntas Divina est idem, quod providentia, vel non realiter differt ab ipsa, erge nec fatum realiter erit diversum a providentia.

Praeterea: scribitur 5. de CiviDei cap. 8. Ducunt volentem fata, nolentem trahunt. Si igitur fata voluntatem immutare possunt: eo quod volentem duo cunt, & nolentem trahunt: cum nihil infra Deum liberum arbitrium immutare possit: eo quod inter Deum & voluntatem nihilsit medium, fatum non erit aliquid infra Deum, ergo non realiter differet a Divina providentia. Praeterea: diversi respectus non faciunt differentiam realem, sed unum & idem acceptum prout est in Deo dicitur providentia, relatum vero ad ea, quae movetur per ipsum, dicitur fatum. Vnde Boetius 4. de Consolait: quod cum in ipsa Divinae intelligentiae puritate conspicitur, providentia nominatur: cum vero ad ea, quae movet, atque disponit, refertur, fatum a veteribus appellatum est. Non ergo fatum & providentia realiter differunt.

Praeterea: secundum eundem ibidem: fatalia de necessitate prove niunt: quia fatum est indeclinabilis ordo causarum; sed res non de necessitate proveniunt, nisi prout referuntur ad Divinam providentiam. Nam resatae ad causas proximas contingentes esse possunt. Igitur ordo causarum, qui est in Primo Principe, fatum dicitur: cum solum in eo indeclinabiliter maneat; sed huiusmodi ordo est Divina providentia, ergo &c.

In contrarium est Aug. 5. de Civi. Dei cap. 9. qui ait: Omnia vero fato fieri non dicimus: immo nihil fato fieri dicimus. Sed dicere nihil fieri Divina providentia est erroneum: non igitur idem est fatum, quod Divina providentia: cum fato nihil fiat: providentia omnia fiant. Praeterea: Boetius 4. de Cons. dicit: quod fatum & providentia diversa esse facile liquebit, siquis utriusque rationem conspexerit, ergo &c.

RESOLVTIO. A fato Divina Providentia in quinque differt.

REspond. dicendum, quod fatum triRpliciter consuevit accipi. Vno modo idem est, quod vis quaedam, & dispo sitio siderum. Vnde Aug. 5. de Civita. Dei cap. 2. dicit, quod cum homines atum audiunt, usitata loquendi consue udine non intelligunt nisi vim positionis siderum. Secundo fatum accipitur pro quocuque ordine causarum: ut patet per Aug. 5. de Civit. Dei cap. 9. qui reprehendens Ciceronem, qui negabat Deum esse praescium futurorum, ait: Contendat ergo Cicero cum eis, qui hunc causarum ordinem dicunt esse fatalem. Tertio modo fatum sumitur pro Divina voluntate, vel Divina providentia. Vnde Aug. 5. de Civit. Dei cap. 8. loquens de quibusdam philosophis, vel poetis de fato determinantibus, ait: quod probatur eos appellare fatum ipsam praecipue Dei summi voluntatem, cuius potestas insuperabiliter per cuncta porrigitur. His autem tribus modis possunt superaddi duo modi. Nam ponentes fatum esse vim positionis siderum, di visi sunt: quia quidam huiusmodi vim reduxerunt in Divinam voluntatem; &

uidam non. Vnde Aug. 5. de Civita. Dei cap. 2. ait: quod homines per positi onem siderum fatum intelligunt, qualis est quando quis nascitur, sive concipitur, quod aliqui alienant a Dei voluntate, aliqui ex illa hoc etiam pendere confirmant. Rursum ponentes fatum es se causarum ordinem, etiam divisi sunt: quia aliqui huiusmodi ordinem nec in Divinam voluntatem, nec in aliquam voluntatem rationalem reducunt. Vnde 5. de Civit. Dei cap. 2. scribitur: quod aliquando fatalia dicuntur, quae praeter Dei & hominum voluntatem cuiusdam ordinis necessitate contingunt. Aliqui autem huiusmodi causarum ordinem reductum in Divinam voluntatem fatum appellant. Vnde 5. de Civitate Dei cap. 8. scribitur: Qui vero non astrorum constitutionem, sicuti est, cum quidque concipitur, vel nascitur, vel inchoatur, sed mnium connexionem, seriemque causarum, quafit omne, quod fit, fati nomine appellant: & subdit: quod cum talibus de verbi controversia non multum laborandum est, atque tractandum, quando quidem ipsarum ordinem, & quamdam connexionem Dei summi tribuunt voluntati, & potestati, per quod intelligere dat aliquos fuisse, qui ordinem causarum fatum dicentes, eum in Divinam voluntatem reducebant. Quinque ergo modis fatum dicitur. Primo vis positionis sideum in Divinam voluntatem reducta. Secundo huiusmodi vis in talem voluntatem non ordinata. Tertio ordo causarum Divinae voluntati tributus. uarto talis ordo praeter Divinam vountatem proveniens. Quinto ipsa Divina voluntas sive providentia vel potestas fatum nominatur.

Duos istorum modorum prima facie apparet impossibiles esse. Nam quod sit aliqua vis siderum, vel aliquis ordo causarum in Divinam voluntatem non reductus est impossibile. Solum ergo detribus alijs acceptionibus est loquendum. Sed rursum una illarum acceptionum non est bona. Nam quod fatum dicatur ris siderum, secundum quod de huiuss modi vi loquuntur, qui de tali fato determinaverunt, stare non potest: cum talem vim super liberum arbitrium directe causalitatem habere ponerent, & per eam de moribus hominum tanquam per causam, cui directe voluntas subditur, indicarent. Nam liberum arbitrium virtuti siderum etiam in Divinam voluntatem reductae directe non subditur. Quod si tamen huiusmodi virtus in talem vountatem reducta non fuerit: non solum libero arbitrio non dominabitur, sed etiam nec per eam effectus aliquis producetur: fatum ergo dupliciter accipi potest. Vno modo, ut dicatur ordo causarum Divinae voluntati tributus. Alio, ut fatum dicatur ipsa Divina praecientia, vel voluntas: sed si Divinam praescientiam, vel voluntatem fatum no¬ minamus, a vocabuli proprietate receedimus. Vnde Aug. 5. de Civit. Dei cap. 2. ait: quod prorsus Divina providentia regna constituuntur humana: quae si propterea quisque fato tribuit: quia ipsam Dei voluntatem vel potestatem fatinomine appellat, sententiam teneat, linguam corrigat. Proprie ergo & rationem vocabuli attendendo fati, dicitur indeclinabilis ordo causarum in Divinam voluntatem reductus, quo effe ctus quadam necessitate proveniunt. ? Nam licet non omnis ordo causarum in se acceptus de necessitate producat effectum, tamen si huiusmodi ordo in

Divinam praescientiam reducatur, in E qua reductione fati ratio formaliter, & s quasi completive videtur consistere, sin¬

ula talia quamdam necessitatem contrahunt. Dicitur enim fatum, secundum Aug. 5. de Civi. Dei cap. 0. a fando sire a loquendo: nam Deus unico suo Verbo coaeterno dixit. In tempore est quodam causarum ordine prolocutus. am sicut vox exterior manifestat verbum, sic huiusmodi causarum ordines in Divinam praescientiam relati fata, sive voces, & quaedam locutiones dici possunt: quia rationes in Verbo Divino existentes & ipsam praescientiam Divinam manifestant. Et sic loquitur de rato Boetius 4. de Consol. qui omnem causarum ordinem Divinae providentiae famulantem fatum appellat, dicens: sive igitur famulantibus providentie Divinis spiritibus fatum exerceatur, seu tota in servitute nostra, seu caelestibus siderum motibus, seu angelica virtute, seu daemo num varia solertia, seu aliquibus horum, seu omnibus fatalis series texatur. Ex quibus verbis manifeste patet, ipsum pro indifferem ti habere quemcumque ordinem causarum in Divinam providentiam reductum fatum, sive quoddam Divinum edictum, aiquid hquaedam Divina prolocutiodici potest.

Et sic accipiendo fatum, dicere possumus in quinque differre a Divina provvidentia; quas differentias dictus Boetius quarto de Consol. enumerat. Prima est: quia Divina providentia est in cauasa Prima. Patum autem est in ipsis causis secundis. Nam cum ordo causarum grelatus in causam Primam sit fatum, cum ae talis ordo sit in ipsis rebus mobilibus,

sive in ipsis secudis causis, & relatis, fatunm erit in ipsis rebus mobilibus, sive in ipsis secundis causis, hoc est, quod Boetius ait: quod providentia est illa Divina ratio in summo omnium principe constituta, quae cuncta disponit. Patum vero est inhaerens rebus mobilibus dispositio, er quem providentia suis quaecumque nectit ordinibus. Secunda est: quia huiusmodi rationes existentes in Deo, & existens idem quod Divina providentia, habent rationem unitatis: quia ibi om nes complexae, & unitae sunt. Prout vero in secundis agentibus reservantur, ubi e sunt idem, quod fatum, habent quamdam rationem pluralitatis, & quasi cuiusdam per tempora distributa. Et hoc est, quod Boetius ait: quod providentia namque pariter cuncta, quamvis diversa, quamvis infini ta, complectitur. Fatum vero singula ordinat in motu, locis, formis, ad temporibus distributa: ut temporalis ordinis explicatio in Divinae mentis adunata prospectum providentia sit. Eadem vero adunatio digesta sive divisa atque explicata temporibus, fatum vocetur, Tertia differentia est: quia fatum dependet ex providentia, & in providentiam ordinatur. Vnde idem Boetius ait: quod diversa sunt fatum & providentia: quia alterum ex altero pendet. Ordo namque fatalis ex providentiae simplicitate pro¬

cedit. Nam, ut ait, sicut artifex faciendae rei formam mente percipiens moet operis effectum, & quod simpliciter prospexerat, per temporales ordines du cit, ita Deus providentia quidem singuariter, stabiliterque disponit: fato vere hec ipsa, quae disponit, multipliciter acd temporaliter administrat. Quarta differentia est: quia providentia habet rationem immobilis, sive stabilis: fatum vero quid mobile dicitur. Nam licet ordo causarum in Divinam praescientiam relatus quodammodo quadam necessi atem contrahat: tamen quia talis ordo est in rebus mobilibus, quid mobile dici potest. Et hoc est, quod Boetius dicit: id certe manifestum est immobilem sim plicemque gerendarum formam rerum esse providentiam: fatum vero esse eorum, quae Divina simplicitas gerenda disposuit, nexum atque ordinem temporalem. Quinta differentia sumitur ex eoquod omnia, quae subiecta sunt fato subiecta sunt Divinae providentiae. Nam cum ipse ordo causarum, qui fatum dicitur, Divinae providentiae sit subiectus, oportet quae fato subsunt, providentiae Divinae subesse: non tamen omnia, quae subiecta sunt Divinae providentiae, fato subsunt. Nam ea, quae immediate a Deo procedunt, cum non procedant secundum ordinem secundarum causarum, solum sunt subiecta Divine providentie, sed non fato. Ex quo apparet, quod quanto aliquid magis a Deo elongatur, sive magis in entibus tenet gradum infimum, tanto magis fato subijcitur: eo quod magis procedat secundum ordinem secundarum causarum. Et hoc est, quod Boetius ait: omnia, quae fato subsunt, providentiae quoque subiecta sunt, cui ipsum etiam subiacet fatum. Quaedam E vero sub providentia sunt locata, quae fati seriem superant. Nam ea, quae sunt, Primae Divinitati propinqua, stabiliter fixa fatalis ordinem mobilitatis excedunt. Vnde concludit: quod quod longius a prima mente discedit, maioribus fati nexibus implicatur: ac tanto aliquid fato liberum est, quanto illum rerum cardinem, sive illam supremam Divinitatem vicinius petit: quia providentia est quid simplex, immobile, non proter sum, nec successionem habens, & divisibile: fatum vero quamdam multiplicitatem in se habet, est quid mobile, & quodammodo successivum, & quandam protensionem continens: ideo Boetius dicit: quod sicut est ad intellectum ratiocinatio: ad id, quod est, quod gignitur ad aeternitatem tempus; ad punctum circulus: ita est fati series mobilis ad providentiae stabilem simplicitatem. Patet ergo Divinam providentiam a fato differentem esse & qualiter: quod declarare volebamus,

Respond. ad arg. Ad 1. dicendum, quod fatum est indeclinabilis ordo causarum: quia stabilitas in causis secundis provenit potissime ex providentia causae Primae: propter hoc ei attribuitur & ab ipsa denominatur: non quod sit idem, quod ipsa: sed quia per ipsam est id, quod est.

Ad 2. dicendum, quod verba illa non sunt Aug. sed sunt cuiusdam alterius, cuius auctoritatem ipse inducit: & ut patet, quidam sic locuti sunt, de fato non distinguentes ipsum a Divina providentia: tamen si Divinam providentiam fatum nominamus, discedimus a proprietate vocabuli, ut est per habita manifestum.

Ad 3. dicendum, quod fatum & providentia non solum, differunt secundum diversos respectus: immo differuntsic, quod est in creatura & Creatore, ut potest patere per verba Boetij, si bene intelligantur.

Ad 4. dicendum, quod fato non inest indeclinapilitas per se: immo in se acceptum, ut probatum est, quid mobile dicitur. Sed Divinae providentie per se indeclinabilitas inest: non ergo sunt idem, ut ratio concludebat.

Ad primum in contrarium dicendum, quod fatum differens est a Divina providentia; & tamen aliquid est accipiendo fatum, ut de eo loquimur, licet nihil sit, si quis appellare vellet fatum vim siderum libero arbittio necessitatem imponentem, vel ordinem causarum in causam Primam non reductum, secundum quem modum fatum esse Aug. negat. Aliud in contrarium concedatur.

ARTICVLVS III. Vtrum omnia subsint Divinae providentiae

TErtio quaeritur: utrum omnia sub¬ sint Divinae providentiae? Et videtur, quod non: quia Commentator 12. Meta. reprehendit eos, qui dicunt Deum habere solicitudinem omnium, & etiam, eos, qui dicunt ipsum habere solicitudinem nullorum: & dicit viam mediam esse tenendam, ergo aliquorum Deus solicitudinem habet, & aliquorum non

Praeterea: Philosophus in 2. Meta. assimilat universum uni domui, sed in una domo, ut ibi dicitur, sunt servi, liberi, & bestic. In liberis autem non accidit aliquid in ordinatum: quia non licentiantur ad aliquid, ut ibi dicitur, quod non sit de regimine domo. Servi vero, & potissime bestiae, in paucis actionibus communicant quantum ad ea, quae sunt de regimine domus, in quo vult Philosophus, ut Com. ibidem exponit, quod corpora super¬ celestia intelligantur per liberos, qui nul am inordinationem habent. Per servos vero, sive per bestias debemus intelligere, quae sunt sub huiusmodi corporibus, ut ea, quae sunt in sphera activorum & passivorum, in quibus multa per accidens, & multa inordinata videmus accidere: sed cum providentia, vel sit ipse ordo vel ordinem praesupponat, non omnia Divinae providentiae subsunt: cum non omnia ordinata sint.

Praeterea: quae sunt a casu & a fortuna sunt praeter intentionem, & secundum quod talia, ordinem providentiae fugiunt; sed multa sunt talia, ut probatur 2. Phys. ergo &c.

Praeterea: quae cadunt sub providentia artificis, sunt de intentione eius, sed Nemo proposito sibi malo facit quae facit, ut vult Diony. 4. de Divi. nom. igitur mala sunt praeter intentionem Divinam, non ergo omnia subsunt Divinae providentiae: cum mala non subsint ei.

Praeterea: quod est ordinatum & provisum consequitur finem suum in maiori parte; sed, ut videmus, malum est ut in pluribus: nam plures, ut videtur, dant se delectabilibus, & sensibilibus, quam operibus virtuosis, ergo universum Divina providentia nonregitur.

In contrarium est Aug. 83. qq. q. de Proidentia, qui ait: quod Deus omnia mutabilia pulcherrima gubernatione moderatur. Sed gubernatio est executio Divinae providentiae, ergo onia mutabilia Divinae providentie subsunt. Sed onia, quae sunt circa Deum, sunt aliquo modo mutabilia, ergo &c.

Praeterea: Comm. in 12. Meta. ait: quod sicut omnia, quae sunt, & quae fiunt in domo, fiunt propter dominum domus: sic omnia, quae sunt in univero, & omnes actiones eorum, sunt proter unum: & illud unum est Prima causa, ergo omnia ordinata sunt propter ipsum Deum, quod esse non posset, nisi omnia eius providentia regerentur.

RESOLVTIO. Omnia sub Divinae providentiae ordine con¬ tinentur; non tamen omnia aequaliter tali ordini sunt subiecta.

REspond. dicendum, quod Divinam Rprovidentiam esse omnium dupliciter venari posset. Primo ex eo quod videtur providentiam impedire. Secundo ex ratione talis impedimenti. Quod autem videtur providentiam impedire est id, quod est per accidens, & praeter intentionem. Nam ex hoc dicitur aliquid improvise eventum, quod ab agen¬ te non est praecognitum, nec intentum: Thuiusmodi autem videntur esse, quae sunt, per accidens: nam quia eorum secundum Philosophum possunt esse causae infinitae, cum infinitas non videatur sub arte cadere, videtur ad talia providentiam non extendi. Haec autem tria esse videntur, videlicet, fortuita, mala, & universaliter contingentia. Dicitur enim fortuitum, & casuale per accidens: quia evenit praeter in tentionem agentis, ut vult Philosophus 2. PhysSecundo mala per accidens esse dicuntur: quia semper agens intemdit bonum ut vult Diony. 4. de Divi. nom. in multis locis: ideo malum per accidens esse dicitur: quia est praeter intentionem agentis. Rursum omnia contingetia per accidens dici possunt: quia ad alteram partem determinata non sunt: quia quod non est per accidens, est ordinatum, & per consequens ad alteram partem determinatum, contingentia per accidens dici possunt. Si igitur aliquid movet nos, quare Divinam providentiam negare debemus tria praedicta existunt. Sed, quod illa non impediant, sic ostendi tur: nam ipsa fortuita Divinae providentiae subduntur, quia si nos volumus appellare fortuita & casualia, quae nul la causa nec per aliqua principia esse hadpent, sic nihil est fortuitum, neque ca uale: ut probat Boetiuss de Consol qui ait: nihil esse, quod ex nullis causis oriatur. Si vero casuale vel fortuitum appellare volumus, quoties aliquod agens alicuius gratia aliquid operatur, & quid aliud ab eo non intentum aliquibus decausis contingit, ut siquis colendi agricausa fodiens humum de fossa auri pondus inveniat. Sic multa casualia, & mul ta fortuita esse dicuntur, & sic de casu & fortuna determinat Philosophus 2. Phys. secundum quem modum dicere possumus casum esse inopinatum concursum causarum. Nam & si depositio thesauri causa habuit, & fossio terrae etiam. Sed istarum causarum concursus inopinatus dicitur: quia praeter intentionem recondentis fuit, ut colens agrum thesauum haberet: & praeter intentionem invenientis, ut pecuniam inveniret: verum quia huiusmodi concursus aliquis effectus est, nec est dare effectum absque ali qua causa, cum non possit reduci talis concursus in fodientem, nec in recondentem, oportet dare aliquam causam su¬ periorem cuius sit huiusmodi causas convertere: & quia Divina providentia est illa, a qua omnis ordo causarum sumit originem, per quam omnis effe ctus efficitur: quia oportet dare eundem es se factoremrerum, & provisorem, ut probaDamasc. 2. lib. cap. penuit. huiusmodi fortuita oportet Divinae providentiae esse subiecta, cuius est omnes causas conectere, omnem causatum ordinem efficere. Et ista est via Bcetij quinto de Consol. per quam probat fortuita ordinem Divinae providentiae non effigere, cum ait: quod licet diffinire casum, esse inopinatum eventum ex influentibus causis in his, quae propter aliquid geruntur: construere vero atque confluere causas facit ordo ille ex inevitabili connexione procedens, qui de providentiae fonte descendens cuncta suis ocis temporibusque disponit. Viso fortuita sub Divina providen tia contineri, notandum, mala ordinen Divine providentiae simpliciter non effugere: nam si nihil aspiciens ad malum agit, quod agit, Deus, qui sumum bo num est, nunquam permitteret mala firi, cum ea impedire possit, nisi ex ei aliqua bona eliceret: & inquantum exmalis bona elicit, mala sub quodam or dine Divinae providentiae continentur: unde Boetius 4. de Consol. dicit: quod modus Divinus est, quod ad bonum d rigens cuncta disponat: nam si a reprobis nihil tam mali gignitur, licet in age do erret, multo minus ordo ille de cardine summi boni proficiens, a suo deflectit exordio. Quod vero ad ordinem providentiae mala aliquo modo reduncantur, patet, quia ad decorem faciunt universi: unde Aug. in Ench. cap. Vnde malum ait: quod malum bene ordina um, & suo loco positum eminentius commendat bona ut magis placeant & laudabiliora sint: Et subdit: Neque enim Deus omnipotens, quod etiam infideles fatentur, rerum cui summa potestas, cum summe bonus sit, nullo modo sineret mali esse aliquid in operibus suis, nisi usque adeo esset omnipotens & bonus, ut bene faceret etiam de malo. Sed quod contingentia Divinam providem tiam ne impediant facile est videre: nam sicut cum Divina praescientia contingentia simul stant: ita & cum Divina providentia stare possunt: immo ipsius contingentiae Divina providentia causa existit. Nam cum sit causa entis, in eo quod ens, ipsius necessitatis & contingentiae eam causam esse oportet, cum contingens & necessarium existant differentiae entis, in eo quod ens. Et quia nihil est in universo, quod ordinem Divinae providentie impediat, vel simpliciter effugiat, dicere cogimur, l omnia Divinae providentiae subiacere:: unde Aug. 83. qq. q. de Providentia diacit: quod Summo Deo euncta bene adminif trante, quae fecit, nihil inordinatum in universo, nihil iniustu est, sive scietibus nobis, sive nescien tibus. Habito omnia Divinae providentiae subiacere ex his, quae videbantur Divinam providentiam impedire: hoc idem declarare possumus ex his, secundum quae videntur huiusmodi impedi menta consurgere: nam tota causa, quare dubitant aliqui, omnia Divinae providentiae supponere, est: quia videm aliqua inopinate, & per accidens eveni re. Quod autem alicui causae contingant aliqua per accidens & improvise, triplciter potest contingere. Primo exparti cularitate causae, ut accidit quod Sorte ambulante coruscat: eo quod ambulatio Sortis propter sui particularitatem, secundum causalitatem ad coruscationem se non extendit. Secundo: hoc contingit ex defectu agentis, ut accidit naturae particulatim producere foeminam, cum intendat masculum, quod ex defectu seminis non valentis superare materiam potest accidere. Tertio: hoc contingit ex dispositione materiae. Contingunt enim aliquando agenti aliqua per accidens & improvisa: eo quod materia propter sui indispositionem perfecte agentis actioni non subditur. Propter nihil autem horum dicere possumus Deo aliqua per accidens contingere: cum ipse sit causa universalis & prima, & inpfinitae virtutis, non agens ex suppositione materiae: nihil ergo ei contingit per accidens, quod simpliciter ordinem sua providentiae possit effugere. Advertendum tamen, quod licet omnia Divinae providentiae sint subiecta,; non tamer ei omnia eodem modo subduntur, u Damasc. ostendit 2. lib. cap. 29. aliter providet rationalibus, aliter irrationa libus, aliter subduntur providentiae suae contingentia, aliter necessaria, aliter or dini providentiae subijciuntur boni, ali¬ ter malisnam unicuique Deus providet lecundum quod eius natura requirit, vel operatio postulat: sic enim imaginare debemus; quod Deus in sua, celsitur dine permanens prout unicuique videt providendum esse, sic providet: & hoc est, quod Boetius dicit 4. de Consol quod Deus ex alta providentiae specula respicit, & quod unicuique conveniat agnoscit, & quae convenire novit accomodat.

His fundamentis suppositis, tanquam veris & manifestis. Primo quod omnia Divinae providentiae sunt subiecta. Secun do quod ei non subiiciuntur aequaliter, Patet illorum positionem falsam esse, qui dixerunt: omnia Divinae providentiae non esse subiecta: & qui voluerum omnia aequaliter ordine providentiae contineri. Primi tripartiti sunt. Nam aliqui negaverunt omnia Divine providentiae subijci: quia dixerunt nihil ei esse ubiectum, secundum quod ostendi commientator 12. Meta. Aliqui vero dixerunt Deum de universalibus curam habere, sed circa particularia se non extendere eius curam, quae positio Com tribuitur, licet secundum eius verba directe haberi non possit. Aliqui vero, ut Rabi Moyses, & sui sequaces dixerunt: Deum non solum de universalibus cunram habere, sed etiam quod circa particularia hominum eius solicitudo extenditur. Nam cum homo secundum intellectum sit quid incorporale, cu secundum rectam lineam est universale obiectum, dignum est, ut eorum, secunquod particularia sunt, Deus curam habeat. Quorum omnes positiones falsaSunt: cum secudum eas, vel nihil vel saltem non quodlibet sit Divinae providentiae subiectum. Et sicut aliqui defecerunt, quia no gaverunt omnia Divinae providentia esse subiecta: sic aliqui male dixerunt,

quia crediderunt omnia sub Divinae providentiae ordine aequaliter contine ri: qui etiam tripartiti sunt. Nam quin dam credentes non aliter ei subijci contingentia, quam scientiam stoici videm

tur asserere. Quidam autem opinantes aequaliter bona & mala providentiae subiacere, coacti sunt ponere duos Deos unum, qui bona creat, alium, qui mala producit. Tertij vero quia voluerum non aliter Divinae subiacere providen. tiae rationalia, quam irrationalia, volue¬ runt, quod nihil brutis contingat, quod non fuerit eis provisum in pornam vel in praemium, & in tantam processerunt. insaniam: quod sicut peccatum est occidere rationalia, ita, per se loquendo, dicebant nihil irrationale oecidendum esse: quae omnes positiones falsae sunt, quia contingentia & necessaria, bona & mala, rationalia & irrationalia non aequaliter Divinae providentiae sunt subiecta. Patet ergo omnia subDivinae providentiae ordine aliqualiter contineris non tamen omnia aequaliter tali ordiui esse subiecta Respond. ad arg. Ad 1. dicendum, quod positio Commentatoris, in hoc non est tenenda. Nam inter illas duas positiones extremas debemus, tenere medium, non materialiter a Deo aliqua Divinae providentiae esse subiecta, & aliqua non; sed secundum uniformitatem: quia debemus dicere: non omnia, aequaliter Divinae providentiae subiacere. Ad2. dicendum, quod in mundo videntur esse multa inordinata respectu particu larium causarum: quia non subsint earum ordini: respectu tamen Dei nihil est in ordinatum simpliciter. Nam quod effugit alique modum ordinis, sub alio modo ordinis continetur, ut male agens effugiens ordinem Divinae misericordiae,

sub ordine Divinae iustitiae continetur. Ad 3. dicendum, quod, ut patet per habita, etiam fortuita sub Divina providentia continentur.

Ad 4. dicendum, quod bene arguitur mala non subesse Divinae providentiae sicut bona; sed tamen non probatur, quod mala ordinem Divinae providentiae simpliciter subterfugiant. Nam cum Deus ex malis eliciat bona non aspiciens ad malum; sed aspiciens ad bonum, mala ordinat, & ipsius providentiae etiam mala aliqualiter sunt, subiecta. Ad quintum dicendum, quod simpliciter loquendo, malum non est in pluribus: quia si loquimur de male rerum corporalium, sic corpora supercaelestia, in quibus non cadit error, incomparabiliter excedunt omnia corpora, quae sunt in sphera activorum & passivorum, in quibus malum aliquod reperitur. Sic etiam credibile est, quod caelestes mentes etiam beatae excedunt omnem aliam multitudinem damnatorum. Vel dicere possumus, quod nihil est, quod omni fine privetur simplici¬ ter: cum ipsi mali ad decorem faciant universi: unde consecutio finis secundum aliquem modum non solum est, in pluribus; sed etiam in omnibus, prop ter quod omnia Divinae providentiae sunt subiecta.