Quaestio 2

ARTICVLVS. I. Vtrum Angelus moveatur?

AD 1. sic proceditur: videtur, quod Angelo non competat motus: quia secundum Philosoph 2. Meta. Materia necesse est vt imaginetur in remota, sive in re, quae movetur, sed ut probatur in fine 7. Metaintelligentie sunt entes praeter omnem materiam sensibilem & intelligibilem, ergo &c.

Praeterea: substantiae separate sunt proprie de consideratione metaphisici, & non de consideratione phil. quia pohus non abstrahit a motu & materia, nec secundum esse, nec secundum diffinitionem: talia autem & secundum esse & secundum diffinitionem sunt amateria separata. Sed omnia, quae movent mota, sunt de consideratione phiici: ut dicitur 2. Phys. ergo substantiae separate non mote movent: non igitur motus eis competit.

Praeterea: probatur 6. Phys. quod nullum impartibile mouetur: & est ratio secundum Phm: quia omne, quod movetur, partim est in termino a quo, & partim in termino ad quem. Nam cum mobile secundum se totum est in termino a quo, nondum inceptus est motus. Cum vero est in termino ad quem, completus est motus. Sic igitur moveri debet partim esse in termino a quo, & partim in termino ad quem. Sed cum nec Angelus, nec aliquod impartibile habeat partem & partem, nulli impartibili moveri convenit.

Praeterea: si movetur, secundum aliquam speciem motus movebitur: quia nihil est in genere, quod non sit in aliqua eius specie, ut dicitur, 6. Topie. sed species motus sunt augmentum, dimi¬ nutio, generatio, corruptio, alteratio, & secundum locum mutatio: non enim dicere possumus Angelum augmentari, vel diminui: quia non est quantus: nec generari vel corrumpi: quia non habet materiam partem sui: nec alteratur: quia, ut probatur 7. Phy. alteratio non est nisi secundum sensibiles qualitates, quas in Angelo ponere non possumus; nec secundum locum movetur: quia talis motus est actus imperfecti, & prop ter indigentiam aliquam, quae dicere in Angelo non est conveniens: cum in eis non sit malum, neque error, ut vult Philosophus 9. Meta.

Praeterea: si movetur Angelus, hoc est, per se, vel per accidens? Perse non movetur, cum non sit quantus: nec per accidens: quia quod movetur per accidens, movetur in alio sive ad motum alterius: ut. forte per motum eius, in quo operatur. Sed si propter hoc possemus dicere Angelum moveri, diceret deberemus, quod & Deus moveretur, cum operetur in ea, quae mutabilia sunt.

in contrarium est Beda & Ambros. & habetur in littera auctoritates eoru, qui dicunt Angelum moveri.

Praeterea: quod nunc est in uno, & postea in alio deserendo primum locum; non potest esse sine motu illius: sed ut dicit Damasc. 2. lib. c. 3. Nec cum a Deo, scilicet An geli, ad terram mittuntur, in caelo remanent, ergo &c.

RESOLVTIO. Angelo competit motus, non solum me¬ taphorice, sed quodammodo proprie sumptus.

REspond. dicendum, quod motur RAngeli dupliciter assignari potest: unus quasi metaphoricus, alius quodanmodo proprius. Metaphorice competit motus Angelo, si ipsam operationem eius motum appellare volumus: nam non proprie operatio motus dicitur, cum operatio sit actus perfecti & completi motus vero sit actus imperfecti: ut dicitur 3. Phys. habet tamen quamdam si. militudinem cum motu, cum secundum

modum intelligendi in operatione intelligatur quidam exitus ab operante, & quia operatio est actus perfecti, lum Angelo, sed etiam ipsi mo, ut Deo, competit ta huiusmodi motus est ille, de quo de minat Diony. in de Div. nom. attr eum Deo, Angelo, & animae, qui cum sit metaphoricus, sicut nec propri tus est, ita nec proprie ei competunt di ferentiae motus. Assignantur tamen dis ferentiae eius secundum quandam similitudinem ad motum localem: na localis motus sit prior & perfectio alijs, si debet huiusmodi motus meta phoricus, cum sit actus perfectus, dividi per differentias alicuius motus, con venientius est, ut dividatur secundum differentias localis motus. Motus autem secundum locum, ut patet per Phhm &. Phys. comm.64. tripliciterdividitur: quia quidam est rectus, quidam circularis, quidam compositus ex his, qui si proprio nomine nominari debet, dicatur obliquus. Movetur autem Deus motu recto, obliquo, & circulari: ut tradit Dionysius o, de Div. nom. ut motus rectus eius appelletur indeclinabilis & inflexipilis processus operationum ipsius: obliqu us vero copositus est ex recto & circulari: quia in circulari intelligitur statio, cum secundumcircularem motum sphera secundum se totam substantialiter non muter locuut tradit Commentator 8. Phys. com. 73. in recto intelligitur processus: habebit igitur in se obliquus motus stationem & processum. Movetur igitur oblique Deus, ut idem Diony. ibidem tradit, inquantum ab eo manat stabilis processus rerum, & generativus status ipsarum. Movetur vero secundum circulum, inquantum omnia, quae in motur circulari considerantur, ut identitatem, & circulationem, & conversionem, Deus continere dicitur: vel in opere Divino consideratur circulatio, inquantum om nia procedunt ab ipso, & ad ipsum convertuntur, in quo, quia est processus ab eodem in idem, quodammodo quidam circulus constituitur. Isto etiam triplici motu movetur Angelus & anima: ut tradit idem Diony. 4 de Div. nom. ut dicatur An gelus moveri motu circulari, inquantum recipit lumen a Deo, & per lume receptum in Deum convertitur, ita quod est, ibi motus ab eodem in idem. Movetur autem motu recto, inquantum lumen receptum in inferiores se transfundit, ita quod est ibi quidam motus rectus quodammodo ad inferius, ut a Deo in Angelum, qui Deo non aequatur, & ab Angelo in inferiorem Angelum: propter quod in huius communicatione semper est quidam descensus. Est autem ibi: etiam motus obliquus, inquantum Angelus suscipiens lumen ab alio Angelo propter lumen susceptum non convertitur directe in Angelum, a quo lume suscepit; sed in Deum, a quo lumen est principaliter derivatum: ita quod est, processus ab eodem in idem; non tamem circulariter, quia non uniformiter. Vnde sic se habet talis motus, sicut si aliquis procederet ab uno puncto ad alium punctum per cordam; & cum rediret ad cundem punctum non per cordam, sed per viam aliam, ut per arcum: & quia talis motus obliquus diceretur ( secundum quod hic de obliquo loquimur, qui componitur ex recto & circulari talis motus Angeli metaphorice appellatur obliquus. Assignat autem idem Dionysius eodem cap. in anima dictos motus, qui ad praesens propter brevitatem omittantur.

Viso quomodo Angelo competit motus metaphoricus: videre restat,

quomodo ei competit moto sunptus quodammodo proprie. In motu autem per se est attendenda successio, cum sit de genere successivorum: ideo si aliquam fuccessionem in Angelo ponere possumus, oportet ei quodammodo proprie motum competere: non possumus autem ponere in Angelo suecessionem nec quantum ad esse, cum secundum illud sit intransmutabile: nec proprie quantum ad virtutem, cum naturaliter non sit in potentia ad aliquam virtutem acquirendam; est tamen ibi successio quantum ad operationes: quia non cuilibet actioni, quam potest agere, semper est coniunctus. Actio autem duples est: quia quaedam est non transiens in exteriorem materiam, ut velle vel inte ligere: quaedam est transiens, ut movere vel operari in extrinsecam materiam: secundum utrumque istarum Angelus movetur. Nam non simul intelligit quaecumque intelligere potest, cum una species non possit repraesentare Angeloomnia, quae naturaliter intelligere potest, ut in secudo patebit: & quia intelle ctus Angelicus simul & semel actualiter non potest informari pluribus soeciebus, licet Angelus non intelligat cum discursu; est tamen quaedam successio in actionibus intellectus ipsius: & sicut per cogitationes movetur, sic & per affectiones mutatur: & huiusmodi motum appellat Aug. 8. super Oen. ad litteram moveri per tempora. Rursum secundum quod actio Angeli est transiens in exteriorem materiam, ut cum corpora movet, vel in aliquod corpus extrinsecum operatur, etiam est ibi consideranda successio: quia non simul operatur in omnia corpora, in quae potest: & quia ex eo, quod operatur circa aliquod corpo, dicitur esse in loco, successio talium operationum appellatur moto localis: & secundum haec Beda & Ambrosius loquuntur, & habetur in littera, qui dicunt Angelum moveri localiter,

Advertendum tamen, quod cum Angelus non sit in loco localiter, sed per operationem per se & primo, motus Angeli est successio operationum, quodammodo ex consequenti est successio locorum: ideo etiam talis motus, qui attenditur secundum actiones transeuntes in exteriorem materiam, magis dicitur moveri secundum tempora, quam moveri secundum loca: nam omnis successio reducitur ad mensuram temporalem: & cum immediate ibi attendatur aliqua successio; non tamen localis, ibi immediate attenditur, sed mediate, talis motus magis proprie dicitur motus per tempora, quam per loca: & propter hoc forte Aug, motus S: super Cen. ad litteram negat simpliciter spiritualem creaturam moveri per loca, asserens, ipsam mutari per tempora:

Respond. ad arg. Ad 1. dicendum, quod, si Angelus nec haberet materiam nec aliquid materiale, sive potentialita: tem admixtam, nullo modo moveretur, nisi forte metaphorice, secundum quem modum & Deum moveri dicis mus, tamen quia habet aliquam potentialitatem admixtam: iquia, ut vult Auctor de causis, intelligentia habet suam yliachin, ideo aliquo modo moveri, Vel dicendum, quod illa, quae movetur localiter, commensurando se loco sucacessive, habent materiam, huiusmodi autem non sunt Angeli.

Ad 2. dicendum quod intelligentiae movent non motae, loquedo de motu, qui est de considera¬ tione naturalis: nam nihil movetur talimotu, quod non ihabeat ordinem adcaeleste corpus; huiusmodi autem non est Angelus: unde bene arguit ratio, quod non movetur, motu, qui sit de consideratione naturalis; non tamen arguit, quod nullo modo moveatur. Ad 3. dicendum, quod licet Angelus sim¬

liciter & secundum essentiam impartibilis sit; tamen quia operatur in loco quanto, cum sit in loco per operationem, erit in loco partibili: & quia sufficit ad hoc, quod aliquid moveri possit, quod ei respondeat locus quantus: ideo Angelo moveri non repugnat. Vel dicere possumus, quod motus in corporibus & in Angelis non sumitur uniformiter: ideo arguere de motu, quem videmus in corporibus, ad motum Angeli, non est congruum. Ad quartum dicendum, quod etsi nihil est in genere, quod non sit in aliqua eius specie, non tamen oportet: motum Angeli, reduci ad aliquam speciem motus: secundum quod Philosophus de speciebus motus loquitur. Nam Philosophus loquitur de speciebus motus repertis in corporibus, motus autem in corporibus & spiritibus non dicitur uniformiter, sed quasi aequivoce. Eorum autem, quae dicuntur aequivoce, vel quasi aequivoce, non oportet esse nec easdem differentias, nec easdem species: & ideo motus Angeli non est directe in aliqua dictarum specierum; habet tamen aliquam similitudinem. cum alteratione & motu locali. Nam motus, qui attenditur secundum successionem actionum non transenntium in exteriorem materiam, habet similitudinem cum alteratione. Et quod dicitur, quod alteratio sit secundum sensibiles qualitates, dicendum, quod alteratio proprie sumpta, ut habet esse per passionem acceptam proprie, quae magis facta abijcit a substantia, habet fieri solum secundum sensibiles qualitates. Sed alteratio, quae respicit passionem large, prout passios est salus & receptio, secundum quem modum intelligere est quoddam pati, dic alteratio est non solum in parte sensitiva, sed in intellectiva: & isto modo accipiendo alterationem quodammodo in Angelo est alteratio, inquantum est in eo successio cogitationum & asfectionum: motus vero, qui attenditur secundum actiones transcuntes in exte riorem materiam, assimilatur motui locali, inquantum Angelus per successionem talium operationum mutat diverla loca. Et quod dicitur, quod motus fit propter indigentiam, verum est propriam vel alterius: unde movetur Angelus non propter indigentiam suam, sed nostram: ta tamen quod indigentia nostra non est finis Angeli: sed sicut intelligentia movet orbem propter generationem, & corruptionem inferiorum: nec tamem talis generatio & corruptio est terminus intelligentiae, sed assimilatio ad Deum. Nam propter hoc movet tanquam propter finem, ut assimiletur Deo, quam assimilationem consequitur: eo

quod causat movendo orbem generationem & corruptionem in inferioribus: quia ex eo quod est causa istorum inferiorum, assimilatur primae causae, quae est causa omnium. Sic & Angelus non ponit nostram indigentiam finem. suum; sed Deum ipsum, cuius praeceptum implet, eo quod nostram indigentiam supplet.

Ad 5. dicendum, quod An gelus quodammodo per se movetur, & licet ipse non sit quantus, operatur tamen in loco quanto: propter quod ei a per se potest competere moveri: movetur etiam per accidens, prout movetur ad motum corporis assumpti. Et quod dicitur, quod tunc Deus per accidens moveretur: quia operatur in corporibus, motis. Dicendum, quod non oportet: uia substantia spiritualis non movetur per accidens ex eo, quod aliquod corpus movetur per se, nisi diffiniatur in iso corpore: unde anima movetur, cum totum corpus mutat locum; non tamem membrum aliquod singulariter movetur: & ideo movetur per accidens Angelus ad motum corporis, in quo est, & non Deus: quia Angelus potest diffiniri in aliquo corpore; non tamen Deus: im mo si totum universum moveretur, non moveretur Deus per accidens: quia caeli ipsum capere non possunt.

ARTICVLUS. II. Vtrum Angelus, cum movetur, de necessitate transeat per medium?

SEcundo quaeritur: utrum Angelus, Dcum moveatur de necessitate tran¬ seat medium? Et videtur, quod non: quia si transit medium, commensurat se medios sed ipse est impartibilis impartibile autem non potest commensurari partibi: li, ergo &c.

Praeterea: Angelus est in loeo per operationem; sed potest operari in unolloco, & postmodum operari is alio absque eo, quod operetur in me dio: nam cum non operetur, nisi ubi necesse habet operari, si necesse habebit operari in civitate una, & postea in alia & non in via media, erit prius in una civitate, & postea in alia asbque eo, quod fuerit in medio.

Praeterea: actio sequis tur modum naturae: unde quia ignis est natunae igneae, agit igniendo, ergo Angelus, qui est naturae intellectualis, aget intelligendo, ergo debemus iudicare de actione Angeli, sicut iudicamus de actione intellectus: sed homo potest cogitare de aliqua civitate, & postea cogitare de alia remota ab illa absque eo, quod cogitet de civitatibus intermidijs, ergo Angelus, qui intelligibiliter est in loco, ut dicit Damasc.2. lib.c. 3. & intelligibiliter operatur, poterit esse & operari in una civitate, & postmodum esse, & operari in alia valde remota absque eo quodsit, & operetur in locis medijs. Praterea: secundum Philosopm 6. Phys. omne, quod movetur, prius pertransit medium aequale sibi, quam maius se: si ergo Angelus, cum movetur, pertransit medium, prius pertransit spatium aequale sibi, sed ipse est quid impartibile, oportet ergo quod commensuret se prius impartibili, & qua ratione commensurat se uni impatibili intermedio, pari ratione conmensurabit se & alij, ergo pertransibit omnia puncta, quae sunt in aliquo spatio: sed cum in qualibet linea sint infinita puncta, & infinita non contingat pertransiti: si ergo ponimus Angelum transire per medium, cum movetur ponimus ipsum nunquam conplere motum suum, quod est inconveniens: immo nunquam movebitur per aliquod spatium quantum, cum in iquolibet spatioquato sint insinita impartibilia, ergo &c

In contrarium est: quia cum Angelus sit in aliquo loco, in quo prius non erat: ut patet per Damasc. 2. lib. cap. 3. de necessitate mutatus est; sed ante omne mutatum esse praecedit mutari, ut probatur 6. Phys. Mutari autem non est in termino a quo: quia quandiu mobile est ibi, non mutatur; fec in termino ad quem: quia ibi est mutatum esse, ergo erit in medio: Si ergo nihil: mutatum est, quod non prius mutaretur, nihil transit eb extremo in extremum, quod non vadat per medium.

Praeterea: medium est secundum Phm, in quo prius mutatur, quod movetur, quam in quod mutatur ultimo; sed non est dare posterius absque priori, ergo non est dare aliquid mutatum esse ad aliquem terminum, ni si prius moveretur per medium.

RESOLVTIO cum Angelus movetur de uno ad alium locum, propter partium universi ordinem & con¬ nexionem ab extremo in extremumn sine medio ire non potest. REspond. dicendum, quod de hoc Rsunt diversae sententiae: quidam enim dicunt Angelum non ire ab extremo in extremum sine medio: quidam vero contrarium asserunt.

Propter hoc aliqui volentes concordare opinionem utramque dixerunt, quod Angelus potest transire medium, & non transire, & transire multa, & pauca media, sicut placet ei: nam si operatur in extremo uno, & postea: in alio absque eo, quod operetur in medio, transit ab extremo in extremum sine medio: si au tem operatur loco medio, uno, vel pluribus, transit unum vel plura media: ratio autem secundum eos haec est: quia natura Angeli est absoluta a loco: ideo potest operari in hoc loco, & postea in alio absque eo, quod operetur in medio. Vt autem appareat, quae sit veritas quaestionis quaesitae, notadum, quod motus localis alicuius nihil est aliud, quam suc cessio eius, secundum quod est in loco: & ideo quia videmus corpora esse in loco per commensurationem, & mo tus corporum nihil est aliud, quam suecessio commensurationum: quia ex eo quod corpora successive se cosimensu rant locis, vel spatijs, dicuntur moveri per spatia vel per loca: & si esset possibile, quod corpus commensuraret se isti loco, & postea commensuraret se alij absque eo, quod commensuraret se medio, iret de loco ad locum sine medio: & quia spiritus sunt in loco per operationem, sicut corpora per comme¬ surationem: ideo motus spirituum nihil est aliud, quam fuccessio operationum, sicut motus corporum non est aliud, quam successio commensurationum: & si posset esse, quod spiritus operaretur in uno doco, & postmodum in alio absque eo, quod operaretur in medio, transiret de loco ad locum sine medio. Sed hoc stare non potest: non enim cum operatur: in aliquo extremo, potest postmodum operari in alio, si nullo modo operaretur in medio. Et est ratio: quia licet natura Angelica in se considerata loco non egeat: propter quod aliqui Doctores Craecorum, ut patet per Damasc lib. 2. cap. 3. Angelos ante mundum creatos posuerunt: tamen si consideramus Angelum, ut est pars universi, nunquam est dare, quin sit in aliquo loco: aliter enim universum non esset connexum, & principatus summi Prin cipis, qui Deus est, non esset unus (ut superius tactum fuit) & quia ratione huius

ordinis universi connexionis eius dicimus Angelum semper in loco esse, licet secundum se non magis se habeat ad unam partem universi, quam ad aliam; tamen quia partes universi sunt, rdinatae, & una pars alij parti connectitur, sequitur, quod non eodem modo e habeat ad partes singulas universi, immo partem magis propinquam parti, in qua est, respicit magis, & minus proprin quam minus: & potest dari grossum exemplum. Videmus enim, quod corpus aliquod de se non magis respicit hunc locum, quam illum locum: quia potest. esse in utroque loco; non tamen propter hoc dici deberet, quod possit ttransire de loco ad locum absque eo, quod transeat medium: est tamen hoc exemplum dissimile quaesito: quia licet sit aliquod corpus, quod non determinatur ad hunc locum, vel ad illum; tamen determinatur ad locum: Angelus autem de se nec determinatur ad hunc locum, nec ad locum, sed ratione, qua est pars univerii, determinatur ad locum. Dicamus ergo, quod sicut corpus: quia actua liter ponitur in hoc loco, magis respicit partes magis propinquas loco, in quo est, & minus magis remotas: ideo propter hunc ordinem, quem habent partes universi, ab extremo in extremum sine medio ire non potest: sic ugelus, quia propter connexionem & ordinem universi, & si non propter sui naturam, determinatur ad locuns licet non determinetur ad hunc locum: quia tamem ponitur in hoc loco esse, eoquod in eo operatur propter ordinem, que habent partes universi ad id, in quo existit, ab extremo in extremum sine medio ire non poterit. Respond. ad arg. Ad 1. dicendum, quod licet Angelus sit impartibilis; ope, ratur tamen in loco quanto: & quia non est in loco per commensurationem, sed per operationem, ad hoc, quod pertran seat medium, non oportet, quod se conmensuret: sed sufficit, quod virtutem suam aliquo modo medio applicet, quae applicatio, cum sit ad locum quantum, quomodo ex tali applicatione possit transire medium, videre difficultatem non habet.

Ad 2. dicendum, quod operari per Angelum alicubi ssecundum quod de operatione eius loquimur) dupliciter potest contingere. Primo, quod ex tali operatione sequatur transmutatio cit ca illud, in quo est, & sic verum est quod dicitur, quia potest operari in una civitate, & postea in alia absque eo, quod operetur in medio: quia non oportet totum medium transmutari, per quod est transitus eius, sed sic loquendo de lo co Angeli, non semper Angelus est in

loco. Nam cum est in caelo Empyreo, nihil de illo caelo transmutat. Alio modo potest sumi operatio Angeli proqualicumque applicatione virtutis, & talis operatio sufficit ad hoc, quod Angelus sit in loco: quia, ut tactum est; Angeli sunt in caelo Empyreo, ut in loco, d quod aliquo modo virtutem suam applicant, nihil de illo transmutantes: & sic accipiendo operationem Angeli, nunquam operantur in una civitate, & postea in alia, quin aliquo modo virtuem suam applicent ad medium: Haec autem applicatio non semper est: quia ibi habeant vel indigeant laliquid operari, sed quia sic requirit ordo & connexio universi.

Ad 3. dicendum, quod huiusmodi partes universi possunt comparari ad intellectum Angeli dupliciter. Primo secundum speculationem. Secundo, secundum praxim: licet autem secundum quod partes universi comparatur ad intellectum Angeli speculativu, nion habeant ordinem, quem in univer so habent, propter quod potest Ange¬ lus speculative cogitare de una parte absque eo, quod de alia cogitet; ut tamen comparantur ad intellectum eius practicum habent ordinem, quem in universo habent: quia cum secundum talem operationem Angelus operetur circa partes universi, & sit semper in locos; quia hoc requirit ordo & connexio universi, oportet partes universi secundum ordinem, quem habent; ad eius intellectum practicum comparari: & ideo non potest intelligere practice, nec operari in una parte universi, & postea in alia absque eo, quod operetur in medios propter ordinem iam dictum. Ad 4. dicendum, quod ratio illa accidit ex falsa imaginatione: nam Angelus non est in loco per comensurationem, sed per operationem: & motus Angeli est successio operationum, non commensurationum: & quia huiusmodi operatio respicit locum quantum, cum nullum spatium sit divisibile in infinitas partes tantae magnitudinis, quantae est spatium, in quo simul & semel operatur, Angelus poterit transire ab extremo in extremum per medium absque illa infinitate, quam ratio arguebat: Vel diceret possumus, quod in motu puncta inter media, & partes intermedie sunt in potentia solum, & talia infinita pertransine non est inconveniens.

Argumenta autem in contrarium conclusionis gratia concedantur.

ARTICVLVS III. Vtrum Angelus cum movetur, movtatur in tempore, vel in instanti?m

TErtio quaeritur: utrum Angelus mo¬ veatur in tempore vel in instanti? Et videtur, quod moveatur in instanti: quia tota causa, quare requititur tempus in motu, est resistentia medij, non distantia terminorum. Nam secundum Phm 4. Phys. secundum analogiam medi corporis oportet quod sit proportio temporis: unde quanto aer est subtilior aqua, tanto motus, qui sit in aere, ceteris paribus, requitit minus de tempore, quam motus in aqua: propter quod probat Philosophus 4. Phys. quod si esset motus in vacuo, esset in non tempore sive in instanti: cum igitur in nullo resistat medium Angelo, cum movetur per ipsum, erit motus eius in non tempore, quantumeunque moveatur per medium, Praeterea: non minoris virtutis est Angelus, quam lux corporalis, sed lux Solis ab oriente in occidens se multiplicat in instanti secundum Phm in 2. de Ani ma: ubi reprehendens Empedoclem dicentem talem multiplicationem fieri in tempore imperceptibili, ait: quod si in parvo spatio lateret nos tempus, quod requititur ad talem multiplicationem, non esset inconveniens, tamem quod nos lateat in tanto spatio, quantum est ab oriente in occidens, est incongruum. Tunc arguo: lux corporalis non multiplicat se in extremis sine medio; & tamen omnis talis multiplicatio sit in instanti, ergo multo fortius Angelus quantum, cunque pertranseat medium, movebitur in instanti.

Praeterea: si movetur in tempore, sit illud tempus, A, tunc moveatur corpus, cum incipit moveri Angelus in tempore, A, non pertransibit tantum spatium, quantum Angelus; sed in maiori transibit: sic illud tempus maius, Ocum quodlibet dictorum temporum finitum sit, C, ad A, erit aliqua proportio, ut quadrupla; vel sexcupla, vel aliqua alia accipiatur: tunc ergo aliqua virtus, quae in tantum excedat virtutem, qua movebatur corpus in,, tempore per spatium, in quo movetur Angelus in, A, quantum,, excedit, A: & quia secundum quod augetur virtus, minuitur tempus: ut probatur 7. Phys. continget corpus moveri per aequale spatium in tanto tempore, in quanto movetur Angelus, quod videtur inconveniens: non ergo movetur Angelus in tempore, sed in instanti¬

In contrarium est: quia nullum agens est illius virtutis, ut possit contradictoria verificare: cum ergo per se competat motui, quod fiat in tempore, ut vul Philosophus 4. Phys. & 6. dicere mor tum alicuius non esse in tempore, est dicere motum non esse motum: si igitur Angelum moveri dicimus, oportet quod in tempore moveatur.

Praeterea: sem¬ per motum contitigit invenire velociorem & tardiorem, ut patet consideranti demonstrationes Phi. in multis locis: si¬ ergo aliquid moveretur in nunc: cum attingat motum velocionem inveniri, aliquid moveretur in minori; quam in nunc, & sic esset aliquid minus minimo, quod est inconveniens: unde & per hoc Philosophus 6. Phys. negat in nunc temporis esse motum

VIterius quaeritur: si Angelus non transiret medium, utrum moveretur in nstanti? Et videtur, quod sic: quia si mor vetur in tempore, aut intoto tempore illo erit intermino a quo, aut in toto erit in termino ad quem, aut partim erit in termino a quo, & partimun termino: ad quem? Si toto illo tempore, in quo ponitur moveri, est in termino a quo, cum in illo termino quiescat, movebitur, cum quiescit. Si vero in toto est in termino ad quem, cum in termino ad quem etiam quiescat, movebitur, cum quiescit. Rura sum cum in termino a quo nondum inceptus sit motus, in termino: ad quem totus completus sit motus, si tempus illud, in quo ponitur moveri, erit in termino a quo, tunc movebitur, antequam moveri incipiat. Si vero erit in termino ad quem, tunc movebitur, postquam motus est totaliter completus. Dicere vero quod secundum partem temporis sit in termino a quo, & secundum aliam partem in termino ad quem, idem inconveniens contingit, quod prius: nam cum divida tur motus secundum divisionem temporis, ut probatur 6. Phys. tunc pars motus Angeli erit antequam moveatur, & antequam sit aliquid motus, & pars motus ipsius erit postquam ultimo mutatus est, in quo nihil est motus. Nullo ergo modo salvare possumus motum Angeli esse in tempore, si non pertransit medium, maxime cum sit quid indivisibile, & secundum se totum, vel sit intermino a quo, vel in termino adiquem, quibus positis, motus eius non erit in tempore

Praeterea: omne tempus divisibile est: sit ergo movetur Angelus a termino ad terminum in tempore, in principio illius temporis erit in termino a quo, in ultimo erit intermino ad quem, ergo in me dio temporis, & etiam in toto tempore erit in medio. Dicere ergo Angelum non transire medium, & transire in tempore, est inconveniens.

In contrarium est: quia aut in eodem instanti est in termino a quo, & in termino ad quem, aut in alio & alios Non in eodem: quia, ut probatum est, non est simul in pluribus locis. Rursum

hoc posito, non esset motus: quia nihil movetur nisi ad id, qu od non habet: quia Habitibus praesentibus in materia cesse motus, ut dicitur in 1. de Cener: Si ergo simul posset esse in termino a quo & in termino ad quem, non moveretur ab uno termino ad alium: erit ergo in alio & alio instanti: sed hoc esse non potest. sine tempore, ergo &c.

Praeterea: si dicatur, quod inter illa duo instantia non cadit tempus medium, unde est dare duo instantia, secundum quae Angelus est in duobus terminis, non tamen prop ter hoc est motus eius in tempore: quia inter ista duo istantia non cadit tempus, Contra incipiat moveri aliquod corus, cum incipit moveri Angelus, cum aliqua luccessio sit in motu Angeli, oportet corpus in aliquo spatio motum, esse, cum Angelus suum motum complevit, licet non per tantum spatium motum sit, per quantum Angelus motus estsed cum spatium, in quo motum est corpus, sit quid divisibile & quid quantum, ergo dare est instans, in quo motum est, in medietate spatij, & instans, in quo mutatum est in medietate medietatis, & sic in infinitum, sunt ergo infinita instantia inter duo instantia, in quibus ponimus corpus esse in duobus terminis sui motus, cum positum sit duo talia instantia respondere instantibus includentibus motum corporis: sed insinita instantia inter duo instantia esse non possunt, nisi inter ea sit aliquod tempus continuum, cum solum in continuo talem infinitatem reperire possimus, ergo si est aliud & aliud instans, secudum quod Angelus est in ter mino a quo & termino ad que, inter duo il la instantia cadet tempus medium, & erit motus eius in tempore eius.

Praeterea: dato, quod inter illa duo instantia non caderet tempus medium, cum non sit dare duo instantia absque aliqua successione & non sit successio in duratione absque tempore, adhuc motus Angeli in tempore erit.

Praeterea: si dicatur, quod Angelus per totum tempus est intermino a quo, & in termino temporis est in termino ad quem: ideo motus eius est in instanti, non in tempore. Contra: sicut duo termini temporis, ut duo nunc, claudunt, tempus, ita duo termini motus claudunt motum, & est proportio quodammodo terminorum temporis ad, terminos mo¬ tus, sicut temporis ad motum: nam sicut per totum tempus clausum inter ta les terminos est motus, ita per ultimum nunc est ultimo mutatum esse, & est totum mobile in termino ad quem: in primo vero nunc est nihil mutatum esse, & est totum mobile in termino a quo: & quia sibi invicem correspondent termini motus ad terminos temporis, ex quo termi nos motus damus in actu, oportet terminos temporis, in actu dare, ergo est dare ultimum instans in actu, in quo est, in termino a quo, & primum, in quo est, in termino ad quem: non ergo per totum tempus est in uno termino, & in instan ti, quod copulatur ad ipsum, est in alio; sed est dare duo instantia, secundum quae est in duobus terminis.

Vlterius quaeritur: dato, quod substantia spiritualis non pertranseat me dium, utrum in recessu animae a corpore sit motus eius in instanti, vel in tempore? Et videtur, quod fiat in tempore: quia non est maioris virtutis anima, quam Angelus; sed Angelus sive pertranseat medium, sive non, movetur in tempore, ergo & anima in tempore movebitur. Praeterea: quotiescunque est significare duos terminos in actu, est significare & instantia in actu; sed in recessu animae a corpore est significare duos terminos in actu, ut corpus, a quo recedit, & Infernus, vel Paradisus, ad quem vadit, igitur est dare ultimum, in quo est in corpore, vel in termino a quo, & primum, in quo est in termino ad quem, sed hoc esse non potest, nisi motus eius sit in tempore, ergo &c.

In contrarium est: quia corruptio corporis est recessus animae a corpore, sed corruptio, cum sit mutatio, sit in instanti, ergo & talis motus instantierit.

RESOLVTIO. Angelus in tempore movetur, sive per applica¬ tionem virtutis ad diversa spatia, sive in corpore assumpto moveatur.

REspond. dicendum ad 1. quaesitum, quod si vellemus sequi positionem Avempace in assignando causam, quare requititur tempus in motu, videre quomodo motus Angeli sit in tempore, otissime cum dicamus sipsum transire per medium, non haberet, difficultatem. Posuit enim dictus Avempace, ut narrat Commentator 4. Phys. duplicem causam, quare tempus requititur ad motum, unam propter motum ipsum, sive propter distantiam terminorum, aliam prop ter resistentiam medij. Ideo dicebat, quod proportio aquae ad aerem in spissitudine non est sicut proportio motus lapidis, sive non est sicut proportio temporis, quod requititur ad motum fa um in aqua respectu motus facti in aere; sed proportio potentiae continuitatis aquae ad potentiam continuitatis aeris, sive roportio spissitudinis utriusque est sicut proportio tarditatis accidentis rei motae ex illo, in quo movetur, ut in aquaad tarditatem accidentem ei, quando movetur in acre. Imaginabatur enim; quod si tantum esset spatium aquae, quantum spatium aeris, res mota in utroque spatio requirebatur tantundem tempo ris propter distantiam terminorum; sed diversificabatur quantitas temporis prop ter resistentiam medii, & quantum ad illud tempus, quod accidit motui, & superadditur ei propter medij resistentiam, est proportio temporis motus secundum maiorem & minorem spissitu:¬ dinem mediorum; non tamen diversificatur proportio temporis simul sumpti ecundum diversitatem plenitudinis mediorum. Si autem haec positio vera esset, tunc questio non haberet difficultatem, Diceremus enim tempus requiti ad inotum Angeli, non propter resistentiam medii sed propter distantiam terminorum. Sec hac positionem simpliciter asserere se cundum Commen. non est bonum: nam secundum eam, ut Commen: narrat a Phys. demonstrationes Phi falsae sunt, Negat autem ista positio, ut Commen. dicit ibidem, propositiones per se notas: nam per se notum est, quod proportio temporis ad tempus, ceteris paribus, est sicut proportio virtutis ad virtutem, ut si tanta virtus movet rantum mobile in tanto tempore per tantum spatium, dupla virtus movebit idem mobile per idem spatium in medietate temporis, ut ostendit Philosophus 7. Phys; sed cum exduplicitate virtutis solum tollatur: resistentia, & non fiat approximatio terminorum, tota causa, quare requititur tempus, resistentia erit. Nam si tantae virtuti propter resistentiam requititur tantum tempus, duplici virtuti propter minorem resistentiam, ut quia medio modo resistet, medietas temporis congruit: si igitur est proportio virtutis ad virtutem, ut resistentiae ad tesistentiam, tota causa, quare ibi requiritur tempus, resistentia erit: nam si requireretur ibi tempus propter distantiam terminorum, cum terminorum distantia, ex nostra hy. pothesi facta, ponatur aequalis, tunc tempori, quod requititur ad resistentiam maio ris virtutis, & tempori, quod requiritur ad resistetiam minoris, adderetur aequale tempus, ut tempus propter distantiam terminorum positorum distaret aequaliter: non ergo erit eadem proportio temporis ad tembus, quae virtutis ad virtutem: quia quotiescunque aliqua sunt proportionalia, si aliquibus eorum vel etiam omnibus addatur aequalis quantitas, proportionalia non remaneret, loquedo de proportione ncometrica, secundum quam inter virtures & tempora proportio sumitur: ut si est proportio 12. ad 6. quae est 6. ad 4. Si ad 8. & 12. addatur aequalis quantitas, ut binarius, proportionalia non erunt: non enim est proportio 9. ad 6. quae est 10. ad 4. cum una sit superparticularis continens bis totum & tertiam: alia vero bis totum contineat & medietatem. Etiam si omnibus praedictis adderetur aequalis quantitas, non remanerent proportionalia, ut potest patere intuenti. Si igitur respectu maioris virtutis est minor resistentia, & respectu minoris maior, & est proportio resistentiae ad resi stentiam, quae est virtutis ad virtutem, erit etiam proportio temporis debiti propter resistentiam maiorem ad tempus debitum propter minorem, quae est virtutis ad virtutem. Si igitur utrique istorum temporum additur aequale tempus, ut tempus, quod requirit motus ip se interceptus inter equalem distantiam, terminorum, tunc totius temporis, quod requiritur ad motum factum a maiori virtute ad totum tempus, quod requi ritur ad motum factum a minori, non erit sicut proportio virtutis ad virtutem, quod est negare secundum Commenta. torem propositionem per se notam. Et hoc est, quod innuit Commen. 4. Phys. ubi Avempace improbat dicens, quod quando quantitatibus proportionalibus additur eadem: quantitas, aut diminuitur, non remanebunt, proportionales; non ergo positio Avempace secundum Commen. est simpliciter concedenda, Rursum nec concedere simpliciter debemus solum resistentiam medij esse causam temporis, quod requititur ad motum. Nam si hoc esset, tunc corpora supercaelestia moverentur in instanti, cum in motu eorum non sit resistentia medij. Notandum ergo, quod, ut ait Commentator, ad hoc quod tempus requiratur in motu, oportet esse aliquam resistentiam inter motorem & rem motam: quia motus omnis est secundum excessum potentiae motoris super rem motam. Diversitas ergo motuum in iveocitate & tarditate est secundum ham proportionem, quae est inter duas potentias, scilicet, inter potentiam motoris, & potentiam, per quam res mota resistit. Haec autem resistentia dupliciter potest accipi. Primo ex ipso mobili. Secundo ex medio, vel etiam ex utroqueQuotiescunque enim mobile est actu distinctum a motore, eo ipso quod est in alio loco, quam motor velit, quaedam resistentia ibi attenditur: & ideo in his omnibus, quae moventur ex se, quia sunt divisibilia in talia duo, quorum unum est per se movens, & aliud per se motum, potest ibi tempus requiri ad motum abi que resistentia medii: & huiusmodi dis¬

positio est in animalibus & in corporibus caelestibus: ideo corpora supercaelestia moventur in tempore, licet non sit ibi resistentia medij: & si esset motus in vacuo, animal moveretur in eo in tempore. Tamen quia corpora simplicia non distinguuntur in motorem & rem motam: quia motor est forma, res mota est materia, ut Commen. dicit, in eis nulla resistentia potest considerari moventis ad mobile: quia cum amota forma non remaneat in materia potentia ad resistendum, secundum eam resistentia attendi non poterit: non ergo moventur in tempore gravia & levia naturali motu substracta resistentia medii.

Hoc viso, sciendum, quod non solum secundum positionem Avempace, sed etiam secundum positionem Commentatoris salvare possumus motum Angeli fieri in tempore. Ad cuius evidentiam notandum, quod Angelus dupliciter movetur. Primo in corpore assumpto. Secundo, per appiicationem virturis ad diversa spatia. Motus autem, que habet in corpore assumpto, requirit tempus dupliciter. Primo: propter resistentiam motoris ad mobile: quia corpus assump tum est actu distinctum ab Angelo. Secundo, propter resistentiam medii: nan etsi ipsi Angelo non resistat medium resistit tamen corpori assumpto. Cum vero movetur per applicationem virtuti ad diversa locorum spatia, tunc requiritur ibi tempus propter distinctionem Angeli applicatis virtutem suam ad corpus, ad quod eam applicat. Istud tamen tempus, quod requiritur ad talem applicationem, non est eiusdem rationis, cum tem pore, quod est passio primi motus: quia talis applicatio non reducitur in mo tu caeli. Patet ergo etiam ratione resistetiae motum Angeli fieri in tempore, accipi endo resistentiam non solum pro impedimento medii, sed large, ut dicamus talem resistentiam esse, cum est distin ctio motoris ad mobile, vel applicantis virtutem ad id, cui applicat. Nam eo ipso quod mobile est distinctum a motore, si est in alio loco, quam motor velit, ibi aliqua resistentia attenditur. Rursum eo ipso quod virtutem applicans est alibi, quam id, cui virtutem applicare debet, si sit distinctum ab illo, ibi quaedam resistentia dici potest, & sic accipiendo resistentiam, requiritur tempus in motu corporum supercaelestium: eo quod ibi motores a mobilibus sunt distincti. Etiam in motu animali, dato quod nihil impe diens esset ex parte medij: nam etsi in quolibet composito sit una forma: unde remota anima a corpore non videtur aliud relinqui, quam in amotione formarum simplicium a suis materijs; tamem quia ani ma potest considerari dupliciter, ut for ma naturalis, & ut anima, corpori animato competit duplex motus, Vnus naturalis, qui fit per gravitatem inclinatem deorsum, quae gravitas sequi tur animam, non ratione qua anima, sed ex eo, quod est forma mixti, secundum quod convenit cum ceteris. formis, quae sunt perfectiones corporum, in quibus dominatur terra, & elementum graveAlius est motus animalis, qui est ad om nem differentiam positionis, qui fit per appetitum & cognitionem. Cum intelligimus animam movere suum corpur per appetitum & cognitionem, remanet in corpore potentia, per quam resistit quodammodo tali motui: quia rema net gravitas. Vnde cum dicitur, quod motus, secundum quem anima movet corpus, requirit tempus, intelligendum est de motu, qui sit per cognitionem & appetitum, sive de motu animali, non de motu naturali. Rursum in motu Angeli, ut patet, tempus requiritur, vel propter distinctionem motoris ad mobile, & resistentiam medii, ut cum movetur in corpore assumpto, vel propter distinctionem applicantis virtutem ad id, cui applicat, ut cum movetur per applicationem virtutis. In omnibus enim his aliquis modus resistentiae attem ditur. In motu tamen corporum sim plicium, vel etiam in motu animalium, ut naturaliter moveretur, tota causa, quare tempus requiritur, est resistentia medii: nulla ergo virtus creata movet in tempore, nisi in moru, quo movet, aliqui modus resistentiae attendatur. Vtrum tamen talis resistentia considerada sit, cu prima causa movet, alibi locum habebit. Respond. ad arg. Ad 1. dicendum quod tota causa, quare requiratur tem pus in motu gravium & levium, est res sistentia medii; motus tamen Angelo. rum esse potest in tempore absque resistentia medij, ut patet per habita.

Ad 2. dicendum, quod illuminatio, quae fit ab oriente in occidens in instanti, non

est per motum lucis, sed per continuam, generationem eius. In his autem, quae inducuntur in instanti, licet ordine cau salitatis & origine naturali se praecedant, in eodem tamen instanti fiunt. Nam licet illuminatio acris sit causa multipli cationis speciei, & multiplicatio speciei sit causa vinonis, in eodem tamen instanti est illuminatio aeris, multiplicatio speciei, & visio: ita licet gignitio specici lucis in parte propinqua Solis sit ratio, quare gignatur in parte magis remota; tamen quia huiusmodi generationes instantaneae sunt, in eodem instanti omnes esse poterunt, & solum or dine causalitatis & naturali origine se praecedent: unde non est una & eadem species lucis, quae successive esse habeat in diversis partibus medij; sed semper est alia & alia: tamen est una virtus An geli, per cuius applicationem ad spatiae movetur Angelus, secundum quod suc cessive ad diversas partes spatij vel medij est talis virtutis applicatio. Habet tamen Angeli motus magnam similitu¬ dinem cum multiplicatione lucis, licet

non possit dici esse in instanti, ut talis multiplicatio dicitur, quae similitudo in secundo libro forte ostendetur.

Ad 3. dicendum, quod secundum modum or dinis, quem videmus, motus omnium eorporum reducitur in motum prim. mobilis, etsi non ex parte moventis, saltem ex parte ipsius mobilis. Nam, naturaliter loquendo, semper primum in quolibet genere est ratio omnium eorum, quae sunt post: ideo motus om nium corporum secundum ea, quae accepimus ex sensibus, reducuntur in motum caeli. Vnde nullus motus alicuius corporis est velocior motu caeli. Nam cum mensura in omni genere habeat rationem minimi, motus ille erit velocissimus motuum: & quia tempus quod requititur ad motum Angeli, cum sit alterius rationis, quam tempus, quod est, passio primi motus, modicam vel forte nullam proportionem habet ad ip. sum: nullum igitur corpus secundum velocitatem sui motus est comparabilis motui Angelico, cum tempora mensu rantia tales motus eiusdem rationis non existant. Vtrum tamen secundum asit modum ordinis & miraculose possit esse motus corporis in tanto tempore, in quanto est motus Angeli, non est praesentis speculationis

Argumenta autem incontrarium ratione conclusionis aliquo modo concedi possunt: eo quod concluditus motum Angeli esse in tempore, quod concessimus. Probatio tamen eorum non multum cogit: quia fundant se super auctoritate Phi, qui solum de motu corporum est locutus.

Ad id autem, quod ulterius quaeritur: utrum motus Angeli esset in tempore, dato quod non transiret medium Dicendum quod sic. Nam si Angelus movetur de termino ad terminum, ut ab oriente in occidens, ut probabi tur, est dare ultimum instans, in quo est, in oriente, & primum, in quo est in occidente: & quia semper successio instantium potest appellari tempus, esset motus eius in tempore, etiamsi per medium non transiret: sed huiusmodi tempus non erit eiusdem rationis cum tempore, quod est passio primi motus, cum sit compositum ex instantibus

Hanc autem veritatem triplici via declarare possumus. Primo ex eo, quod est formale in tempore: ut quia habet rationem numeri. Secundo ex priori& posteriori, quae de necessitate requiruntur ad motum. Tertio, ex differentia, quam habet motus Angeli sic acceptus ad motus & mutationes, quas videmus.

Primum sic ostenditur. 2. nam, ut tactum est, tempus habet rationem numeri, quia a se continuitatem non habet; sed habet continuitatem a motu, & motus a magnitudine, ut dicitur 5. Meta, & etiam in libro Physicorum in pluribus locis eadem habetur sententia. Nam sicut quinque pedes per se dicunt numerum, & ratione quinarij continuitatem non habet, sed quinque pedes in ligno vel in alia re continua quid continuum sunt non ratione, qua numerus; sed ratione subiecti, in quo existunt: sic & tempus de se numerus est: est enim numerus numeratus, ut traditur 4. Phys. Nam ipsa prius & posterius in motu numerata complent rationeme temporis. Si autem tempus est quid continuum, hoc est, ratione subiecti, it quo existit. Est autem haec differentia inter continua & non continua: quia in continuo non est dare duo indivisibilia continua, vel contigua, vel consequenter se habentia, ut in una linea continua punctus puncto, nec est contianuus, nec contiguus, nec consequenter se habens: sed semper inter duo puncta cadit linea media, sed in non continuis non est inconveniens indivisibilia consequenter se habere: nam si duae lineae non continuae coniungantur & non contiguentur, erit ibi dare duo puncta consequenter se habentia: nam cuilibet lineae propria puncta respondent: quia unum est tempus omnium temporalium, quod ut in subiecto est in motu primi mobilis, cum ille motus sit

unus & continuus semper uniformis, tempus quid continuum erit non ratione sui, sed ratione motus, in quo existit, igitur sicut in linea continua non est dare duo puncta, inter quae non cadat linea media: sic in tempore non est dare duo instantia, inter quae non cadat tempus medium. Et ideo cum est motus de forma ad formam, ut si vivus fiat mortuus, dicimus subiectum transmutationis non esse simul & semel sub di¬ versis formis; nec tamen damus ulrimum instans, in quo est sub prima forma, sed per totum tempus dicimus ipsum fuis se sub forma vivi, & postea in instanti, quod copulatur ad dictum tempus, est mortuum: nam si daremus ultimum instans, in quo aliquid est vivum, & primum, in quo est mortuum, cum inter quaelibet duo instantia cadat tempus medium, esset dare tempus, in quo nec esset vivum, nec mortuum: ideo Philosophus 8. Phys. ad vitandum haec, & similia inconvenientia dicit: instans semper esse posterioris rei, sive attribui formae poste rius introducte; sed si tempus non esset quid continuum; sed cuilibet motur responderet proprium tempus in eo existens, cum omnes motus non sint continui, ita quod unus alij continuetur, in tempore esset discontinuatio: & quia in non continuo non est inconveniendare duo indivisibilia simul, cuilibet talitempori responderent propria instantia: unde semper esset dare ultimum in stans, in quo aliquid est tale, ut esset dare ultimum istans, in quo aliquid est vivum: quod si etiam esset dare primum, In quo est mortuum; non tamen esset dare tempus, in quo nec esset mortuum, neque vivum: quia inter talia instantia non oportet dare tempus intermedium: quia secundum hypothesin tempus ponitur intercisum: cum igitur tempus mensurans motum Angeli non sit quid continuum, eo quod operationes, secundum quas in locis esse dicuntur, continuationem non habent adinvicem

& potissime oportet nos dicere tale tempus incontinuum esse, cum supposuerimus Angelum medium non transire, erit dare ultimum instans, in quo Angelus est in termino a quo, & primum, in quo est in termino ad quem. Nec dicere possumus, quod per totum tempus fuerit in termino a quo, & in instanti, quod copulatur ad ipsum, est in termino ad quem: quia ille modus dicendi habet solum in mensura continua veritatem. Cum igitur semper successio instantium possit dici tempus, sinec tollatur ratione temporis: quia tollitur cotinuitas, cum tempus de se sit numerus, erit motus Angeli in tempore, date quod non transeat per medium.

Secunda via ad investigandum hoc idem sumitur ex prioritate & posterio¬ ritate, quae de necessitate annexa sunt, omni mutationi: unde & Philosophus 5. Physait: Omnis motus vel mutatio est ex quodam in quoddam, & quod in ea est aliquid prius, aliquid posterius: & quod hoc ipsum nomen muntationis manifestat. Si igitur de ratione motus & mutationis est prius & posterius, vel non sunt sine priori & posteriori, cum mensura sit analoga mensurato, oportet in tempore prius & posterius assignare. Hoc autem quinque modis iutelligi potest. Primo, quod sumatur prius & posterius secundum duo instantia includentia unum tempus, quo rum unum sit prius, aliud posterius Secundo, quod prioritas & posterioritas sumatur penes duo tempora continuata ad unum instans, quorum tempo rum unum erit prius, aliud posterius. Tertio, quod haec sumantur penes instans & tempus. Nam semper ante quod ibet tempus fuit instans principium illius temporis, & post quodlibet tempus est instans, quod est finis eius. Si ergo com paramus instans ad tempus, cuius est principium, sic instans est prius, & tempus posterius. Si vero comparamus ipsum ad tempus, respectu cuius se hab et ut finis, sic instans est posterius, & tempus prius. Quarto modo prioritas, & posterioritas accipi potest penes du o instantia non includentia, tempus aliquod, quorum sit unum prius & posterius. Quinto modo hoc posset intelligi penes duo tempora non includentia aliquod instans. Isti quinque modi assignati prioritatis & posterioritatis sic se habet: quod quintus modus est omnino impossibilis; alij vero quatuor possibiles sunt: nam ponere duo tempora, inter quae non includatur aliquod instans non est possibile, habet enim se instans ad tempus, ut punctus ad lineam: sicut ivult Philosophus in 4. Phys. & sicut nunquam posasunt accipi duae lineae, inter quas non ca¬

dat aliquis punctus medius, sic nec duo tempora sumi possunt, inter quae nullum instans medium cadat. Nam si lineae sunt, continuae, tunc inter eas cadit unus punctus medius, cum continua ad unum aliquem communem terminum copulentur, & habeant ultima ussum. Si vero non sunt continuae, sed discontinuae, tunc inter eas cadunt plura puncta mendia: eo quod cuilibet earum propria puncta respondent, sic etiam semper inter duo tempora cadit aliquod instans medium: nam si illa sunt continua, tunc cadit ibi unum instans, ad quod copulantur. Si vero discontinua, tunc cadunt; ibi plura instantia, vel tempus cum pluribus instantibus. Alij quatuor modi possibiles sunt, sed quartus modus reper ritur in motibus Angelorum; tres vero primi in motibus corporum. Nam cum corpora moventur, ante omne mutatum esse praecedit mutari: & quia non est dare primum mutari, nec primum mutatum esse, maxime in motu continuo, non solum ante omne mutatum esse est dare mutari; sed etiam ante omne mutari est dare mutatum esse. Nam mutari & mutatum esse in motu continuos de quo loquimur) conveniut, & differut: conveni unt: quia nec est dare primu mutari, nec primum mutatu esse: differunt, quia est dare ultimum mutatu esse; sed non est dare ultimum mutari: quae omnia ex continuo sumunt originem, quod est divisibile in semper divisibilia. Et quia mutatum esse est terminus ad mutari, sicut instans comparatur ad tempus; sic mutatum esse se habet quodammodo ad mutari. Et sic accipiendo mutari & mutatum esse, mutari erit in tempore, mutatum esse in instanti. Si ergo ante omne mutatum esse est dare mutari, & ante omne mutari mutatum esse: cum inter duo mutata esse includatur aliquod mutari, tunc prioritas & posterioritas ibi: sumetur, prout duo instantia includunt. aliquod tempus. Cum vero unum mutatum esse accipitur inter duo mutari, tunc ibi prius & posterius, sumitur, secundum quod duo tempora includunt. unum instans. Cum vero mutatum esse comparatur ad mutari prius, tunc prioritas, & posterioritas, sumitur per, comparationem: ad tempus & instans? non tamen prout tempus comparatur, ad instans, quod est principium eius; sed ad instans, quod est finis ipsius: ita quod tempus praecedit, & instans sequitur, sicut in exemplo proposito, mutatum esse sequitur, & mutari praecedit. Sed, si mutatum esse comparetur ad mur, tari, quod sequitur, quod licet non sit necessarium, est tamen possibile. Nam etsi est dare mutatum esse, post quod non sequitur mutari, hoc est tamen solum mutatum esse ultimo, post vero omnia alia mutata esse mutari sequitur: & tunc mutatum esse & mutari sic se habent pruis & posterius, sicut istatis, & tempus; non sicut instans ut est finis temporis, sed ut est eius principium. Pater igitur tres primos modos prioritatis & posterioritatis reperiri in tempore continuo, & etiam in motu, quod mensuratur continuo tempore: sed cum tempus mensurans motum Angeli non sit quid continuum, non erit ibi sumere prioritatem & posterioritatem, prout sumitur in duobus, nunc, includentibus tempus, vel in duobus temporibus includentibus nunc. Sive prout prius & posterius se habent ut

nunc & tempus: quia tales prioritates, & posterioritates sumuntur in mensura continua. Nec etiam quintus modus prioritatis & posterioritatis poterit accipi, cum ille modus sit impossibilis. Si igitur non est dare motum, nec mutationem, nisi ibi sit accipere aliquo modo prius & posterius, loquendo de motu Angeli, ut hic loquimur, ibi prioritas & posterioritas sumetur, secundum quod duo nunc consequenter se habent absque tempore medio. Est igitur dare ur num instans, in quo est in termino aquo, & aliud, in quo est in termino ad quem, consequenter se habens illi absque tempore medio: & quia talis successio instantium potest dici tempus (ut, patet per habita) erit motus Angeli, in tempore, si non pertransit me¬, dium.

Tertia via ad venandum hoc idem isumitur ex differentia, quam habet motus Angeli sic acceptus ad motus & mutationes, quas videmus. Nam nihil fit novum in istis corporalibus absque aliquo motu praecedente, ut videtur velle Philosophus 8. Phys. Nam licet illuminatio aeris fiat in instanti, si tamen aer de non illuminato debet fieri illuminatus, opor tet aliquem motum praecedere, utputa Solem accedere ad Haemispherium nostrum: semper ergo mutatio est terminus alicuius motus, differenter tamem, quia alicui mutationi respondet motus proprius, & quasi eiusdem generis; aliquando non. Nam cum sumuntur, mutationes secundumgenera, in quibus est moto, eis motus proprij respod ere possunt: & ideo calefacto esse respondet, calesieri, & de albato esse dealbari, quae quasunigenea sunt ad invicem. Introductio ni tamen formae substantialis non respondet motus eiusdem generis: nam cum in substantia non sit motus, quia ibi non est contrarietas, ut dicitur 5. Phys. in troductio formae ignis non sequitur motum eiusdem generis: sed quod debet fieri ignis calesit, & in ultimo termino calefactionis, cum materia est summe disposita, introducitur forma ignis. Et quia calefieri est alterari, mutatio in substantia vel introductio. formae substantialis sequitur alterationem, quae est motus in qualitate, non in genere substantiae: sic etiam illuminatum esse, cum, sequatur motum localem; ut accessum Solis ad Horiconta nostrum non sequitur motum eiusdem generis: est ergo hoc commune cuilibet mutationi corporali, quod est terminus alicuius motus, licet alicui respondeat motus proprius, & quasi eiusdem generis; alicui non. Et quia motus mensuratur tempore, & quandiu durat motus, non est mutatio, quae est terminus motus, dicimus quod aliquid per totum tempus est ta le, & in instanti, quod sequitur ad tempus, quod est mensura illius motus, cuius mutatio est terminus, non est talem sed cum Angelus a termino a quo vadit ad terminum ad quem, talis mutatio non est terminus alicuius motus: & ideo non dicimus, quod per totum tempus fuit in termino a quo, & in instanti, quod sequitur ad illud tempus, est in termino ad quem: quia iste modus est proprius mutationum, quae, sunt termini motus. Sed oportet nos dare, in stans ultimum, in quo est in termino a quo, & primum, in quo est in termino ad quem. Et quia talis successio potest appellari tempus, motus Angeli mensura tur tempore, etiam si non transeat me dium. Sed si sic dicimus, quod credimus esse bene dictum, becurrit nobis gravis dubitatio. Nam licet motus Angeli nom mensuretur tempore, quod est passio: primi motus? attamen quia huiusmodutempus est, iquando est, motus Angelij, soportet tempus nostrum vel aliquid in tempore nostro, respon dere mensurae motus Angeli. Si ergo est dare unum instans, in quo Angelus est in termino a quo, & aliud, in quo est in termino ad quem, absque tempore medio, istis duobus instantibus vel respondebit unum instans in tempore nostro, vel duo instantia. Si unum, cum instans in tempore nostro sit quid indivisibile, erit Angelus in eodem indivisibili in pluribus locis, quod inconveniens videtur. Si vero duo instantia, cum inter quaelibet duo instantia temporis, nostri cadat tempus medium, erit dare tempus, in quo non est in termino a quo, nec in termino ad quem. Ideo notandum, quod si aliqua intercisa superponantur continuo, in contiquo erit dare, unum punctum, in intercisis duo: nec tamen propter talem pluralitatem punctorum intercisa excedunt continua, quia punctus additus quanto nihil auget: Si ergo essent duae lineae aequales, & una divideretur, & alia remaneret continua, si partes divisae adaptarentur super continua, in incisione partium divisarum essent duo puncta. In linea tamen continua non essent, assignare duo puncta simul. Si autem quaereretur duobus punctis, quae sunt simul in linea intercisa, aut respondet unus punctus in linea continua, aut duo? Possemus dicere, quod nec unus, nec duo, sed uni lineae intercisae cum suo puncto correspondet, in continua linea solum: alij vero lincae intercisae cum suo puncto respondet in linea continua punctus & linea. Sic quia tempus, quod mensurat motum Angeli, non est quid continuu, est ibi dare duo instantia, simul absque tempore medio: unde dicere possumus, quod illis duobus instantibus in. tempore nostro nec respondent duo instantiam proprie, nec unum, sed quandiu est in termino a quo, respondet ei tempus so lum; cum est in termino ad quem, respondet mensurae illi in tempore nostro instans & tempus: ita quod si Angelus non transit medium, referendo motum, eius ad tempus nostrum, dicemus, quod per totum tempus est intermino a quo, & in instanti, quod copulatur ad ipsum, nest in termino ad quem. Sed si huiusmodi motus referatur ad mensuram propriam, est dare ultimum, instans in quo est in termino a quo, & primum in, quo est in termino ad quem, absque: tempore medio: & quia per se est quod quilibet motus compararetur ad propriam mensuram; per accidens vero est quod comparetur ad aliam, debet dici motum Angeli fieri in tempore, non in instanti: sicut dicimus motus corpora les fieri in tempore. Quod si tamem huiusmodi motus comparentur ad nunc aeternitatis, cum nunc includat omne tem pus, omnis motus fiet in instanti: sicut igitur non est bene dictum, quod motus corporales siant in instanti, sed in tempore: cum hoc conveniat eis secundum mensuram propriam, & non illud. sic non est bene dictum, quod motus Angelici siant in instanti; sed debet dici quod fiant in tempore, cum hoc conveniat eis secundum mensuram propriam, & non aliud. Sciendum tamem, quod rationabiliter sustineri posset non esse in convenies duobus instantibus mensurantibus motum Angeli respondere unum instans in tempore nostro, ut in 2. lib. patere poterit.

Respond. ad arg. Ad 1. dicendum, quod ratio illa arguit ex falsa imagina tione: imaginatur enim tempus, quod mensurat motum Angeli, esse quid continuum, & non componi exinstantibus sed, ut habitum est, tale tempus non est quid continuum, & est compositum exinstantibus: & quia in instanti non est proprie quies, non quiescet, cum move bitur, nec movebitur, cum quiescit: sed sicut motus eius accipitur secudum duos terminos absque medio, sic duo instantia accipientur absque medio: & ista duo instantia mensurabunt totum motum eius, in quorum uno est in termino a quo, & alio in termino ad quem. Et per hoc patet solutio ad secundum: quia licet huiusmodi tempus sit quid divisibile, & in principio illius temporis sive In primo instanti sit in termino a quo in ultimo vero sive in alio instanti sit in termino ad quem, in medio autem non erit alicubi: quia inter illa duo instantia nihil cadit medium.

Ad 1. in contrarium dicendum, quod in alio & in alio instanti est Angelus in duobus terminis: sed inter illa duo instantia non cadit tempus medium quia quod mensurat morum Angeli non est quid continuum.

Ad 2. dicendum, quod si Angelus & corpus simul incipe rent moveri, quando Angelus comple¬ visset motum, de corpore nihil motum esset, vel corpus non esset in alio termino. Nam, ut dictum est, si comparamus motum Angeli ad tempus nostrum, motus eius est in instanti: & quia in instanti temporis nostri non potest esse aliquis motus corporalis, corpus illud non esset in alio termino: & ideo ratio arguebat ex suppositione falsi. Quidam tamem concedunt ipsum posse esse in aliquo termino, si incipiat moveri cum Angelo: tamen hoc dicere, & sustinere Angelum non transire per medium, est propriam vocem ignorare.

Alia argumenta in contrarium conciusionis gratia concedantur. Patet igitur, quod si Angelus pertransit medium, quod motus eius est in tempore: sive ponamus tempus requiti ad motum, ut dixit Avempace, sive ut posuit Commen tator. Rursum: dato quod non transeat medium, adhuc sustinere debemus, quod motus eius mensuretur tempore & licet faltum sit Angelum non transire per medium propter ordinem partium universi: istam quaestionem tamen movimus sub forma praetaxata, supponendo hypothesim falsam: licet enim aliquando falsa supponere, potissime cum ex tali suppositione veritas aliqua declaratur.

SOLVTIO SECVNDAE DVBITA¬ tionis lateralis. AD id autem, quod tertio quaerebatur, utrum in recessu animae a corpore sit motus eius in instanti vel tempore, dato quod spiritualis substantia non pertranseat medium, cum movetur? Dicendum, quod si in illo instanti, in quo anima desinit esse forma corporis, a corpore recedit, talis motus erit in in stanti, non in tempore. Nam, cum reces sus animae a corpore sit corruptio corporis, iuxta illud, quod scribitur circa finem primi de Anima: egrediete anima a corpore, corpus expirat, & marcessit: simile iudicium est de tali motu; & de corruptione corporis, manente nostra hypothesi: & quiageneratio & corruptio instatancaesunt, de necessitate talis morus mensuratur instanti. Nam si spiritualis sub stantia non transit medium, in illo instanti, quo non est in termino a, quo, est, in termino ad quem. Cum igitur separatio animae a corpore fiat in instanti, motus animae in instanti erit. Rationes autem, quae adducebantur ad ostendendum Angelum moveri in tempore, si bene considerantur, non arguunt motum animae esse in tempore; sed magis contrarium, & quod sit in instanti. Nam prima ratio robur sumebat: quia era dare ultimum instans, in quo est Angelus in termino a quo, & primum, in quo est in termino ad quem, & huiusmod isuccessio instantium appellabatur motus; sed in anima non sic dicere possumus: nam si anima recedit a corpore cum desinit esse forma, ut suppositum est: cum non sit dare ultimum instans in quo est in corpore, non erit assignare praedicta duo instantia, secundum quorum successionem sumatur tempus.

Quod autem ultimum instans dare non possumus, patet: dicimus enim eum homo moritur, quod per totum tempus est homo, & in instanti, quod copulatur ad illud tempus, est mortuus: nam cum sit dare primum instans, in quo est mortuus: quia instans semper est posterioris, passionis & formae posterius introducte, si esset dare ultimum, in quo est homo, cum inter quaelibet duo instantia cadat tempus medium, esset dare tempus, in quo nec esset mortuus, nec vivus; sed quia quandiu anima est forma corporis, homo est homo, non erit dare ultimum instans, sin quo anima est forma in tali mutatione: sicut nec est dare ultimum, in quo habens talem formam est homo: & quia non est significare duo instantia, scilicet, ultimum In quo anima est in corpore & in termi no a quo, & primum, in quo est in termino ad quem: cum diceremus motum Angeli esse in tempore, etiam si non pertransiret medium, propter talem significa tionem motus animae vel mutatio erit in instanti, non in tempore, suppositis quae supposuimus. Rursum etiam alia duae viae hac veritatem concludunt. Nam, ut dicebatur, recessus Angeli a terminose quo, non erat terminus alicuius motus; & ut patuit, non poteramus dicere, quod per totum tempus Angelus erit intermino a quo, & in instanti, quod copulatur ad ipsum, erat in termino ad que Vnde non poteramus prius & posterius in motu iAngeli significare penes Atempus, & instans; sed penes in¬

stans & instans, sive penes duo instantia non includentia tempus. Sed cum recessus animae a corpore sit corruptio corporis, & corruptio talis sit terminus motus, poterimus dicere tales recessus fieri in instanti, sicut & alias mutationes, quae sunt termini motus, instantaneas dicimus. Ex hocautem patet, quod in tali recessu prius & posterius assignare poterimus penes rempus & instans: ut dicamus animam per totum tempus esse in corpore & in termino a quo, & in istanti, quod copulatur ad illud, non esse in corpore, nec intermino a quo: erit ergo de necessitate in termino ad quem, posito quod non transeat medium: & ita motus eius sive mutatio instantanea erit. Omnia autem praedicta ex hoc sumunt robur: quia (ut superius tactum fuit) si motus Angeli referretur ad tempus nostrum, & non pertransiret medium, motus eius diceretur instantaneus: sed recessus eius a termino, in quo erat, per accidens conparabatur ad tempus nostrum: per se autem ad mensuram propriam; sed cum corruptio corporis sit terminus motus, qui mensuratur tempore, quod est, Spassio primi motus, per se erit, quod se¬

paratio animae a corpore quodammodo comparetur ad tempus nostrum. Si igitur anima in illo instanti, in quo desinit esse forma corporis, desinit esse in corpore; smotus eius erit instantaneus, dato quod non transeat medium. utini Sed si quaeratur: utrum sit necessarium animam non esse in corpore, cum desinit esse forma corporis? Dicendum quod non: Nam sicut Angelus potesesse in corpore nostro simul cum anima, quando est forma eius, sic multo magis anima esse poterit per applica tionem virtutis in corpore nostro simul cum alia forma posterius introducta, postquam desinit esse forma: nisi forte per violentiam traheretur & com pelleretur exire; per se tamen loquedo, in illo instantis in quo desinit esse forma corporis, potest esse in corpore, & recedene a corpore, si placet sibi.

Cum ergo quaeritur: utrum in recessu animae a corpore sit motus in instantis Dicendum, quod potest esse ins¬ tantaneus, & non instantaneus. Instan¬

taneus autem erit, si cum desinit esse ta corpore ut forma, ad hoc potest remanere ibi ut motor, vel saltem per aliquam applicationem virtutis. Et tunc prout spectat ad propositum, idem erit iudicium de ea, & de alijs substantijs separatis. Nam si remanet in corpore ut motor, vel per applicationem virtutis, si ab eo recedere debet, erit significa re ultimum instans, in quo est in corpore, & in terminota quo, & primum: in quo est in termino ad quem: sicut in motu aliarum substantiarum separatarum duo talia instantia signare contingit. Patet ergo motum Angeli semper esse in tempore modo, quo dictum est, sive transeat per medium, sive non. Animae iqero motus, si non sit ibi transitus medii cum desinit esse forma corporis, potest esse instantaneus, & non instantaneus, ut dictum est: omnes vero alij motus animae post talem motum de necessitate erunt in tempore, & erit simile iudicium de ea, & de alijs substantijs sepapatis.. Viso quomodo requiritur tempuad motum substantiarum separatarum, sive pertranseant medium, sive non: quia ut habitum est, contingit eas semper pertransire medium, bene se haberet aliqua dicere de velocitate eorum, & de conditionibus temporis, quod requititur ad talem motum: tamen quia talia plene per pauca verba declarari non possunt, ne sit sermonis prolongatio, ultra quam praesens requirat materia, e usque ad secundum librum diffe¬

remus ipsa, ea ibidem lucidius tractaturi. Ad primum dicendum, quod motus animae, ut dictum est, in recessu eius a corpore potest esse in instanti, licet non sit necessarium ipsum instantaneum esse. Et quod arguitur, quod non est maioris virtutis, quam Angelus. Dicendum, quod hoc non est propter maioritatem vel minoritatem virtutis: sed quia talis mutatio est terminus motus, quod de mutationibus Angelorum dicere non possumus. Ad secundum dicendum, quod cum corpus corrumpitur, per cuius corruptionem est separatio animae ab ipso, non proprie dicitur esse uactu nisi in termino motus: ideo quandiu morebatur ad cortuptionem, secun¬ dum quod huiusmodi, in potentiae dicitur. Nam Motus (ut scribitur 3. Phys. est actus entis in potentia in quantum in paten tia: in termino autem motus, quod est, mutatum esse & corruptum esse, tunc est separatio animae ab ipso: unde non est proprie ponere duos terminos in actu, nec est dare ultimum instans, in quo anima est forma corporis: & ideo non est necessarium talem motum esse in tempore.

Ad illud in contrarium dicendum quod corruptio de necessitate est etiam in instanti, accipiendo corruptionem, ut est mutatio & terminus motus: & quia corruptio corporis non est separa tio animae a corpore quocumque modo; sed solum est separatio ab eo, secudum quod est forma, bene arguitur, quod de necessitate in instanti anima desinit esse forma sed non arguitur, quod necessario moveatur in instanti: quia postquam desinit esse in corpore ut forma, potest ibi esse ut motor, vel saltem per aliquam applicationem virtutis. Recurredum est igitur ad id, quod in principali solutione dictum est, videlicet, possibile esse in recessu animae a corpore, si tamen pertransit medium, motum eius esse instantaneum, & non instantancum, ut ostensum fuit.