Quaestio 1

ARTICVLUS I. Vtrum in Divinis sit processio?

AD 1. sic proceditur. Videtur quod in Divinis non sit processio: quia procedere idem est, quod procul cedere, ut ipsum nomen insinuat: sed nihil tale est in Divinis, cum Personae sibi insint propter unitatem essentiae, ergo &c.

Praeterea: procedere proprie reperitur in motu locali, ergo vel in Divinis non est processio, vel est ibi, secundum metaphoram, & translati tive.

Praeterea: quod procedit ab aliquo causatur ab illo, sed causa est ad cuius esse sequitur aliud, cum una Persona non sit aliud ab alia: quia Omnes sunt unum secundum naturam, & essentiam ut habitum est per Aug. de Fide ad Petrum, ergo &c.

Praeterea: processio semper est ab aliquo principio, sed etiam principium in Divinis non ponimus secundum Anselmum in de Proces. Spiritus Sacti, qui vult in Divinis non esse princi¬ lium, nec causam,

In contrarium est Mag. in littera: qui dicit processionem esse in Divinis.

Praeterea: secundum Aug. Trinitatem increatam non possumus ita bene intelligere, sicut per imaginem Trinitatis in nobis. Sed in nobis est Processio verbi & amoris, ergo &c.

RESOLVTIO. In Divinis sunt Processiones perfectae, & sine motu.

REspondeo: quidam sic dicunt, quod procedere per se, & 1. reperitur in motu locali; postmodum ex motul locali transumptum est ad alia, sicut hoc nomen distantia, prius reperitur in motu locali; postea transumitur ad alia, ut ad contraria: dicuntur enim contraria, quae maxime a se distant, ita processio transumpta est a motu locali ad alios motus, ut dicatur aliquid procedere ab albedine in nigredinem. Vlterius transumpta est ad omnem oppositionem, sive sit operatio transiens in materiam extrinsecam, sive non; sicut dicimus, quod splendor procedit a Sole, & calor ab igne quantum ad ea, quae transeunt in extrinsecam materiam. Et quod intelligere procedit ab intelligente, amor ab amante quantum ad ea, quae non transeunt: & secundum istam viam ulterius transumptum est ad omne illud, quod respicit aliud tanquam principium, & secundum hoc dicimus Filium procedere a Patre: quia Pater est principium Filij, & Spiritum Sanctum ab utroque: quia Pater, & Filius sunt principium eius. Sed ista soluntio non recte vadit ad quaestionem: quia nos non quaerimus de translatione nominum, sed dubitamus utrum ibi sit processio Personarum

Propter quod notandum, quod, & sicut supra tactum est, in Divinis est plu ralitas Personarum aeque simplicium Rursum habitum est duo supposita aeque simplicia distinctionem inter se habere non posse sine processione unius ab altero, igitur necesse est ibi esse originem, & processionem; quomodo autem talem processionem intelligere possimus. Notandum, quod procesio in Divinis naturalis est secundum Boetium, vel substantialis: quia per quamlibet processionem ibi communicatur natura, sive substantia, si igitur illa processio est naturalis, cum naura illa sit intellectualis, nunquam adeo bene illam processionem intelligere poterimus, sicut per ea, quae videmus procedere in intellectuali natum ra: unde Aug. 15. de Trin. cap. ulti mo ait: quod Ad illam summam, & inest abilem, incorpoream, immutahilem que naturam per intelligentiam ut cumque cernendam nusquam se melius, regente dumtaxat Fidei re, gula acies humanae mentis exercet, quam in eo quod ipse homo in sua natura melius ceteris, animalibus habet. Ex quibus verbis collis igitur, quod per ea, quae sunt in mente nostra, qua cetera animalia excellimus, intelligere possumus, quae in Divinis existunt. Ideo si volumus intelligere generationem Filij, nunquam eam adeo bene intelligemus, sicut per ema nationem verbi ab intelligente: & processionem Spiritus Sancti intelligere poterimus per emanationem amoris ab amante. Advertendum tamen, quod in his emanationibus quantum ad distinctionem est modus contrarius. Nam verbum creatum ab intelligente est distinctum secundum naturam, non se cundum hypostasim: nam alia est natura ver bi, alia natura intelligentis, cum alia sit natura accidentis, & natura substantiae; non est tamen alia hypostasis verbi, & intelligentis: quia verbo nostro non respondet hypostasis, cum non sit quid per se subsistens. In Verbo Divino est modus conversus: quia illud Verbum a Persona, a qua emanat, non est distinctum in natura, sed in supposito: quia eadem est natura omnium trium Personarum, non eadem hypostasis, & istam differentiam dat Damas 1. lib. cap. 6. dicens: Verbum Divinum esse quid subsistens, & hybostaticum; verbum nostrum non esse quid subsistens, nec habere ppostasim. Et sicut diximus de Verbo Divino ad verbum nostrum, sic intelligendum est de Spiritu Sancto per comarationem ad amorem nostrum. Ex quo apparet, quod procedere magis proprie dicitur in Divinis respectu Personarum procedentium, quam in nobis respectu amoris & verbi: quia secundum Damasc. 3. lib. cap. 4. generari non est naturae, sed hypostasis. Cunergo procedens sit quid distinctum ab eo, de quo procedit, tanto verius proessio erit in Deo quam in nobis, quanto procedere magis competit hypostan quam naturae, cum ibi Persona proedens a suo principio sit distincta se cundum hypostasim. In nobis autem verbum, & amor non sunt per se subistentes, & habentes hypostasim. Patet igitur, quod necesse est ponere processionem in Divinis: quia illa processio intelligenda est secundum modum in tellectualis naturae, & quod ibi processio magis proprie reperitur, quam in natura intellectuali creata. Sed prop ter argumenta notandum, quod quia Deus est actus purus, sumitur in eo ratiol speciei sine ratione generis, propter quod est in ipso sapientia sine qualitate, & magnitudo sine quantitate, ita est ibi processio sine motu. Ideo quidquid consequitur processio ex motu, ibi non ponimus: idcirco distantiam, & separationem, & talia ibi non ponemus.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod procul cedere, & separari non competit processioni, nisi ratione qua motus, & ideo talia ponere in Divinis non oportet.

Ad 2. dicendum, quod sicut ponimus ibi speciem sine genere, etiam proprie, ut sapientiam sine qualitate, ita ibi ponere possumus processionem sine motu.

Ad 3. dicendum, quod ad ponendum processionem in Divinis non oportet ibi ponere causam, sed sufficit ibi ponere rationem principij.

Ad 4. dicendum, quod Anselmus intelligit de principio durationis, non de principio originis, quod apparet exverbis suis, ait enim: Non debet dici Deum habere principium: quia principium non est nisi rei incipientis. Sed quia sufficit ibi ponere principium originis, ut salvemus ibi processionem, auctoritas Anselminon est contra nos.

ARTICVLUS II. Vtrum in Divinis sint plures processiones rea¬ liter differentes?

Ecundo quaeritur: utrum in Divinis sint plures processiones realiter differentes? Et videtur, quod non quia, ut habitum est, relationes similes in Divinis non plurificantur. Sed aeque videtur processio processioni similis, ut filiatio filiationi. Sed ibi non possunt; esse plures filiationes, ergo nec plures processiones.

Praeterea: si ibi sunt processiones plures, hoc non est, nisi quia una accipitur per modum voluntatis, alia per modum naturae. Sed cum vountas sit respectu eorum, quae possunt; esse, & non esse, nulla processio erit ibi per modum voluntatis, igitur solum erit ibi processio per modum naturae. Praeterea: Vnus est modus communicandi naturam in natura, ut vult Comm. super 8. Phys. Cum igitur per omnem processionem in Divinis communicatur natura, non erit ibi nisi una processio. Praeterea: in Divinis non sunt nisi substantia, & relatio, si ergo processiones differunt, vel differunt ratione substaniae, vel ratione relationum? Ratione substantiae non: quia secundum absoluta non est distinctio. Propter relatio¬ nes non: quia secundum modum intelligendi relationes sequuntur ad processiones; non ergo facient distinctionem in eis, cum posteriora prioribus necessitatem non imponant.

Praeterea: distinctio in Divinis est per opposita; sed processiones ad se invicem opposi tionem non habent, ergo realiter non differunt

In contrarium est: quia si processio Spiritus Sancti esset processio Filij Spiritus Sanctus esset Filius; cum erga realiter distinguatur Spiritus a Filio realiter differunt processiones eorum

Praeterea: Mag. in littera concedit generationem Filij esse processionem, & i tamen ostendit generationem Filij esse ¬ aliam a processione Spiritus S. sed hoc non esset, nisi essent ibi plures processiones, ergo &c.

RESOLVTIO. Processiones Divinae, secundum quod relatio¬ nes differunt, sunt realiter diversae.

REspondeo: quidam sic dicunt, quod Din Divinis sunt plures processio nes propter pluralitatem modorum procedendi: quia est ibi reperire processionem per modum naturae, & pemodum voluntatis. Sed illud stare non potest: quia natura, & voluntas sola ratione differunt in Divinis, ideo propter hoc processiones ibi realiter differre non poterunt.

Praeterea: ostensum fuit, quod Spiritus Sanctus non distingueretur a Filio si ab eo non emanaret, licet competaei procedere per modum voluntatis; Filio autem per modum naturae: propter hoc isti iidem aliter dixerunt, quod processiones in Divinis distinguuntur, eo quod una est ab uno, alia est a pluribus: quia gneratio Filij est a solo Patre, processio Spiritus Sancti est a Patre & Filio & ex hoc sequitur unam ab alia realiter esse distinctam. Sed sic iuvant se cum eo, quod non est per se: quia Spiritus Sanctus procedit a Patre & Filio non in eo quod plures, sed in eo quod unum, ut ostendit Anselmus in de Processione Spiritus Sancti: & procedere ab uno & a pluribus in eo quod unum, per se non habent differentiam. Propter hod ijdem ad hoc dixerunt aliter, quod hu¬ iusmodi processiones distinguuntur propter ordinem, ex eo quod velle habet ordinem ad intelligere: quia non potest intelligi, quod in aliquo sit velle, nisi ei insit intelligere, sequitur processionem Spiritus Sancti, quae est per modum voluntatis, esse distinctam a processione Filij, quae est per modum intellectus. Sed nec istud sufficit: quia talis ordo realis esse non potest, cum intelligere a velle realiter non differat. Quod si dicatur inter intelligere, & velle realem distinctionem, vel ordinem non esse; sed inter processionem per modum intellectus, & per modum voluntatis, petitur quod est in principio de hoc enim quaerimus, utrum processiones huiusmodi sint distinctae.

Ideo ijdem quartam causam conatisunt assignare: quia huiusmodi processiones, cum videantur importare quedam motum, & motus recipiant speciem a terminis, distinguuntur, ut earum termini sunt distincti. Sed nec illud sufficit: nam terminus in processionibus dupliciter potest sumi, uno modo ip sa Persona procedens, alio ipsa natura per processionem communicata tenet rationem termini, secundum quod su perius ostensum fuit. Cum dicitur, quod motus distinguitur penes terminos, ad quos est motus, non est intelligendum de termino secundum quod supposit: habet rationem termini; sed secundum quod forma, vel natura: nam dealbari a denigrari specie differt, sed non ratione terminorum, ut suppositum habet rationem termini, sed ut forma:nam duo supposita eiusdem speciei his motibus mutari possunt, ut Sortes & Callias, & duo supposita diversorum generum, ut homo, & lapis: quod si Sortes albatur, & Callias denigratur, non erunt huiusmodi motus eiusdem speciei: quia supposita mobilia in specie conveniunt, nec diversorum generum, si supposita, quibus competunt tales motus, genere differrent. Tota igitur causa, quare sic distinguuntur dicti motus, est: quia albedo & nigredo, per quae huiusmodi motus acquiruntur, specie differunt: cum igitur per omnem processionem in Divinis communicetur natura, secundum isum modum dicendi non erit nisi una processio in Divinis. Propter hoc notandum, quod tota distinctio in Divinis per relationes sumitur, ut patet per Aug. in multis locis: ideo si processiones in Divinis realiter distinctae sunt, hoc esse non poterit, nisi vel ratione, qua relationes sunt, vel secundum quod ad relationes secundum modum nostrum intelligendi ordinantur: in quibus utroque modo distinctionem ponere possumus. Ad cuius evidentiam advertendum, quod in Divinis supposita per se & realiter distinguuntur per relationes oppositas, oppositae autem relationes inquantum sunt, ea, per quae alia differunt, se ipsis distinctae sunt. Sed quomodo ibi origines etiam, ut relationes sunt, habent esse distinctum, dubium est, cum relationes disparatas importare videatur. Ideo notandum, quod nisi ea, in quibus tales relationes sunt, realiter differrent, ipsae realiter distincte non essent. Relationem autem esse in aliquo dupliciter dintelligi potest, vel sicut in radice & fundamento, vel tanquam in supposi¬

to. Primo modo dicimus similitudinem esse in albedine. Secundo modo in simili. Si ergo relationes disparatae realiter differre debent, vel oportet supposita, in quibus sunt, realiter esse distincta; vel radices, in quibus radicantur realiter differre. Hoc viso sciendum. quod, sicut superius tactum est, in Divinis suppositis non accipimus distinctionem secundum modum diversorum suppositorum in creaturis, in quibus est diversum esse; sed magis secundum modum unius suppositi, cui competi unum esse: quia omnes Divinae Personae sunt idem secundum esse: cum ibi sint idem natura & esse. Ista tamen distinctio est modo contrario: quia in eodem creato supposito est unitas secundum hypostasim, & pluralitas secundum naturam: & ratione pluralitatis natul rarum, ut quia in creato supposito est alia natura substantiae, alia quantitatis, alia qualitatis, possut ibi esse plures relationes, non similes, sed disparatae; ut ratione magnitudinis dicatur aequale; ratione qualitatis simile. In Deo autem est pluralitas suppositorum, & unitas naturae; ideo in pluribus suppositis Divinis possunt esse plures relationes dissimiles propter pluralitatem suppositorum, sicut in uno supposito humano possunt; esse plures disparatae propter pluralitatem naturarum, extendendo nomen naturae ad omnem essentiam, vel formam. Similes autem nec in pluribus suppositis Divinis, nec in uno supposito creato possunt esse plures propter unitatem in esse: & quia supposita Divina realiter distincta sunt, licet sit In eis natura una, plures processiones ibi esse poterunt, non similes, sed disparatae propter realem differentiam suppoutorum.

Advertendum tamen propter argumenta, quod licet processiones Divinae inter se oppositionem non habeant directe; quia tamen habent esse in sup positis realiter distinctis, propter relationes oppositas ipsae realiter differret poterunt: patetigitur quomodo processiones in Divinis realiter plurificantur, secundum quod relationem important: prout, autem ad relationes ordinantur secundum modum intelligendi, sic distinguuntur secundum quod ipsae relationes differunt: nam secundum quod differt filiatio, quae est proprietas relativa, quam habet filius ex eo quod procedit per modum generationis, a proprietate relativa Spiritus Sancti, quam ipse habet ex eo quod procedit per modum spirationis, sic processio Filij differt a processione Spiritus. Qualiter au tem hoc sic, & quomodo ipsae relationes in Divinis realiter distinguantur, infra plenius patefiet.

Resp. ad arg. Ad primum dicendum, quod processiones in Divinis licet sint similes quantum ad nomen conmune: quia utraque processio; sunt, tamen dissimiles quantum ad nomen speciale: quia una generatio, alia spiratio, & hoc sufficit, ut ibi plurificentur.

Ad 2. dicendum, quod licet voluntas Divina respectu creaturarum se habeat ad opposita: quia alias bonitates Deus potest velle, & nolle; respectu Spiritus Sancti immutabiliter se habet: quia Deus necesse habet diligere suam, bonitatem.

Ad 3. dicendum, quod in creaturis: quia omnia absoluta non transeunt in substantiam, ut velle, & intelligere, ibi sunt aliud quam esse: ideo eis, quae ibi procedunt per modum intellectus, & per modum voluntatis, non communicatur natura, & ibi est unus modus communicandi naturam; quia natura ad unum determinata est. In Deo autem, ubi velle est idem quod esse, & voluntas idem quod natura; Persona procedenti per modum voluntatis conmunicari poterit natura.

Ad 4. dicendum, quod processiones differunt ratione relationum: quia sunt ipsae relationes. Vel possumus dicere, ut quidam dicunt, quod relatio Divina, licet ratione qua relatio, secundum modum intelligendi sequatur originem, ratione qua constitutiva Personae praecedit. Ad 5. dicendum, quod licet ipsae processiones directe non opponantur, Personae, in quibus tales processiones sunt, oppositionem habent: unde si Spiritus Sanctus non procederet a Filio: quia non refferretur ad ipsum secundum relationem oppositam, processio Filij non distingueretur a processione Spiritus Sancti.

ARTICVLVS III. Vtrum in Divinis sint plures processiones quam duae

TErtio quaeritur: utrum in Divinis sint plures processiones quam duae?

Et videtur quod sic: quia emanationes in creaturis exemplariter sunt, derivatae ab emanationibus Personarum sed in creaturis reperiuntur plures processiones quam duae, ergo & in Divinis.

Praeterea: quanto aliquid est simplicius, tanto in pluribus reperitur: quia magis infinitum & minus determina tum ad unum: tanto ergo plura erunt supposita Divina, quam omnia supposita creata in quacumque specie, quan to natura Divina est simplicior natura creata; sed hoc esse non posset, nisi ibi essent plures processiones quam duae, ergo &c.

Praeterea: sicut natura humana in pluribus suppositis invenitur prop ter pluralitatem in esse, ita natura Divina in pluribus sappositis esse habet propter pluralitatem respectuum. Sed cum respectus sit quid rationis, & in ac tibus rationis sit processus in infinitum, ut videtur velle Avicena, ergo infini tae poterunt esse Divinae Personae, sed hoc non esset, nisi essent ibi plures processiones quam duae, ergo &c. In contrarium est: quia secundum Fidem nostram non est ibi, nisi Trinitas Personarum, una non procedens, & duae procedentes, sed cum sint duae solum Personae procedentes, duae erum processiones, ergo &c.

Praeterea: quidquid ibi emanat, vel emanat per modum voluntatis, vel per modum intellectus, sed istae non sunt nisi duae emanationes, ergo &c.

RESOLVTIO. In Divinis sunt tantum duae processiones se¬ cundum duos actus intellectus, & voluntatis.

REspond. dicendum, quod processiones Personarum plurificari dupliciter intelligi potest, vel secundum numerum, vel secundum speciem (ur ibi speciem, & numerum ponere possumus) secundum numerum ibi plurificatio esse non potest, nam ad processionem tria requiruntur: Persona, qua procedit, a qua procedit, & actus procedendi; ex quolibet istorum arguere possumus ibi secundum numerum processiones plurificari non posse; repugnat enim hoc principijs productivis, nam plurificari productiones numer aliter propter productiva principia dupliciter intelligi potest. Primo quod ab eodem principio emanent plura secundum numerum differentia, ut ab uno patre plures filij. Secundo, quod ipsa Persona producta secundum eundem modum producendi sit alterius principium productivum, ut si a filio alius filiu emanaret, neutrum istorum est possibile: nam si ab uno Patre Coelesti progrederetur plures Filij, sive plures Perso nae secundum cundem modum producendi, productae illae ad se invicem non distinguerentur, cum una non sumere originem ab alia. Arguit enim Anse mus in de Processione Spirit. S. quod propter unitatem naturae Divinae, aliquid huoportet Spiritum Sanctum procedere a Filio, vel e converso. Non igitur esse potest, quod plures Personae Divina procedant ab uno principio producti vo, nisi una ab alia trahat originem. Quod si daretur secundus modus, quod Persona producta secundum cunden modum producendi fieret alterius prin¬ cipium productivum, etiam stare non posset quia virtus productiva, cum sit quid absohitum, in omnibus Divinis suppositis esse habet; non tamen omnia Divina supposita secundum illam virtutem prodacunt: quia in cis debito respectui non unitur; & quia semper Persona producta accipit naturam a producente, & habet oppositionem: ad illam, natura non cum eodem respectu, cum quo est, in producente, est in producta, sed cum opposito: igitur secundum illum mo dum productionis Personae sic procedenti conveniet productio solum secundum denominationem oppositam; quia solum respectum oppositum consequi tur: & ideo Persona, quae procedit per modum generationis solum gignitur, & nunquam gignit, quae per modum spirationis solum spiratur, & nunquam spirat. Non ergo ratione productivi principij poterunt esse in Divinis plures processiones numero differentes. Nec etiam ratione actus producendi: nam cum huius modi actus relationes signifi cent: quia aliter in Divinis plurificat: non possent, & relationes similes secundum numerum differentes plures ibi: esse non possint, nec processiones secundum eundem modum procedendi ibi plurificari poterunt. Hoc etiam repugnat Personis productis: nam, ut fuit superius declaratum, secundum unum modum producendi non est nisi una Persona in Divinis. Patet igitur, quod processiones in Divinis secundum nuis merum plurificari non possunt. Secundum speciem autem ibi plurificari poterunt, sed illa plurificatio numerum binarium non excedit: nam secundum Aug. 15. de Trin. cap. 23. Inseparabilior est Trinitas Personarum, quam sit trinitas in mente nostra. Sed trinitas in mente nostra propter inseparabilitatem amoris, & verbi ad mentem non habet esseD per actus, qui non transeunt in exteriorem materiam, ut per intelligere, & velle: secundum hos igitur duos ac tus plurificabuntur processiones in Divinis, secundum quod aliqui tradunt, & bene. Erunt igitur in Divinis duae processiones tantum secundum duos nominatos: actus

Resp. ad arg. Ad primum dicendum quod non oportet tantam diversitatem dare in causa sicut in causatis: ideo non oportet tot esse emanationes Personarum, quot sunt emanationes creaturarum, dato quod una emanatio sit ab alia exemplata.

Ad 2. dicendum, quod quanto aliquid est simplicius, tanto in pluribus reperitur secundum causalitatem, non secundum praedicationem, igitur non oportet, quod plura sint supposita Divina quam aliqua alia supposita, sed quod Deus plura causet, vel plura causare possit, quam aliquid aliud.

Ad 3. dicendum, quod respectus secundum rationem solum non multiplicat Personas Divinas, vel processiones, sed respectus secundum rem, & talis non multiplicatur in infi¬

nitum, sed secundum quod exigit Trinitas Personarum, & dualitas processionum.