Quaestio 1

ARTICVLUS I. An Filius sit omnipotens?

D primum sic proceditur: videtur quod Filius non sit omnipotens: quia ex uno solo particulari fal¬ sificatur universale: haec enim est falsa: Omnis homo currit, si solus Sortes nocurrat; sed Filius non potest generare sibi aequalem, ergo non est omnipotens. Praeterea: potentia non dicitur magna & parva, nisi ex eo quod potest in magnum; vel in parvum obiectum; sed Persona Divina incomparabiliter excedit omnem creaturam, ergo potentia, qua potest in talem Personam, incom parabiliter excedit omnem aliam potentiam. Cum igitur Pater possit in generationem Personae Divinae: quia Filij; Filius autem non possit, ergo &c. Praeterea: secundum quod scribitur 5. Metaph. ens dividitur in per se & per accidens:: ens per se dividitur indecem praedicamenta, ergo relatio est per se ens, igitur quantumcunque aliquid significet relationem, si unum potest in illud, & non aliud, aliquid potest unum, quod non potest aliud, ergo aliquid potest Pater, quod non potest Filius: non igitur est omnipotens.

Praeterea: August. contra Maximinum ait, & habetur in littera, quod si Pater non posset generare, non esset omnipotens: cum igitur Filius generare non possit, non erit omnipotens.

In contrarium est quod legitur: in Symbolo Athanas. Omnipotens Pater, ommipotens Fiius.

Praeterea: secundum Angust. 5. de Trinit, cap. 6. Pater, & Filius, & Spiritus Sanctus sunt una magnitudo, non tres magnitudines, sicut sunt una essentia, non tres essentiae: nam hoc est ibi esse, quod magnum esse; sed si est ibi una magnitudo, est ibi una virtus, cum non sit ibi magnitudo, nisi virtutis, & per consequens una potentia; sed non est intelligibile, quod Pater sit omnipotens, & non Filius, exp quo est eadem virtus, & potentia utriusque: est ergo Filius omnipotens.

RESOLVTIO. Filius est omnipotens, etsi generare non pos¬ sit: quia ipsi posse generare contra¬ dictionem implicat.

REspond. quidam sic dicunt, quod aliter habet esse relatio, & cetera entia: quia cetera sunt entia, sive sunt aliquid, & quantum ad esse suum, & quantum ad rationem quidditatis, si¬ cut videmus, quod sapientia est aliquid ratione esse, quod habet in subiecto, & ratione naturae suae, per quam reponitur in praedicamento qualitatis. Sed derelatione non sic dicere possumus: quia licet sit aliquid ratione esse, quod habet in subiecto; non tamen est aliquid ratione suae quidditatis: & quia per quidditatem aliquid diffinitur, cum diffinitio sit sermo expressivus quidditatis, & essentiae, cum diffinitur relatio, non dicitur quod sit aliquid, sed quod sit ad aliquid: & ideo si Filius non potest generare, & Pater potest; non sequitur quod aliquid possit Pater, quod non possit Filius, nec quod aliqua potentiae sit in Patre, quae non sit in Filio, sed quod potentia, prout est in Patre, referatur ad aliquid, ivel habeat aliquem respectum, quem non habet, prout est in Filio: & ideo quidquid potest Pater, potest Filius: quia eadem potentia, quae est in Patre, est & in Filio; sed non eundem respectum habet in Patre, & in Filio: est igitur Filius omnipotens sicut Pater. Sed illud, licet bene dictum sit, tamen non sufficit: quia, ut dicebatur in arguendo, August. contra Maxtiminum vult Patrem non esse omnipotentem, si sibi aequalem generare non possit, igitur sicut non valeret argumentum: generare non dicit quid sed ad aliquid, si ergo non potest Pater generare, non sequitur Patrem non habere omnipotentiam; sed quod potentia in ipso non habeat omnem respectum: sic si Filius hunc respectum, habere non potest, non erit omnipotens: cum carentia talis respectus (ut patuit) omnipotentiam tollat.

Propter hoc notandum, quod Deu non dicitur omnipotens: quia potest quidquid enuntiari valet: quia secundum Anselm. quae contradictionem, implicant Deus non potest. Vnde ait Prosolog. 7. Sed omnipotens quomodo es, siomnia non potes2 Aut si non potes corrumpi, nec mentiri, nec facere verum esse faisum, ut, quod factum est non esse factum, & plura similiter: quomodo potes omnia? An haec posse non est potentia, sed impo entia? Non igitur potest Deus, quae contradictionem: implicant. Vnde proprie dicitur omnipotens, quod potest omne, quod habet rationem entis: & quia contradictoria a ratione entis sunt remota: eo quod non possunt simul esse, ista duo se copatiuntur ad invicem, quod aliquid sit ommpotens, & quod contradictoria non possit, igitur ea, quae respicit potentia, sive sit absoluta, sive respectiva, si contradictionem non im plicant, aliquo modo sub omnipotentia continentur: & propter hoc Pater dicitur omnipotens: quia potest quid quid contradictionem non implicat, & Filius etiam omnipotens dicitur: quia talem etiam potentiam habet. Sed si Pater non posset generare, non esset om nipotens: iquia generare in Patre contradictionem non dicit. Sed quia in Filio contradictionem implicat, eritFilius omnipotens, non obstante, quod generare non potest: nam, ut habitum est, in Divinis non possunt esse duo Filij: & ideo non potest esse, quod eadem Persona sit ibi Pater, & Filius: quia tunc esset ibi pluralitas filiorum; bene igitur sequitur de quacumque Persona Divina, quod si est Pater, non est Filius. Arguatur ergo sic: si Filius potest generare, Filius generat: quia in perpetuis non differt esse, & posse, & multo fortius non differt in Divinis, sed si Filius generat, Filius est Pater, si Filius est Pater, Filius non est Filius: ergo de primo ad ultimum, si Filius potest generare, Filius non est Filius, ergo contradictionem implicat in Filio posse gene rare, non autem: in Patre, ergo stare non poterit, quod Pater non possit generare, etsit omnipotens, omnipotentiae tamen Filij non posse generare non repugnat.

Sed si sic dicimus, quod credimus esse bene dictum, faccidit nobis gravis dubitatio: nam si ignis posset omnia & non posset infrigidare, non diceret tur omnipotens; & tamen posset quid quid contradictionem non implicaret: quia infrigidare in igne contradictionem implicat: quia si ignis infrigidaret, ignis esset frigidus; si esset frigi dus, non esset ignis.

Propter quod advertendum, quod actuum quidam transeunt in exteriorem materiam, quidam non. Eorum, iqui transcunt in exteriorem materiam, contradictio non debet attendi penes ages, i sed & penes id, quod agitur. Illorum

autem, qui non transeunt, contradictio debet attendi etiam, penes, agens: & quia infrigidare est actus in exteriorem materiam, transiens, non debet attendi contradictio ex parte ignis; sed ex parte eius, quod infrigidatur: & quis ex parte infrigidari contradictionem non implicat, & habet rationem entis si ignis omnia alia posset, & infrigidare non posset, non esset omnipotens. Secum actus, per quos constituuntur Personae Divinae, non sint actus transcuntes in exteriorem materiam: quia tunc sequeretur, quod Divinae Personae non essent idem in essentia, & natura: eo quod agens, & tale actum non coincidunt in eandem naturam numero, igi tur contradictio in talibus debet attendi ex parte agentis. Cum igitur sequatur contradictio ex parte Filij, si Filius generare posset: quia Filius non esset Filius, ista duo se compatiuntur ad invicem, quod Filius generare non possit, & tamen sit omnipotens: quia sufficit, quod generare repugnet Filio ad hoc, quod non posse in actum generandi suae omnipotentiae non deroget, ut in sequenti art. patebit. Sed in Filio carnali, dato quod implicaretur contradictio ex parte eius, si genenare non posset, si esset omnipotens: quia huiusmodi generare in exteriorem materiam transit. Patet igitur, quod Filius est omnipotens, non obstante, quod gene rare non possit Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod licet Filius non possit generare; est tamen omnipotens, ut ostensum est. Et quod dicebatur: quia ex uno particulari, universale falsificatur. Dicendum, iquod verum est, si illud particulare sub universali continetur. Sed generare sibi aequalem, licet contineatur sub omnipotentia Patris; non tamen continetur sub omnipotenia Filij, nec tamen propter hoc est aliqua potentia in Patre, quae non sit in Filio; sed alicui respectui est coniuncta, ut est in Patre, cui non coniungitur, ut est in Filio.

Ad 2. dicendum, quod ex eo quod Pater potest generare, & non Filius, non sequitur, quod aliquid possit Pater, quod non possit Filius: quia generare non dicit aliquid, sed ad aliquid, & non posse sic in ad aliquid, ut habitum est, repugnat omnipotentiae Patris, non Filij.

Ad 3. dicendum quod si relationi competit, quod sit ali¬ quid, & per se ens, hoc non est ratione quidditatis; sed ratione esse, & quia omnium relationum Divinarum est idem esse, licet non sit eadem ratio quidditatis, quia secundum esse quaelibet relatio ibi transit in essentiam, non secundum rationem quidditatis, ut ibi rationem quidditatis ponere possumus, igitur non sequitur, quod aliquid possit una Persona, quod non possit alia: quia nec esse alicuius relationis competit alicui Personae, quod non competat alij; sed solum ratio quidditatis, vel respectus: eo quod ad aliquem refertur una Persona, ad quem non refertur alia.

Ad 4. patet solutio p per iam dicta.

ARTICVLVS II. Vtrum potentia generandi comprehendatur sub omnipotentia?

TEcundo quaeritur: utrum potentia generandi comprehendatur sub omnipotentia? Et videtur, quod non: quia cum Filius sit omnipotens, nihil continetur sub omnipotentia, quod non conveniat Filio; sed posse gene rare non competit Filio, ergo &c.

Praeterea: posse respicit possibile, quod ergo non est possibile, non cadit sub omnipotentia; sed necessarium dividitur contra possibile: cum ergo Filius non sit quid possibile, sed quid necessarium, potentia generandi sub potentia non comprehenditur, ergo nec subl omnipotentia.

Praeterea: si Pater potest generare, vel hoc contingit ei secundum id, quod habet commune cum Filio, vel non? Non secundum id, quod habet commune: quia tunc Filius generare posset: ergo secundum id, quod est ei proprium. Sed cum om nipotentia sit communis Patri, & Filio: quia est una utriusque, ergo posse generare sub omnipotentia non comprehenditur.

Praeterea: hoc signum, omnis, non distribuit pro his, quae sunt diversarum rationum: nam dicendo omnis canis, si distribuit pro latrabili non distribuit pro marina belua: cum igitur non secundum eandem rationem dicatur potentia respectu generationis, Filij, & creationis, rerum, si creatio rerum continetur sub omnipotentia, generatio Filij sub illa non continebitur.

In contrarium est: quia quanto aliquid est magis ens, tanto magis sub potentia continetur, vel sub omnipotentia: eo quod omnipotentia est respectu entis, ut dictum est, tanto igitur magis sub omnipotentia, continetur generatio Filij, quam creatio rerum, quanto ratio entis magis reservatur, in cilio, quam in ceteris rebus.

Praeterea: ad hoc idem facit auctoritas Augustin. qui vult, quod si Pater non posset genetare, non esset omnipotens.

RESOLVTIO. Potentia generandi non continetur directe sub omnipotentia, sed indirecte: quia baec dicit omne, & purum esse, quod prout coniunctum respectui est po¬ tentia generandi.

REspond. dicendum, quod, sicut Rhabitum est, oportet nos concedere, quod posse generare aliquo modo sub omnipotentia contineatur: quia si nullo modo contineretur, tunc Pater ex eo quod non posset generare, non diceretur non omnipotens, quod est, contra August. ut habitum est. Rursum oportet nos etiam dicere, quod non per omnem modum sub omnipotentia contineatur: quia si sic esset, nihil esset omnipotens, quod generare non posset; sed, ut habitum est, Filius est omnipotens, & tamen generare non potest. Propter hoc notandum, quod posse generare directe & simpliciter sub omnipotentia non continetur. In directe autem, & quasi ex consequet ti, ut in tali materia loqui possumus sub omnipotentia, comprehenditur Hoc autem sic ostenditur: quia agere & posse agere non dicitur aliquid, nisi quod est in actu, & secundum quod est in actu: & ideo quod nullo modo est in actu, nullo modo agit, nec secundum quod tale agere potest: unde & materia prima, cui nullus actus competit, nullo modo agere dicitur. Iste autem: actus, secundum quem alicui competit agere, magis directe est esse, quam quidditas. Vnde si aliquid universum calorem in se haberet, & ex tali calore non esset calidum, casefacere ei non competeret. Et ideo dicimus, quod agere praesupponit esse, & secundum quod aliquid habet per se esse, habet per se agere: propter quod formae non competit agere: quia non habet per se esse, sed supposito. Nihil ergo agit directe, nisi secundum quod habet esse: cui ergo deficit aliqua ratio agendi, per se loquendo, ei deficit aliquod esse virtualiter, vel formaliter, ut quod non potest calefacere, non est ca lidum: & quia sicut alicui competit esse, sic & agere, nulli creaturae competit omnis ratio agendi & omnipotentia: quia ei non competit esse, in quo reservetur omnis ratio essendi. Nam esse cuiuslibet creati est participatum & limitatum: eo quod non sit esse purum, sed in natura receptum. Deu; au tem, qui est ipsum esse purum, in quo reservatur omne esse, ei competit omnis modus agendi, eo quod ei compe tit omnis ratio essendi: propter hoc solus ipse est omnipotens: & quia illud idem esse purum, quod est omne esse quod comperit Patri, & est Pater, com petit Filio, & est Filius, non magis est omnipotens Pater, quam Filius: eo quod nullum esse competit Patri, quod non competat Filio: cum ea directe sub omnipotentia contineantur, quae aliquod esse dicunt: quia ex hoc aliquid agit, & potest agere: quia competit ei esse, nihil directe sub omnipotentia continetur, in quo distinguitur Pater a Filio: cum in esse Pater & Filius non sint distincti; sed esse, quod comprehendit omne esse, utrique perfecte conveniat. Et sic ostensum est, quod directe posse generare sub omnipotentia non comprehenditur.

Sed quod aliquo modo comprehedatur, quod etiam dicebatur declarandum, sic ostenditur: nam si aliquis esset similis alteri, & non alius, per se oquendo, & directe, nihil esset in simili, quod non esset in non simili: eo quod similitudo secundum rationem quidditatis, quae competit ei per se, & secundum quam reponitur in praedicamento relationis, non dicit aliquid, sed ad aliquid:igitur per se loquedo, ni hil est simile, quod non sit non simile, vel nihil est in simili, quod non sit in non simili. Sed ad aliquid refertur simile, ad quod non refertur non simile: propter quod Boetius in lib. de Trin. ait: Itelatio nihil praedicat de eo, dequo dicitur. Indirecte tamen bene sequeretur, vel saltem posset sequi, aliquid esse in simili, quod non esset in non simili:nam cum similitudo fundaretur in aliqua qualitate, utputa in albedine, si unum est simile alteri, & non aliud, aliquid est in simili, quod non est in alio, quia albedo: & quia talis argi mentatio, quod aliquid sit in simili ratione qua simile, quod non sit in alio, utputa: quia albedo, vel alia qua litas non est per se, & directe, non opotet, quod sit verum universaliter, & quod in omnibus teneat. Advertendum igitur, quod aliquid non esse simile alicui realiter & proprie, dupliciter contingere potest, ex defectu naturae ali cuius, vel ex repugnantia suppositi Primo modo nigrum non est simile albo: eo quod natura albi supposito nigro deficit, in qua talis similitudo fundatur. Secundo album non est simi le sibi ipsi, non quia in eo non sit albedo, in qua talis simisitudo fundatur, propter quod hoc non contingit ratione formae, vel naturae; sed ratione suppositi: eo quod simile proprie sumpcum a simili secundum suppositum est distinctum: nidem autem a se ipso non habet distinctum suppositum: cum ergo negatur similitudo propter carentiam formae, vel naturae, in qua fundatur relatio, tunc potest concludi aliquid esse in simili, quod non est in non simili. Sed cum negatur similitudo propter repugnantiam suppositi, non otest argui aliquid esse in simili, per se loquendo, quod non sit in non simili: quia albedo, secundum quam unum est simile alteri, potest esse in aliquo supposito, nec tamen secundum eam dicetur proprie simile sibi ipsi. Semper igitur respectus deficit alicui, vel ratione suppositi, vel ratione naturae. Et cum non deficit ratione suppositi, de necessitate concludi potest, quod deficiat ratione naturae. Vnde oportet quod natura, cui est coniunctus talis respectus, non sit in illo, utputa si ali¬ quis non dicitur simile alicui: si hoc non negatur ratione suppositi, concludi potest, quod aliqua qualitas utputa albedo, vel aliqua alia, in qua similitudo fundatur, illi supposito deficit. Et quia quod Pater possit generare, & non Filius, hoc non est, quod aliqua potentia sit in Patre, quae non sit in Filio: sed alicui respectui est coniuncta potentia, ut est in Patre, cui non est coniuncta, ut est in Filio: & quia ille respectus repugnat Personae Filij, & non repugnat Personae Patris, ut in praeced. art, est tactum: si talis respectus deficeret Patri, hoc non esset ratione Personae, cum ad Personam Patris talis respectus non habeat repugnantiam; esset ergo ratione esse vel naturae, deficeret ergo Patri aliquod esse sicut deficit esse album, vel aliquod esse quale, cui non competit similitudo, si hoc non sit ratione suppositi. Sed si Patri deficeret aliquod esse, cum ex esse sumatur ratio potentiae, non conve niret ei omnis potentia: quia non conpeteret ei esse, in quo includitur omne esse.

Et sic patet, quomodo non habere talem respectum, ratione cuius aliquio dicitur generare, non continetur sub omnipotentia directe: eo quod talis respectus, secundum quod ratione suae quidditatis non dicit aliquod esse: indirecte tamen conntinetur, inquantum per defectum talis respectus concluditur defectus aliciius esse. Verum quia ipsi Personae Filij repugnat talis respectus, non oportet Filio deficere aliquod esse, si generare non potest: quia hod non est propter defectum in esse, sed propter repugnantiam suppositi: & quia non concluditur aliquam Personam non habere omnipotentiam, si ei non competit aliquis respectus, nisi prout ex illo respectu sequitur defectus in esse; Filius erit omnipotens, licet gene rare non possit: quia ei comperit om ne esse: Pater autem non esset omnipotens, si generare non posset: eo quod ti aliquod deficeret esse. Apparet ergo, quod ex hoc etiam innotescit id, quod communiter dicitur, quod posse gene rare continetur sub omnipotentia Patris, non sub omnipotentia Filij, ut potest esse per habita manifestum. Ex quo manifestatur etiam melius ve¬ ritas quaestionis praecedentis.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod posse generare, lic et non contineatur sub omnipotentiaFilij, continetur sub omnipotentia Patris, ut ostensum est: & ideo non arguitur, quod nullo modo sub omnipotentia contineatur.

Ad 2. dicendum, quod possibile non solum se extendit ad contingentia; sed aliquo modo sup tum includit necessaria, ut potest patere ex 1. Prior. & ex lib. Periherm. & respectu possibilis sic communiter sumpti dicitur potentia.

Ad 3. dicendum, quod Pater non est potens, nisi natura, tamen ad hoc quod Persona generet, requiritur, quod natura Diina in ea sit coniuncta debito respectui: & licet iste respectus sit proprius Patri, propter quod posse generare continetur sub omnipotentia Patris; non tamen est alia omnipotentia Patris, & Filij; sed omnipotentia prout est in Patre est coniuncta respectui, cui non est con uncta, prout est in Filio. Et ad formam arguendi, cum quaeritur, utrum Pater generet, vel possit generare secundum id, quod habet commune cum Filio. Dicendum, quod sic: quia non est potens nisi natura, ut patet per Hilat, & per Mag. 7. dist. huius lib. & eadem est natura utriusque, nec tamen valet quod Filius generet: quia talem naturam habet: quia in eo non est coniuncta debito respectui, ut superius est declaratum.

Ad 4. dicendum, quod generatio Filij, & productio creaturarum licet non sint unius rationis secundum univocationem, sunt tamen secundum analogiam, & hoc sufficit ad hoc, quod sub omnipotentia aliquo modo comprehendantur. Rationes autem in contrarium concludunt, quod contineatur sub omnipotentia Patris posse gene rare, quod concedimus.

ARTICVLVS III. Vtrum Filius sit aequalis Patri in potentia:

TErtio quaeritur: an Filius sit aequa¬ lis Patri in potentia?

Et videtur quod non: quia secundum Procium 7. prop. Omne productivum alterius melius test, quam illud, quod producitur; sed Pater producit Filium, ergo est meliorFilio. Sed ut dicitur 6. de Trin. capit. 7. in his, quae non mole magna: sunt, idem est esse maius, quod esse melius, erge Pater est maior Filio: quia melior. Sed non est ibi magnitudo, nisi virtutis, ergo habet maiorem virtutem, & per consequens maiorem potentiam. Praeterea: ex hoc dicitur aliquid habere potentiam (secundum quod hic de potentia loquimur) eo quod habet rationem principij: quia hic non loquimur nisi de potentia activa, sed Pater magis habet rationem principij, quam Filius quia secundum August. Pater est principium totius Divinitatis, non Filius ergo &c.

Praeterea: ad hoc idem videtur facere auctoritas Diony. 2. de Div. nom, qui ait: Patrem quidem esse, ut ita dicam fontanam Divinitatem, Iesun autem, & Spiritum Sanctum faecundae Divinitatis, si ita fas est loqui, gemmas, seu germina a Deo prodeuntia, & quasi flores. Sed in producendo, in quo maxime apparet potentia, est maior potentia fontis, quam rivuli, ergo &c.

Praeterea: Patri appropriatur potentia, sed hoc non esset, nisi ei magis competeret poten¬

tia, quam Filio, ergo &c.

Praeterea omne, quod habet aliquid receptum ab alio, non videtur illud habere in tanta plenitudine: sicut lumen est po¬

tentius in Sole, quam in aere: cum igitur Filius habeat potentiam a Patre, non erit aeque potens, ut Pater.

In contrarium est: quia in Divinis S idem est potentia, quod essentia; sed

cum eadem sit essentia Patris & Filij nec magis sit Pater, quam Filius, eadem erit potentia Patris & Filij, nec potentior erit Pater Filio.

Praeterea: si Pate esset potentior Filio, Filius non esset per omnia aequalis Patri; sed secundum August. 15. de Trin. cap. 44. Verbum ergo Dei Patris unigenitus Dei Filius est per omnia Patri similis & aequalis, ergo &c.

RESOLVTIO. Filius aequalis est Patri in potentia.

REspond. ad arg. Ad primum diDcendum, quod Procius 7. pro¬ positione libri sui, quem edidit de esevatione theologica, probare nititur quod omne ab alio productum est minus potens, quam ipsum productum. Nam quod non est aeque potens, nequmagis, cocluditur quod sit minus. Nam productum esset eque potes, ut productivum, tunc aut illud productumproduceret a liud aeque potes & aliud, & sic omnia en tia esset equalia, quae progrederetur ab illio primo principio, & ita non esset ordo in entibus, quod est inconveniens. Aut productum non produceret aeque potens, & cum aequalis sit aequalia facere: ut idem ait, ex quo productum non aequale producit, non est aequale primo productivo prineipio. Ex quo declaratum est productum producenti aequale in potentia esse non posse. Nec etiam potest esse maius: quia tota potentia, quae est in producto, reservatur in producente, & potissime cum productum secundum se totum a producente producitur. Si ergo aliquid producens aliquid maius se ipso produceret, arguit Proclus, quod se ipsum maius, & melius efficeret: quia si hoc non faceret, vel hoc esset: quia non posset, vel quia nollet? Quia non posset, non: quia cum ipsum productivum sit omnis potentiae, quae est in eo, quod post ipsum est, cum in isto producto sit maior potentia, & fuerit potentia in producente ad faciendum aliquid maioris potentiae, se ipsum maioris potentiae facere posset. Iterum vellet: quia om nia bonum appetunt, & quia esse perfectius habet rationem boni, vellet, & posset se ipsum melius facere. Igitur faceret, & tunc productum non esset melius producente, quod est contra hypothesim; non ergo potest esse melius, vel potentius productum producente, nec aequale: sequitur ergo quod sit minus potens, ut idem concludit, quae deductio, si bona esset, Filius non esset aeque potens Patri, cum sit a Patre productus.

Propter hoc notandum, quod ista deductio Procli non valet nisi in his quae secundum ordinem naturae, & diversitatem essentiae producuntur: nam in generatione univoca, quia productum a producente per se non distinguitur in natura, sed in esse, non opor tet productum esse minus potens pro¬ ducente: unde ignem genitum non oportet minus calefacere, vel esse minus calidum igne generante. Et quia inter Patrem & Filium non solum non est diversitas in natura per se, sed etiam nec per accidens: eo quod una natura numero sit utriusque, non oporter Filium esse inaequalem Patri secundum potentiam, nec ex eo, quod aliquando Filium non potest producere, arguitur inaequalitas unius ad alterum: eo quod nullum esse competit uni, quod non competat alteri, sed alicui respectui est coniunctum esse vel natura Divina prout est in uno, cui non unitur, ut est in altero & quia esse in Divinis est idem, quod posse, ex quo non compe tit esse aliquod Patri, quod non competat Filio, nullum posse, quod sit aliquid posse, ei conveniet, quod non conveniat Filio.

Vt tamen melius appareat veritas quaestionis, notandum, quod aequale, & inaequale, proprie reperiuntur in quantitate: nihil igitur erit aequale, nisi ex eo quod quantitatem habet, vel quantitati simile. In Deo autem non est quantitas nisi virtutis, iuxta illud de Fide ad Petrum 9. cap. Deus immensus est virtute, non mole. Virtutis autem est constituere aliquid in ultimo, & in sui complemento: propter quod in 1. aeli & Mundi scribitur: Virtus est ultimum de potentia, completio autem omnis ex actu sumitur: nam quandiu aliquid est in potentia dicitur esse imperfectum, & incompletum: secundum ergo quod diversificantur actus, sic diversificatur virtus, extendendo nomen virtutis. Actus autem, ad praesens, triplex est: quia quidam est oinino primus, sicut forma, & natura rei, prop ter quod anima diffinitur, quod est actus primus, quae est forma animati. Qui dam autem est omnino ultimus, ut operari, extendendo nomen operis, ad omnem actionem, sive sit transiens in exteriorem materiam, sive non. Quidam vero est medio modo se habens, & talis actus est esse, qui respectu operari dicitur primus, respectu naturae dicitur secundus.

Virtus ergo tripliciter potest accipi, secundum quod tripliciter potest aliquid reponere in actu completo secundum tres actus nominatos. Isti au¬ tem tres actus Deo competunt, licet non differant, ut in Deo sunt, prout differunt, ut sunt in nobis: nam Deo competit natura, esse, & operari: & secudum quod haec complete ei competunt, virtus in ipso tria fortitur vocabulanam respectu operari dicitur potentia, eo quod potentia respicit opus. Respectu esse dicitur aeternitas, quae est propria mensura esse. Respectu substantiae vel naturae dicitur magnitudo. Et quia eadem est substantia Patris & Filij, unus non excedit alium magnitudine. Quia est idem esse, unus non praecedit alium aeternitate. Quia indivisa sunt opera Trinitatis (ut dicit August. in multis locis, & quaecumque viderit Patrem facientem, haec eadem Filius & similiter faciet) unus non superat alium in potentia: & propter hoc dicitur de Fide ad Petrum, ut superius dicebatur quod nullus istorum trium alterum, aut praecedit aeternitate, aut excedit magnitudine, aut superat potestate. Est ergo aequalis Filius Patri in potentia, quod declarare volebamus;

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod propositio Procli intel ligenda est, quando procedens, & illud, a quo procedit, differunt in natura, quod satis apparet ex verbis eius, qui ait: Omne productivum alterius melius est, quam natura eius, quod producitur.

Ad 2. dicendum, quod Pater dicitur esse principium totius Divinitatis, & nonFilius, non quia habeat aliquam potentiam, quam non habeat Filius; sed quia potentia, prout est in Patre, est coniuncta alicui respectui, cui non est coniuncta, prout est in Filio. Et per hoc patet solutio ad 3. quia Diony. non intendit ostendere inaequalitatem inter Patrem & Filium, sed originem.

Ad 4. dicendum, quod potentia non appropriatur Patri: eo quod magis conveniat Patri, quam Filio; sed quia habet aliquam similitudinem cum proprio Patris, quam non habet cum proprio Filij, ut quia potentia habet rationem principij; Pater autem est principium sine principio, & non Filius.

Ad 5. dicendum, quod recipiens non habere aliquid in tanta plenitudine, aliquando convenit ex defectu rei receptae: quia non habet esse in ea reale, sed intentionale, sicut species coloris in aere non est in tanta perfectione, sicut in proprio sub iecto, nec lux in aere, ut in Sole. Aliquando ex parte rei recipientis, ut quia recipiens non recipit univoce, quod n: i influitur ab agente, ut in agente existit: & ideo sapientia in creatura non est tantae perfectionis ut in Creatore eo quod sapientia hic & ibi non dicitur univoce. Aliquando est ex defectu age tis: quia habet ita debilem virtutem quod non potest aliud transmutare, aliquid hdebiliter transmutat, ita quod forma agentis propter debilitatem transmutationis non recipitur in passo, ut in agem te existit: sed si agens sit univocum, & natura habeat esse realiter utrobique, & non sit defectus ex parte virtutis, potest esse receptio virtutis in producto secundum eam plenitudinem, quae est in producente: & quia non est defectus ex parte Patris producentis, nec est ibi generatio aequivoca, & natura sive esse, quod recipit Filius a Patre, non solum habet esse realiter in utroque. sed etiam est unum esse utriusque, esse, & virtus, & quidquid Filius recipit a Patre, est in tanta plenitudine in Filio, ut in Patre,

ARTICVLVS IV. Vtrum in Divinis sit ordo?

POSTEA quaeritur: utrum in Di¬ vinis sit ordo? Et videtur, quod non: quia ordo videtur importare prioritatem & posterioritatem. Sed in Deo nihil tale, ergo &c.

Praeterea: quando aliquid ordinatur ad aliud, tumc illud, ad quod ordinatur, est melius eo. Vnde Philosophus 13. Metaph. ostendit, ducem esse meliorem exercitu: eo quod exel citus ordinatur ad ducem. Sed in Divinis non est una Persona melior alia, cum sit una bonitas omnium trium. Praeterea: ordo videtur esse situs quidam: nam cum diffinimus situm, in diunitione eius ponimus ordinem; in Deo cautem non est aliquis situs, iuxta illud August. 5. de Trin. cap. 1. Intelligamus Deum sine quantitate magnum, sine indigen¬ tia Creatorem, sine situ praecedentem. Praeterea: quidquid est in Divinis, vel significat essentiam, vel notionem: sed quantum ad essentiam ibi non potest poni ordo, eo quod in essentia non est distin ctio; nec quantum ad notionem: eo quod ordo est quid commune tribus; non est autem aliqua notio, in qua om nes tres conveniat.

Praeterea: si est ibi aliquis ordo, erit ibi ordo naturae. Sed ubi est ordo naturae, ibi ponitur distinctio in natura: cum ordo distinctionem importet; in Divinis autem non est talis distinctio, ergo &c.

In contrarium est: quia ubi non est ordo, ibi est confusio; sed in Divinis non est confusio: quia tunc reddiret positio Sabellij, ergo &c.

Praeterea: secundum Aug. & habetur in littera, ibi est ordo naturae, ergo &c.

RESOLVTIO. Solum ordo originis vel naturae in Divinis reperitur: & talis ordo relatio¬ nem significat.

REsp. dicendum, quod ordo aliquan¬ do sumiturratione partium, aliquando ratione cause. Si ratione partium hoc est dupliciter: nam partes dupliciter ordinantur, ad totum, & ad locum. Ratione totius dicitur situs, sive positio, prout est differentia quantitatis, secundum quod dicitur: quantitatum hae habent positionem ad se, sive constant ex particulis habentibus positionem; illae vero non. Ratione locidicitur situs, qui est praedicamentum, Et istam differentiam dat Comm. 5. Metaph. qui vult, quod ordo partium in toto est situs, qui est differentia quantitatis. Ordo partium in loco est situs, qui est predicamentum, & talis ordo partium habet speciale nomen: quia dicitur situs, & diversimode situs, ut patuit Ordo autem, qui attenditur respecti causalitatis, non habuit proprium no men; sed retinuit sibi nomen commu ne, & dicitur ordo: iste autem ordo potest esse quadruplex, secundum qua tuor genera causarum. Quia vel potest esse respectu causae materialis, & sici cultellus habet ordinem ad ferrum, & annulus ad aurum, & universaliter om ne materiale ad suam materiam. 2. potest esse per comparationem ad causam formalem, & sic habet ordinem diffinitum ad suam diffinitionem, & compositum ad suam formam, & univer saliter omne perfectum ad suam perfectionem, & istis duobus modis non proprie sumitur ordo: quia ordo inter ea, in quibus existit, distinctionem dicit; & non est proprie distinctio inter materiam & id, cuius est materia, nec inter formam & id, cuius est forma: cum materiae, formae, & compositi sit unum esse; nec materiae, nec formae respondeat per se hypostasis alia ab hypostasi compositi. 3. accipitur ordo respectu cause finalis, & sic totus exercitus ordinatur ad ducem, & omnis creatura ad suum Creatorem, & universaliter quod est ad finem, ad ipsum finem. 4. potest sumi respectu causae efficientis, ut extendatur nomen causae efficientis ad omne, quod habet rationem principij, & sic ordinatur statua ad artificem, effectus ad causam agentem, & omne, quod est ex principio, ad suum principium.

Cum ergo quaeritur: utrum in Divinis sit ordo? Planum est, quod ibi nonn est ordo, qui est situs partium, sive su mantur partes, prout comparantur ad totum, sive ad locum: quia ibi nulla partes. Si autem sumatur ordo per conparationem ad causam materialem, planum est, quod talis ordo ibi esse non poterit, ubi nulla materia. Sed per conparationem ad formalem nec ibi proprie talis ordo reperitur: nam talis or do existit, vel in compositis ex materia & forma, vel in his, quorum forma vel natura non est id, cuius est natura: natura autem Divina est idem cum qualibet Persona. Et potissime talis ordonon reperitur inter Personas Divinas ut ad se invicem comparantur: cum una alterius non sit forma. Si vero accipiatur ordo secundum causam finalem in Divinis non erit: quia quae sic ordinantur, non sunt aequaliter bona. Trium autem Personarum est una bonitas. Ordo autem, qui sumitur secundum cau sam efficientem, extendendo nomer talis causae ad omne, quod est alterius principium productivum, in Divinis esse poterit. Ad cuius evidentiam notandum, quod aliquid est alterius pro¬ ductivum quadrupliciter. Primo ex nihilo, & talis productio dicitur creatio huiusmodi ordo est inter creaturam e Creatorem, inter id, quod habet esse per participationem, & per essentiam, & talis ordo non est in Divinis: cum quaelibet Persona habeat esse purum, non participatum. 2. productivum alterius dicitur, quod producit de aliquo sed de aliena substantia, & talis productio dicitur factio, nec sic est in Divinis ordo: quia nulla Persona est facta: cum non producatur ab alia de ahiena substantia, sed eadem sit substantia, vel essentia omnium Personarum, 3. productivum alterius est de sua substantia, sed non de tota, & talis productio dicitur generatio, quae est species motus, sive quae mutationem im portat, nec sic ordo in Divinis existit, ibi nulla mutatio. 4. productivum alterius est de sua substantia tota, & eadem, & talis ordo est in Divinis, & iste ordo est ordo originis, qui ab August dictus est ordo naturae. Differt autem talis ordo ab omnibus alijs ad praesenin duobus. 2. quia est sine prioritate, in omnibus alijs ordo dicit prius & poste rius: unde August. contra Maximinum, & habetur in littera, ait: In Divinis est ordo naturae, non quo alter prius est altero, sed quo alter ex altero. 2. ubi est talis ordo, non proprie recipitur nomen causae: eo quod ibi non est alietas in essentia, & causa est ad cuius esse sequitur aliud. In alijs autem nomen causae recipi potest. Patet igitur, quod in Divinis est ordo originis vel naturae. Si autem quaeratur quid significat iste ordo? Dicendum, quod relationem: & ideo ordo, per quem refertur Pater ad Filium, est paternitas: per quem refertur Filius ad Patrem, est filiatio.

Respond. ad arg. Ad primum dicendum, quod non semper ordo dicit prioritatem, ut patuit: immo ordo in Divinis in hoc ab alijs est distinctus: quia est ibi ordo sine prioritate.

Ad 2. dicendum, quod id, ad quod ordinatur aliquid, est melius, quam ipsum, quod ordinatur ad ipsum, sumendo ordinem secundum causam finalem, qui in Divinis non ponitur.

Ad 3. dicendum, quod ordo, qui est situs, non est in Divinis, ut patuit.

Ad 4. dicendum, quod ordo in Divinis dicit no¬ tionem in communi: & ideo est communis tribus: quia quaelibet Personahabet suam notionem; specificatur tamen, accipiendo ordinem in speciali, utputa: quia ordo, secundum quem refertur Pater ad Filium, est talis notio: quia paternitas, & sic de aliis.

Ad 5. dicendum, quod in Divinis est ordo naturae, non quod natura distinctionem habeat; sed quia est ibi ordo originis na turalis.