Quaestio 1

ARTICVLVS I. Vtrum Deum possimus cognoscere in hac vita.

D primum sic proceditur: videtur quod Deus a nobis non cognos¬ catur: quia scribitur 7. Metaph. quod Scientia cuiuslibet rei est scire quid est per esentiam. Sed Damasc. 1. lib. cap. 4. ait: quod quid est Deus secundum substantiam, & naturam incomprehensibile, est, & omnino ignotum: nullo igitur modo scimus Deum, cum omnino sit ignotum quid sit.

Praeterea: secundum Aug. 12. de Trinit. Dei quidquid scitur scientis scientia comprehenditur, sed Deus a nobis comprehendi non valet, er go &c.

Praeterea: si Deum cognoscimus, hoc est per creaturam, sed omne medium debet esse proportionatum cognito, sed creatura non est proportionata Deo: quia ut scribitur 8. Physic. Finiti ad infinitum nulla est proportio, ergo &c. DPraeterea: nostrum intelligere aut est

phantasia, aut non est sine phantasia: ut potest haberi ex 1. de Anim. & ex 3. non ergo intelligimus, quod non habet phantasma, Deus caret phantasmate, ergo &c.

In contrarium est: quod secundum Dionys. 1. de Div. nom. bonum Divinum secundum cognitionem non est non bis incommunicabile: quia cuilibet menti proportionaliter se immittit.

Praeterea: Invisibilia Dei a creatura Mundi, hoc est, ab homine, ut exponit Mag. Intellecta conspiciuntura ut dicitur ad Rom. 1. ergo &c.

RESOLVTIO. Non possumus in via (ire quid est Deus, bene tamen cognoscere quia est.

REspondeo dicendum, quod secundum Phil. 1. Post. de re duplex cog nitio habetur, Quia & propter quid: & ipsum propter quid, ut dicitur in secundo, est, idem quod quid. Idem enim est cognoscere propter quid est eclipsis, & quid est, eclipsis: ut ipse dicit. Cum ergo quaeritur utrum Deus a nobis cognoscatur in via? Si quaeritur de cognitione dicente uid? Non: si dicente quia? Sic. Quod quid est Deus scire non possumus: sic est videre. Nam sicut composita tripliciter E cognoscimus, sic & simplicia. Vno modo cognoscimus composita: quia quodam modo sine medio ferimur in cognitionem illorum: & huiusmodi cognitio est primarum propositionum, quae secundum Comm. in a. Metaph. Sunt quasi locus ianuae in domo, quem nullus ignorat. pecundo modo cognoscimus composita, & enuntiationes mediate: & hoc dupliciter, vel per inventionem, quando ex una propositione accipimus cognitionem alterius:: vel per doctrinam, inquantum Magister ex principiis docet nos cognoscere conclusiones. Isto triplici modo posset intelligi, quod cognosceremus Dei quidditatem: vel immediate, ut si sine medio feremur in apertam visionem eius: vel per inventionem, ut per ea, quae sunt in creaturis, veniremus in cognitionem quidditatis ipsius: vel per doctrinam, quod aliquis sciens quidditatem Dei, nos doceret eam. Primus modus est impossibilis: nam cum in via, ut tangebatur in arguendo, nostra cognitio non absolvatur a phantasmatibus, mullius rei quantum ad quidditatem, & positiue cognitionem habere poterimus, quae vel non habeat phantasma, vel non sit proportionata habentibus phantasma. Deus autem summa res est, quae nec phantasma habet, nec habentibus phanasmata est proportionata: ex hoc apparet, quod secundus modus stare non potest. Nam si per inventionem, sive per nostram inquisitionem quidditatem Dei possemus cognoscere: tunc quidditas Dei his, quo cognoscimus, proportionem haberet: quod non est verum, ut dictum est. Nec etiam tertia via stare potest: nam dato quod aliquis sciat Divi¬ nam quidditatem, nos in via existentes, docere non poterit. Et est ratio: quia nullus potest doceri, nisi ad illud possit attingere lumen, quod habet. Cum igitur in via non habeamus nisi lumen naurale, vel aenigmaticum, ad cognoscendam quidditatem Dei non poterit atingere tale lumen: & ideo nullus viator manens viator, & non habens lumen excellentius lumine viatoris per doctrinam quidditatem Dei cognosceret: sicut si aliquid irrationale fieret rationale, irrationalia universale docere non posset: quia non habent irrationalia viam, ut pergant in cognitionem universalis. Ita si aliquis viator quidditatem Dei videret translatus de statu suo, alios viatores eam docere non posset: quia non haberent umen, per quod eam possent attingere, igitur non possumus de Deo scire quid est nullo dictorum modorum, nec alio: cum non sit dare alium modum: & ita quid est Deus scire non possumus.

Hos autem tres modos Dionys. 1. de Div. nom: innuit dicens: Divinam essentiam laudatam in Divinis eloquijs tanquam invisibilem, & inscrutabilem, & non investigabilem. Invisibilem dicit: quia, immediate ipsam quidditatem Dei videre non possumus. Inscrutabilem ait: quia per perscrutationem rationis eam comprehendere non possumus. Et non investigabilem: quia per doctrinam eam addiscere non possumus. Nam investigare proprie est post vestigia alterius ire, & hoc competit modo cognitionis, quem habemus per doctrinam: quia cum docemur, post vestigia docentis imus. Est igitur Divina quidditas non investigabilis: quia post vestigia eam scientium ire non possumus: ideo in auctoritate praedicta equitur non investigabilem esse Divinam substantiam, sicut non existente vestigio ullo eorum, qui ad occultam infinitatem ipsius transierant: non igitur scimus de Deo quid est; sed quia est, scire possumus: nam omnis effectus ducit in cognitionem causae; sed si est proportionatus, ducit in cognitionem quid est causa: si non, ducit in cognitionem quia: & quia effectus non sunt proportionati Deo, de ipso scire possumus quia, non quid: unde Damas. lib. 1. cap. 4. ait: Quoniam igitur est Deus manifestum est: quid es vero in comprehensibile est, & omnino gnotum. Resp. ad arg. Ad primum dicendum, quod Phil. loquitur de cognitione perfecta, quam de Deo in via non habemus; Ad secundum, quod sicut Deum scimus, ita ipsum comprehendimus: & quia non scimus ipsum in se, sed aliquo modo per suos effectus: aliquomodo comprehendimus ipsum non in se, sed in suo simili, Vel possumus dicere, quod talem scientiam non habemus de Deo in via, dequali loquitur Aug. Ad tertium dicendum, quod effectus debet esse proportionatus causae, si debet ducere in cognitionem quid, sed non in cognitionem quia: cum omnis effectus aliqualiter ducat in cognitionem causae. Ad quartum dicendum, quod non requiritur, quod Deus habeat phantasmata: ut cognoscamus ipsum cognitione, de qua loquimur, sed sufficit quod effectus sui phantasmata habeant.

ARTICVLVS II. Vtrum Deum esse sit per se notum?

SEcundo quaeritur: utrum Deum esse sit per se notum?

Et videtur quod non: quia propositiones per se nota sunt dignitates: tales autem de facili cognoscimus; in cognitionem autem Dei de facili devenire non possumus: cum intellectus noster se habeat ad ipsum, sit cut Oculus noctuae ad lucem diei: ut scribitur 2. Metaph.

Praeterea: illud, quod est per se notum, a nullo negatur; sed multi Philosophi negaverunt causam agentem, & per consequens Deum, cum sit primum agens, ergo &c.

Praeterea: posuit Empedocles omnia fieri a casu: ut narratur in 2. Phys. sed qui hoc ponit negat Deum esse: non igitur est per se notum.

Praeterea: quod est per se notum, si negatur ore, corde non negatur sed dicitur in Psal. Dixit insipiens in corde suo non est Deus.

Praeterea: probat Avicena in Metaph. sua Deum esse posse demonstrari; sed hoc non esset, si esset per se notum, ergo &c.

In contrarium est: quia secundum Anselm. Deus est, quo maius cogitari non potest, sed si posset cogitati non esse, aliquid esset maius eo: quia id, quod non posset cogitari, non esset: non ergo potest coigitati non esse: ut ostendit Ansel. ibidem, scilicet Prosologion 3. sed hoc est esse pese notum, cuius contrarium cogitari non potest, ergo &c.

Praeterea: tunc est propositio per se nota, quando praedicatum est de ratione subiecti, sed Deo verissime competit esse: ut vult Aug. 5. de Trin. cap. 2. ergo &c.

RESOLVTIO. Deum esse quoad quid nominis est per se no¬ tum sapientibus.

REspondeo dicendum, quod aliqui distinguunt hic, quod est esse per se notum: quia dupliciter potest hoc intelligi, vel in se, & tunc Deum esse est per se notum: quia esse maxime est de ratione Dei, cum sit ipsum esse. Vel in comparatione ad nos, sed si loquamur in comparatione ad nos, iterum distinguunt: quia hoc vel erit in suo simili, & tunc Deum esse est per se notum: quia quidquid cognoscimus est quaedam similitudo, & quaedam participatio Divinae veritatis. In se tamen Deum esse quoad nos non est per se notum: & ratio est, ut dicunt: quia illud est per se notum, cuius ratio praedicati continetur in subiecto: & ideo statim, cum scimus quid est subiectum, assentimus propositioni: & inde est, quod quaedam sunt principia communia omnibus, quaedam sapientibus ut distinguit Boet, in lib. de Hebdomad quia si termini positi in propositione sunt noti cuilibet, sicut totum & pars: affirmatio & negatio, & huiusmodi: tumc formantur inde communes animi conceptiones quoad omnes: ut Omne totum est maius &c. Et De quolibet affirmatio &c. Sed si termini non sint noti cuilibet, sed sapientibus, sicut incorporale, & talia: nam vulgus incorporalia apprehendere non otest: formatur inde communis animi conceptio quoad sapientes, ut incorporalia in loco non esse. Si igitur Deum, esse esset per se notum nobis: vel omnes scirent quid est Deus, vel saltem sasientes hoc scirent; sed cum nullus in via sciat quid sit Deus, nulli in via est hoc per se notum, sed est notum per se his, qui sunt in Patria, qui ipsam quidditatenm Dei vident.

Sed ista positio non est bona: nam cum in via possimus hoc videre, quod esse Dei est ipse Deus, & quod esse Dei inciuditur in quidditate Dei, in via possumus hoc scire, quod nullus cogitat Deum, nisi cogitet ipsum esse. Nam in ceteri alijs a Primo esse est praeter rationem quid ditatis: & ideo possunt intelligi absque eo, quod intelligatur esse. Solus autem Primus habet quidditatem indistantem ab esse, solus ipse non poterit cogitati non esse: & quia hoc est esse per se notum quod non potest cogitari non esse: opor tet nos ergo dicere Deum esse, esse aliquomodo per se notum, etiam quoad nos. Et quod ipsi dicunt, quod tunc de Deo sciremus quid est, aequivocant: in eo quod est, quid est: nam non oportet scire de Deo quid rei, sed quid nominis unde & Phil. in 4. Metaph. ubi disputat contra negantes principia, ait: quod modus optimus procedendi contra tales est in videndo quid significant nomina: & licet de Deo non possumus scire quio rei, possumus tamen scire quid est, quod dicitur per nomen: & hoc scito, quia estipsum esse: & quia est aliquid, quo maius cogitari non potest, & huiusmodi, statim intelligimus ipsum esse: propter quod est per se notum. Nam incorporalia in loco non esse, est per se notum sapientibus, & tamen sapientes quidditates incorporalium videre non possunt; positive, licet aliquomodo scire possunt quid est quod dicitur per nomen.

Notandum autem quod tria dicuntur de propositione per se nota, quae verificantur de ista propositione: Deus est, Primum est: quia praedicatum debet esse de ratione subiecti, & hoc innuit Phil. 1. Post. cum dicit: principia cognoscimus, cum terminos cognoscimus, hoc autem invenitur in propositione dicta quia esse est de ratione Dei, ut dictum est. Secundo est aliquid per se notum, quia directe negari non potest: ut pater 4. Metaph. cap. 16. de Heraclito, quil Inegabat illud principium De quolibet affirmatio &c. Sed indirecte: quia credebat entia esse in tanto fluxum, quod statim prolata propositione posset proferri contrarium, non ergo intelligebat illud principium, nec directe negabat: quia illa iverificatio contradictoriorum non erat simul Ita etiam nullus directe negat Deum esse, & si negat, hoc est indipecte: quia non apprehendit quid est, quod dicitur per hoc nomon Deus: unde & Anscl¬ mus Prosologion 4. quod haec verba, scilicet Deus non est, dicere potest aliquis in corde, aut sine ulla significatione, aut cum aliqua extranea significatione: igitur directe Deum esse negare non possumus. Non potes autem dici, quod Ansel. intelligit de cog nitione Dei quid est, secundum quod habetur in Patria: & ideo eis solum est, per se notum, cum ipse ibi dicat se non posse intelligere Deum non esse. Tertium, quod dicitur de propositione per se nota, est quod quilibet eam probat auditam: ut dicit Boet, in lib. de Hebdom. quod non est intelligendum, nisi praesupposita significatione nominum: & quic umque intelligeret quid est, quod dicitur per hoc nomen Deus, statim istam propositionem probaret auditam, scilicet Deum esse.

Ad argumenta tamen solvenda valet distinctio data a Boet. in de Hebdom. quod aliquae sunt communes animi conceptiones sapientibus, & aliquae omnibus: & ista est communis animi conceptio non omnibus, sed sapientibus solum: quia scire soli sapientes possunt quid est, quod dicitur per hoc nomem Deus: & ideo a sapientibus non potest cogitati non esse: unde & Ansel. Prosologion. 3. ait Cur itaque dixit insipiens in corde suo non est Deus? cum causa promptu sit rationali mente maxime onium esse, cur? Nisi quia stultus & insipiens? Est igitur Deum esse per se notum, non omnibus, sed sapientibus

Resp. ad arg. Ad primum dicendum. quod non arguit argumentum, quod Deum esse non per se notum, sed quod de difficili devenimus in quid est, quod dicitur per hoc nomen Deus. Ad secundum dicendum, quod non est per se notum omnibus, sed solum sapientibus: & ideo a nullo vere sapiente negatur. Vel possumus dicere, quod illi philosophiqui negaverunt causam agentem, non negaverunt directe Deum, sed posuerunt aliquid, quo posito sequebatur Deum non esse: sicut multi non negant, De quibus affirmatio &c. Tamen ponunt aliquid, quo posito sequitur contradictio. Per hoc patet solutio ad tertium: quia Emped. non negavit Deum esse in se, sed posuit aliquid, quo posito sequebatur Deum non esse. Ad quartum dicendum, quod est, per se notum, non omnibus, sed sapientibus: & ideo nihil inconveniens, si stultus hoc negat. Ad quintum dicendum, quod patebit inferius, quomodo Deum esse demonstratur, & est per se notum

ARTICVLVS III. Vtrum Deum esse possit demonstrari?

TErtio quaeritur: utrum Deum esse possit demonstrari?

Et videtur quod non: quia si hoc demonstraretur tunc esset conclusio demonstrationis, sed conclusio demonstrationis, constat expassione, & subiecto: ut potest patere ex lib. Post. igitur Deo aliqua passio, & aliquod accidens inerit: quod est contra Aug. 5. de Trin. cap. 5. ubi dicit: In Deo autem nihil quidem secundum accidens dicitur. Praeterea:: scribitur 6. Metaph. quod Substantiae non est demonstratio, sed esse Dei est substantia Dei, ergo &c.

Praeterea: idem de se ipso demonstrari non potest. sed esse Dei est ipse Deus: ut dicit Avici ergo &c.

Praeterea: quod est per se non tum, non demonstratur: quia immediatorum non est demonstratio: ut dicitur 1. Post. Sed Deum esse est per se notum, ut probatum est, ergo &c. In contrarium est Avic. in principie Metaph. suae, qui dicit Deum esse posse demonstrari.

Praeterea: probare quia est res, est probare esse rem, sed per effectus probatur quia est causa, ergo & esse causam per creaturas, igitur cum sint effectus Dei, probare poterimus esse Deum.

ISIRESOLVTIO Deum esse quodd quid nominis demonstrar? ali¬ quomodo; sive declarari valet.

REsbond. dicendum, quod duo sunt, Dquae faciunt difficultatem: in quaestione ista. Primum est: quia esse Dei est ipse Deus. Secundum est: quia esse Deum est per se notum: quorum utrumque repugnat demonstrationi huius, quod est, Deum esse. Et ideo notandum, quod demonstrare Deum esse, non est demonstrare esse Divinum de Deo: quia tunc idem esset, quod demonstratur, & de quo demonstratur, & substantiae esset demonstratio: sed demonstrare Deum esse, est declarare quid est, quod importatur per hoc nomen Deus: quod patet ex omnibus demonstrationibus, quae hoc probant: ex eo enim quod declaratum est, quod per hoc nomen Deus importatur id, quod penitus est immobile, id quod penitus est perfectum, id quo maius cogitari non potest, & cetera huiusmodiquia tale non potest non esse, statim intellectus consentit Deum esse. Isti autem modo demonstrationis non repugnat quod esse Dei est ipse Deus, cum hoc non demonstretur de Deo, sed ratio huius termini Deus declaretur. Rursum: cum illo modo demonstrandi potest stare quod Deum esse sit per se notum sapientibus: quia illud, quod est sic per se no tum, non habet rationes terminorum no tas cuilibet: & ideo non est contra rationem, quod aliquid sit sic per se notum, & tamen declaretur quantum ad id, quod importatur per nomina ibi posita: & secundum istum modum demonstrationis, sumpti sunt omnes modi, per quos declaratur Deum esse.

Idautem, quod importatur per hoc nomen Deus, tripliciter cognoscitur, per excellentiam, per causalitatem, & remotionem: ut dicitur 5. de Div. nom Excellit autem Deus quantum ad praesens quadrupliciter creaturas. Primum quantum ad eminentiam potentiae. Secundo quantum ad pulchritudinem perfectionis. Tertio quantum ad excellentiam bonitatis. Quarto quantum ad pulchritudinis plenitudinem. Et secundum haec sunt, quatuor demonstrationes in littera posite, per quas declaratur Deum esse.

Nam cum declaratum est, quod Deus est illud, quod eminet omnibus rebus, cum necesse sit tale esse, de necessitate concluditur Deum esse. Simile est de perfectione: nam cum sit necessarium esse perfectissimum, cum hoc sit Deus necesse est Deum esse. Item cum sit ne cessarium esse optimum, & pulcherri mum, necesse est Deum esse. Hos etiam modos innuit Phil. nam primum modum quantum ad eminentiam potestatiinnuit imprin. Coel. & Mun. cap. 2. ubi ait: Taudare habemus Deum unum Creatorem supereminentem proprietatibus rerum. Secundus modus, qui sumitur ex plenitudine perfectionis, innuitur 5. Metaph. ubi di¬ citur: Est dare aliquod perfectum simpliciter in quod congregantur perfectiones omnium generum, & huiusmodi est Deus secundum Conment. Tertia demonstratio, quae sumitur ex bonitatis excellentia, sumitur in fine 12. ubi dicitur: Bonum primi est bonum ducis, ad quod omne aliud bonum ordinatur: quod idem est, quod habere rationem optimi. Quartus modus ex pulchritudine, sive ex nobilitate: quia pulchrum in spiritualibus idem est, quod nobile: ut innuitur circa medium 12. ubi dicitur, quod Deus est vivus, aeternus nobilis in fine nobilitatis.

Secundo modo declaratur id, quod dicitur per hoc nomen Deus per causalitatem. Causat enim: quantum ad praesens: quatuor in hoc universo, ex quibus declarari habet. Primo causat esse: quia totum universum per ipsum est. 2. motum. 3. concordiam. 4. ordinem. Et ex hoc sumuntur quatuor demonstrationes, quas ponit Damasc. 1. lib. cap. 3. Prima est: quia cum sit aliquod ens vertibile, & vertibile praesupponat invertibile, & creabile increabile, igitur aliquod est ens increabile, & hoc est Deus hoc idem est arguere: omne creatum est ab aliquo: cum non sit abire in infinitum: nec sit dare circulationem in causis, est devenire ad causam non causatam, quod est Deus: & illa demonstratio sumitur, ex eo quod Deus creat res, & dat esse rebus. Hanc demonstrationem tangit Phil. 2. Metaph. ubi ostendit, quod in agentibus non est abire in infinitum. Secunda sumitur ex motu: quia omne, quod movetur, ab alio movetur devenire est ergo ad penitus immobile, & hoc est Deus. Hanc etiam tangit Phil. 6. Phys. ubi probat, quod est devenire ad aliquod penitus immobile. Tertia sumi tur ex connexione: nam cum videamus partes universi esse sic contrarias, & diversas, oportet esse aliquod connectens, & hoc est Deus. Hanc etiam tangit Phil. in princ. 1. Metheor. secundum vetere translationem: ubi dicitur quod sic ea, scilicet elementa, disposuit Deus gloriosus, cuius fama est sublimis. Quarta sumitur ex ordine: cum enim videamus naturam ordinate agere, & semper propter bonum: oportet quid esse, quod naturam dirigat propter bonum: quasi proter optimum omnia agunt; aliter autem omnia essent a casu. Hoc etiam innuit Phil. in 2. de Anim. ubi dicitur quod Dmnia appetunt illud optimum, scilicet, Divinum, Et propter illud agunt, quidquid agunt. Tertius modus est per remotionem: sed ille modus probat ea, quae probat primi modi: nam ex eo quod est dare perfectissimum est dare aliquid, in quo nulla imperfectio, & hoc est Deus: & sic etiam de alijs modisPatet igitur quomodo demonstratur Deum esse: quia in eo quod declaratur, quod dicitur per hoc nomen Deus: & hoc tripliciter. Secundum excellentiam, secuncum quem modum habentur quatuodemonstrationes, quas ponit Magister, & innuit Phil. Secundum causalitatem, secundum quem modum habentur quatuor demonstrationes, quas ponit Dam, & innuit Phil. Et secundum remotionem, qui modus potest diversificari secundum omnes dictos modos.

Resp. ad arg. Ad primum dicendum, quod non demonstratur aliqua passio de Deo, cum demonstratur Deum esse, sed declaratur quid est, quod dicitur per hoc nomen Deus: ut patuit. Per hoc patet solutio ad 2. quia non oportet substantiam demonstrari: per hoc etiam patet solutio ad 3. quia idem non demonstratur de se ipso.

Ad 4. autem patet solutio per iam dicta: quia non est inconvenies aliquid esse per se notum, & demonstrari modo, quo dictum est.

ARTICVLVS IV. Vtrum per rationem naturalem possit Trinitas demonstrari?

QVarto quaeritur: utrum per naturalem rationem possit cognosci Trinitas?

Et videtur quod sic: quia naturaliter possumus cognoscere Deum esse intelligentem, secundum quod ostendit Phil. 12. Meta. Item semper cognoscentem sequitur appetitus: ut dicit Damasc. 2. lib. cap. 12. Igitur si Deus est intelligens, Deus est volens, sed ab intelligente procedit Verbum, a voluntate procedit amor: cum Verbum in Divinis sit Filius, & amor sit Spiritus Sanctus naturaliter possumus in Divinis, & cognosceret Filium, & cognoscere Spiritum Sanctum tanquam procedentes, & Patrem tanquam illud, a quo procedunt, sed hoc est cognoscere Trinitatem, ergo &c.

Praeterea: per imaginem expresse representatur aliquis, sed in anima est imago Trinitatis: ut probat Aug. in pluribus locis, ergo per animam naturaliter potest cognosci Deus Trinus: cum sit naturaliter eius imago: sed de anima potuerunt tractare philosophi, vel eam possumus cognoscere naturaliter, ergo &c. Praeterea: Comm. narrat in r2. quod antiqui posuerunt Trinitatem in Deo, sed illi antiqui philosophi fuerunt: cum de alijs Comm. non habeat se intromittere: quae autem philosophi ponunt, per ductum rationis ponunt, ergo &c.

Praeterea: Phil. ponit in princ. Cael, & Mun. quod secundum numerum trinarium habemus; laudare Deum, hoc non esset, nisi credidisset, Trinitatem in Deo, ergo &c.

In contrarium est: quia quod suprarationem est, per rationem investigari non potest, sed huiusmodi Divina sunt, supra rationem: ut dicit Dionys. 1. de Div. nom. ergo &c.

Praeterea: ad hoc idem facit quod dicitur ad Hebraeos 11. quod Fides est de non apparentibus, sed de Trinitate maxime est Fides, ergo &c.

RESOLVTIO. Ratione naturali mosterium Trinitatis demon¬ trare non possumus.

REspondeo dicendum, quod istam quaestionem movet Aug. 15. de Trinit, cap. 6. ubi ait: Cur itaque ibi non cognoscimus Trinitatem: An haec sapientia, quae Deus dicitur, non se intelligit, non se diligit? Vult enim dicere, quod si nos ponimus trinitatem in anima: quia se diligit, se intelligit: debemus ponere Trinitatem, in Deo: quia se diligit, & se intelligit, sed hoc naturaliter de Deo cognoscere possumus, igitur Trinitatem in Deo natura liter cognoscemus. Hanc quaestionem motam cap. 6. solvit 7. cap. eiusdem lib. ostendens, quod trinitas in nobis differt cripliciter a Trinitate, quae est in Deo. Primo: quia trinitas in homine non est homo, sed Trinitas in Deo est Deus: & ideo simplicior est Trinitas in Deo, quam trinitas in homine: & ratione huius sim plicitatis, dato quod in homine sit trinitas realis, non possumus in Deo arguere trinitatem realem, nisi forte secundum rationem. Secundo differt: quia trini¬ tas in homine est in unam persona: Trinitas in Deo est in Personis pluribus. Si ergo propter trinitatem in nobis vellemu arguere Trinitatem in Deo, magis poneremus ibi unam Personam, quam plures. Tertio differt, ut ipse ait: quia ad tus, secundum quos sumitur trinitas in nobis, non sunt communes omnibus his, secundum quae accipitur trinitas quia intelligentia, ita intelligit, quod non vult: & voluntas, ita vult, quod non meminit: & ideo sicut videmus in corporalibus, quod oculus non solum videt sibi, sed etiam videt manui: & manus non solum operatur sibi, sed etiam oculo: ita voluntas non solum vult sibi, sed etiam vult intelligentiae, & memoriae: & memoria meminit sibi, voluntati, & in telligentiae: sed non ita est in PersoniDivinis: quia quaelibet Persona meminit, intelligit, diligit. Non enim Pater meminit sibi & Filio, ut Aug. ibidem ait: sed omnes isti actus singulis Personis conveniunt. Non igitur ex trinitate in nobis possumparguere Trinitatem in Deo: cum non inveniamus ibi differentiam actionum: ut invenimus in nobis. Si igitur per imaginem, quae repraesentat Trinitatem potissime, non possumus eam naturali ratione arguere, ergo nec per aliquid aliud. Sed si sic dicimus, quod credimus esse bene dictum, occurrit nobis gravis dubitatio: nam si omnibus conceditur, quod Fidem defendere possumus, sed Fidem non defendimus, nisi ostendamus ea, quae in Fide continentur, impossibilia non esse: sed si non sunt impossibilia, sunt, possibilia: si sunt possibilia, sunt necessaria maxime quantum ad ea, quae de Deo dicimus: nam in Deo non potest. esse possibile ad utrumlibet, oportet quod ibi sit possibile necessarium. Quidquid ergo est in Deo possibile, est necessarium: si ergo possumus ostendere, quod non est impossibile, Trinitatem esse in Divinis, se quitur, quod hoc sit possibile, & si est possibile est necessarium, igitur osten dere possumus, quod in Divinis necesse est Trinitatem esse. Propter hoc notandum, quod ad illud, quod supra rationem est, nullae rationes directe attingunt: & ideo sicut non potest probari Trinitas ita non potest directe probari contra rium: & defendere Fidem nihil est aliud quam ostendere rationes contradicentium deficere: & ideo non proprie probatur esse possibile Trinitatem esse: & ideo instantia per habita cessat. Resp. ad arg. Ad primum dicendum, quod licet Deus se intelligat, & se diligat: cum isti sint actus essentiales, non de necessitate arguitur Trinitas: nam & Spiritus Sanctus se intelligit, & ab eo non procedit Verbum: & se diligit, & ab eo non procedit Persona, quae est amor. Ad 2. dicendum, quod per imagitem creatam expresse repraesentatur Trinitas, non simpliciter, sed in comparatione ad vestigium: immo est multum deficiens repraesentatio: ut patuit.

Ad 3. dicendum, quod credibile est Commentato. rem ibi antiquos nominare sanctos: nominat enim eos antiquos: quia modicum tempus est, quod ipse fuit. Vel possumus dicere, quod dato aliquos Philosophos hoc dixisse, hoc non habuerunt ex naturali ratione, sed per revelationem, vel exhis, quae in scripturis legerunt, vel ab alij audierunt: sicut dicitur de Platone, qui descendens in. AEgyptum legit libros Moy. sis: propter quod in libris Platonicis aliqua de Trinitate sunt reperta.

Ad 4. dicendum, quod secundum ea, quae iniqide ¬ nimus in creaturis, debemus laudare Deum non tamen si numerus ternarius est in creaturis, numerus ternarius est in Deo: licet ex hoc Deus laudandus sit: quia ea, quae sunt in creaturis modo pluri, sunt in Deo modo uno: nec Phil. per illud intellexit Trinitatem in Divinis, sed alludebat modo antiquorum, qui auferebant numera triplicata ut Comm. ibidem ait